Wnioskowanie
W N I O S K O W A N I E
Swoją pracę rozpoczynam wytłumaczeniem podstawowych terminów, które zamierzam użyć w trakcie referowania grupie. Następnie przedstawię podział oraz charakterystykę typów wnioskowania. W zakończeniu poruszę kwestię wnioskowania w pedagogice.
Wniosek (konkluzja) – jest to wynik, rezultat wnioskowania; twierdzenie wyprowadzone ze zdań (przesłanek) uznanych za prawdziwe.
Przesłanka – jest to zdanie stanowiące punkt wyjścia wnioskowania, podstawę uznawania jego rezultatów, tj. wniosków.
Wnioskowanie – to operacja myślowa polegająca na wyprowadzeniu – na podstawie reguł i praw logicznych – nowych twierdzeń (tj. wniosków) z twierdzeń już uznanych za prawdziwe (tj. przesłanek).
Wszelkie wnioskowania dzielą się na:
• niezawodne (dedukcyjne),
• nie niezawodne (niededukcyjne), czyli uprawdopodobniające.
Do niezawodnych należy wnioskowanie dedukcyjne (dedukcja), w którym wniosek wynika logicznie z przesłanek. Wnioskowanie jest niezawodne wtedy
i tylko wtedy gdy, jeżeli, przesłanki są prawdziwe, to także prawdziwy jest wniosek.
Wnioskowanie jest niededukcyjne, gdy wniosek nie wynika logicznie
z przesłanek. W takim wnioskowaniu prawdziwość przesłanek nie gwarantuje prawdziwości wniosku. Wnioskowanie niededukcyjne ma szereg odmian.
Najważniejsze z nich to:
• wnioskowanie redukcyjne (redukcja),
• wnioskowanie przez analogię (analogia),
• wnioskowanie indukcyjne (indukcja),
Dedukcja (dedukcyjne wnioskowanie) – jest to rozumowanie niezawodne, polegające na wyprowadzeniu z pewnych zdań (prawdziwych przesłanek) wynikającego z nich logicznie następstwa (prawdziwego wniosku); dawniej było to przechodzenie „od ogółu do szczegółu”. Oto przykład wnioskowania dedukcyjnego:
„Jeżeli Jan popełnił czyn przestępczy, to o ile czyn ten został ujawniony, to Jan był karany sądownie; lecz Jan nie był karany sądownie; a zatem Jan nie popełnił czynu przestępczego lub czyn ten nie został ujawniony.”
Szczególną odmianą wnioskowania dedukcyjnego jest wnioskowanie sylogistyczne (sylogizm) z dwóch przesłanek, mamy tu do czynienia z tak zwanym kwadratem logicznym. Oto jego przykład:
„Każdy uczony jest racjonalistą.
Każdy racjonalista jest zwolennikiem metod empirycznych.
czyli Każdy uczony jest zwolennikiem metod empirycznych.”
Redukcja (redukcyjne wnioskowanie) – jest to rodzaj wnioskowania,
w którym uzasadnia się przesłanki na podstawie wynikających z nich wniosków; polega na odwróceniu kierunku wnioskowania dedukcyjnego.
Analogia (wnioskowanie przez analogię) - wnioskowanie o posiadaniu pewnej cechy przez dany przedmiot na podstawie jego podobieństwa do innych przedmiotów mających tę właśnie cechę; jest to wnioskowanie mające niewielką wartość dowodową, stosowane raczej jako metoda prowadząca do przypuszczeń.
Indukcja (wnioskowanie indukcyjne) – jest to rozumowanie polegające na wyprowadzaniu wniosków ogólnych z przesłanek będących ich poszczególnymi przypadkami; metoda indukcji polegająca na dokonywaniu obserwacji i eksperymentów , wyprowadzaniu na tej podstawie uogólnień oraz formułowaniu hipotez i ich weryfikacji; tzw. zasada indukcji jest regułą pozwalającą na przejście od przypadków zaobserwowanych do twierdzeń ogólnych obejmujących także przypadki nie zaobserwowane (dawniej przejście „od szczegółu do ogółu ”). Dzieli się ona na:
• indukcję eliminacyjną (kanony Milla)
• indukcję enumeracyjną (indukcjonizm),
• indukcję statystyczną (statystyczne wnioskowanie).
Kanony Milla (tak zwane kanony indukcji eliminacyjnej) - to jest schematy wnioskowania indukcyjnego, pozwalające ustalać związki przyczynowe między występowaniem zjawisk różnego rodzaju; spośród pięciu kanonów (metod) Milla największe znaczenie mają trzy: metoda zgodności [jeżeli w szeregu wypadków, w których występuje zjawisko B, jedynie zjawisko A1 stale się powtarza, wszystkie zaś inne zjawiska, które w jakimś z tych wypadków wystąpiły, w niektórych innych nie występują, to zjawisko A1 jest przyczyną (lub skutkiem) zjawiska B (np. jedynym wspólnym czynnikiem zachorowań na malarię jest ukąszenie przez komara widliszka)]; metoda różnicy (założeniem leżącym u podstaw tej metody jest zasada powszechnej przyczynowości, która głosi, iż każde zjawisko, ilekroć się pojawia, ma wśród towarzyszących mu zjawisk swoją przyczynę); metoda zmian towarzyszących (jeżeli jakieś zjawisko ulega zmianie, to musi też ulec zmianie jego przyczyna). Pozostałe dwie metody to: połączona metoda zgodności i różnicy oraz metoda reszt. Są one mniej znaczące.
Podobnie jak kanon jedynej zgodności i kanon jedynej różnicy, kanon zmian towarzyszących nie daje się w czystej postaci w praktyce stosować. Wymagają one bowiem kontroli nad wszystkimi okolicznościami, wśród których dane zjawisko występuje, a ta jest niewykonalna.
Indukcją enumeracyjną nazywamy każde takie wnioskowanie, w którym zdanie stwierdzające jakąś ogólną prawidłowość uznajemy jako wniosek na podstawie uznania zdań stwierdzających poszczególne przypadki tej prawidłowości (np. wiemy, że cukier rozpuszcza się w wodzie, z tego wyciągamy wniosek, że każdy cukier rozpuszcza się w wodzie). Współcześnie metoda indukcji występuje na ogół łącznie z innymi metodami badawczymi.
Wnioskowanie statystyczne, zwane indukcją statystyczną, dotyczy sytuacji, gdy posiadamy informacje dotyczące pewnej cechy (np. wartości pewnego parametru) w odniesieniu do pewnego zespołu obiektów, które stanowią próbę badaną, chcemy zaś wyciągnąć wniosek dotyczący tej cechy w zespole znacznie większym, zwanym populacją, z której tę próbę pobrano. To wnioskowanie stwierdza, że „jest tak i tak z danym prawdopodobieństwem”.
Z wnioskowaniem mamy do czynienia w wielu naukach, nie tylko w logice. Mamy z nim także kontakt nie zdając sobie nawet z tego sprawy. Potrafimy wyciągać wnioski na przykład z własnego bądź cudzego zachowania, z dokonanych wyborów. Stykamy się z wnioskowaniem także w pedagogice, najczęściej używa się w niej wnioskowania indukcyjnego, choć także wykorzystuje się także wnioskowanie przez dedukcję. Za pomocą wniosków wyciągniętych z obserwacji, eksperymentu możemy budować teorie. Bądź wprowadzając istniejące teorie sprawdzić czy są one prawdziwe, czy się sprawdzają. Te oraz wiele innych możliwości daje nam umiejętność wyciągania wniosków.
Bibliografia:
Kazimierz Ajdukiewicz „Logika pragmatyczna” Warszawa 1975
Kazimierz Ajdukiewicz „Język i poznanie” tom I Warszawa 1985
Józef Maria Bocheński „Współczesne metody myślenia” Poznań 1992
Barbara Stanosz „Ćwiczenia z logiki” Warszawa 1998
„Mała encyklopedia logiki”
pod red. C. Sojeckiego „Mała Encyklopedia Powszechna PWN” Warszawa 1970
pod red. Prof. dr Jana Tokarskiego „Słownik wyrazów obcych PWN” Warszawa 1980