Bank centralny
Bank centralny
Bank centralny – jest instytucją publiczną, która w imieniu państwa prowadzi politykę pieniężną.
Bank centralny sprawuje 4 zasadnicze funkcje:
1. Kontroluje ilość pieniądza w obiegu (podaż pieniądza)
2. Jest bankiem banków
3. Prowadzi obsługę rządu
4. Ustala kurs waluty krajowej
Bank centralny kontroluje podaż pieniądza poprzez emisje pieniądza gotówkowego, operacje na otwartym rynku, ustalanie stopy rezerw obowiązkowych oraz ustalanie stopy procentowej.
Podaż pieniądza to suma gotówki w obiegu poza systemem bankowym oraz wkładów w bankach komercyjnych i w towarzystwach budowlanych.
Bank centralny stosuje trzy narzędzia za pomocą których może wpływać na podaż pieniądza, są to;
a. Rezerwy obowiązkowe
b. Operacje otwartego rynku
c. Stopa dyskontowa
Ad. a – stopa rezerw obowiązkowych jest to minimalna relacja rezerw gotówkowych do wkładów , jaką muszą utrzymywać banki komercyjne na mocy banku centralnego, inaczej mówiąc stopa rezerw obowiązkowych określa jaką część każdego depozytu banki komercyjne muszą przeznaczyć na rezerwę obowiązkową.
Rezerwa obowiązkowa zwiększa bezpieczeństwo funkcjonowania poszczególnych banków i całego systemu bankowego – zmniejsza bowiem ryzyko niewyplacalności. Czasami bank centralny wpływa na zmianę kredytu zmieniając stopę rezerw, a tym samym, a tym samym wpływają na wielkość podaży pieniądza Jeżeli stosowany jest wymóg rezerw obowiązkowych to banki komercyjne mogą utrzymywać większe od minimalnych rezerwy gotówkowe, ale nie mogą utrzymywać ich mniejszych. Jeżeli ich zasób gotówki spadnie poniżej wymaganego poziomu to muszą one pożyczyć pieniądze, aby przywrócić wymaganą stopę rezerw obowiązkowych.
Banki komercyjne zazwyczaj pożyczają pieniądze od banku centralnego. Jeżeli natomiast bank centralny wymaga utrzymania rezerw obowiązkowych ponad poziom, który banki i tak by utrzymały, to następuje ograniczenie zakresu kreacji wkładów bankowych, obniżenie wartości mnożnika pieniądza oraz zmniejszenie podaży pieniądza przy każdym danym poziomie bazy monetarnej. Gdy np. obowiązuje jakaś stopa rezerw obowiązkowych to jej podwyższenie spowoduje zmniejszenie podaży pieniądza. Można powiedzieć, że stopa rezerw obowiązkowych oddziałuje na banki podobnie jak podatek, zmuszając je do utrzymywania większej części ich całkowitych aktywów w formie rezerw, a mniejszej części w postaci kredytów które przynoszą wysokie zyski.
Ad. b – operacje otwartego rynku (inaczej: operacje na wolnym rynku), występują gdy bank centralny zmienia wielkość bazy monetarnej, kupując lub sprzedając papiery wartościowe na otwartym rynku. Bank centralny dokonuje operacji na otwartym rynku gdy:
v ściąga z rynku nadmiar pieniądza gotówkowego czyli obniża poziom płynności zasobów pieniężnych posiadanych przez ludność, poprzez zmianę waloru mniej płynnego na bardziej płynny i zatrzymanie go poza rynkiem
v wpływa na podniesienie stopy procentowej poprzez zmniejszenie podaży wolnych środków na rynku i poprzez zmuszanie banków komercyjnych do konkurowania oprocentowanie depozytów z dochodem, przynoszonym przez bony skarbowe sprzedawane przez bank centralny
v gromadzi środki dla potrzeb budżetu państwa – na zlecenie rządu. Nie ma większego znaczenia czy bank centralny zawiera transakcje bezpośrednio z bankami komercyjnymi czy z podmiotami wchodzącymi w skład sektora poza bankowego. Jeżeli sprzedaje on papiery wartościowe innym bankom to natychmiast obniżają się ich rezerwy gotówkowe. Jeżeli natomiast sprzedają papiery wartościowe ludności to wypisywane przez nich czeki w ciężar swych rachunków bankowych powodują, że obniżają się rezerwy gotówkowe w bankach. W ten sposób bank centralny wpływa na zmiany bazy monetarnej, rezerwy gotówkowe banków, rozmiary akcji kredytowych mających oparcie w postaci wkładów oraz podaż pieniądza.
Ad. c – stopa dyskontowa – jest to stopa procentowa stosowana przez bank centralny przy udzielaniu pożyczek bankom komercyjnym, czyli jest to cena jaką musiałby zapłacić bank komercyjny gdyby wystąpił o kredyt do banku centralnego. Stopa procentowa banku centralnego jest na ogół wyższa od stopy procentowej banków komercyjny. Gdy bank centralny podnosi stopę procentową to banki komercyjne podnoszą cenę kredytu. W skutek tego zmniejsza się popyt na dobra konsumpcyjne i inwestycyjne. Jednocześnie banki komercyjne podnoszą oprocentowanie depozytów, aby zwiększyć podaż pieniądza ze strony ludności oraz aby zmniejszyć prawdopodobieństwo zwrócenia się o kredyt do banku centralnego.
Bank centralny podnosząc swoje stopy procentowe i wpływając na wzrost stóp procentowych banków komercyjnych wpływa na zmniejszenie opłacalności lokat w papiery wartościowe. Wzrost stopy procentowej może zachęcić też inwestorów krajowych do zaciągania kredytów poza granicami kraju.
Gdy bank centralny obniża stopę procentową to banki obniżają cenę kredytów. Powoduje to wzrost popytu na kredyt konsumpcyjny, inwestycyjny, a następnie wzrost zakupów dóbr konsumpcyjnych i inwestycyjnych. Gdy obniża się stopa procentowa to obniża się także oprocentowanie depozytów w bankach komercyjnych.
Bank centralny określany bankiem banków. Występuje w stosunku do nich jako pożyczkodawca ostatniej instancji. Ostatnia instancja kredytowa to instytucja zdolna do udzielani pożyczek bankom i innym instytucjom finansowym w sytuacjach, kiedy panika na rynkach finansowych zagraża całemu systemowi finansowemu.
Bank centralny prowadzi obsługę rządu czyli zarządza długami i finansuje deficyt budżetowy. Jako bankier państwowy musi czuwać, aby państwo było zdolne do wywiązania się ze swych zobowiązań płatniczych w przypadku deficytu. Deficytem sektora publicznego lub inaczej potrzebami pożyczkowymi sektora publicznego nazywamy sumę deficytu budżety centralnego i budżetów terenowych oraz deficytu budżetowego w gałęziach znacjonalizowanych.
W sytuacji gdy państwo nie może np. zaciągnąć pożyczki za granicą, istnieją dwa sposoby sfinansowania deficytu sektora publicznego:
1. państwo może pożyczyć niezbędne środki od własnego społeczeństwa. W tym celu sprzedaje obywatelom papiery wartościowe, zwłaszcza bony skarbowe i obligacje państwowe.
2. Innym sposobem finansowania deficytu jest drukowanie pieniędzy. Polega to na tym, że państwo sprzedaje papiery wartościowe bankowi centralnemu za gotówkę, którą następnie wykorzystuje do pokrycia nadwyżki wydatków budżetowych nad wpływami podatkowymi. W tym przypadku zasób skarbowych papierów wartościowych w posiadaniu banków komercyjnych i inwestorów indywidualnych nie podlega zmianie, zmniejsza się natomiast baza monetarna.
Bank centralny zarządza długiem publicznym, biorąc pod uwagę zastaw opinii na podstawie, których podejmuje decyzje dotyczące szczegółów związanych z:
emisją nowych papierów wartościowych
przyszłej daty zobowiązującej państwo do wykupu owych papierów wartościowych
dotyczących wysokości stopy procentowej jaką powinno się zaoferować, aby zakup tych papierów był atrakcyjny
Bank centralny samodzielnie lub w porozumieniu z rządem ustala kurs waluty krajowej i jego zatrzymanie poprzez inwestycje zakupy i sprzedaż walut. Kurs waluty jest to cena wyrażona w walucie obcej. W Polsce ustalenie kursu walut należy do Rady Ministrów oraz do Rady Polityki Pieniężnej.
Bank centralny może ustalić wielkość podaży pieniądza i zaakceptować wysokość stopy procentowej odpowiadającej warunkom równowagi, wynikającej ze zrównania popytu na pieniądz. Albo też może ustalić wysokość stopy procentowe i zaakceptować rozmiary podaży pieniądza na poziomie równowagi wynikającej z równania popytu na pieniądz.
Funkcje banku centralnego spełnia Narodowy Bank Polski.
Organy NBP:
- prezes NBP
- Rada Polityki Pieniężnej
- Zarząd NBP
Uprawnienia prezesa NBP:
Stoi na czele zarządu banku centralnego
Przewodniczy Radzie Polityki Pieniężnej oraz Komisji Nadzoru Publicznego
Jest uprawniony do reprezentowania banku centralnego na zewnątrz
Pozostaje przełożonym wszystkich pracowników NBP
Prezesa powołuje i odwołuje sejm na wniosek Prezydenta RP – kadencja trwa 6 lat i można ją sprawować dwa razy
W skład Rady Polityki Pieniężnej wchodzi:
Prezas NBP jako przewodniczący
Osoby wyróżniające się wiedzą z zakresu finansów
Rada Polityki Pieniężnej ustala corocznie założenia polityki monetarnej i przedkłada ją sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów ustawy budżetowej. W ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego Rada Polityki Pieniężnej składa sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki monetarnej.
Szczegółowe zadania rady to:
Ustalenie wysokości stóp procentowych
Wysokość stopy redyskontowej
Wysokość stopy rezerw obowiązkowych NBP
Skład zarządu NBP:
Prezes NBP
Wiceprezes i zastępca Prezesa NBP
Wiceprezesi
4 – 6 członków zarządu
Kompetencje zarządu NBP:
realizacja uchwały RPP
podejmowanie uchwał w sprawach niezastrzeżonych dla innych organów
powołuje ,przekształca i likwiduje komórki organizacyjne
realizuje zadania z zakresu polityki kursowej
nadzoruje operacje otwartego rynku
ocenia funkcjonowanie systemu bankowego, obiegu pieniężnego, obrotu dewizowego
Polityka pieniężna na tle procesów makroekonomicznych i perspektywy integracji z Unią Europejską.
Strategicznym celem Polski jest integracja naszej gospodarki ze strukturami UE. Dla realizacji tego celu gospodarka polska spełnić musi w ciągu najbliższych kilku lat szereg kryteriów makroekonomicznych, z których wiele stanowi poważne wyzwania dla polityki pieniężnej. Kryteria monetarne dotyczą stabilności cen, kursu walut i długookresowych stóp procentowych. Kryterium stabilności cen oznacza dzisiaj, że Polska musi stosunkowo szybko obniżyć inflację do poziomu nie wyższego niż 3 – 4% w skali roku.
W trakcie budowania gospodarki rynkowej od roku 1989 Polska osiągnęła poważne sukcesy. Począwszy od 1992 roku nastąpił szybki wzrost gospodarczy połączony ze spadkiem inflacji. Dokonała się prywatyzacja i restrukturyzacja gospodarki, którym to procesom towarzyszył rozwój wielu segmentów i instytucji gospodarki rynkowej. Od 1998 roku następuje przyspieszenie reform systemowych w zakresie decentralizacji struktur państwa, finansów publicznych, systemu emerytalno - rentowego, ochrony zdrowia oraz restrukturyzacji gospodarki.
Jednakże tym pozytywnym procesom towarzyszyły również zjawiska negatywne, takie jak widoczny od przełomu lat 1995/1996 zbyt szybki wzrost popytu wewnętrznego w stosunku do PKB, spowodowany szybkim wzrostem płac realnych i akcji kredytowej oraz relatywnie wysokim deficytem budżetowym. W efekcie gospodarka rozwijała się w warunkach szybko narastającego deficytu obrotów towarowych i bieżących bilansu płatniczego. Dalsze utrzymanie wysokiej dynamiki wzrostu gospodarczego zostało uwarunkowane zmniejszeniem nierównowagi zewnętrznej.
Dla przeciwdziałania powyższym tendencjom bank centralny od IV kwartału 1996 roku konsekwentnie zaostrzał politykę pieniężna, podnosząc stopy procentowe i stopy rezerw obowiązkowych. Opóźnione i niewystarczające wsparcie polityki pieniężnej wzrostem stopnia restrykcyjności polityki fiskalnej ukształtowało jednak niewłaściwą kombinację obu tych polityk, której kontynuacja podważałaby proces stabilizowania gospodarki.
Począwszy od 1998 roku zmienił się instytucjonalny proces podejmowania decyzji w zakresie polityki pieniężnej. Na podstawie nowej Konstytucji i Ustawy o NBP została powołana Rada Polityki Pieniężnej. W skład której wchodzą: Prezes NBP oraz 9 członków powoływanych w równej liczbie przez Prezydenta, Sejm i Senat RP. Rada ustala coroczne założenia polityki pieniężnej kierując się nimi podejmuje decyzje w zakresie podstawowych instrumentów banku centralnego: stóp procentowych, rezerwy obowiązkowej, operacji otartego rynku, zobowiązań NBP z tytułu kredytów i pożyczek oraz polityki kursowej. Już na pierwszych swoich posiedzeniach Rada podjęła bardzo istotne decyzje, które wpłynęły na charakter polityki pieniężnej. Było to:
- rozszerzenie pasma wahań kursu złotego oraz dopuszczenie do swobodnego, rynkowego kształtowania się kursu w ramach tego pasma, co spowodowało istotne jego upłynnienie, tworząc warunki do bardzo skutecznej polityki pieniężnej.
- Obniżenie tempa dewaluacji złotego, co stworzyło warunki do dalszego obniżania inflacji
- Przeniesienie punktu ciężkości przy kontroli podaży pieniądza z pieniądza rezerwowego na stopy procentowe
- Zmiana zasad prowadzenia operacji otwartego rynku: przyjęcie jako stopy referencyjnej NBP stopy rentowności 28-dniowych operacji otwartego rynku oraz skrócenie najdłuższego terminu zapadalności bonów pieniężnych NBP z 270 do 28 dni
Restrykcyjna polityka pieniężna wsparta polityką fiskalna doprowadziła do obniżenia dynamiki popytu wewnętrznego do poziomu tempa PKB oraz zahamowała tempo wzrostu deficytu obrotów bieżących bilansu płatniczego. Proces ten dokonał się w warunkach szybkiego wzrostu gospodarczego oraz dalszego spadku inflacji. W najbliższych latach wyzwaniem dla polityki makroekonomicznej, w tym dla polityki pieniężnej, będzie utrzymanie tej pozytywnej tendencji w gospodarce.