Bank Centralny
Według Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej: Centralnym bankiem państwa jest Narodowy Bank Polski. Przysługuje mu wyłącznie prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza.
Działalność Narodowego Banku Polskiego
Narodowy Bank Polski jest bankiem centralnym Rzeczypospolitej Polskiej. Jego zadania są określone w Konstytucji RP, ustawie o Narodowym Banku Polskim i ustawie Prawo bankowe. Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen. Zgodnie z opracowaną przez Radę Polityki Pieniężnej Strategią Polityki Pieniężnej po 2003 roku, celem NBP jest ustabilizowanie inflacji na poziomie 2,5% z dopuszczalnym przedziałem wahań +/- 1 punkt procentowy
Do głównych obszarów działalności NBP należą:
· polityka pieniężna,
· działalność emisyjna,
· nadzór bankowy,
· działania na rzecz systemu płatniczego,
· zarządzanie rezerwami dewizowymi,
· działalność edukacyjna i informacyjna,
· obsługa Skarbu Państwa.
Narodowy Bank Polski odpowiada za stabilność narodowego pieniądza. Wypełniając ten konstytucyjny obowiązek, NBP opracowuje i realizuje strategię polityki pieniężnej oraz - uchwalane corocznie - założenia polityki pieniężnej. Poprzez zarządzanie rezerwami dewizowymi zapewnia odpowiedni poziom bezpieczeństwa finansowego państwa. Dzięki emisji znaków pieniężnych zabezpiecza płynność obrotu gotówkowego. Ważnym celem NBP jest dbałość o stabilność systemu finansowego. Realizując ten cel, Komisja Nadzoru Bankowego oraz - działający w strukturze NBP - Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego sprawują nadzór nad sektorem bankowym i zapewniają bezpieczeństwo środków powierzonych bankom. W ramach pełnionych funkcji nadzorczych i regulacyjnych NBP dba o płynność, sprawność i bezpieczeństwo systemu płatniczego. Przyczynia się również do rozwoju bezpiecznej infrastruktury rynku finansowego.
Funkcje banku centralnego
W rozwiniętej gospodarce rynkowej bank centralny odgrywa zasadniczą rolę. Pełni on trzy podstawowe funkcje, jako:
Bank emisyjny. NBP ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Narodowy Bank Polski określa wielkość ich emisji oraz moment wprowadzenia do obiegu, za którego płynność odpowiada. Ponadto, organizuje obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu.
Bank banków. NBP pełni w stosunku do banków funkcje regulacyjne, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa depozytów zgromadzonych w bankach oraz stabilności sektora bankowego. Organizuje system rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące rozrachunki międzybankowe i aktywnie uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym. Narodowy Bank Polski jest odpowiedzialny za stabilność i bezpieczeństwo całego systemu bankowego. Pełniąc funkcję banku banków, sprawuje kontrolę nad działalnością banków, a w szczególności nad przestrzeganiem przepisów prawa bankowego. Ponadto NBP nadzoruje systemy płatności w Polsce.
Centralny bank państwa. NBP prowadzi obsługę bankową budżetu państwa, prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych, państwowych funduszy celowych i państwowych jednostek budżetowych oraz realizuje ich zlecenia płatnicze.
Bank centralny kontroluje podaż pieniądza poprzez emisje pieniądza gotówkowego, operacje na otwartym rynku, ustalanie stopy rezerw obowiązkowych oraz ustalanie stopy procentowej.
Podaż pieniądza to suma gotówki w obiegu poza systemem bankowym oraz wkładów w bankach komercyjnych i w towarzystwach budowlanych.
Bank centralny stosuje trzy narzędzia za pomocą których może wpływać na podaż pieniądza, są to;
a. Rezerwy obowiązkowe
b. Operacje otwartego rynku
c. Stopa dyskontowa
Bank centralny określany bankiem banków. Występuje w stosunku do nich jako pożyczkodawca ostatniej instancji. Ostatnia instancja kredytowa to instytucja zdolna do udzielani pożyczek bankom i innym instytucjom finansowym w sytuacjach, kiedy panika na rynkach finansowych zagraża całemu systemowi finansowemu.
Bank centralny prowadzi obsługę rządu czyli zarządza długami i finansuje deficyt budżetowy. Jako bankier państwowy musi czuwać, aby państwo było zdolne do wywiązania się ze swych zobowiązań płatniczych w przypadku deficytu. Deficytem sektora publicznego lub inaczej potrzebami pożyczkowymi sektora publicznego nazywamy sumę deficytu budżety centralnego i budżetów terenowych oraz deficytu budżetowego w gałęziach znacjonalizowanych.
W sytuacji gdy państwo nie może np. zaciągnąć pożyczki za granicą, istnieją dwa sposoby sfinansowania deficytu sektora publicznego:
1. państwo może pożyczyć niezbędne środki od własnego społeczeństwa. W tym celu sprzedaje obywatelom papiery wartościowe, zwłaszcza bony skarbowe i obligacje państwowe.
2. Innym sposobem finansowania deficytu jest drukowanie pieniędzy. Polega to na tym, że państwo sprzedaje papiery wartościowe bankowi centralnemu za gotówkę, którą następnie wykorzystuje do pokrycia nadwyżki wydatków budżetowych nad wpływami podatkowymi. W tym przypadku zasób skarbowych papierów wartościowych w posiadaniu banków komercyjnych i inwestorów indywidualnych nie podlega zmianie, zmniejsza się natomiast baza monetarna.
Bank centralny zarządza długiem publicznym, biorąc pod uwagę zastaw opinii na podstawie, których podejmuje decyzje dotyczące szczegółów związanych z:
emisją nowych papierów wartościowych
przyszłej daty zobowiązującej państwo do wykupu owych papierów wartościowych
dotyczących wysokości stopy procentowej jaką powinno się zaoferować, aby zakup tych papierów był atrakcyjny
Bank centralny samodzielnie lub w porozumieniu z rządem ustala kurs waluty krajowej i jego zatrzymanie poprzez inwestycje zakupy i sprzedaż walut. Kurs waluty jest to cena wyrażona w walucie obcej. W Polsce ustalenie kursu walut należy do Rady Ministrów oraz do Rady Polityki Pieniężnej.
Celem polityki pieniężnej banku centralnego jest umocnienie pieniądza co można rozumieć jako stabilizację cen, a więc kontrolę tempa inflacji. Celem pośrednim jest kontrola podaży pieniądza i kształtowanie kursu walutowego. Natomiast bezpośrednie cele operacyjne polegają na kształtowaniu wielości pieniądza rezerwowego banku centralnego (wielkość płynnych rezerw banków komercyjnych) oraz poziomu stopy procentowej. Następuje to przez instrumenty polityki pieniężnej banku centralnego, takich jak system rezerw obowiązkowych, kredyty refinansowe i operacje otwartego rynku