Wpływ pamięci i procesów uwagi na spostrzeganie i rozumienie zachowań innych osób.

WPŁYW PAMIĘCI I PROCESÓW UWAGI NA SPOSTRZEGANIE I ROZUMIENIE ZACHOWAŃ INNYCH OSÓB.

1. UWAGA.
Uwaga jest mechanizm redukcji nadmiaru informacji1. Jest ona w stanie przetworzyć tylko ułamek tego co jest jej dostępne i dlatego jest zmuszona kontrolować proces odbioru i przetwarzania informacji, aby uniknąć nadmiernego przeładowania i niebezpiecznych skutków nadmiaru docieranych informacji. Uwaga jest mechanizmem, który pozwala nam spostrzegać tylko część bodźców, pozwala przypominać tylko część wcześniej zakodowanych informacji, uruchamia tylko jeden z wielu możliwych procesów myślenia i wykonuje tylko jedną, z wielu możliwych do wykonania reakcji.
FUNKCJE UWAGI.
Konferencja prasowa prezydentów Stanów Zjednoczonych i Rosji. Obaj rozmówcy mieli założone na uszach słuchawki. Prezydent Clinton zasłonił usta i część nosa i słuchał z przymkniętymi oczami, natomiast wzrok prezydenta Putina zwrócony jest w górę w bok, a jednocześnie Putin unosi jedną słuchawkę do góry, albo też poprawia słuchawki. Fakt, że obaj prezydenci mają słuchawki na uszach, przypomina znaną w psychologii poznawczej technikę badania uwagi2. Obraz ten pokazuje, jak prezydent Clinton skupia się, próbuje oddzielić się od bodźców, zamyka oczy i koncentruje się na tłumaczonym tekście. Natomiast prezydent Rosji wyraźnie poszukuje innych bodźców. Nie wiemy o czym myślą, czy koncentrują się na danym temacie, czy myślami są gdzieś indziej. Wszystkie dodatkowe bodźce, które odciągają uwagę od zadania realizowanego w danym momencie noszą nazwę dystraktorów.
Można wyróżnić trzy podstawowe funkcje uwagi:
 Selekcjonowanie bodźców docierających do jednostki.
 Ukierunkowanie procesów poznawczych.
 Określenie wielkości wykorzystywanych zasobów poznawczych poświęcanych na realizację różnych zadań.

1.Strelau J., Psychologia tom 2, Gdańsk 2000, str. 77.
2.Maruszewski T., Psychologia poznania, Gdańsk 2001, str. 76.

Funkcja selekcjonująca jest ważnym rozwiązaniem jakie pojawiło się w czasie ewolucji, gdyż do każdego organizmu dociera olbrzymia ilośc bodźców, która przekracza mozliwości przetwarzania ich przez mózg, Niektóre bodźce nie mają żadnego znaczenia, inne wręcz przeciwnie. Dlatego też konieczne jest selekcjonowanie odbieranych informacji na te przydatne i te mniej przydatne. Możemy wyróżnić trzy rodzaje selekcji: pierwotną, wtórną oraz selekcję trzeciego rzędu. Selekcja pierwotna to selekcja, w której bodźce odbierane są przez zmysły. Selekcja wtórna występuje w procesach pamięciowych, pomiędzy pamięcią krótkotrwałą i pamięcią trwałą. Pamięć trwała nie jest w stanie odebrać wszystkich bodźców przesyłanych przez pamięć krótkotrwałą. Mechanizmy selekcji zachodzącej między pamiecią krótkotrwałą i trwałą opisują Lindsay i Norman. Podkreślają oni, że istotą tej selekcji jest proces osłabiania informacji, które jednostka uznaje za mało ważne. Dzięki temu informacje stają się relatywnie bardziej wyraziste.3 Procesy selekcji trzeciego rzędu pojawiają się kiedy jednostka posługując się wiedzą zapisaną w pamięci trwałej, przygotowuje plan działania. Wtedy to, informacje wybierane z pamięci trwałej przesyłane są do pamięci operacyjnej, która kieruje jakimś wybranym działaniem.
Druga funkcja uwagi to ukierunkowanie procesów poznawczych. Uwaga nie tylko oddziela infromacje ważne od nieważnych, ale poszukuje również infromacji, które mogą się przydać w rozwiązywaniu różnych problemów. Funkcja ta wiąze się z procesami eksploracji, percepcyjnej i poznawczej.
Ostatnia funkcja uwagi wiąże się z określeniem zasobów potrzebnych do wykonywania danej czynności. Uwaga decyduje o tym, ile energii psychicznej poświęcimy na wykonywanie danego zadania. W zależności od zadania możemy na nie przeznaczyć mniejszą lub większą porcję energii. W przypadku zadań bardzo ważnych człowiek jest w stanie na ich wykoananie poświęcić znaczna ilośc energii. W zadaniach mniej ważnych zaangażowanie energii będzie znacznie mniejsze.

3Maruszewski T., Psychologia poznania, Gdańsk 2001, str. 77
RODZAJE ZJAWISK ANALIZOWANYCH W BADANICH NAD UWAGĄ.
Badania nad uwagą są szybko rozwijającą się dziedziną. Na dzień dzisiejszy konkurują ze sobą dwa podstawowe sposoby ujmowania uwagi: uwaga pojmowana jest jako proces odpowiedzialny za gospodarowanie zasobami poznawczymi. W tym ujęciu mówi się o dwóch teoriach; teorii selekcji oraz teorii zasobów uwagi. Istnieją jeszcze dwa inne rodzaje zjawisk związanych z uwagą, czujność oraz detekcja sygnałów. Detekcja ta może być traktowana, po spełnieniu określonych warunków jako specyficzny wypadek selekcji.
CZUJNOŚĆ.
Czujność możemy określić jako zdolność lub stan, dzięki któremu jednostka potrafi w dłuższym okresie wykrywać bodźce specyficzne pośród wielu mozliwych bodźców pojawiających się w jej środowisku.4 Czynnikiem umożliwiającym reagowanie na pewne bodźce jest poziom aktywacji. Nie jest to juednak jedyny warunek. Możemy znjadować się w stanie optymalnego pobudzenia, ale nie potrafimy wykryć bodźców krytycznych, które wymagają podjęcia pewnych działań. Powodem może być np. to, że inne monotonne bodźce działały na nas przez dłuższy okres czasu, lub dlatego, że wskutek pojawienia się pewnego bodźca człowiek wytwarza negatywne oczekiwania, które natomiast zakłada iż bodziec krytyczny się nie pojawia. Np, kiedy wchodzimy na przejście dla pieszych na zielonym świetle nasza czujnośc spada, gdyż niespodziewamy się, że na przejście wjedzie samochód. W badanich nad czujnością zajęto sie również bardziej specyficznymi czynnikami pozanwczymi i pozapoznawczymi. Czynniki te zostały opisane w teorii detekcji syganłów Petersona, Birdsalla i Foksa. Przedmiotem zainteresowania tej teorii jest związek, jaki powstaje pomiędzy częstością występowania poprawnych detekcji i fałszywych alarmów. Po przeanalizowaniu częstości poprawnych detekcji do fałszywych alarmów mozna wykreślic krzywą która nosi nazwę krzywej charakterystyki funkcjonowania obserwatora. Na związek pomiędzy proporcjami poprawnych detekcji i fałszywych alarmów wpływaja trzy czynniki: stosunek siły sygnału do siły szumu, silne sygnały łatwiej przyciągają uwagę; macierz wypłat, czli techniczne określenie czyyników wpływających na motywacyjne konsekwencje podjęcia określonych decyzji; i ostatni czynnik to oczekiwania, które są uzależnione od częstości występowania sygnałów w pewnych sytuacjach.
4Maruszewski T., Psychologia poznania, Gdańsk 2007, str. 85
PRZESZUKIWANIE.
W przeciwieństwie do czujności, która jest wytrwałym ale biernym oczekiwaniem na pojawienie się jakiegoś sygnału, przeszukiwanie polega na aktywnym, systematycznym badaniu pola percepcyjnego, w celu wykrycia obiektów spełniających założone kryteria. Np. przeszukujemy listę ksiązek, w poszukiwaniu tego co nas interesuje. Przy przeszukiwaniu używany jest głównie wzrok, dlatego mamy tu doczynienia ze zjawiskiem selektywnej uwagi wzrokowej. Podstawowym czynnikiem utrudniającym przeszukiwanie jest obecność bodźców, które zakłócają ten proces, czyli dystraktorów. Wielokrotne badania pokazują, że efektywnośc i czas przeszukiwania pola percepcji wzrokowej zależą od liczby dystraktorów, ich podobieństwa do szukanego sygnału i wzajemnego podobieństwa samych dystraktorów. Jeśli zbiór dystraktorów jest różnorodny, przeszukiwanie staje się trudne, a jeśli jednorodny łatwiejsze.
KONTROLA CZYNNOŚCI JEDNOCZESNYCH.
Wykonywanie wielu cznności w jednym czasie jest powszechną rzeczą. W większości wypadków jednoczesne wykonywanie wielu czynności nie pociąga za sobą negatywnych skutków, ponieważ czynności są bardzo proste albo dobrze zautomatyzowane. Problem pojawia się kiedy przynajmniej jedna z tych czynności wymaga więcej poświęcenia. Wykonywanie wielu cznności tłumaczy teoria zasobów, która mówi o tym, że każda czynnośc wymaga pewnej porcji ogólnej energii mantalnej, zwanej zasobami uwagi, których ilośc jest ograniczona. Dlatego też nadzorowanie dwóch cznności jednocześnie musi doprowadzić do pogorszenia wskaźników wykonania przynajmniej jednej z nich.Wyjątek następuje kiedy obie czynności są tak proste, że łączene ich zapotrzebowanie na zasoby nie przekracza ogólnych możliwości systemu. Jeśli jedna z czynności przekracza, to druga może być uprzywilejowana i wtedy poziom jej wykonania nie obniża się kosztem drugiej. Według innych autorów, przełączanie uwagi jest osobnym procesem obsługiwanym przez wyspecjalizowaną strukturę.
TEORIE WCZESNEJ SELEKCJI:
Model Broadbenta- prowadził swoje badania przy pomocy techniki cienia. Technika ta polega na jednoczesnym prezentowaniu dwóch róznych komunikatów do oboja uszu osoby badanej, której uwaga podąża jak cień za jednym z nich. Sens tej techniki polega na tym , że jeśli uwaga podąża jak cień za jednym komunikatem drugi powinnien być ignorowany. Późniejsze badania wykazały jednak, żę uwaga przepuszcza pewne informacje z kanału ignorowanego. Eksperymenty wykazały, że bezbłędnie reagujemy na dźwięk własnego imienia, nawet jeśli dobiega ono z drugiego końca zatłoczonej i hałaśliwej sali.
TEORIE PÓŹNEJ SELEKCJI:
Model osłabiacza Treisman- zgodnie z tym modelem, informacje nieważne, nieistotne, niespełniające kryterium selekcji są osłąbiane na wczesnym etapie przetwarzania, ale nie blokowane i bezpowrotnie odrzucane. Osłabione, przechodzą do dlaszych etapów przetwarzania i mogą być wykorzystane nawet na najniższym poziomie piętrze analizy. Zgodnie z tą terią selektywny odbiór informacji odbywa się na trzech poziomach: najpierw odbieramy i analizujemy bodźce ze względu na ich właściwości fizykalne np. intensywność, w drugim etapie analizujemy informacje ze względu na charakterystyczne wzorce percepcyjne, np. mowa ludzka, w trzecim etapie skupiamy świadomą uwagę na informacjach, które dotarły do tego piętra.
Model Deutschów- ich zdaniem, wszytskie informacje przechodża przez etapy analizy sensorycznej i percepcyjnej w orginalnej postaci. Żaden filtr ani osłaniacz nie eliminuje bogactw informacji docierających do zmysłów.
TEORIE INTEGRUJĄCE
Model Johnstona- zakłada on, że jeden z dwóch filtrów może uzyskać priorytet w zależności od tego, które informacje są systemowi poznawczemu potrzebne, a które zbędne. Wg Johynstona istnieje jeden filtr uwagi, charakteryzujący się elastycznością działąnia.
Model integracji cech- według tej koncepcji, występują dwa etapy obróbki bodźca: przeduwagowy i uwagowy. Przetwarzanie przeduwagowe polega na automatycznej rejestracji wszytskich istotnych obiektów. Drugi etap polega na zestawieniu wcześniej zarejestrowanych cech w obiekt. Jest to procesw olny, wymagający wysiłku i szeregowy, ponieważ cechy są integrowane w obiekt jedenh po drugim a nie równolegle.
TEORIE UWAGI PODZIELNEJ.
Teoria modułów- uwaga działa poprzezniezależne kanały sensoryczne, z których każdy zaopatrzony jest w osobny filtr. W pożniejszych publikacjach teoria ta została zmodyfikowana. Zamiast niezależnych kanałów sensorycznych użyto terminu niezależne moduły przetwarzania infromacji. Uwaga jest systemem niezaleznych, wyspecjalizowanych modułów przetwarzania danych, obejmujących nie tylko selekcję bodźców, lecz również kontrolę reakcji wykonawczych.
Teoria zasobów- polega na jednoczesnym wykonywaniu dwóch prostych czynności, z którychjedna przybiera dwa poziomy trudności, stąd uwaga działą jak system dystrybucji energii mentalnej, zwanej zasobami uwagi, przydzielanje poszczegółnym czynnościom.
UWAGA A SPOSTRZEGANIE ZACHOWAŃ INNYCH OSÓB
Percepcja (spostrzeganie) jest pierwszym etapem przetwarzania informacji, które odbierane są przez narządy zmysłów. Dzięki fenomenowi ludzkiego umysłu jest ona dostępna świadomości człowieka, może zostać przez niego zauważona i opisana. Każdy człowiek w momencie urodzenia posiada genetycznie zaprogramowane możliwości percepcyjne. Jednak nie pozostają one takie same przez resztę jego życia. Nowe sytuacje, doświadczenia życiowe wchodzące w skład procesu uczenia się mogą prowadzić do zmian tych zdolności, kształtować je w specyficzny sposób.
Organizm człowieka jest zdolny do wykrywania trzech cech bodźców:
• charakterystycznego dla nich typu energii np. świetlnej, termicznej;
• lokalizacji w przestrzeni;
• natężenia w określonych momentach.
W dalszej kolejności informacje z otoczenia, odebrane przez określony analizator, są odpowiednio selekcjonowane. Dzieje się tak przede wszystkim dlatego, że narządy zmysłów człowieka są w stanie odebrać ograniczoną liczę bodźców, ze względu na ich natężenie czy częstotliwość. Następnie wyselekcjonowane informacje są w określony sposób analizowane, organizowane i interpretowane, a uwaga zostaje skierowana tak, by zdobyć więcej danych lub odszukać nowe informacje gdzieś indziej. Wymienione powyżej czynności wchodzą w zakres złożonego, wieloetapowego procesu percepcji.
Człowiek stosuje określone reguły strukturalizacyjne, które pozwalają na sprawny i efektywny przebieg procesu percepcji.


Proces uwagi jest uwarunkowany takimi czynnikami jak:
• stopień podobieństwa bodźców: im bardziej podobne są następujące po sobie bodźce tym trudniej przyciągają uwagę, wyraźnie różny od nich bodziec przykuje uwagę;
• trudność zadania;
• brak wprawy i doświadczenia;
• zagrożenie i niepokój;
• uprzedzenia i roztargnienie, uprzedzenia ukierunkują uwagę na bodźce zgodne z ich treścią i skrajnie niezgodne z nią, roztargnienie rozprasza uwagę, istotne z punktu widzenia danego zadania bodźce mogą umknąć uwadze;
• nuda;
• przyzwyczajenie do danego bodźca, przy braku zmian bodźca przez pewien okres czasu, następuje osłabienie fizjologicznych i psychologicznych reakcji, receptory przestają reagować na ten bodziec - zjawisko habituacji.
• efekt procesu spostrzegania zależy nie tylko od sprawności narządów zmysłów i informacji, które wysyła otoczenie.
Niemal na każdym z etapów tego procesu jednostka podejmuje swoiste decyzje (nie zawsze świadome) dotyczące tego, jakie dane mogą zostać dostrzeżone, jak ukierunkować uwagę, w jaki sposób informacje mają być zorganizowane, zinterpretowane, jakie wnioski wobec tego należy wyciągnąć. Niebagatelną rolę odgrywają tutaj czynniki związane z daną osobą tj.: jej doświadczenia ukształtowane w procesie uczenia się, też doświadczenia związane z określoną kulturą, informacje zawarte w pamięci, jej nastawienie, zainteresowania, motywy, potrzeby, postawy, oczekiwania, emocje. Silny wpływ czynników motywacyjnych, emocjonalnych i oczekiwań na efekt spostrzegania wyraża się w zjawiskach obronności i wrażliwości percepcyjnej. Przy czym, w procesie spostrzegania wykorzystywane są nie tylko informacje aktualnie napływające z otoczenia. Nierzadko istotną rolę odgrywają dane zawarte w pamięci jednostki, inne ściśle związane ze spostrzeganiem procesy poznawcze np. uwaga, pamięć, uczenie się, procesy emocjonalno-motywacyjne,
• Rodzaje uwagi:
- mimowolna- reaktywna, niezamierzona, odruchowa, bodźcem jest wynik zewnętrzny
- dowolna- zamierzona, planowa, celowa, zwracamy uwagę na dany obiekt
- wtórna (podowolna)- jako następstwo uwagi dowolnej, uwaga traci pewne cechy dowolnej, jest wynikiem wdrażania się do pracy, praca wciąga.
- percepcyjna- w zakresie odbioru informacji
- umysłowa- w zakresie przetwarzania informacji czynności wykonawczych

Cechy Uwagi-
- koncentracja- skupienie, siła uwagi
- zakres uwagi (pojemność) na ilu obiektach jednocześnie możemy skupić uwagę
- podzielność- zdolność- zdolność do wykorzystania jednocześnie dwóch czynności
- trwałość- czas w jakim człowiek jest w stanie skoncentrować się na obiekcie.