Omów własnymi przykładami: Błędy związane z umiejętnością przekazywania i umiejętnością przekonywania. Rodzaje wnioskowań zawodnych (wnioskowanie redukcyjne, indukcja niezupełna z kanonami Milla, wnioskowanie z analogii)

Jedną z wielu przyczyn popełniania błędów związanych z umiejętnością przekazywania jest wieloznaczność słów. Istnieje wiele słów posiadających więcej niż jedno znaczenie, czyli homonimów. Jednak spośród wielu znaczeń zazwyczaj jedno jest główne, inne to poboczne rzadziej używane, przenośne, niejednokrotnie żartobliwe. Np.
,,pieskie życie’’, ,,żyć jak pies z kotem’’, ,,być wiernym jak pies’’.
Wieloznaczne mogą być całe zwroty językowe np. ,,więcej czadu’’. Osobie, która używa tego zwrotu może chodzić o zwiększenie natężenia dźwięku (np. magnetofonu) lub o stwierdzenie faktu, iż w pomieszczeniu jest więcej gazu - czadu.
,,mieć plecy’’ - w sensie anatomicznym lub w sensie analogicznym - mieć poparcie u kogoś.
Niekiedy zdarza się, że dochodzi do nieporozumień w związku z wieloznacznością, ale zdarza się to bardzo rzadko gdyż poszczególne znaczenia słów są do siebie niepodobne i ze względu na całość wypowiedzi domyślamy się, o co chodzi. Pomimo rzadkiego występowania nieporozumień musimy bacznie uważać gdyż mówiąc ,,zastanawiam się nad zmianą decyzji’’ nie wiadomo czy ktoś zostanie przy swoim zdaniu czy je zmieni. Innym przykładem może być ,,pomyślę o tym’’ - sytuacja bardzo podobna do powyższej.
Istotne niebezpieczeństwo powstania nieporozumienia grozi wtedy, kiedy różne znaczenia jednego wyrazu są do siebie podobne, dlatego tak ważne jest umiejętność dokładnego analizowania znaczenia dobieranych słów i zwrotów językowych.

Zjawisko wieloznaczności jest bardzo częste, lecz na ogół tego nie dostrzegamy (w pewnym sensie każde słowo może być jednoznaczne).
Nazwy generalne mogą występować w trzech rolach znaczeniowych:
- w supozycji prostej np. ,,Mój bernardyn pochodzi z Zakopanego’’- osoba ma na myśli swojego psa a rozmówca nie zgadza się z nim, bo ma na myśli rasę i jej pochodzenie.
- formalnej np. ,,wyżły polskie’’- jako całość nie biegają, nie jedzą, nie mają łap itd.
- materialnej np. ,,borsuk’’- dotyczy budowy gramatycznej wyrazu.
Pomieszanie supozycji może prowadzić do nieporozumień, podobnie jak niedomówienia związane z podwójną rolą znaczeniową zwrotów czasownikowych. Wynika to z faktu,
że zwroty czasownikowe mogą mieć znaczenie aktualne albo potencjalne. Np.
,,Czy Azor szczeka?’’ - ,,Tak’’. ,,To go ucisz’’. ,,Ale w tej chwili Azor je’’.
,,Czy wujek Adam poluje?’’ - ,,Tak’’. ,,A kiedy wróci z polowania?’’ ,,W tej chwili wujek jest w pracy’’.
Wskazać należy również wieloznaczność łączącą się ze słowami okazjonalnymi tj.: ,,ty’’, ,,on’’, ,,tam’’, ,,wtedy’’, ,,taki’’ itd. Ponieważ są to słowa, które nie posiadają określonego stałego znaczenia. Np.
,,Uzyskaliśmy od nich ciekawe informacje’’ - bez wskazania kim są ,,oni’’ i ,,my’’ nie możemy określić, kto od kogo uzyskał dane informacje.
,,Oni wtedy nam tak powiedzieli’’ - bez określenia osób, czasu i rodzaju informacji nie poznamy sytuacji.

Nieumiejętność przekazywania często łączy się z błędem ekwiwokacji, czyli kilkakrotnym używaniu pewnego słowa wieloznacznego w różnych znaczeniach przy równoczesnym sądzeniu, że używa się tego słowa jednoznacznie, a wszystko to w tym samym rozumowaniu. Np. ,,Każda ciecz jest pierwiastkiem. Woda jest cieczą, więc jest pierwiastkiem’’.
Spory słowne (logomachia) także prowadzą do trudności w przekazywaniu, mają one miejsce, gdy każdy z rozmówców używa wieloznacznego słowa w różnym znaczeniu np. spór na temat ,,szczęścia w życiu’’ - należy najpierw zdefiniować pojęcie szczęścia i określić czy chodzi o życie rodzinne, jednostki itd.

Wieloznaczne mogą być nie tylko słowa i zwroty językowe, ale także całe zdania.
W mowie potocznej zdania orzekające nie są zdaniami w sensie logicznym, ale wypowiedziami niezupełnymi, niedopowiedzeniami które stwierdzają coś określonego dopiero gdy się poda pewne uzupełnienie domyślne. Nieporozumienie dotyczy głównie tego czy wypowiedz ma charakter ogólny czy szczegółowy. Np. ,,Ludzie są nietolerancyjni’’.
Wieloznaczna może też być budowa składniowa wypowiedzi złożonej, czyli całość może być różnie rozumiana w zależności od sposobu powiązania słów. Np. ,,Właściciel samochodu stwierdził, że jest on poważnie uszkodzony’’.
Nieporozumienia pojawiają się także w zależności od sposobu wygłoszenia bądź zapisania wypowiedzi złożonej. Np. ,,Masz dość.’’, ,,Masz dość?’’, ,,Masz dość!’’, ,,Nie dotykać urządzenie elektryczne’’.
Wieloznaczność budowy składowej wypowiedzi złożonych także może powodować błędy
- amfibologie. Błąd amfibologii zostaje popełniony wtedy kiedy osoba, która wygłasza wypowiedz wieloznaczną ze względu na składnię, nie zdaje sobie sprawy z tej wieloznaczności. Np. ,,Obywatel musi zapłacić 500 złotych grzywny łącznie z odsetkami’’.
Z tej wypowiedzi powstają wątpliwości czy osoba ma płacić 500 złotych oraz odsetki czy 500 złotych pokrywa grzywnę i odsetki. Zazwyczaj można łatwo się domyślić, które znaczenie miał na myśli mówiący, lecz tego rodzaju dwuznaczność ośmiesza osobę, która w ten sposób się wyraża.

Również przyczyną błędów związanych z umiejętnością przekonywania są znaczenia dosłowne i nie dosłowne. Błędy takie mogą zaistnieć wtedy, kiedy odbiorca pewne zwroty obrazowe, sformułowane przez rozmówcę bierze w sensie dosłownym i wysnuwa wnioski (które w efekcie są dziwaczne) i błędne konsekwencje. Np. ,,Śpisz na pieniądzach’’- wyrażenie to jest czystą przenośnią gdyż na pieniądzach się nie śpi a sama wypowiedz kierowana do kogoś oznacza, że ta osoba ma bardzo dużo pieniędzy. Posługiwanie się skrótami myślowymi nie spowoduje nieporozumień wówczas, gdy osoba wypowiadająca się
i odbiorca wypowiedzi wiedzą, na czym polega związek wypowiedzi, a co za tym idzie,
że nie można jej brać dosłownie bez domyślnych uzupełnień.

Umiejętność przekazywania łączy się z argumentowaniem, ponieważ jest to czynność zmierzająca do wywołania u kogoś określonych przeświadczeń, ocen lub dążeń. Aby przekonać kogoś do swoich racji należy przeprowadzić dowód, który jest najskuteczniejszym środkiem argumentowania. By odpowiednio argumentować tezę należy podczas przeprowadzania dowodu używać zdań, które współrozmówca uznaje za prawdziwe np. tezę ,,Należy zwiększyć wysokość pomocy socjalnej’’. Należałoby uargumentować poprzez ukazanie wciąż trudnej sytuacji osób wymagających tej pomocy, spodziewanych efektów, zmian jakie nastąpią itd.

W procesie przekonywania nieodzowna jest także dyskusja. W zależności od jej charakteru wyróżnia się dyskusję rzeczową gdy jej uczestnicy wspólnie dążą do znalezienia odpowiedzi na dane pytanie, jednak musi być ona pozbawiona dogmatyzmu, czyli każdy kto zabiera głos musi formułować tezę oraz ją odpowiednio argumentować; Dyskusja rzeczowa może nosić cechy dyskusji teoretycznej gdy zmierza do wykrycia prawdy pewnej kwestii,
lub praktycznej mającej na celu wspólne obmyślenie środków prowadzących do postawionego celu np. ,,Gdy efekt cieplarniany zagraża życiu na Ziemi’’ - dyskusja rzeczowa teoretyczna, ,,Jak ochronić środowisko naturalne’’ - dyskusja rzeczowa praktyczna.
Zarzuty stawiane podczas dyskusji mogą mieć dwojaki charakter: merytoryczny bądź formalny. Merytoryczne dotyczą błędności tezy przeciwnika poprzez wskazanie błędnych przesłanek we wnioskowaniu- błąd materialny. Np. ,,Płazy są organizmami lądowymi’’
- błędna teza; żaby to organizmy wodno lądowe; błędna przesłanka.
Zarzuty formalne mają miejsce, gdy teza przeciwnika nie wynika logicznie z przesłanek (argumentów) - błąd formalny np. ,,Trawy mają różne odcienie zieleni’’; ,,Istnieją różne gatunki traw’’ - przesłanki; ,,Trawy szybko rosną’’ - teza.

Na uwagę zasługują także nielojalne fortele erestetyczne mające na celu uzyskanie w sposób nieczysty korzyści dla siebie. Jednym z takich forteli jest przekręcanie tezy przeciwnika w taki sposób by wydawało się, że dyskutant tę tezę tylko powtarza.
Kolejnym fortelem jest wyciąganie błędnych nieuzasadnionych wniosków, które są sprzeczne z intencjami przeciwnika. Można również wymienić lżenie przeciwnika, demagogię, celowe wzbudzanie litości, zasłanianie się autorytetami czy sofizmaty (argumenty tylko pozornie trafne, a rzeczywiście kryjące w sobie błędy logiczne celowo utajnione przez argumentującego).

Wśród wnioskowań zawodnych wyróżnić należy:
wnioskowania uprawdopodobniające czyli takie, w których wychodząc od prawdziwych przesłanek możemy dojść do fałszywego wniosku myśląc, że wniosek jest prawdziwy. Wśród wnioskowań uprawdopodobniających wyróżnia się wnioskowanie redukcyjne w którym wskazać należy wnioskowanie przez indukcję oraz wnioskowanie z analogii a także wnioskowanie przez indukcję niezupełną.
Wnioskowanie redukcyjne to takie, w którym z wniosku wynika przesłanie, lecz z przesłania tego wnioskowania nie wynika jego wniosek. Należy zaznaczyć, że takie wnioskowanie nie zawsze jest prawdziwe, ponieważ prawdziwość przesłania nie daje pewności prawdziwości wniosku. Np. ,,Samochód nie pojedzie bo jest zepsuty’’. ,,Samochód nie pojedzie’’
- następstwo. ,,Jest zepsuty’’ - racja.
Natomiast we wnioskowaniu dedukcyjnym rozumowanie polega na wyprowadzaniu ze zdania - prawdziwej przesłanki wynikającego z niej następstwa - prawdziwego wniosku. Np. ,,Samochód jest zepsuty więc nie pojedzie’’. ,,Samochód jest zepsuty’’ - racja. ,,Nie pojedzie’’ - następstwo czyli wniosek.

Kolejnym wnioskowaniem zawodnym jest wnioskowanie indukcyjne polegające na wyprowadzeniu wniosków ogólnych z przesłanek będących ich poszczególnymi przypadkami. We wnioskowaniu indukcyjnym wyróżniamy indukcję zupełną i niezupełną.
O indukcji zupełnej mówimy, gdy na podstawie przesłanek jednostkowych dotyczących cech pewnego rodzaju dochodzi się przy braku negatywnych przesłanek. Np. ,,Ponieważ w Krakowie, Łodzi, Poznaniu, Warszawie, Wrocławiu, Gdańsku i Szczecinie w 1984 r. występowały gołębie w tym roku miasta te były największymi w Polsce to można stwierdzić, że w roku 1984 we wszystkich największych miastach Polski występowały gołębie’’.
Indukcja niezupełna ma miejsce wtedy, kiedy brak dodatkowych informacji bo z pozostałych przesłanek nie wynika wniosek. Więc wnioskowanie ma charakter wnioskowania uprowdopodobniajacego. Np. ,,W Krakowie, Poznaniu, Warszawie, Wrocławiu, Szczecinie, Gdańsku w roku 1984 występowały gołębie’’. Na podstawie tylko tych informacji można wysnuć indukcję niezupełną bo jest ich bardzo mało.
Z wnioskowaniem zawodnym wiążą się kanony indukcji sformułowane przez Milla, czyli:
1) kanon jedynej zgodności
2) kanon jedynej różnicy
3) kanon zmian towarzyszących
Kanon jedynej zgodności dotyczy związków pomiędzy przyczyną a skutkiem danego zjawiska, które można stwierdzić na podstawie obserwacji przebiegu procesu. Np. ,,Wstaję rano myję zęby, biorę prysznic, maluję się - spóźniam się do pracy. Wstaje rano myję głowę, suszę włosy, maluję się - spóźniam się do pracy. Wstaje rano ubieram się, wypijam kawę, maluję się - spóźniam się do pracy.’’ W każdej z tych sytuacji kanonem jedynej zgodności jest malowanie się.
Kanon jedynej różnicy ma miejsce wtedy, kiedy możemy wskazać warunki niezbędne do zaistnienia danej sytuacji. Np. ,,Idąc codziennie do szkoły spotykam Gosię i spóźniamy się. Natomiast, gdy spotykam Agatę jesteśmy w szkole na czas’’.
Kanon zmian towarzyszących możemy zastosować wówczas, kiedy zaobserwujemy zmiany w natężeniu zjawiska w zależności od sytuacji towarzyszących. Np. ,,Naciskając pedał gazu w samochodzie słyszę zmianę natężenia pracy silnika. Natomiast naciskając każdy inny pedał nie zauważam zmian’’.

Do wnioskowań uprawdopodobniających zalicza się także wnioskowanie z analogii. Wnioskowanie z analogii zachodzi, kiedy uznajemy za prawdziwe cechy zjawiska poprzez upodobanie go do znanego nam zjawiska. Np. ,,Mój pies jest mały, czarny i nie jest agresywny’’. Widząc innego małego, czarnego psa stosując wnioskowanie z analogii zakładam, że on także nie jest agresywny, co może być błędem.