Psychologia rozwoju człowieka

ISTOTA ROZWOJU

- istotą rozwoju są zmiany
- psychologia rozwojowa zajmuje się ontogenezą od chwili poczęcia aż do śmierci, rejestruje zmiany, docieka przyczyn, źródeł
- psychologia rozwoju bada i postęp i regres



RODZAJE ZMIAN ROZWOJOWYCH

Zmiany rozwojowe:
- ilościowe
o np. wtedy, gdy coraz bardziej wzrasta dana cech (np. masa ciała, poszerzenie słownika, pamięć)
- jakościowe
o f-cja przekształca się zasadniczo np. przejście od gaworzenia do gruchania, od pamięci mimowolnej do dowolnej

Zmiany rozwojowe:
- zmiany wielkości
o odpowiednik zmian ilościowych
- zmiany proporcji
o zmiana wzajemnych stosunków części w obrębie całości, (np. proporcja ciała, proporcje między 3 formami działalności: zabawa, nauka, praca)
- zanikanie dawnych właściwości
o np. wypadanie zębów mlecznych, zanikanie raczkowania jako formy przemieszczania, zanikają niektóre odruchy bezwarunkowe, zanikanie gaworzenia
- nabywanie nowych właściwości

Zmiany rozwojowe (podział pod wzg. Powszechności):
- zmiany uniwersalne
o takie, które występują powszechnie na całym świecie i w całej historii, są uwarunkowane dojrzewaniem biologicznym i uniwersalnymi doświadczeniami społecznymi
- zmiany wspólne
o są wynikiem pewnych charakterystycznych doświadczeń grupy ludzi o podobnych doświadczeniach żyjących w tym samym czasie i miejscu
o kohorta- grupa osób żyjąca w tym samym czasie i miejscu
- zmiany indywidualne
o wywołane czynnikami, które działają tylko na indywidualna jednostkę



CZYNNIKI ROZWOJU

Dlaczego człowiek się rozwija, co powoduje zmiany- teoria 4 czynników:
1. genetyczne uwarunkowania rozwoju
2. środowiskowe (ekologiczne) uwarunkowania rozwoju
3. nauczanie i wychowanie –wyznaczniki rozwoju (czynniki przyczynowe)
4. aktywność własna - wyznaczniki rozwoju (czynniki przyczynowe)


ROLA DOJRZEWANIA I UCZENIA SIĘ

Dojrzewanie – te aspekty rozwoju, które są niezależne od doświadczenia indywidualnego

Cechy filogenetyczne – gatunkowe

Uczenie się – proces prowadzący do zmian w zachowaniu na podłożu indywidualnego doświadczenia

Okres sensytywny – największa podatność na bodźce danego rodzaju


PERIODYZACJA

Periodyzacja – podział życia człowieka na okresy
2 stanowiska:
- I że periodyzacja ma znaczenie porządkujące, podkreśla ciągłość rozwoju a dzielimy żeby było łatwiej opisywać, granice podziału nie są ustalone przypadkowo, ten pogląd jest bardziej powszechny
- II rozwój ma charakter stadialny



o stadium prenatalne – od poczęcia do rozwiązania ( 9 m-cy)
o wczesne dzieciństwo – od narodzin do 3 lat
wiek niemowlęcy – 1 rok życia
wiek poniemowlęcy – 2 i 3 rok życia
o średnie dzieciństwo (wiek przedszkolny) – 4-6 lat
o późne dzieciństwo (wiek szkolny) – 7-1012 lat
o adolescencja – 12-22 lata
· a. Wczesna – 12-17 lat
· a. Późna – 17-22 lata
wiek dorastania – 1012-18 lat
o wiek młodzieńczy – 19-15 lat
o wczesna dorosłość
o średnia dorosłość
o późna dorosłość (okres starzenia się)




BADANIA NAD ROZWOJEM



PODEJŚCIA DO BADANIA ROZWOJU

Rożne podziały

2 modele podejść do analizy rozwoju:
1. model mechanistyczny badań nad rozwojem – w analizie zmian zachowania
– rozwój traktowany jako naturalne następstwo, zmiany są spowodowane przez bodźce zewnętrzne
– zmiana rozwojowa utożsamiana ze zmianą zachowania
– człowiek traktowany jako bardzo prosta maszyna
– w tym modelu akcent na zmiany ilościowe, mają charakter ciągły
– analizowane jest również tempo rozwoju
– opisuje się zachowania ludzi w różnym wieku w różnych sytuacjach-badania poprzez model korelacyjny—korelacja-dwie zmienne są ze sobą związane, czyli wykazują systematyczną współzmienność
2. model organizmiczny badań nad rozwojem
- model ten obejmuje poziom T (modelu mechanistycznego,)czyli m. mechanistyczny jest fundamentem modelu organizmicznego
- odwołujemy się do wnętrza, do różnych właściwości procesów wewnętrznych struktur
- jeżeli akcent położymy na interakcje z otoczeniem to będzie to podejście kontekstualne (model kontekstualny)
- w tym modelu organizmicznym przyczyną zmiany jest to, co zachodzi od środka organizmu

Inne:
1. podejście diachroniczne
- obserwujemy zmiany rozwojowe w wyróżnionym obszarze( mowy, percepcji, samooceny itp.) zachodzące w określonym czasie
- umożliwia dokonanie opisy takich cech procesu rozwoju jak jego tempo, dynamika czy rytm zmian
2. podejście synchroniczno-funkcjonalne
- dokonujemy analizy zmian ujawniających się jednocześnie w kilku obszarach w danym odcinku czasu
- pozwala na wyprowadzenie hipotez, co do kierunku i celusensu dokonujących się przemian


MODELE BADANIA

Modele zmiany rozwojowej (3 modele):
1. model liniowy z. r.





- jest realizowany w podejściu mechanistycznym
- źródłem zmiany rozwojowej są bodźce zewnętrzne działające na jednostkę
- otoczenie → jednostka (otoczenie wpływa na jednostkę)
- warunkiem zmiany jest wewnętrzna dojrzałość organizmu
- zmiana polega na kumulacji doświadczeń (wiedzy, umiejętności)
- nowe doświadczenie pojawia się obok starego
- rozwój rozumiany jako proces ciągły, płynny
- analizuje się tempo rozwoju
- analizowane są przede wszystkim zmiany ilościowe (przyrost, ew. różnicowanie itp.)
- jest ciągły progres (postęp)
- w efekcie zamiast starej struktury pojawia się nowa struktura



2. model stadialny z. r.


- plateau – okres zastoju
- realizowany w podejściu organizmicznym
- źródłem zmian są czynniki wewnętrzne, tkwiące w jednostce możliwości
- wyznaczniki zmian: dojrzewanie
- warunkiem dla rozwoju są bodźce zewnętrzne
- zmiany mają charakter kumulacyjny
- nowe doświadczenia są wchłaniane przez stare struktury
- nowe struktury istnieją obok starych
- opisujemy tempo (jak szybko) i rytm (stosunek I fazy – progres do II fazy – zastuj)
- właściwości całości decydują o funkcjonowaniu całości
- analizowane zmiany są ilościowe i jakościowe
- rozwój ma charakter skokowy


3. model cykliczno fazowy z. r.


- stosujemy, kiedy rozpatrujemy rozwój w modelu kontekstualnym
- źródłem zmiany jest aktywność jednostki
- zakłada stałą interakcje między czynnikami wewnętrznymi i zewnętrznymi
- warunki zmiany stwarza dopasowanie między dojrzałością organizmu a bodźcami zewnętrznymi
- charakter zmian polega na transformacji doświadczenia
- stare struktury zmieniają się pod wpływem nowych doświadczeń i pojawia się nowa jakość
- przebieg zmian cykliczny
- zmiany ilościowe i jakościowe
- relacja wzajemności: część↔całość
- integracja nowego, dezintegracja starego i reintegracja nowestare


STRATEGIE BADAWCZE


Badania nieeksperymentalne mogą być prowadzone w różnych strategiach

1. strategia badań poprzecznych

- polega na badaniu grup ludzi w różnym wieku i porównywaniu uzyskanych wyników
- każda osoba badana jest tylko raz
- badacz porównuje wyniki uzyskane od osób w różnym wieku i analizuje istniejące między nimi podobieństwa i różnice
- wady
o nie jest kontrolowany wpływ zmiennej tj. przynależność do grupy pokoleniowejkohorty (dzielące podobne doświadczenia życiowe)
o nie weryfikują żadnego z modeli ujmowania zmiany rozwojowej
o badacz nie kontroluje, w jakie interakcje ze sobą wchodziły zmienne w każdej z porównywanych grup do momentu badań oraz w trakcie.
- zalety:
o wymagają niewielkiego nakładu czasu

2. strategia badań podłużnych

- badania tej samej grupy ludzi w kolejnych odstępach czasu
- badacz uzyskuje od tej samej grupy osób kilka zbiorów wyników, które ze sobą porównuje
- wady:
o kilkakrotne wykonywanie pomiarów jest czynnikiem samym w sobie zniekształcającym badanie
o trudność w utrzymaniu początkowej liczebności grupy przy badaniach trwających dłuższy czas
o wchodzenie badanych w interakcje z badającymi i z samymi sobą
- zalety:


3. strategia badań sekwencyjnych

- wiążą się ze zbieraniem danych, co najmniej od dwóch różnych grup pokoleniowych badanych w niej mniej niż dwóch odcinkach czasu
o badania ukośne – badanie kilku grup pokoleniowych w tym samym wieku, ale różnym czasie
o badania czasowo-sekwencyjne – powtarzanie, co jakiś czas badań przekrojowych
o badania pokoleniowo-sekwencyjne – kilkukrotne badania podłużne połączone z porównywaniem odpowiadających sobie grup wiekowych
o badania przekrojowo-sekwencyjne – porównywanie kilku grup wiekowych, z których każda badana jest kilka razy, badania różnych grup wiekowych należących do różnych pokoleń


++++
BADANIA KORELACYJNE I EKSPERYMENTALNE

B. korelacyjne – obserwuje się współwystępowanie zmiennych i na tej podstawie wnioskuje się o związku między nimi. Nie pozwala na wyciągnięcie wniosków przyczyn. Nie manipuluje się.
B. eksperymentalne -
- wady:
o trudno badać w długim przedziale czasowym
o trudności w losowym doborze osób
o ograniczenia mają charakter etyczny
o jak i techniczny
- zalety:


METODY BADANIA ROZWOJU

Eksperyment – m. badawcza, w której obserwacje określonych zachowań przeprowadza się w systematycznie zmienianych warunkach, a osoby badane przydziela się losowo odp. poszczególnych warunków (grup)
Wywiad-rozmowa w 4 oczy pomiędzy badaczem a badanym w celu zebrania szczegółowych informacji o tym ostatnim
Obserwacja- (naturalna) obserwacja zachowań występujących w sposób naturalny, bez podejmowania prób, aby je zmienić lub zakłócić; zbieranie danych bez zastosowania laboratoryjnych środków kontroli czy manipulacji zmiennymi
Test- rzadko używany do badań psychologicznych nad rozwojem człowieka a w szczególności rozwojem dziecka
Ankieta- metoda zbierania informacji od dużej liczby ludzi; informację samoopisową zbiera się w formie odpowiedzi na listę pytań, przedstawionych w ustalony sposób
Kwestionariusze opisowe(od 15 r. ż.)- kwestionariusz- zbiór pytań w formie pisemnej stosowany w celu uzyskania indywidualnych odpowiedzi


ROZWÓJ W OKRESIE PRENATALNYM


ROZWÓJ UKŁADU NERWOWEGO

I trymestr

- 1-szy trymestr to okres kształtowania się układu nerwowego i osiągnięcia przez niego kontroli nad mięśniami oraz współdziałania w funkcjonowaniu zmysły dotyku
- tempo rozwoju neuronów jest b. szybkie – kilka tys. Nowych przybywa, co min w 2. i co sek. W 3. miesiącu

1-szy miesiąc:

- od 13 dnia od poczęcia zawiązki ukł. Nerwowego
- od 19. dn. Powstaje cewa (rynienka) nerwowa złożona z neuroblastów (pierwotnych neuronów), dwa dni później zamyka się
- z cewy rozwinie się rdzeń kręgowy i nerwy obwodowe
- ok. 21. dn. Powstają pierwsze komórki ośrodkowego ukł. Nerwowego 3 pierwotne pęcherzyki mózgowe (tyło-, śród- i przodomózgowie)
- 4 tydz. Skurcze serca, które można uznać za pierwsze jego ruchy, są one dowodem na wykształcenie się ukł nerwowego
- pierwsze spontaniczne ruchy są wynikiem samo generujących się impulsów nerwowych, których źródłem jest rdzeń kręgowy

2-gi miesiąc:

- powstaje 5 pęcherzyków mózgowych i rozpoczyna się różnicowanie komórek nerwowych kory mózgowej
- w środkowej części mózgu tworzy się przysadka
- w 6 tyg. a dokładnie 41. dn pierwsze odruchy nerwowe, co świadczy o współdziałaniu ukł nerwowego i mięśniowego
- pojawienie się spontanicznych ruchów wygięcia grzbietu i karku oraz podnoszenie się i opadanie
- 7 tydz półkule mózgowe zaczynają wypełniać górną część czaszki
- 43. dn. pierwsze oznaki fal mózgowych
- pączkujące rączki i nóżki wykonują marionetkowe ruchy
- intensywny rozwój oka, zwłaszcza kom. Nerwowe siatkówki-ośrodek wzroku
- w połowie 7 tyg. Okolica warg staje się wrażliwa na dotyk, lekkie jej podrażnienie powoduje reakcję całego ciała w postaci zwrotów tułowia
- 8. tydz. Silny rozwój pęcherzyków mózgowych, zaczyna się unerwianie tworzącego się ucha wewnętrznego

3-ci miesiąc:

- 9 tydz cewa nerwowa wypełnia się kom. Nerwowymi
- doskonali się zmysł dotyku (np. powieka pod wpływem dotknięcia zaciska się a dłoń zwija się w piąstkę)
- neurony w rdzeniu kręgowym zaczynają rozsyłać sygnały nerwowe do poszczególnych kończyn-mogą one dzięki temu poruszać się niezależnie od siebie
- gruczoł przysadkowy wydziela hormon gonadotropinę
- tworzy się nerw węchowy
- 10 tydz części mózgowe są już ukształtowane
- doskonali się wrażliwość na dotyk (lekkie dotknięcie czoła powoduje obrót głowy)
- dziecko wykonuje w macicy wiele ruchów (np. ziewanie, przeciąganie się)
- 11 tydz. Zwiększa się powierzchnia ciała wrażliwa na dotyk, górna cz. ciała oraz klatka stają się wrażliwe, ale nadal w odpowiedzi na dotyk powstaje reakcja uogólniona
- w połowie 11 tyg. w zamknięciu dłoni zaczyna brać udział kciuk
- tworzą się podstawowe receptory powonieniowe
- 12 tydz. Przysadka mózgowa zaczyna wydzielać hormony
- kształtuje się nerw łączący gałkę oczna z potylica
- dziecko zaczyna połykać wody płodowe
- pierwsze nieregularne ruchy klatki piersiowej, ruchy nabierania i wypierania wód płodowych oraz ssania
- środkowe i boczne, a potem i dolne partie ciała stają się wrażliwe na dotyk
- zapis EEG wykazuje indywidualne cechy aktywności mózgu
- fale mózgowe są jeszcze nieregularne i wolne
- odruchy związane są raczej z unikaniem niepożądanych bodźców niż przyjęciem wobec nich czynnej postawy
- gruczoły wytwarzają ślinę

II trymestr

- okres osiągnięcia przez mózg pełnej liczby neuronów oraz ich intensywnego rozwoju
- następuje mielinizacja włókien nerwowych (tworzenie się otoczki tłuszczowej wzdłuż włókien w rdzeniu kręgowym,)dzięki czemu szybszy i bardziej efektywny jest przebieg impulsów nerwowych
-
4-ty miesiąc:

- na palcach powstają poduszeczki dotykowe
- serce pompuje dziennie ok. 30 l krwi, tarczyca asymiluje jod i wydziela toksynę, organizm syntezuje białka
- mózg dynamicznie dojrzewa
- na jego powierzchni pojawiają się bruzdy i zwoje
- uformowany jest móżdżek
- powstają ciągle nowe połączenia nerwowe

5-ty miesiąc

- w mózgu uwidacznia się bruzda czołowa, ciemieniowo-potyliczna i ostrogowa oraz spoidło
- objętość głowy wypełnia głównie jej neuronalna substancja
- stopniowo aktywność dziecka staje się regularna i cykliczna (fazy czuwania i snu), a na jej indywidualne cechy ma wpływ odziedziczony temperament oraz tryb życia i aktywność matki

6-ty miesiąc

- kończy się wzrost liczby komórek i zwojów nerwowych
- pod koniec miesiąca fale mózgowe przypominają fale u noworodka
- następuje mielinizacja mózgowia
- gęstnieje sieć wiązań nerwowych
- podczas snu 60 % faza marzeń sennych REM
- mózg rozwija się i kształtuje swoje f-cje dzięki ćwiczeniu, jakim jest jego aktywność w czasie fazy REM
- o dojrzałości ukł nerwowego świadczy tworzenie się niektórych odruchów bezwarunkowych

III trymestr

- zwiększa się powierzchnia kory mózgowej
- rozwój połączeń jest już na tyle zaawansowany, że w korze mózgowej zachodzi proces dyskryminacji bodźców, uczenia, zapamiętywania, nabywania nawyków i preferencji, doświadczania pierwotnych emocji
- behawioralna aktywność dziecka jest przejawem pierwotnych form umysłu

7-my miesiąc:
- można już rozpoznać 6 warstw kory mózgowej
- trwa proces mielinizacja włókien nerwowych
- przy wykonywaniu ruchów angażuje różne partie mózgu, dzięki czemu powstają nowe połączenia między komórkami nerwowymi oraz wzorce pamięciowe ruchów

przełom 7-ego i 8-ego miesiąca:

- obok aktywności ruchowej pojawia się intensywna bioelektryczna aktywność kory mózgowej
- ukł nerwowy coraz sprawniej koordynuje ruchy ciała, prace wszystkich narządów i zawiaduje czynnościami, myśleniem i uczuciami
- mózg szczególnie ćwiczy funkcje oraz integruje informacje w czasie fazy snu REM
- zmysł równowagi dojrzewa
- półkula lewa odpowiedzialna za prawą stronę ciała i mowę jest zwykle w okresie płodowym lepiej ukrwiona (a tym samym lepiej odżywiona i dotleniona)
- wytwarza się gotowość lewej półkuli do przyjmowania dźwięków mowy a prawej-muzyki

9-ty miesiąc

- dziecko przestaje rosnąc na 2 tyg. przed porodem



ROZWÓJ RUCHÓW

I trymestr

1-szy miesiąc:

- 3 tydz. Zaczątki 33 kręgów (somity)
- 4 tydz. Zawiązki kończyn oraz 40 par mięśni położonych wzdłuż osi ciała
- 4 tydz. Skurcze serca, które można uznać za pierwsze jego ruchy, są one dowodem na wykształcenie się ukł nerwowego
- pierwsze spontaniczne ruchy są wynikiem samo generujących się impulsów nerwowych, których źródłem jest rdzeń kręgowy
2-gi miesiąc:

- 5 tydz zawiązki dłoni i stóp
- zaczyna powstawać tkanka chrzęstna szkieletu i tkanka mięśniowa
- zawiązki palców u dłoni i stóp
- w 6 tyg. a dokładnie 41. dn pierwsze odruchy nerwowe, co świadczy o współdziałaniu ukł nerwowego i mięśniowego
- pojawienie się spontanicznych ruchów wygięcia grzbietu i karku oraz podnoszenie się i opadanie
- pączkujące rączki i nóżki wykonują marionetkowe ruchy
- w połowie 7 tyg. Okolica warg staje się wrażliwa na dotyk, lekkie jej podrażnienie powoduje reakcję całego ciała w postaci zwrotów tułowia

3-ci miesiąc:

- dziecko coraz bardziej aktywne i przejawia indywidualne cechy w wyglądzie i zachowaniu
- 9 tydz. plecy częściowo wyprostowują się
- 10 tydz doskonali się zmysł dotyku (np. powieka pod wpływem dotknięcia zaciska się a dłoń zwija się w piąstkę)
- neurony w rdzeniu kręgowym zaczynają rozsyłać sygnały nerwowe do poszczególnych kończyn-mogą one dzięki temu poruszać się niezależnie od siebie
- doskonali się wrażliwość na dotyk (lekkie dotknięcie czoła powoduje obrót głowy)
- dziecko wykonuje w macicy wiele ruchów (np. ziewanie, przeciąganie się)
- 11 tydz. Zwiększa się powierzchnia ciała wrażliwa na dotyk, górna cz. ciała oraz klatka stają się wrażliwe, ale nadal w odpowiedzi na dotyk powstaje reakcja uogólniona
- w połowie 11 tyg. w zamknięciu dłoni zaczyna brać udział kciuk
- 12 tydz. dziecko zaczyna połykać wody płodowe
- pierwsze nieregularne ruchy klatki piersiowej, ruchy nabierania i wypierania wód płodowych oraz ssania
- środkowe i boczne, a potem i dolne partie ciała stają się wrażliwe na dotyk
- odruchy związane są raczej z unikaniem niepożądanych bodźców niż przyjęciem wobec nich czynnej postawy

II trymestr

- następuje mielinizacja włókien nerwowych (tworzenie się otoczki tłuszczowej wzdłuż włókien w rdzeniu kręgowym,)dzięki czemu szybszy i bardziej efektywny jest przebieg impulsów nerwowych
- dużo przestrzeni wokół dziecka pozwala na nieskrępowane ćwiczenia ruchowe
- w miejsce wolnych, nieregularnych ruchów, które angażowały naraz wiele mięśni i stawów, pojawiają się ruchy pełne wdzięku
- ruchy stają się wyraźnie wyczuwalne dla każdej matki

4-ty miesiąc:

- rozwój mięsni karku – głowa trzyma się prosto
- zwiększa się ilość płynu owodniowego, co pozbawia dziecko poczucia ciężaru ciała i łagodzi urazy matki, dzięki temu dziecko może być aktywne
- w przedniej części kory mózgowej tworzy się mapa ruchowa i czuciowa ciała (np. drażnienie tej okolicy wywołuje ruchy w odległych częściach ciała)
- po podaniu środków pobudzających lub uspokajających zachowanie dziecka zmienia się
- do 16 tyg. 20 tys. Różnych ruchów w ciągu dnia
- 13 tydz. Pojawiają się spontaniczne próbne ruchy oddychania polegające na skurczu klatki piersiowej
- 15 tydz ruchy nabierania i wypierania wód płodowych
- ruch chwytania bez, a potem z udziałem kciuka

5-ty miesiąc:

- aktywność dziecka staje się regularna cyklicznie zmienia się (faza czuwania i snu)
- na indywidualne cechy aktywności ma wpływ odziedziczony temperament oraz tryb życia i aktywność matki
- matka może już stwierdzić, że dziecko śpi, ma czkawkę, kopie, obraca się, przeciąga się po śnie lub energicznie szuka wygodnej dla siebie pozycji
- może tez stymulować jego ruchy przez pocieranie lub stukanie w powłoki brzuszne
- dziecko nadal ćwiczy sprawności życiowe np. od 17 tyg. ssanie

6-ty miesiąc

- prawidłowo rozwijające się dziecko trwa w bezruchu przez okres nie dłuższy niż 10 min
- odruchy bezwarunkowe
- od 24 tyg. wzrasta częstotliwość, siła i amplituda skurczów i rozkurczów klatki piersiowej oraz ruchów ssania
- aktywność dziecka staje się również zależna od docierających bodźców zmysłowych (np. mogą go wybudzić ze snu)
- aktywność ruchowa matki i dziecka jest naprzemiennie zharmonizowana

III trymestr

7-my miesiąc

- zmniejszająca się przestrzeń wokół dziecka uniemożliwia dotychczasowe swobodne koziołkowanie
- nadal przekręca się ono i wykonuje wiele ruchów kończynami oraz precyzyjne ruchy mimiczne
- powstają wzorce pamięciowe ruchów
- większość odruchów wrodzonych jest już widoczna (np. odruch ssania, poszukiwania pokarmu, kroczenia, Moro, chwytny)

przełom 78 miesiąc:

- aktywność ruchowa
- ukł nerwowy coraz sprawniej koordynuje ruchy ciała

9-ty miesiąc

- dziecko przestaje rosnąc na 2 tyg. przed porodem

ROZWÓJ WRAŻLIWOŚCI ZMYSŁOWEJ

I trymestr

1-szy miesiąc:

- od 19. dn. Tworzą się oczy a od 28. dn. Można rozpoznać soczewkę oka
- w 4 tyg. Pojawiają się jama ustna zawiązki kończyn, oczu, uszu i nosa

2-gi miesiąc:

- od 7 tyg. okolica warg wrażliwa na dotyk i jej lekkie podrażnienie powoduje reakcje uogólnioną całego ciała w postaci zwrotu tułowia

3-ci miesiąc:

- doskonali się zmysł dotyku (np. powieka pod wpływem dotknięcia zaciska się a dłoń zwija się w piąstkę)
- tworzy się nerw węchowy
- w 10 tyg. doskonali się wrażliwość na dotyk (lekkie dotknięcie czoła powoduje obrót głowy)
- 11 tydz. Zwiększa się powierzchnia ciała wrażliwa na dotyk, górna cz. ciała oraz klatka stają się wrażliwe, ale nadal w odpowiedzi na dotyk powstaje reakcja uogólniona
- w połowie 11 tyg. w zamknięciu dłoni zaczyna brać udział kciuk
- tworzą się podstawowe receptory powonieniowe
- kształtuje się nerw łączący gałkę oczna z potylica
- dziecko zaczyna połykać wody płodowe
- pierwsze nieregularne ruchy klatki piersiowej, ruchy nabierania i wypierania wód płodowych oraz ssania
- środkowe i boczne, a potem i dolne partie ciała stają się wrażliwe na dotyk




II trymestr

- zasób bodźców zmysłowych, jakich dostarcza środowisko śródmaciczne bardzo bogaty
- w tym trymestrze wszystkie zmysły są funkcjonalnie czynne
- dziecko odbiera wrażenia zmysłowe, lecz nie integruje ich jeszcze w schematy spostrzeżeniowe

4-ty miesiąc:

- 1415 tydz. Cała powierzchnia ciała wrażliwa na dotyk
- dziecko reaguje na smak wód płodowych oraz zmianę ciśnienia (reakcje odruchowe nieuświadomione)
- odruchy błędnikowe
- dziecko kołysane ruchem i oddechem matki ćwiczy zmysł równowagi
- zaczyna funkcjonować narząd Cortiego, w którym mieszczą się receptory słuchowe

5-ty miesiąc:

- kubki smakowe chemicznie aktywne
- intensywność ruchów połykania wód płodowych zależy nie tylko od odczuwania głodu, ale także od ich smaku (np. smak słony hamuje połykanie) oraz od samopoczucia dziecka
- im słodsze wody tym wolniej je połyka, dokładniej smakując
- na nagłe zmiany temperatury, oświetlenia oraz silne dźwięki dziecko reaguje przyspieszeniem akcji serca, zwiększeniem ruchliwości (niepokojem) całego ciała oraz gałek ocznych, zmianą pozycji ciała (w celu ucieczki od bodźca naruszającego normalne warunki)

6-ty miesiąc:

- po koniec 6. miesiąca otwiera się szpara powiekowa
- gałka oczna porusza się w górę i w dół oraz na boki
- reakcja na silne światło coraz bardziej wyraźna
- prawie połowa dzieci reaguje na silny dźwięk reakcją przestrachu
- pod koniec trymestru receptory równowagi są pod względem rozmiaru i funkcji w pełni dojrzałe


III trymestr

- dziecko staje się istotą czująca i reagująca już przed urodzeniem
- narządy zmysłów rozpoczynają funkcjonowanie w kolejności:
o dotyk
o równowaga
o węch
o smak
o słuch
o wzrok
- rozwój zmysłów wzajemnie od siebie zależny

zmysł dotyku:

- środowisko śródmaciczne dostarcza stymulacji dotykowej
- dziecko dotyka ścian macicy, łożyska, pępowiny, siebie zwłaszcza twarzy, która jest szczególnie wrażliwa na dotyk
- pozwala dziecku odczuć świat „ na własnej skórze” oraz doznać, że jest, że istnieje

zmysł węchu i smaku:

- węch
o kom. Nerwowe niosące informacje o zapachu są już od dawna czynne
o skład chemiczny płynu owodniowego zależy od odżywiania się matki np. przyprawy-specyficzny zapach
o rodzi się ono ze zdolnością do odróżniania zapachów przyjemnych (np. wanilii, truskawek) i nieprzyjemnych (np. amoniaku, zgniłych jaj)
- smak
o ważny regulator rozwoju dziecka i ćwiczeń ruchów oddechowych
o słodki posmak wód zachęca do picia, co dostarcza produktów odżywczych i pobudza ruchy klatki piersiowej

zmysł słuchu

- dziecko reaguje na dźwięk ( niezależnie od matki) w postaci zmian w ruchach ciała, akcji serca, prądach czynnościowych mózgu, rytmie ruchów klatki piersiowej
- dziecko najpierw jest wrażliwe na: wibracje, silne, pojedyncze dźwięki następnie na coraz bardziej subtelne dźwięki
- głos matki jest bardziej słyszalny niż głos innych osób
- dziecko odbiera dźwięki na drodze pozaakustycznej i uczy się różnicować ich rytm, natężenie, akcent
- szczególny rodzaj dźwięku- muzyka
- zaleca się słuchanie instrumentów tj. : fagot, flet wiolonczela, ponieważ zdolność do odbioru dźwięków o niskich częstotliwościach rozwija się szybciej
- dziecko woli słuchać muzyki spokojnej, o stałym rytmie i tempie podobnym do częstotliwości uderzeń serca człowieka dorosłego w stanie spoczynku

zmysł wzroku:

- światło dociera do macicy przez coraz bardziej naciągnięta skórę brzucha
- dziecko rozróżnia cienie jasne i ciemniejsze
- od 26. tyg. reaguje wzmożeniem ruchów i zmianą rytmu serca



CZYNNIKI ZABURZAJĄCE ROZWÓJ W OKRESIE PRENATALNYM

- rozwój zależy od czynników genetycznych, paragenetycznych i pozagenetycznych

zaburzenia rozwoju o charakterze genetycznym:
- przekazywane dziedzicznie lub spowodowane działaniem na komórki rozrodcze, zygotę i embrion szkodliwych czynników powodujących zmianę materiały dziedzicznego
- np. zespół miauczącego kota, Downa, Turnera, hemofilia, fenyloketonuria, choroby psychiczne

Zaburzenia paragenetyczne
- genetyczno-konstytucjonalne właściwości matki stanowiące tzw. regulator matczyny wpływający na modyfikację predyspozycji genetycznych dziecka

Zaburzenia pozagenetyczne
- są przyczyną chorób i wad wrodzonych
- powstałych w okresie jajowym (1-2 tydz) zarodkowym (3-8 tydz) i płodowym (od 9 tyg.)
- mogą być spowodowane:
o wirusem (np. różyczki, świnki, żółtaczki zakaźnej, grypy)
o bakterią (np. kiły)
o pasożytem (np. toksoplazmozy)
o promieniowaniem (np. rentgenowskim, ultrafioletowym)
o toksynami ( są nimi najczęściej: alkohol, nikotyna, narkotyki, leki, zwłaszcza hormonalne, psychotropowe i antybiotyki, oraz związki ołowiu, rtęci i azbestu a także środki ochrony roślin)
o niedotlenieniem ( z powodu np. zaburzonego krążenia krwi w organizmie matki, dziecka lub łożysku)
o stanami niedoborowymi ilościowymi (niedożywienie) lub jakościowymi (np. niedobór witaminy A, B2)
o chorobami matki (np. cukrzyca, choroba nerek, serca)
o komplikacjami ciążowymi (np. zagrażające poronienie, krwawienie w ciąży, zatrucia ciążowe, wysokie miano przeciwciał w wyniku niezgodności głównych grup krwi lub czynnika Rh)
o stresem matki



ROLA ZWIĄZKU MATKI Z DZIECKIEM I CZYNNIKÓW EMOCJONALNYCH


ROZWÓJ W OKRESIE NIEMOWLĘCYM

STADIUM NOWORODKA (WŁAŚCIWOŚCI DZIECKA)

- 1 miesiąc życia
- okres przystosowawczy do życia w nowym, pozamacicznym środowisku
- dziecko musi przystosować się do:
o zmian temperatury
o nowego sposobu oddychania
o nowego sposobu przyjmowania pokarmu i wydalania zbędnych produktów
- w chwili urodzenia 3, 37 kg i 51, 2 cm
- duża głowa z małą częścią twarzową stanowi 30 % masy ciała; długi tułów i krótkie kończyny
- duży udział tkanki chrzęstnej w układzie kostnym
- ciemiączko duże (zarasta ok. 15 miesiąca), ciemiączko małe (zarasta w pierwszym kwartale życia)
- przyjmuje postawę leżącą asymetryczną
- leżąc na plecach zwraca głowę w jedną stronę a kończyny asymetrycznie (jedna wyprostowana – ta po stronie głowy a druga zgięta
- noworodek przewaga zginaczy nad prostownikami
- wszystkie odruchy u noworodka można podzielić na 2 grupy:
o wspólne dla noworodka i człowieka dorosłego
odruch źrenicowy, mrugania, ssania, połykania
odruch wydalania moczu i kału
o występujące tylko u noworodków ilub niemowlęcia a zanikające lub patologiczne u człowieka dorosłego
odruch Babińskiego (unoszenie dużego palca przy podrażnieniu stopy
odruch toniczno-szyjny (wraz z odwróceniem głowy wyprostowują się kończyny po tej samej stronie a kurczą po przeciwnej
odruch Moro (unoszenie kończyn i przyciąganie ich do ciała w geście obejmowania
odruch chwytny ( zaciskanie dłoni na przedmiocie i mocne trzymanie tak że można dziecko unieść i oderwać od podłoża)
odruch marszu automatycznego
- naturalny rytm aktywności: snu i czuwania
- noworodek głęboko śpi jeśli regularnie oddycha a jego oczy nie poruszają się (8-9 godz. Na dobę); sen lekki szybkie ruchy gałek ocznych i nieregularny oddech; drzemie oczy otwarte ale nieprzytomne; otwarte i przytomne oczy bierne czuwanie
- noworodki śpią 16-18 godz. na dobę
- możliwość odbierania bodźców przez noworodka:
o równowagi –kiedy płacze podniesienie uspokaja go
o dotyku – dotknięcie okolicy ust wywołuje znieruchomienie
o smaku – potrafi odróżnić smaki: słodki, słony, kwaśny i gorzki (lubi słodki)
o węchu – reaguje na zapach pewnych pokarmów tak samo jak dorosły;
rozpoznaje zapach mleka matki
może zlokalizować zapach i odwrócić się od nieprzyjemnych zapachów
o słuchu – preferuje dźwięki o czystych tonach
różnicuje niemal wszystkie dźwięki mowy ludzkiej
odwraca się w kierunku dźwięku
preferuje dźwięki wysokie
wypowiedzi z wysoką intonacją
oraz głos swojej matki
o wzroku – akomodacja wzroku i ostrość widzenia są ograniczone
przygląda się i próbuje śledzić poruszający się obiekt
widzenie kolorów nie jest jeszcze dobrze rozwinięte
- dzieci w 2-3 dobie życia zdolne są do naśladowania wyrazów mimicznych swoich opiekunów
- w 2-3 tyg. patrząc na wyraz twarzy rodzica jak on wysuwa język, otwiera usta, zaciska wargi
- naśladują nie tylko ruchy mimiczne ale także ruchy głowy
- noworodka kładziemy na boku
- coraz lepiej reaguje odruchami bezwarunkowymi


ZMIANY ROZWOJOWE NIEMOWLĘCIA

- wzrost zwiększa się o 50 % w 3-4 miesiącach
- faza bierności – do 6. miesiąca gdyż cechy f-cjonowania ustroju dziecka i parametry biochemiczne są takie same jak w okresie płodowym
- 5 a 7 miesiąc „fizjologiczne urodziny”
- po nim „faza ekspansji”, której pierwszy podokres związany jest z rozwojem umiejętności panowania nad własnym ciałem
- doskonalą się wówczas fizjologiczne i biochemiczne mechanizmy prowadząc do stanu równowagi- homeostazy
- w tym okresie szybko rozwija się aparat ruchu (kościec+ mięśnie)
- z pierwotnej kifozy ok. 304 m-ąc ż. Lordoza szyjna (umiejętność podnoszenia i utrzymania głowy), a ok. 9-12 m. ż lordoza lędźwiowa, powstaje w efekcie pionizacja postawy
- intensywny rozwój tkanki tłuszczowej – sprzyja termoregulacji
- odruch ssania pojawia się w odpowiedzi na bodźce dotykowe, kinestyczne przy ułożeniu w pozycji karmienia a następnie wzrokowe widok piersi
- poważne wewnątrz ustrojowe przemiany biochemiczne
- od 6. m. ż wyżynanie się zębów mlecznych, trwa do 3 r. ż.



ROZWÓJ MOTORYCZNY

- rozwój psychoruchowy (powiązania psychiki i motoryki)
- rozwój:
o cefalokaudalny kierunek rozwoju
rozwój postępuje od części głowowej (ruchy gałek ocznych, ruchy mięśni szyi)
poprzez część tułowia (ruchy rąk, tułowia)
a następnie nożna (dowolne ruchy nóg, chodzenie)
o proksymodystalny kierunek rozwoju
zmiany postępują w kierunku od osi podłużnej ciała na boki, czyli najpierw mięśnie położone blisko kręgosłupa, mięśnie ramion, przedramion, dłoni i palców
o łokciowo-promieniowy kierunek rozwoju
w osi poprzecznej ciała rozwój przebiega od 5 palca dłoni do kciuka
- dwie prawidłowości rozwoju ruchowego:
o przejście od globalnych, rozlanych do zlokalizowanych reakcji ruchowych (noworodek reaguje na dźwięk nieskoordynowanymi ruchami całego ciała zaś niemowlę potrafi w odpowiedzi odwrócić głowę)
o wcześniejsze przyswajanie ruchów cyklicznych (dwufazowych np. potrząsanie grzechotką) niż acyklicznych (trójfazowych np. spostrzeganie, sięganie i chwytanie)
- postawa:
o 3 miesiąc dziecko podniesione do pozycji pionowej zdolne jest sztywno trzymać głowę
o w 8 miesiącu samodzielnie siedzieć
o w 10 m. ż. stać, trzymając się oparcia
o 11 m stoi bez oparcia
- rozwój lokomocji:
o obroty w pozycji leżącej
z pleców na bok 3 m.
Z brzucha na plecy 5 m.
Z pleców na brzuch 6 m.
o posadzone lub podciągnięte siedzi 56 m
o Samodzielne siadanie i pełzanie – 8 m. (nawet i 67 m)
o Raczkowanie – 1011 m
o Chodzenie 12 m (Ew 13)
- Chwyt i manipulacja
o 4-5 m-ęcy
ruch wahadłowy, uruchomiony staw barkowy
chwyt prosty; całą dłonią od góry; palce owijają przedmiot; dłoń poziomo do podłoża
symetryczne ruchy obiema rękami ku przedmiotowi
zbliżanie do ust, wypuszczanie
o 5-6 m
ruch łukowaty; uruchomiony staw łokciowy
chwyt dłoniowo-łokciowy prosty; chwytanie całą dłonią (bez kciuka)
sięga jedną ręką
postukuje, potrząsa; nie jest zdolne utrzymać dwóch przedmiotów jednocześnie

o 6-8
ruch łukowaty; pochylanie całego ciała ku przedmiotowi
chwyt nożycowy; przywodzenie kciuka do pozostałych palców
sięga jedna ręką (zaznacza się przewaga jednej ręki)
trzyma po jednym przedmiocie w jednej ręce; ogląda je i przekłada z ręki do ręki
o 8-9
zbliżanie bezpośrednie ręki ku przedmiotowi; uruchomiony staw nadgarstkowy
chwyt pęsetkowy; przeciwstawienie kciuka i p. wskazującego; chwytanie opuszkami palców
chwyta jednocześnie kilka przedmiotów; angażuje obie ręce
manipuluje przedmiotami używając obu rąk
- istotny aspekt manipulacji: koordynacja wzrokowo-ruchowa
- w 1 r. ż. manipulacja niespecyficzna (taki sam schemat czynności chwytania do wszystkich przedmiotów) pod koniec 1 r. ż działania stają się specyficzne (np. wie że piłkę się turla a klocki do wiaderka)



ROZWÓJ POZNAWCZY

Wrażenia i spostrzeżenia (percepcja)

- od pierwszych dni dziecko identyfikuje bodźce
o powoli dziecko uczy się różnicować i czasem potrafi to robić w odniesieniu do przedmiotów podobnych
o uczą się dostrzegać tożsamość w obiektach (ujmują stałość liczby obiektów bez względu na ich ułożenie w przestrzeni)
- wzrok
o wczesne dzieciństwo-intensywny rozwój
o noworodek reaguje na zmianę intensywności światła: otwiera oczy w ciemności i zamyka przy ostrym świetle
o do ok. 3 m proces akomodacji soczewek nie przebiega prawidłowo co powoduje że:
niemowlę widzi obiekty znajdujące się bardzo blisko (do 21 cm)
widzi twarz matki czy opiekuna od karmienia i zabiegów pielęgnacyjnych
o w 12 m-ącu ostrość wzroku dorównuje dorosłemu człowiekowi
o noworodki częsta patrzą na obiekty układające się we wzór
o zaś niemowlęta patrzą dłużej na wzory ułożone z gęsto umieszczonych elementów
o po urodzeniu dziecko rozróżnia jedynie jednolicie szarą powierzchnie od powierzchni pokrytej biało-czarnymi pasami o szer. 2, 5 cm
o aktywność wzrokowa dziecka jest od początku sensowna
o między 1-3 miesiącem dziecko widzi nie tylko szczegóły ale dostrzega organizację obrazu
o proces ten zależy od rodzaju obrazu wzrokowego oraz doświadczenia dziecka
- między 3 a 5. m pojawia się a ok. 13 m rozwija, widzenie stereoskopowo-binakularne zapewniające widzenie głębi
o dla prawidłowości widzenia binekularnego istotne znaczenie mają wczesne doświadczenia związane z odbiorem bodźców wzrokowych
- ruchy gałek ocznych niemowlęcia są podobne jak dorosłego
o ruchy skakkadowe przy przenoszeniu wzroku z obiektu na obiekt
o pełne ruchy skakkadowe pojawiają się ok. 2 m
o niemowlęta skupiają wzrok na brzegach przedmiotów a następnie kierują go do środka; tak samo z twarzą najpierw na brzegach a potem do środka w kolejności: oczy, oczy+nos, oczy+nos+usta
o dzieci patrzą dłużej na twarz osobowy mówiącej lub uśmiechającej się
- noworodki odróżniają kolor czerwony od zielonego a wieku m 4 podstawowe barwy (preferują żółtą i czerwoną w stosunku do zielonej i niebieskiej)
- współdziałanie wzroku i słuchu pojawia się ok. 2 m a następnie zanika z powodu reorganizacji systemów percepcyjnych by znów zaznaczyć się w 5 m
- niemowlęta w 2-4 m są wrażliwe na brak synchronizacji ruchu warg i dźwięków, reagują na odpowiednie miny i tony głosu
- każdy akt percepcji ma dwufazową strukturę (wg S. Szumana)
o faza inicjująca (jednostka zostaje pobudzona i zaktywizowana przez bodziec)
o faza finalizująca (niesie uspokojenie związane z osiągnięciem efektu poznawczego)
- rozwój przechodzi przez 3 etapy:
o spostrzegania monosensorycznego pierwotnego
o spostrzegania polisensorycznego (spostrzeganie za pomocą wielu zmysłów)
o spostrzegania monosensorycznego wtórnego

to bodziec przyciąga uwagę dziecka, uwaga jest mimowolna

Myślenie (czynności eksploracyjne)

- pojawiają się w kontekście nowych bodźców i sytuacji, prowadzą do zaspokojenia potrzeb poznawczych jednostki, występują w formie nastawienia receptorów, zbliżania się do przedmiotu, manipulowania nim, stawiania wobec niego pytań i hipotez
- właściwości eksplorowania przedmiotów rozpoczyna stadium inteligencji sensoryczno-motorycznej
- dwa zjawiska: (Piaget)
o dziecko stosuje wiele różnych schematów czynnościowych do jednego przedmiotu
o przejawia tendencję do modyfikowania czynności w celu wykrycia różnych właściwości przedmiotu
- Szuman:
o Dziecko poznaje obiekt polisensorycznie
o Przekształca go w procesie polisensorycznej identyfikacji
- podejmowane przez dziecko działanie badawcze należy odróżnić od działania wykonawczego nastawionego na osiągnięcie celu
o działania badawcze są krótkie
o nie tak pewne jak wykonawcze
o nie towarzysza im negatywne emocje
- w eksplorowaniu obiektów dziecko stosuje 2 rodzaje środków:
o przekształcająco-odtwarzające (pozwala odkryć własności obiektu które nie zostały zauważone przy pierwszym kontakcie z nim)
o środki klasyfikujące (rozpoznanie własności obiektów związanych z ich przynależeniem do jakiejś klasy obiektów)
- czynności eksploracyjne prowadzą do zdobycia informacji i doświadczeń poznawczych (dzięki nim wyższy etap rozwoju)
- poprzez te czynności budzi się u dziecka zainteresowanie nowością, następuje poszukiwanie nowych sposobów działania, tworzą się dynamiczne powiązania między spostrzeżeniami
- czynności eksploracyjne zależą od cech podmiotu (wiek płeć, poziom lęku, nieśmiałość) a także od własności obiektu (nowość, złożoność)
- różnice indywidualne w eksplorowaniu uwarunkowane motywacją dziecka jak i kontekstem społecznym
- dobre relacje emocjonalne między dzieckiem a opiekunem stanowią podstawę badawczej aktywności małego dziecka
- uwagę dziecka skupiają stosowane przez matkę strategie fizyczne ( wskazywanie, postukiwanie, kierowanie ręką dziecka)
- kształtuje się wiedza o przedmiotach
- odkrycie umysłu – J. Astington:
o następuje stopniowo a jego przejawami są
społeczny uśmiech 3m
różnicowanie ekspresji podstawowych emocji 5m
lek społeczny 78m
zabawy „daj-masz” 9m
o stają się podstawą intencjonalnej komunikacji
o komunikowanie się dziecka z dorosłymi sprawia iż zaczyna ono rozumieć iż są ludzie są istotami myślącymi i czującymi
o dziecko odkrywa że ludzie są różni od przedmiotów = dziecięca teoria umysłu



Mowa (przedwerbalne formy komunikacji)

- dzieci mają „wbudowaną” zdolność do różnicowania dźwięków mowy ludzkiej
- zdolność ta jest wrodzona i zmniejsza się miedzy 10 a 12 m. ż.
- do komunikowania się dziecko używa zachowań niewerbalnych tj. :
o płacz, spojrzenia, ruchy ciała, gesty, mimika, wokalizacja
- kilka rodzajów płaczu:
o podstawowy
monotonny, przerywany kszykiem, staccato
o płacz z bólu
krzyk z nagłym początkiem, którego siła narasta; głośny, przeraźliwy, ostry
o płacz gniewny
długi czas trwania
- płacz ma wartość komunikacyjną:
o 4m dziecko płacze gdy przestaje się je nosić
o 5m wzmaga krzyk gdy obcy zwróci na niego uwagę
o 9m dziecko płacze gdy opiekunka zbliża się do innego dziecka
- gesty
o wskazujące
9-13 m, wyrażają prośbę o przedmiot, podawanie przedmiotu dorosłemu, pokazywanie oraz wskazywanie przedmiotu
o reprezentujące
tworzą względnie trwały układ ruchów ciała rąk, mimiki, którym odpowiadają znaczenia
zastępują lub reprezentują informację
14 m
- charakterystyczna w tym okresie (do porozumiewania prewerbalnego) jest komunikacja ostensywna polegająca na zwracanie uwagi na obiekty przez ich wskazanie
o dwa rodzaje gestów w tej komunikacji
w celu uzyskania danego obiektu
będące sposobem komentowania aktualnego stanu rzeczy i wywierania wpływu na uwagę odbiorcy
- funkcje wczesnych prób komunikowania się:
o regulacja zachowania (aby uzyskać coś)
o interakcja społeczna (dla zwrócenia uwagi)
o połączenie uwagi (zwrócenie uwagi na wspólne z partnerem obserwowanie obiektu lub zdarzenia)
- gdy dziecko zaczyna posługiwać się językiem, łączy wyrażenia deiktyczne („tu” „tam”) z gestami
o najpierw (10m) służą zwróceniu uwagi partnera na obiekt
o później (ok. 16m) dziecko określa położenie przedmiotu
- w okresie niemowlęcym- bogata mimika
- duża wartość uśmiechu
- rozwój wokalizacji wg Starka (5 stadiów)
o 0-8 tydz.
s odruchowego krzyku i życiowych odgłosów
o 8-20 tydz.
S. Gruchania i śmiechu
o 16-30 tydz
s zabaw wokalnych (proste sylaby, dźwięki podobne)
o 25-50 tydz
s samonaśladującego gaworzenia (kombinuje samogłoski i spółgłoski i je powtarza)
o 9-18 m
s gaworzenia i ekspresywnej mowy niezrozumiałej


ROZWÓJ EMOCJONALNY+ROZWÓJ SPOŁECZNY

- do 3 m zdolne do przeżywania niezadowolenia bądź zadowolenia
- pod koniec okresu niemowlęcego przeżywa wiele stanów emocjonalnych: radość, miłość, zazdrość
o stany te są nietrwałe i łatwo się zmieniają od pozytywnych do negatywnych
- źródłem przeżyć relacje z dorosłymi
o już w 1 m dziecko reaguje na podniecenie czy niepokój osoby karmiącej i odmawia karmienia
o w 2 m ożywia się w kontaktach z dorosłym uspokaja pod wpływem pieszczotliwego przemawiania
o 3m odwzajemnia uśmiech dorosłego
o 4 m dzieci wyrażają niezadowolenie gdy dorosły nie zwraca na nie uwagi
o 5 m reaguje strachem na nieznane osoby
o 7-8m próbuje zwrócić na siebie uwagę, płacząc, gaworząc
o 10 m naśladuje ruchy dorosłego
- w tym okresie kształtuje się zalążek poczucia odrębności fizycznej
- mimika w wyrażaniu emocji:
o 1 m radość zadowolenie uśmiechem
o 3-4 m złość smutek mimicznie
o 7 m strach
o pod koniec 1 r. ż. nieśmiałość wstyd
- wzmacnianie emocji pozytywnych= częstsze wyrazy pozytywnych emocji
- w 6 m rozpoznawanie mimicznych wyrazów emocji u dorosłego
- uczucia dziecka ściśle związane z jego działaniem, potrzebami, dążeniami i zainteresowaniami a także z wydarzeniami w jego bezp. Otoczeniu (np. konflikty rodziców)
- dla prawidłowego rozwoju dziecka niezbędne jest przywiązanie które rozwija się od chwili urodzenia ale wyraźne przejawy można zaobserwować w drugim półroczu 1 r. ż.
- 3 etapy przywiązania(Ainsworth)
o dzieci lękowe – unikające
nie przejawiają emocji negatywnych podczas rozstania z matką a po powrocie unikają jej
o dzieci ufne przywiązane (zdrowe)
wykazują emocje negatywne w czasie rozstania z matką i cieszą się na jej powrót
o dzieci lękowo ambiwalentne
silne emocje negatywne w czasie rozstania z matką agresja po jej powrocie
- reakcja na inne dzieci:
o pod koniec 1 półrocza obserwuje dzieci i uśmiecha się
o w 3 kwartale gaworzy do nich, naśladuje ruchy, daje zabawkę, reaguje na jej zabranie
o pod koniec 1 r. ż. zwraca na siebie uwagę dzieci np. gaworząc; złości się gdy rówieśnik oddala się
o dziecko traktuje rówieśnika jak inne obiekty w otoczeniu: popycha, pociąga dotyka
o dziecko postrzega dorosłego jako człowieka a rówieśnika jako przedmiot



ROZWÓJ W OKRESIE PONIEMOWLĘCYM

ROZWÓJ MOTORYCZNY

- sylwetka ulega wyszczupleniu, ostateczne ukształtowanie się postawy stojącej, zautomatyzowany chód
- postawy dziecka charakterystyczne:
o 15 m – wchodzi po schodach na czworaka; chodzi samodzielnie choć czasem się przewraca
o 18 m ciągnie za sobą przedmioty na sznurku; wchodzi po schodach z pomocą dorosłego
o 25-30 m schodzi po schodach bez trzymania się poręczy i stawiając nogi na przemian skacze biega
o 36 m jeździ na trzykołowym rowerku, staje na palcach
- u dziecka 2-letniego zauważa się wyraźne wydłużenie kroku, lepszą koordynację, zanikanie ruchów zbędnych, niższe unoszenie stóp
- 2 rok życia okres rozwoju manipulacji specyficznych
o dziecko uczy się dostrajać ruchy do kształtów przedmiotów, ich wielkości, oddalenia,
o ruchy dziecka nabierają precyzji
o osiągnięcia rozwojowe najlepiej widać w zabawie klockami:
najpierw piętrzy klocki budując wieże ( 18m-z 3-4 klocków, 21m z 5 klocków, 24m z 6 klocków, 30m z 8 klocków)
potem zestawia klocki jeden za drugim na płaszczyźnie budując pociągi (ok. 21m)
w końcu tworzy budowle trójwymiarowe np. mosty (ok. 30m)
- okres nauki dziecka posługiwania się przedmiotami codziennymi
o rozwija się praksja – ruchy narzędziowe na przedmiotach codziennego użytku
o działa tutaj mechanizm naśladowania dorosłych
2 r. ż. łyżka, ołówek
2, 5 przenoszenie szklanki w ¾ z płynem, części ubrania
3 r. ż. mycie twarzy, rąk i wycieranie ręcznikiem


ROZWÓJ POZNAWCZY

Maleje rola dotyku

Rozwój inteligencji sensoryczno- motorycznej

- okres tej int. Trwa 2 lata
- 3 podstawowe formy asymilacji:
o powtarzanie reakcji
o wykonywanie tej samej reakcji w odpowiedzi na różne bodźce
o różnicowanie reakcji w zależności od kontekstu
- schematy czynności różnicują się w okresie int. S-m
o stadium I schematy czynności pierwotnych (np. schemat ssania)
o stadium II połączenie tego schematu z elementami sensomotorycznymi (np. ruch ręki do ust) prowadzi do powstania 1-ych przystosowań nabytych- ssanie kciuka
o stadium III schemat czynności wtórnych (4-8m) skierowanie aktywności dziecka ku światu przedmiotów (np. schemat potrząsania, pociągania)
o stadium IV łączenie schematów czynności wtórnych w działaniu dziecka (8-12m) dzięki temu jeden schemat może być wykorzystany w funkcji celu (schemat chwytania) zaś inny w funkcji środka (schemat pociągania)
oznacza to że dziecko może raz wypracowany schemat stosować w nowych sytuacjach ale może także łączyć schematy z innymi i używać w innej funkcji
o stadium V (12-18m) dziecko wykorzystuje wiele różnych schematów w kontakcie z 1 przedmiotem (postukuje, obmacuje, ogląda, smakuje, potrząsa)
o stadium VI (18-24m) dziecko może zastąpić realny przedmiot i działanie obrazami umysłowymi co wiąże się z przekształceniem schematów czynnościowych w umysłowe
- przejście od działań związanych z własnym ciałem do działań na przedmiotach, oraz od powtarzania (potrząsanie grzechotką) do powtarzania z modyfikowaniem (wyrzucanie klocka poza łóżko z różnych wysokości, różna siłą itp.)
- w toku zmian dziecko odkrywa stałość i obiektywność przedmiotów w jego otoczeniu
- do IV stadium dziecko nie szuka przedmiotu który znika z jego pola widzenia
- dopiero dzięki koordynacji schematów wtórnych przedmioty nabierają cech stałości (istnieją choć zniknęły z pola widzenia) oraz cech obiektywności (przedmiot istnienie niezależnie od działań dziecka)
- w III stadium asymilacja funkcjonalna:
o prowadzi do powstania schematów funkcjonalnych klas obiektów (np. przedmiot do potrząsania, turlania)
- dziecko wykrywa metody działania służące do wywoływania interesujących je rezultatów
- asymilacja uogólniająca:
o dziecko nie kieruje się powiązaniem przyczynowo skutkowym
o jego odkrycia w tym zakresie mają charakter magiczno-zjawiskowy
o dziecko odkrywa związek między pewnymi zdarzeniami w otoczeniu a odczuwaniem przyjemności
- asymilacja różnicująca
o na jej podstawie odkrycie relacji między elementem oznaczającym i oznaczanym
o np. ułożenie do karmienia jest elementem oznaczającym karmienie (element oznaczany)
o w toku rozwoju elementy oznaczające zmieniają się: przestają być związane z ciałem dziecka a odnoszą się do przedmiotów lub zachowań innych osób
- sposób rozwiązywania problemów zmienia się
o w stadium V dziecko próbuje znane schematy w nowej sytuacji (czynne eksperymentowanie)
o W VI stadium rzeczywiste działania na obiektach zostają zastąpione przez kombinacje myślowe możliwych, wyobrażonych działań w danej sytuacji
- Pod koniec okresu inteligencji sensoryczno-motorycznej – nowa forma inteligencji oparta na umysłowych obrazach przedmiotów i zjawisk, umożliwiająca upośrednienie relacji między dzieckiem a otaczającym je światem

Wrażenia i spostrzeżenia

- 18-24 m okres rozwoju obrazu
- w dzieciństwie doświadczenia fizyczne dotyczące cech przedmiotów i zjawisk które zwykle się nie zmieniają w toku życia a jedynie są zastępowane lub uzupełniane (np. kwaśny smak cytryny, kulisty kształt piłki)
- doświadczenia logiczno-matematyczne dotyczące relacji są modyfikowane w toku rozwoju oraz doświadczenia semiotyczne – odkrycie relacji między oznaczanym oznaczającym
- pod koniec 1 r. ż. opanowuje niektóre symbole rozumie i umie się posługiwać kilkoma słowami
- w VI stadium int s-m – funkcja symboliczna:
o zdolność do przywoływania nieobecnych przedmiotów za pomocą symboli i znaków
o jej przejawy to:
przyswajanie mowy
zabawa symboliczna
naśladownictwo odróżnicowane (od wzoru)- punkt wyjścia do wyobrażeń
pierwsze przejawy wyobrażeń
- w wieku poniemowlęcym fascynacja dziecka symbolami i szybkość nauki w ich posługiwaniu się
- w ciągu 3 pierwszych lat dziecko opanowuje język na poziomie podstawowym: zna ok. 2 tys. Słów i podstawowe reguły gramatyczne co pozwala mu porozumiewać się w sprawach codziennych i rozumieć proste historie i opowiadać o zdarzeniach w których uczestniczyło
- obok języka dziecko

Uwaga

- uwagę przyciąga bodziec
- uwaga krótkotrwała
- w dzieciństwie doświadczenia fizyczne dotyczące cech przedmiotów i zjawisk które zwykle się nie zmieniają w toku życia a jedynie są zastępowane lub uzupełniane (np. kwaśny smak cytryny, kulisty kształt piłki)
- doświadczenia logiczno-matematyczne dotyczące relacji są modyfikowane w toku rozwoju oraz doświadczenia semiotyczne – odkrycie relacji między oznaczanym oznaczającym
- pod koniec 1 r. ż. opanowuje niektóre symbole rozumie i umie się posługiwać kilkoma słowami
- w VI stadium int s-m – funkcja symboliczna:
o zdolność do przywoływania nieobecnych przedmiotów za pomocą symboli i znaków
o jej przejawy to:
przyswajanie mowy
zabawa symboliczna
naśladownictwo odróżnicowane (od wzoru)- punkt wyjścia do wyobrażeń
pierwsze przejawy wyobrażeń
- w wieku poniemowlęcym fascynacja dziecka symbolami i szybkość nauki w ich posługiwaniu się
- w ciągu 3 pierwszych lat dziecko opanowuje język na poziomie podstawowym: zna ok. 2 tys. Słów i podstawowe reguły gramatyczne co pozwala mu porozumiewać się w sprawach codziennych i rozumieć proste historie i opowiadać o zdarzeniach w których uczestniczyło
- obok języka dziecko opanowuje takie systemy symboliczne jak: muzyka, rysunek, gesty czy liczby
-
Wyobraźnia

- dziecko ma wyobraźnie o czym chociażby świadczy rozwój zabawy
- w okresie poniemowlęcym kilka rodzajów zabawy:
o najważniejsze to zabawy manipulacyjne, konstrukcyjne i symboliczne – podstawa późniejszych zabaw tematycznych
o zabawy manipulacyjne wywodzą się z zabaw funkcjonalnych
swobodne czynności podejmowane przez dziecko dla przyjemności
zwykle prowadzą do osiągnięcia określonego stanu rzeczy przez manipulacje na przedmiocie
np. potrząsanie grzechotką, wkładanie przedmiotów do pudełek, przenoszenie czy przewożenie klocków
stanowią podstawę zabaw konstrukcyjnych
o zabawy konstrukcyjne wywodzą się z manipulacyjnych
w wyniku których dziecko (w sposób mniej lub bardziej zaplanowany) dąży do uzyskania jakiegoś wytworu i dostrzega rezultat swego działania
np. wieża z klocków, rysunek, zamek z piasku
w tym wieku bardziej zainteresowane samym działaniem niż rezultatem
- zabawa w udawanie stanowi ważną przesłankę w rozwoju dziecięcej wiedzy o umyśle
- strukturę wczesnej zabawy w udawanie (ok. 18m) możemy odczytać jako relacje między trzema elementami:
o podmiotem (zwykle jest nim samo dziecko)
o podstawową reprezentacją (aktualny przedmiot, którym bawi się dziecko, np. klocek)
o rozkojarzoną reprezentacją, tj. reprezentacją drugiego rzędu, dotyczącą treści udawania, np. że klocek jest filiżanką
o proces rozkojarzenia pozwala dziecku traktować udawaną treść odrębnie od rzeczywistych cech i relacji
- zdolność do udawania (18-24m) – dzieci nie tylko same zaczynają odgrywać sytuacje na niby lecz rozumieją udawanie innych osób, np. gdy matka w zabawie udaje że banan to słuchawka telefoniczna
- 3 formy zabawy w udawanie:
o forma udawania substytucyjnego – jakiś obiekt jest tym czym naprawdę nie jest
o forma prawdy – traktowaniu obiektu tak jakby posiadał jakieś cechy których w rzeczywistości nie ma ( np. udawanie że ma się mokre ubranie)
o forma istnienia – wyobrażenie sobie czegoś czego nie ma (np. kapelusz na czyjejś głowie)
-

Pamięć

- pamięć dziecka ma charakter mimowolny
-

Myślenie Wyobraźnia

- dziecko ma wyobraźnię
- myślenie włączone w działanie
- proces interioryzacji od 1, 5 r. ż
- w wieku 2 lat połączenie myślenia z rozwojem mowy
- mowa intelektualna – zaczyna wyrażać myśli
- myślenie staje się myśleniem językowym – za pomocą słów
- myślenie konkretno-obrazowe
- połowa 2 r. ż. ważny moment nabywania przez dziecko wiedzy na temat stanów mentalnych (dziecięca teoria umysły)
- dziecko staje się zdolne do myślenia o rzeczach nieobecnych (poszukiwanie ukrytego przedmiotu) i możliwych, wyobrażonych zdarzeniach mówienie o przeszłości, planowanie przyszłości, przejawy zadowolenia gdy plan się powiódł i niezadowolenia gdy nie powiódł
- 2-3 lata dzieci rozumieją że umysł zawiera niewidzialne stany mentalne – myśli które różnią się od przedmiotów
- nie rozumieją natomiast czym jest aktywność umysłowa, moment ten następuje w wieku 4 lat
- dziecko musi więc dokonać 2 odkryć:
o umysł jest sumą stanów psychicznych, zbiorem myśli i pragnień
o umysł reprezentuje świat, aktywnie produkuje te stany mentalne
o dopiero to drugie odkrycie pozwala zrozumieć fałszywe przekonania, żarty, kłamstwa i metafory
-

Mowa

- nazywa po swojemu przedmioty
- w wieku 2 lat połączenie myślenia z rozwojem mowy
- mowa intelektualna – zaczyna wyrażać myśli
- myślenie staje się myśleniem językowym – za pomocą słów
- dziecko nie używa pojęć tylko słowa
- słowo odnosi się do konkretnego obiektu lub do obiektu które dziecko zna
- przy tworzeniu słów kieruje się powszechnymi regułami semantyczno-syntaktycznymi) co prowadzi do hiperregularyzacji (np. dać jeść „piesowi” – bo: koniowi)
- w procesie opanowywania języka biorą udział:
o mechanizmy wrodzone
o materiał językowy który słyszy dziecko
o kontekst sytuacyjny i środowiskowy
- 2 r. ż.
o dziecko używa słów w sposób nieprecyzyjny (nadprodukcja znaczeń)
o zna wiele nazw dźwiekonaśladowawczych
o wymawia słowa, popełniając wiele zniekształceń fonetycznych
o jego wypowiedzi początkowo mają formę holofraz (wypowiedzi jednowyrazowych, jedno słowo w funkcji zdania)
o następnie zlepki dwuwyrazowe bez reguł gramatycznych ( np. mama lala)
o mowa dziecka ściśle związana z jego działaniem i zrozumiała w połączeniu z rozgrywającą się sytuacją = mowa sytuacyjna
o zaznacza się przewaga funkcji ekspresywnej (wyrażanie przeżyć, postaw) i impresywnej (wywieranie wpływu na słuchacza) nad symboliczną
o mowa telegraficzno-autonomiczna łączy słowa ale nie gramatycznie
- 3 r. ż.
o słownik liczy 100-1500 słów
o znaczenia słów wyraźnie określone
o słowa bez zniekształceń fonetycznych
o zdanie zgodnie z regułami gramatycznymi
o zdania 3-4 słowa a nawet z 20 i więcej
- między 2 a 3 r. ż. wzrasta długość wypowiedzi
- zaznaczają się różnice związane z płcią
o wyraźniejsze różnice występują w 2 r. ż.
o dziewczynki tworzą dłuższe wypowiedzenia niż chłopcy
- 2 r. ż wypowiedzenia które nie maja jeszcze formy zdaniowej
- liczba zdań wzrasta wyraźnie między 18 a 30 m
- znaczący przyrost formy zdaniowej = pogranicze wczesnego i średniego dzieciństwa
- w drugim półroczu 2 r. ż. wypowiedzenia jednokrotnie złożone współrzędnie
- w 3 r. ż. wypowiedzenia jednokrotnie złożone współrzędnie i podrzędnie
- dziecko zaczynające przedszkolny wiek potrafi budować zgodnie z zasadami gramatycznymi wszystkie rodzaje zdań


ROZWÓJ EMOCJONALNY I SPOŁECZNY

Emocja – krótkotrwały stan
Uczucie – stały stan, trwały

- 2 r. ż dziecko pragnie przebywać z dorosłymi, szczególnie tymi wzbudzającymi pozytywne emocje
- uczestniczą w codziennych pracach naśladując dorosłych
- dziecko wprost wyraża swoje pragnienia i potrzeby
- rozumie pragnienia i potrzeby innych osób
- psychologia pragnień: 3 r. ż
o dziecko często mówi o swoich i innych ludzi potrzebach
o skłonność dziecka do mówienia o własnych emocjach i refleksjach nad nimi oraz rozumienie emocji innych sprzyja nawiązywaniu kontaktów społecznych i umożliwia dzielenie się doświadczeniami
- uczucia dziecka w wieku poniemowlęcym są żywe, zmienne, szybko przechodzą w przeciwstawne
- ich reakcji – gwałtowne, silnie związane z zaspokajaniem potrzeb biologicznych oraz zaciekawieniem
- rozwój emocjonalny zależy od dojrzewania układu nerwowego
- procesy pobudzenia nadal dominują nad hamowania
- zjawisko to związane jest z temperamentem
- między 2 a 3 r. ż pojawiają się uczucia złożone (zazdrość, duma, wstyd poczucie winy, zakłopotanie)
o wiąże się to z poczuciem własnego „ja” oraz rozumienia sytuacji społecznych
o wzajemność oddziaływań między rozwojem poznawczym a emocjonalnym
o nowe emocje wymagają dojrzałości poznawczej = lepsze rozumienie siebie i innych osób
- dziecko zaczyna być inicjatorem kontaktów społecznych
- pierwsze kontakty z rówieśnikami – spojrzenia lub „zachowania zaczepne”
- zabawy ze społecznego punktu widzenia to zabawy samotne lub równoległe

ROZWÓJ OSOBOWOŚCI

- rozwój odrębności psychicznej i poczucia własnego „ja”
- poczucie to wiąże się ze zrozumieniem stałości przedmiotu oraz rosnąca samodzielnością, która staje się podstawą poczucia sprawstwa (autorstwa zdarzeń i zmian)
- pierwsze przejawy poczucia „ja” – rozpoznawanie siebie w lustrze 15 a 24 m
- najważniejszym lustrem dla dziecka są inni ludzie i ich opinie (lustro społeczne)
- kształtowaniu się odrębności sprzyja komunikowanie się (rozmowa o przyczynach zdarzeń, uczuciach i potrzebach) a także słyszenie własnego imienia
- tworzenie się własnego „ja” wyraża się w:
o używaniu słowa „ja”
o dziecięcym negatywizmie (przeciwstawianie się prośbą i konsekwentna werbalna odmowa- upór)
- 3 lata- wiek przekory
- Erikson – 2 r. ż nazywa: autonomia – wstyd (zwątpienie)
- Dziecko uniezależnia się od rodziców (trochę)


ROZWÓJ W OKRESIE PRZEDSZKOLNYM


ROZWÓJ MOTORYCZNY

- wzrost sprawności motorycznej
- ten okres nazywany 1 apogeum motoryczne lub złoty okres motoryczny (biegi, skoki, kopnięcia piłki, chwyt i rzut pił