Rozwój psychiczny człowieka w ciągu życia

„ Rozwój psychiczny człowieka w ciągu życia ”

Istotą rozwoju człowieka w ciągu jego życia są zmiany. Psychologia rozwojowa zajmuje się ontogenezą od chwili poczęcia aż do śmierci, rejestruje zmiany, docieka przyczyn, źródeł. Psychologia rozwoju bada i postęp i regres.

Rodzaje zmian rozwojowych:
Zmiany rozwojowe - ilościowe np. wtedy, gdy coraz bardziej wzrasta dana cech człowieka
- jakościowe funkcja ta przekształca się zasadniczo np. przejście od gaworzenia do gruchania, od pamięci mimowolnej do dowolnej
- zmiany wielkości, odpowiednik zmian ilościowych
- zmiany proporcji
- zmiana wzajemnych stosunków części w obrębie całości, np. proporcja ciała
- zanikanie dawnych właściwości np. wypadanie zębów mlecznych

Zmiany rozwojowe (podział pod wzg. Powszechności):
Zmiany uniwersalne to takie, które występują powszechnie na całym świecie i w całej historii, są uwarunkowane dojrzewaniem biologicznym i uniwersalnymi doświadczeniami społecznymi, zmiany wspólne są wynikiem pewnych charakterystycznych doświadczeń grupy ludzi o podobnych doświadczeniach żyjących w tym samym czasie i miejscu wywołane czynnikami, które działają tylko na indywidualna jednostkę.

Człowiek się rozwija, co powoduje zmiany- teoria 4 czynników:
- genetyczne uwarunkowania rozwoju
- środowiskowe (ekologiczne) uwarunkowania rozwoju
- nauczanie i wychowanie –wyznaczniki rozwoju (czynniki przyczynowe)
- aktywność własna - wyznaczniki rozwoju (czynniki przyczynowe)

Dojrzewanie to proces, w którym, aspekty rozwoju, są niezależne od doświadczenia indywidualnego. Uczenie się to proces prowadzący do zmian w zachowaniu na podłożu indywidualnego doświadczenia. Okres sensytywny to okres największej podatność na bodźce danego rodzaju. Cechy filogenetyczne to cechy gatunkowe.

Periodyzacja – podział życia człowieka na okresy
2 stanowiska:
I że periodyzacja ma znaczenie porządkujące, podkreśla ciągłość rozwoju a dzielimy żeby było łatwiej opisywać, granice podziału nie są ustalone przypadkowo, ten pogląd jest bardziej powszechny
II rozwój ma charakter stadialny

Podział rozwoju człowieka w ciągu życia przedstawiony w latach:
- stadium prenatalne – od poczęcia do rozwiązania ( 9 miesięcy)
- wczesne dzieciństwo – od narodzin do 3 lat
- wiek niemowlęcy – 1 rok życia

- wiek poniemowlęcy – 2 i 3 rok życia
- średnie dzieciństwo (wiek przedszkolny) – 4-6 lat
- późne dzieciństwo (wiek szkolny) – 7-10/12 lat
- adolescencja – 12-22 lata
- adolescencja Wczesna – 12-17 lat
- adolescencja Późna – 17-22 lata
- wiek dorastania – 10/12-18 lat
- wiek młodzieńczy – 19-15 lat
- wczesna dorosłość
- średnia dorosłość
- późna dorosłość (okres starzenia się)

Są dwa modele podejść do analizy rozwoju badań. Pierwszy z nich to model mechanistyczny badań nad rozwojem – w analizie zmian zachowania rozwój traktowany jako naturalne następstwo, zmiany są spowodowane przez bodźce zewnętrzne. Zmiana rozwojowa utożsamiana ze zmianą zachowania. Człowiek traktowany jako bardzo prosta maszyna w tym modelu akcent na zmiany ilościowe, mają charakter ciągły. Analizowane jest również tempo rozwoju. Opisuje się zachowania ludzi w różnym wieku w różnych sytuacjach-badania poprzez model korelacyjny—korelacja-dwie zmienne są ze sobą związane, czyli wykazują systematyczną współzmienność. Model organizmiczny badań nad rozwojem, który obejmuje poziom T (modelu mechanistycznego,)czyli model mechanistyczny jest fundamentem modelu organizmicznego. Odwołujemy się do wnętrza, do różnych właściwości procesów wewnętrznych struktur. Jeżeli akcent położymy na interakcje z otoczeniem to będzie to podejście kontekstualne (model kontekstualny).W tym modelu organizmicznym przyczyną zmiany jest to, co zachodzi od środka organizmu. Inne podejście – diachroniczne to, gdy obserwujemy zmiany rozwojowe w wyróżnionym obszarze( mowy, percepcji, samooceny itp.) zachodzące w określonym czasie, umożliwia dokonanie opisu takich cech procesu rozwoju jak jego tempo, dynamika czy rytm zmian. Podejście synchroniczno-funkcjonalne, podczas którego dokonujemy analizy zmian ujawniających się jednocześnie w kilku obszarach w danym odcinku czasu pozwala to na wyprowadzenie hipotez, co do kierunku i celu sensu dokonujących się przemian.

Istnieją trzy modele zmiany rozwojowej:
Model liniowy zmiany rozwojowej jest realizowany w podejściu mechanistycznym źródłem zmiany rozwojowej są bodźce zewnętrzne działające na jednostkę otoczenie → jednostka (otoczenie wpływa na jednostkę), warunkiem zmiany jest wewnętrzna dojrzałość organizmu zmiana polega na kumulacji doświadczeń (wiedzy, umiejętności), nowe doświadczenie pojawia się obok starego rozwój rozumiany jako proces ciągły, płynny analizuje się tempo rozwoju, analizowane są przede wszystkim zmiany ilościowe (przyrost, ew. różnicowanie itp.), jest ciągły progres (postęp) w efekcie zamiast starej struktury pojawia się nowa struktura;
- model stadialny zmiany rozwojowej,plateau – okres zastoju realizowany w podejściu organizmicznym źródłem zmian są czynniki wewnętrzne, tkwiące w jednostce możliwości
Wyznaczniki zmian: dojrzewanie, warunkiem dla rozwoju są bodźce zewnętrzne zmiany mają charakter kumulacyjny nowe doświadczenia są wchłaniane przez stare struktury nowe struktury istnieją obok starych, opisujemy tempo (jak szybko) i rytm (stosunek I fazy – progres do II fazy – zastój)właściwości całości decydują o funkcjonowaniu całości
Analizowane zmiany są ilościowe i jakościowe rozwój ma charakter skokowy;
- model cykliczno fazowy zmiany rozwojowej stosujemy, kiedy rozpatrujemy rozwój w modelu kontekstualnym źródłem zmiany jest aktywność jednostki, zakłada stałą interakcje między czynnikami wewnętrznymi i zewnętrznymi warunki zmiany stwarza dopasowanie między dojrzałością organizmu a bodźcami zewnętrznymi charakter zmian polega na transformacji doświadczenia stare struktury zmieniają się pod wpływem nowych doświadczeń i pojawia się nowa jakość przebieg zmian cykliczny, zmiany ilościowe i jakościowe relacja wzajemności: część↔całość integracja nowego, dezintegracja starego i reintegracja nowe/stare.

Badania nie eksperymentalne mogą być prowadzone w różnych strategiach:
- strategia badań poprzecznych polega na badaniu grup ludzi w różnym wieku i porównywaniu uzyskanych wyników, każda osoba badana jest tylko raz
badacz porównuje wyniki uzyskane od osób w różnym wieku i analizuje istniejące między nimi podobieństwa i różnice wady nie jest kontrolowany wpływ zmiennej tj. przynależność do grupy pokoleniowej/kohorty (dzielące podobne doświadczenia życiowe) nie weryfikują żadnego z modeli ujmowania zmiany rozwojowej badacz nie kontroluje, w jakie interakcje ze sobą wchodziły zmienne w każdej z porównywanych grup do momentu badań oraz w trakcie.
Zaletą jest to, iż wymagają niewielkiego nakładu czasu.
- strategia badań podłużnych. Badania tej samej grupy ludzi w kolejnych odstępach czasu
badacz uzyskuje od tej samej grupy osób kilka zbiorów wyników, które ze sobą porównuje
Wady: kilkakrotne wykonywanie pomiarów jest czynnikiem samym w sobie zniekształcającym badanie, trudność w utrzymaniu początkowej liczebności grupy przy badaniach trwających dłuższy czas, wchodzenie badanych w interakcje z badającymi i z samymi sobą. Zalety: strategia badań sekwencyjnych, wiążą się ze zbieraniem danych, co najmniej od dwóch różnych grup pokoleniowych badanych w niej mniej niż dwóch odcinkach czasu, badania ukośne – badanie kilku grup pokoleniowych w tym samym wieku, ale różnym czasie, badania czasowo-sekwencyjne – powtarzanie, co jakiś czas badań przekrojowych, badania pokoleniowo-sekwencyjne – kilkukrotne badania podłużne połączone z, porównywaniem odpowiadających sobie grup wiekowych, badania przekrojowo-sekwencyjne – porównywanie kilku grup wiekowych, z których każda badana jest kilka razy, badania różnych grup wiekowych należących do różnych pokoleń.

Badania korelacyjne to takie, w których obserwuje się współwystępowanie zmiennych i na tej podstawie wnioskuje się o związku między nimi. Nie pozwala na wyciągnięcie wniosków przyczyn. Nie manipuluje się.
Badania eksperymentalne -
wady:
trudno badać w długim przedziale czasowym
trudności w losowym doborze osób
ograniczenia mają charakter etyczny
jak i techniczny
zalety:
Eksperyment – metoda badawcza, w której obserwacje określonych zachowań przeprowadza się w systematycznie zmienianych warunkach, a osoby badane przydziela się losowo odp. poszczególnych warunków (grup);
Wywiad-rozmowa w 4 oczy pomiędzy badaczem a badanym w celu zebrania szczegółowych informacji o tym ostatnim;
Obserwacja- (naturalna) obserwacja zachowań występujących w sposób naturalny, bez podejmowania prób, aby je zmienić lub zakłócić; zbieranie danych bez zastosowania laboratoryjnych środków kontroli czy manipulacji zmiennymi;
Test- rzadko używany do badań psychologicznych nad rozwojem człowieka a w szczególności rozwojem dziecka;
Ankieta- metoda zbierania informacji od dużej liczby ludzi; informację samo opisową zbiera się w formie odpowiedzi na listę pytań, przedstawionych w ustalony sposób;
Kwestionariusze opisowe(od 15 roku życia)- kwestionariusz- zbiór pytań w formie pisemnej stosowany w celu uzyskania indywidualnych odpowiedzi;

ROZWÓJ W OKRESIE PRENATALNYM
ROZWÓJ UKŁADU NERWOWEGO

I trymestr

Pierwszy trymestr to okres kształtowania się układu nerwowego i osiągnięcia przez niego kontroli nad mięśniami oraz współdziałania w funkcjonowaniu zmysły dotyku tempo rozwoju neuronów jest bardzo szybkie – kilka tys. Nowych przybywa, co min w 2. i co sek. w 3. miesiącu.

1-szy miesiąc:

Od 13 dnia od poczęcia zawiązki układu Nerwowego od 19. dn. Powstaje cewa (rynienka) nerwowa złożona z neuroblastów (pierwotnych neuronów), dwa dni później zamyka się
z cewy rozwinie się rdzeń kręgowy i nerwy obwodowe ok. 21. dn. Powstają pierwsze komórki ośrodkowego układu Nerwowego 3 pierwotne pęcherzyki mózgowe (tyło-, śród- i przodomózgowie),4 tydzień Skurcze serca, które można uznać za pierwsze jego ruchy, są one dowodem na wykształcenie się układu nerwowego pierwsze spontaniczne ruchy są wynikiem samo generujących się impulsów nerwowych, których źródłem jest rdzeń kręgowy.

2-gi miesiąc:

Powstaje 5 pęcherzyków mózgowych i rozpoczyna się różnicowanie komórek nerwowych kory mózgowej w środkowej części mózgu tworzy się przysadka w 6 tyg. a dokładnie 41.dn pierwsze odruchy nerwowe, co świadczy o współdziałaniu układu nerwowego i mięśniowego
pojawienie się spontanicznych ruchów wygięcia grzbietu i karku oraz podnoszenie się i opadanie, 7 tydzień półkule mózgowe zaczynają wypełniać górną część czaszki
43. dn. pierwsze oznaki fal mózgowych pączkujące rączki i nóżki wykonują marionetkowe ruchy intensywny rozwój oka, zwłaszcza kom. Nerwowe siatkówki-ośrodek wzroku
w połowie 7 tyg. Okolica warg staje się wrażliwa na dotyk, lekkie jej podrażnienie powoduje reakcję całego ciała w postaci zwrotów tułowia,8. tydzień to silny rozwój pęcherzyków mózgowych, zaczyna się unerwianie tworzącego się ucha wewnętrznego.

3-ci miesiąc:

Dziewiąty tydzień cewa nerwowa wypełnia się kom. Nerwowymi doskonali się zmysł dotyku (np. powieka pod wpływem dotknięcia zaciska się a dłoń zwija się w piąstkę), neurony w rdzeniu kręgowym zaczynają rozsyłać sygnały nerwowe do poszczególnych kończyn-mogą one dzięki temu poruszać się niezależnie od siebie gruczoł przysadkowy wydziela hormon gonadotropinę tworzy się nerw węchowy, 10 tydzień części mózgowe są już ukształtowane doskonali się wrażliwość na dotyk (lekkie dotknięcie czoła powoduje obrót głowy) dziecko wykonuje w macicy wiele ruchów (np. ziewanie, przeciąganie się), 11 tydzień Zwiększa się powierzchnia ciała wrażliwa na dotyk, górna cz. ciała oraz klatka stają się wrażliwe, ale nadal w odpowiedzi na dotyk powstaje reakcja uogólniona w połowie 11 tygodnia w zamknięciu dłoni zaczyna brać udział kciuk tworzą się podstawowe receptory powonieniowe, 12 tydzień przysadka mózgowa zaczyna wydzielać hormony kształtuje się nerw łączący gałkę oczna z potylica dziecko zaczyna połykać wody płodowe pierwsze nieregularne ruchy klatki piersiowej, ruchy nabierania i wypierania wód płodowych oraz ssania środkowe i boczne, a potem i dolne partie ciała stają się wrażliwe na dotyk zapis EEG wykazuje indywidualne cechy aktywności mózgu fale mózgowe są jeszcze nieregularne i wolne odruchy związane są raczej z unikaniem niepożądanych bodźców niż przyjęciem wobec nich czynnej postawy gruczoły wytwarzają ślinę.

II trymestr

Okres osiągnięcia przez mózg pełnej liczby neuronów oraz ich intensywnego rozwoju
następuje mielinizacja włókien nerwowych (tworzenie się otoczki tłuszczowej wzdłuż włókien w rdzeniu kręgowym,)dzięki czemu szybszy i bardziej efektywny jest przebieg impulsów nerwowych.

4-ty miesiąc:

Na palcach powstają poduszeczki dotykowe serce pompuje dziennie ok. 30 l krwi, tarczyca asymiluje jod i wydziela toksynę, organizm syntezuje białka,mózg dynamicznie dojrzewa
na jego powierzchni pojawiają się bruzdy i zwoje uformowany jest móżdżek powstają ciągle nowe połączenia nerwowe.

5-ty miesiąc

W mózgu uwidacznia się bruzda czołowa, ciemieniowo-potyliczna i ostrogowa oraz spoidło
objętość głowy wypełnia głównie jej neuronalna substancja,stopniowo aktywność dziecka staje się regularna i cykliczna (fazy czuwania i snu), a na jej indywidualne cechy ma wpływ odziedziczony temperament oraz tryb życia i aktywność matki.

6-ty miesiąc

Kończy się wzrost liczby komórek i zwojów nerwowych pod koniec miesiąca fale mózgowe przypominają fale u noworodka następuje mielinizacja mózgowia gęstnieje sieć wiązań nerwowych podczas snu 60 % faza marzeń sennych REM, mózg rozwija się i kształtuje swoje funkcje dzięki ćwiczeniu, jakim jest jego aktywność w czasie fazy REM o dojrzałości układu nerwowego świadczy tworzenie się niektórych odruchów bezwarunkowych.

III trymestr

Zwiększa się powierzchnia kory mózgowej. Rozwój połączeń jest już na tyle zaawansowany, że w korze mózgowej zachodzi proces dyskryminacji bodźców, uczenia, zapamiętywania, nabywania nawyków i preferencji, doświadczania pierwotnych emocji. Behawioralna aktywność dziecka jest przejawem pierwotnych form umysłu.

7-my miesiąc:

Można już rozpoznać 6 warstw kory mózgowej. Trwa proces mielinizacja włókien nerwowych. Przy wykonywaniu ruchów angażuje różne partie mózgu, dzięki czemu powstają nowe połączenia między komórkami nerwowymi oraz wzorce pamięciowe ruchów.

Przełom 7-ego i 8-ego miesiąca:

Obok aktywności ruchowej pojawia się intensywna bioelektryczna aktywność kory mózgowej
układu nerwowy coraz sprawniej koordynuje ruchy ciała, prace wszystkich narządów i zawiaduje czynnościami, myśleniem i uczuciami. Mózg szczególnie ćwiczy funkcje oraz integruje informacje w czasie fazy snu REM. Zmysł równowagi dojrzewa. Półkula lewa odpowiedzialna za prawą stronę ciała i mowę jest zwykle w okresie płodowym lepiej ukrwiona (a tym samym lepiej odżywiona i dotleniona). Wytwarza się gotowość lewej półkuli do przyjmowania dźwięków mowy a prawej-muzyki.

9-ty miesiąc

Dziecko przestaje rosnąc na 2 tygodnie przed porodem.


ROZWÓJ RUCHÓW

I trymestr
1-szy miesiąc:

- 3 tydzień Zaczątki 33 kręgów (somity);
- 4 tydzień Zawiązki kończyn oraz 40 par mięśni położonych wzdłuż osi ciała;
- 4 tydzień Skurcze serca, które można uznać za pierwsze jego ruchy, są one dowodem na wykształcenie się układu nerwowego pierwsze spontaniczne ruchy są wynikiem samo generujących się impulsów nerwowych, których źródłem jest rdzeń kręgowy;

2-gi miesiąc:

- 5 tydzień zawiązki dłoni i stóp;
zaczyna powstawać tkanka chrzęstna szkieletu i tkanka mięśniowa
zawiązki palców u dłoni i stóp;
- w 6 tyg. a dokładnie 41.dn pierwsze odruchy nerwowe, co świadczy o współdziałaniu układu nerwowego i mięśniowego, pojawienie się spontanicznych ruchów wygięcia grzbietu i karku oraz podnoszenie się i opadanie, pączkujące rączki i nóżki wykonują marionetkowe ruchy
w połowie;
- 7 tyg. Okolica warg staje się wrażliwa na dotyk, lekkie jej podrażnienie powoduje reakcję całego ciała w postaci zwrotów tułowia;

3-ci miesiąc:

Dziecko coraz bardziej aktywne i przejawia indywidualne cechy w wyglądzie i zachowaniu.
- 9 tydzień plecy częściowo wyprostowują się;
- 10 tydzień doskonali się zmysł dotyku (np. powieka pod wpływem dotknięcia zaciska się a dłoń zwija się w piąstkę) neurony w rdzeniu kręgowym zaczynają rozsyłać sygnały nerwowe do poszczególnych kończyn-mogą one dzięki temu poruszać się niezależnie od siebie
doskonali się wrażliwość na dotyk (lekkie dotknięcie czoła powoduje obrót głowy)
dziecko wykonuje w macicy wiele ruchów (np. ziewanie, przeciąganie się);
- 11 tydzień Zwiększa się powierzchnia ciała wrażliwa na dotyk, górna cz. ciała oraz klatka stają się wrażliwe, ale nadal w odpowiedzi na dotyk powstaje reakcja uogólniona w połowie 11 tyg. w zamknięciu dłoni zaczyna brać udział kciuk;
- 12 tydz. dziecko zaczyna połykać wody płodowe pierwsze nieregularne ruchy klatki piersiowej, ruchy nabierania i wypierania wód płodowych oraz ssania środkowe i boczne, a potem i dolne partie ciała stają się wrażliwe na dotyk odruchy związane są raczej z unikaniem niepożądanych bodźców niż przyjęciem wobec nich czynnej postawy.


II trymestr

Następuje mielinizacja włókien nerwowych (tworzenie się otoczki tłuszczowej wzdłuż włókien w rdzeniu kręgowym,)dzięki czemu szybszy i bardziej efektywny jest przebieg impulsów nerwowych. Dużo przestrzeni wokół dziecka pozwala na nieskrępowane ćwiczenia ruchowe. W miejsce wolnych, nieregularnych ruchów, które angażowały naraz wiele mięśni i stawów, pojawiają się ruchy pełne wdzięku ruchy stają się wyraźnie wyczuwalne dla każdej matki.

4-ty miesiąc:

Rozwój mięsni karku – głowa trzyma się prosto zwiększa się ilość płynu owodniowego, co pozbawia dziecko poczucia ciężaru ciała i łagodzi urazy matki, dzięki temu dziecko może być aktywne w przedniej części kory mózgowej tworzy się mapa ruchowa i czuciowa ciała (np. drażnienie tej okolicy wywołuje ruchy w odległych częściach ciała) po podaniu środków pobudzających lub uspokajających zachowanie dziecka zmienia się do 16 tyg. 20 tys. Różnych ruchów w ciągu dnia 13 tydzień. Pojawiają się spontaniczne próbne ruchy oddychania polegające na skurczu klatki piersiowej 15 tydzień ruchy nabierania i wypierania wód płodowych ruch chwytania bez, a potem z udziałem kciuka.

5-ty miesiąc:

Aktywność dziecka staje się regularna cyklicznie zmienia się (faza czuwania i snu)
na indywidualne cechy aktywności ma wpływ odziedziczony temperament oraz tryb życia i aktywność matki. Matka może już stwierdzić, że dziecko śpi, ma czkawkę, kopie, obraca się, przeciąga się po śnie lub energicznie szuka wygodnej dla siebie pozycji. Może tez stymulować jego ruchy przez pocieranie lub stukanie w powłoki brzuszne dziecko nadal ćwiczy sprawności życiowe np. od 17 tygodnia ssanie.

6-ty miesiąc

Prawidłowo rozwijające się dziecko trwa w bezruchu przez okres nie dłuższy niż 10 min
odruchy bezwarunkowe od 24 tyg. wzrasta częstotliwość, siła i amplituda skurczów i rozkurczów klatki piersiowej oraz ruchów ssania. Aktywność dziecka staje się również zależna od docierających bodźców zmysłowych (np. mogą go wzbudzić ze snu)
aktywność ruchowa matki i dziecka jest naprzemiennie zharmonizowana.

III trymestr
7-my miesiąc

Zmniejszająca się przestrzeń wokół dziecka uniemożliwia dotychczasowe swobodne koziołkowanie. Nadal przekręca się ono i wykonuje wiele ruchów kończynami oraz precyzyjne ruchy mimiczne, powstają wzorce pamięciowe ruchów. Większość odruchów wrodzonych jest już widoczna (np. odruch ssania, poszukiwania pokarmu, kroczenia, Moro, chwytny).

Przełom 7/8 miesiąc:

Aktywność ruchowa, układ nerwowy coraz sprawniej koordynuje ruchy ciała.



9-ty miesiąc

Dziecko przestaje rosnąc na 2 tyg. przed porodem.

ROZWÓJ WRAŻLIWOŚCI ZMYSŁOWEJ

I trymestr
1-szy miesiąc:

Od 19. dn. Tworzą się oczy a od 28. dn. Można rozpoznać soczewkę oka
w 4 tyg. Pojawiają się jama ustna zawiązki kończyn, oczu, uszu i nosa.

2-gi miesiąc:

Od 7 tyg. okolica warg wrażliwa na dotyk i jej lekkie podrażnienie powoduje reakcje uogólnioną całego ciała w postaci zwrotu tułowia.

3-ci miesiąc:

Doskonali się zmysł dotyku (np. powieka pod wpływem dotknięcia zaciska się a dłoń zwija się w piąstkę),tworzy się nerw węchowy. W 10 tyg. doskonali się wrażliwość na dotyk (lekkie dotknięcie czoła powoduje obrót głowy). 11 tydzień zwiększa się powierzchnia ciała wrażliwa na dotyk, górna cz. ciała oraz klatka stają się wrażliwe, ale nadal w odpowiedzi na dotyk powstaje reakcja uogólniona. W połowie 11 tyg. w zamknięciu dłoni zaczyna brać udział kciuk. Tworzą się podstawowe receptory powonieniowe, kształtuje się nerw łączący gałkę oczna z potylica, dziecko zaczyna połykać wody płodowe. Pierwsze nieregularne ruchy klatki piersiowej, ruchy nabierania i wypierania wód płodowych oraz ssania środkowe i boczne, a potem i dolne partie ciała stają się wrażliwe na dotyk.

II trymestr

Zasób bodźców zmysłowych, jakich dostarcza środowisko śródmaciczne bardzo bogaty
w tym trymestrze wszystkie zmysły są funkcjonalnie czynne. Dziecko odbiera wrażenia zmysłowe, lecz nie integruje ich jeszcze w schematy spostrzeżeniowe.

4-ty miesiąc:

14/15 tydzień cała powierzchnia ciała wrażliwa na dotyk. Dziecko reaguje na smak wód płodowych oraz zmianę ciśnienia (reakcje odruchowe nieuświadomione). Odruchy błędnikowe, dziecko kołysane ruchem i oddechem matki ćwiczy zmysł równowagi
zaczyna funkcjonować narząd Cortiego, w którym mieszczą się receptory słuchowe.

5-ty miesiąc:

Kubki smakowe chemicznie aktywne, intensywność ruchów połykania wód płodowych zależy nie tylko od odczuwania głodu, ale także od ich smaku (np. smak słony hamuje połykanie) oraz od samopoczucia dziecka.Im słodsze wody tym wolniej je połyka, dokładniej smakując. Na nagłe zmiany temperatury, oświetlenia oraz silne dźwięki dziecko reaguje przyspieszeniem akcji serca, zwiększeniem ruchliwości (niepokojem) całego ciała oraz gałek ocznych, zmianą pozycji ciała (w celu ucieczki od bodźca naruszającego normalne warunki).

6-ty miesiąc:

Po koniec 6. miesiąca otwiera się szpara powiekowa. Gałka oczna porusza się w górę i w dół oraz na boki. Reakcja na silne światło coraz bardziej wyraźna. Prawie połowa dzieci reaguje na silny dźwięk reakcją przestrachu. Pod koniec trymestru receptory równowagi są pod względem rozmiaru i funkcji w pełni dojrzałe.


III trymestr

Dziecko staje się istotą czująca i reagująca już przed urodzeniem
narządy zmysłów rozpoczynają funkcjonowanie w kolejności:
dotyk, równowaga,węch,smak,słuch,wzrok
Rozwój zmysłów wzajemnie od siebie zależny.
Zmysł dotyku:
Środowisko śródmaciczne dostarcza stymulacji dotykowej. Dziecko dotyka ścian macicy, łożyska, pępowiny, siebie zwłaszcza twarzy, która jest szczególnie wrażliwa na dotyk
pozwala dziecku odczuć świat „ na własnej skórze” oraz doznać, że jest, że istnieje.
Zmysł węchu i smaku:
Węch, komórki nerwowe niosące informacje o zapachu są już od dawna czynne
skład chemiczny płynu owodniowego zależy od odżywiania się matki np. przyprawy-specyficzny zapach. Rodzi się ono ze zdolnością do odróżniania zapachów przyjemnych (np. wanilii, truskawek) i nieprzyjemnych (np. amoniaku, zgniłych jaj),smak ważny regulator rozwoju dziecka i ćwiczeń ruchów oddechowych. Słodki posmak wód zachęca do picia, co dostarcza produktów odżywczych i pobudza ruchy klatki piersiowej.
Zmysł słuchu:
Dziecko reaguje na dźwięk ( niezależnie od matki) w postaci zmian w ruchach ciała, akcji serca, prądach czynnościowych mózgu, rytmie ruchów klatki piersiowej. Dziecko najpierw jest wrażliwe na: wibracje, silne, pojedyncze dźwięki następnie na coraz bardziej subtelne dźwięki. Głos matki jest bardziej słyszalny niż głos innych osób. Dziecko odbiera dźwięki na drodze pozaakustycznej i uczy się różnicować ich rytm, natężenie, akcent, szczególny rodzaj dźwięku- muzyka, zaleca się słuchanie instrumentów tj.: fagot, flet wiolonczela, ponieważ zdolność do odbioru dźwięków o niskich częstotliwościach rozwija się szybciej
dziecko woli słuchać muzyki spokojnej, o stałym rytmie i tempie podobnym do częstotliwości uderzeń serca człowieka dorosłego w stanie spoczynku.
zmysł wzroku:
Światło dociera do macicy przez coraz bardziej naciągnięta skórę brzucha. Dziecko rozróżnia cienie jasne i ciemniejsze. Od 26. tyg. reaguje wzmożeniem ruchów i zmianą rytmu serca.


CZYNNIKI ZABURZAJĄCE ROZWÓJ W OKRESIE PRENATALNYM

Rozwój zależy od czynników genetycznych, paragenetycznych i pozagenetycznych. Zaburzenia rozwoju o charakterze genetycznym: przekazywane dziedzicznie lub spowodowane działaniem na komórki rozrodcze, zygotę i embrion szkodliwych czynników powodujących zmianę materiały dziedzicznego np. zespół miauczącego kota, Downa, Turnera, hemofilia, fenyloketonuria, choroby psychiczne. Zaburzenia paragenetyczne
genetyczno-konstytucjonalne właściwości matki stanowiące tzw. regulator matczyny wpływający na modyfikację predyspozycji genetycznych dziecka. Zaburzenia pozagenetyczne są przyczyną chorób i wad wrodzonych powstałych w okresie jajowym (1-2 tydzień) zarodkowym (3-8 tydzień) i płodowym (od 9 tyg.) mogą być spowodowane:
wirusem (np. różyczki, świnki, żółtaczki zakaźnej, grypy) bakterią (np. kiły) pasożytem (np. toksoplazmozy) promieniowaniem (np. rentgenowskim, ultrafioletowym)
toksynami ( są nimi najczęściej: alkohol, nikotyna, narkotyki, leki, zwłaszcza hormonalne, psychotropowe i antybiotyki, oraz związki ołowiu, rtęci i azbestu a także środki ochrony roślin) niedotlenieniem ( z powodu np. zaburzonego krążenia krwi w organizmie matki, dziecka lub łożysku) stanami niedoborowymi ilościowymi (niedożywienie) lub jakościowymi (np. niedobór witaminy A, B2) chorobami matki (np. cukrzyca, choroba nerek, serca)
komplikacjami ciążowymi (np. zagrażające poronienie, krwawienie w ciąży, zatrucia ciążowe, wysokie miano przeciwciał w wyniku niezgodności głównych grup krwi lub czynnika Rh),stresem matki.

ROLA ZWIĄZKU MATKI Z DZIECKIEM I CZYNNIKÓW EMOCJONALNYCH
ROZWÓJ W OKRESIE NIEMOWLĘCYM
STADIUM NOWORODKA (WŁAŚCIWOŚCI DZIECKA)

Pierwszy miesiąc życia to okres przystosowawczy do życia w nowym, pozamacicznym środowisku. Dziecko musi przystosować się do: zmian temperatury, nowego sposobu oddychania, nowego sposobu przyjmowania pokarmu i wydalania zbędnych produktów ,w chwili urodzenia 3,37 kg i 51,2 cm, duża głowa z małą częścią twarzową stanowi 30 % masy ciała; długi tułów i krótkie kończyny, duży udział tkanki chrzęstnej w układzie kostnym
ciemiączko duże (zarasta ok. 15 miesiąca), ciemiączko małe (zarasta w pierwszym kwartale życia), przyjmuje postawę leżącą asymetryczną.Leżąc na plecach zwraca głowę w jedną stronę a kończyny asymetrycznie (jedna wyprostowana – ta po stronie głowy a druga zgięta
noworodek przewaga zginaczy nad prostownikami. Wszystkie odruchy u noworodka można podzielić na 2 grupy: wspólne dla noworodka i człowieka dorosłego, odruch źrenicowy, mrugania, ssania, połykania, odruch wydalania moczu i kału występujące tylko u noworodków i/lub niemowlęcia a zanikające lub patologiczne u człowieka dorosłego
odruch Babińskiego (unoszenie dużego palca przy podrażnieniu stopy, odruch toniczno-szyjny (wraz z odwróceniem głowy wyprostowują się kończyny po tej samej stronie a kurczą po przeciwnej, odruch Moro (unoszenie kończyn i przyciąganie ich do ciała w geście obejmowania, odruch chwytny ( zaciskanie dłoni na przedmiocie i mocne trzymanie tak, że można dziecko unieść i oderwać od podłoża), odruch marszu automatycznego
naturalny rytm aktywności: snu i czuwania, noworodek głęboko śpi, jeśli regularnie oddycha a jego oczy nie poruszają się (8-9 godz. Na dobę); sen lekki szybkie ruchy gałek ocznych i nieregularny oddech; drzemie oczy otwarte, ale nieprzytomne; otwarte i przytomne oczy bierne czuwanie. Noworodki śpią 16-18 godz. na dobę. Możliwość odbierania bodźców przez noworodka: równowagi –kiedy płacze podniesienie uspokaja go, dotyku – dotknięcie okolicy ust wywołuje znieruchomienie, smaku – potrafi odróżnić smaki: słodki, słony, kwaśny i gorzki (lubi słodki), węchu – reaguje na zapach pewnych pokarmów tak samo jak dorosły.
Rozpoznaje zapach mleka matki może zlokalizować zapach i odwrócić się od nieprzyjemnych zapachów słuchu – preferuje dźwięki o czystych tonach różnicuje niemal wszystkie dźwięki mowy ludzkiej odwraca się w kierunku dźwięku preferuje dźwięki wysokie wypowiedzi z wysoką intonacją oraz głos swojej matki, wzroku – akomodacja wzroku i ostrość widzenia są ograniczone przygląda się i próbuje śledzić poruszający się obiekt widzenie kolorów nie jest jeszcze dobrze rozwinięte. Dzieci w 2-3 dobie życia zdolne są do naśladowania wyrazów mimicznych swoich opiekunów. W 2-3 tyg. patrząc na wyraz twarzy rodzica jak on wysuwa język, otwiera usta, zaciska wargi naśladują nie tylko ruchy mimiczne, ale także ruchy głowy
noworodka kładziemy na boku coraz lepiej reaguje odruchami bezwarunkowymi.

ZMIANY ROZWOJOWE NIEMOWLĘCIA

Wzrost zwiększa się o 50 % w 3-4 miesiącach. Faza bierności – do 6. miesiąca gdyż cechy funkcjonowania ustroju dziecka i parametry biochemiczne są takie same jak w okresie płodowym. Piąty a siódmy miesiąc „fizjologiczne urodziny” po nim „faza ekspansji”, której pierwszy podokres związany jest z rozwojem umiejętności panowania nad własnym ciałem
doskonalą się wówczas fizjologiczne i biochemiczne mechanizmy prowadząc do stanu równowagi- homeostazy. W tym okresie szybko rozwija się aparat ruchu (kościec+ mięśnie)
z pierwotnej kifozy ok. 304 miesiąca życia. Lordoza szyjna (umiejętność podnoszenia i utrzymania głowy), a ok. 9-12 miesiąca życia lordoza lędźwiowa, powstaje w efekcie pionizacja postawy. Intensywny rozwój tkanki tłuszczowej – sprzyja termoregulacji odruch ssania pojawia się w odpowiedzi na bodźce dotykowe, kinetyczne przy ułożeniu w pozycji karmienia a następnie wzrokowe widok piersi. Poważne wewnątrz ustrojowe przemiany biochemiczne od 6. miesiąca życia wyżynanie się zębów mlecznych, trwa do 3 roku życia.

ROZWÓJ MOTORYCZNY

Rozwój psychoruchowy (powiązania psychiki i motoryki). Cefalokaudalny kierunek rozwoju
rozwój postępuje od części głowowej (ruchy gałek ocznych, ruchy mięśni szyi) poprzez część tułowia (ruchy rąk, tułowia) a następnie nożna (dowolne ruchy nóg, chodzenie)
proksymodystalny kierunek rozwoju. Zmiany postępują w kierunku od osi podłużnej ciała na boki, czyli najpierw mięśnie położone blisko kręgosłupa, mięśnie ramion, przedramion, dłoni i palców. Łokciowo-promieniowy kierunek rozwoju w osi poprzecznej ciała rozwój przebiega od 5 palca dłoni do kciuka dwie prawidłowości rozwoju ruchowego: przejście od globalnych, rozlanych do zlokalizowanych reakcji ruchowych (noworodek reaguje na dźwięk nieskoordynowanymi ruchami całego ciała zaś niemowlę potrafi w odpowiedzi odwrócić głowę), wcześniejsze przyswajanie ruchów cyklicznych (dwufazowych np. potrząsanie grzechotką) niż acyklicznych (trójfazowych np. spostrzeganie, sięganie i chwytanie)
postawa: 3 miesiąc dziecko podniesione do pozycji pionowej zdolne jest sztywno trzymać głowę, w 8 miesiącu samodzielnie siedzieć, w 10 miesiącu życia stać, trzymając się oparcia, 11 miesiącu stoi bez oparcia. Rozwój lokomocji: obroty w pozycji leżącej, z pleców na bok 3 miesiąca, z brzucha na plecy 5 miesiąc, z pleców na brzuch 6 miesiąc, posadzone lub podciągnięte siedzi 5/6 miesiąc. Samodzielne siadanie i pełzanie – 8 miesiąc (nawet i 6/7 miesiąc). Raczkowanie – 10/11 miesiąc.Chodzenie 12 m (Ew 13). Chwyt i manipulacja
4-5 miesięcy. Ruch wahadłowy, uruchomiony staw barkowy chwyt prosty; całą dłonią od góry; palce owijają przedmiot; dłoń poziomo do podłoża, symetryczne ruchy obiema rękami ku przedmiotowi, zbliżanie do ust, wypuszczanie 5-6 miesiąc. Ruch łukowaty; uruchomiony staw łokciowy, chwyt dłoniowo-łokciowy prosty; chwytanie całą dłonią (bez kciuka)
sięga jedną ręką, postukuje, potrząsa; nie jest zdolne utrzymać dwóch przedmiotów jednocześnie. 6-8 miesiąc ruch łukowaty; pochylanie całego ciała ku przedmiotowi
chwyt nożycowy; przywodzenie kciuka do pozostałych palców, sięga jedna ręką (zaznacza się przewaga jednej ręki), trzyma po jednym przedmiocie w jednej ręce; ogląda je i przekłada z ręki do ręki.8-9 miesiąc zbliżanie bezpośrednie ręki ku przedmiotowi; uruchomiony staw nadgarstkowy. Chwyt pęsetkowy; przeciwstawienie kciuka i p. wskazującego; chwytanie opuszkami palców, chwyta jednocześnie kilka przedmiotów; angażuje obie ręce
manipuluje przedmiotami używając obu rąk. Istotny aspekt manipulacji: koordynacja wzrokowo-ruchowa. W 1 Roku życia manipulacja niespecyficzna (taki sam schemat czynności chwytania do wszystkich przedmiotów) pod koniec 1 roku życia działania stają się specyficzne (np. wie, że piłkę się turla a klocki do wiaderka).

ROZWÓJ POZNAWCZY

Wrażenia i spostrzeżenia (percepcja). Od pierwszych dni dziecko identyfikuje bodźce
powoli dziecko uczy się różnicować i czasem potrafi to robić w odniesieniu do przedmiotów podobnych. Uczą się dostrzegać tożsamość w obiektach (ujmują stałość liczby obiektów bez względu na ich ułożenie w przestrzeni), wzrok, wczesne dzieciństwo-intensywny rozwój
noworodek reaguje na zmianę intensywności światła: otwiera oczy w ciemności i zamyka przy ostrym świetle. Do ok. 3 m proces akomodacji soczewek nie przebiega prawidłowo, co powoduje, że: niemowlę widzi obiekty znajdujące się bardzo blisko (do 21 cm), widzi twarz matki czy opiekuna od karmienia i zabiegów pielęgnacyjnych w 12 miesiącu ostrość wzroku dorównuje dorosłemu człowiekowi. Noworodki częsta patrzą na obiekty układające się we wzór zaś niemowlęta patrzą dłużej na wzory ułożone z gęsto umieszczonych elementów
po urodzeniu dziecko rozróżnia jedynie jednolicie szarą powierzchnie od powierzchni pokrytej biało-czarnymi pasami o szer. 2,5 centymetrów. Aktywność wzrokowa dziecka jest od początku sensowna między 1-3 miesiącem dziecko widzi nie tylko szczegóły, ale dostrzega organizację obrazu proces ten zależy od rodzaju obrazu wzrokowego oraz doświadczenia dziecka między 3 a 5. m pojawia się a ok. 13 m rozwija, widzenie stereoskopowo-binakularne zapewniające widzenie głębi dla prawidłowości widzenia binekularnego istotne znaczenie mają wczesne doświadczenia związane z odbiorem bodźców wzrokowych ruchy gałek ocznych niemowlęcia są podobne jak dorosłego ruchy skakkadowe przy przenoszeniu wzroku z obiektu na obiekt pełne ruchy skakkadowe pojawiają się ok. 2 m
niemowlęta skupiają wzrok na brzegach przedmiotów a następnie kierują go do środka; tak samo z twarzą najpierw na brzegach a potem do środka w kolejności: oczy, oczy+nos, oczy+nos+usta dzieci patrzą dłużej na twarz osobowy mówiącej lub uśmiechającej się
noworodki odróżniają kolor czerwony od zielonego a wieku m 4 podstawowe barwy (preferują żółtą i czerwoną w stosunku do zielonej i niebieskiej) współdziałanie wzroku i słuchu pojawia się ok. 2 m a następnie zanika z powodu reorganizacji systemów percepcyjnych by znów zaznaczyć się w 5 m, niemowlęta w 2-4 m są wrażliwe na brak synchronizacji ruchu warg i dźwięków, reagują na odpowiednie miny i tony głosu
każdy akt percepcji ma dwufazową strukturę (wg S.Szumana) faza inicjująca (jednostka zostaje pobudzona i zaktywizowana przez bodziec), faza finalizująca (niesie uspokojenie związane z osiągnięciem efektu poznawczego). Rozwój przechodzi przez 3 etapy:
spostrzegania monosensorycznego pierwotnego
spostrzegania polisensorycznego (spostrzeganie za pomocą wielu zmysłów)
spostrzegania monosensorycznego wtórnego to bodziec przyciąga uwagę dziecka, uwaga jest mimowolna.

Myślenie (czynności eksploracyjne) pojawiaja się w kontekście nowych bodźców i sytuacji, prowadzą do zaspokojenia potrzeb poznawczych jednostki, występują w formie nastawienia receptorów, zbliżania się do przedmiotu, manipulowania nim, stawiania wobec niego pytań i hipotez. Właściwości eksplorowania przedmiotów rozpoczyna stadium inteligencji sensoryczno-motorycznej. Dwa zjawiska: (Piaget) dziecko stosuje wiele różnych schematów czynnościowych do jednego przedmiotu przejawia tendencję do modyfikowania czynności w celu wykrycia różnych właściwości przedmiotu. Szuman: Dziecko poznaje obiekt polisensorycznie. Przekształca go w procesie polisensorycznej identyfikacji podejmowane przez dziecko działanie badawcze należy odróżnić od działania wykonawczego nastawionego na osiągnięcie celu działania badawcze są krótkie nie tak pewne jak wykonawcze
nie towarzysza im negatywne emocje w eksplorowaniu obiektów dziecko stosuje 2 rodzaje środków: przekształcająco -odtwarzające (pozwala odkryć własności obiektu, które nie zostały zauważone przy pierwszym kontakcie z nim), środki klasyfikujące (rozpoznanie własności obiektów związanych z ich przynależeniem do jakiejś klasy obiektów), czynności eksploracyjne prowadzą do zdobycia informacji i doświadczeń poznawczych (dzięki nim wyższy etap rozwoju), poprzez te czynności budzi się u dziecka zainteresowanie nowością, następuje poszukiwanie nowych sposobów działania, tworzą się dynamiczne powiązania między spostrzeżeniami czynności eksploracyjne zależą od cech podmiotu (wiek płeć, poziom lęku, nieśmiałość) a także od własności obiektu (nowość, złożoność), różnice indywidualne w eksplorowaniu uwarunkowane motywacją dziecka jak i kontekstem społecznym
dobre relacje emocjonalne między dzieckiem a opiekunem stanowią podstawę badawczej aktywności małego dziecka. Uwagę dziecka skupiają stosowane przez matkę strategie fizyczne ( wskazywanie, postukiwanie, kierowanie ręką dziecka) kształtuje się wiedza o przedmiotach odkrycie umysłu – J.Astington: następuje stopniowo a jego przejawami są
społeczny uśmiech 3m różnicowanie ekspresji podstawowych emocji 5m lek społeczny 7/8m
zabawy „daj-masz” 9m stają się podstawą intencjonalnej komunikacji komunikowanie się dziecka z dorosłymi sprawia, iż zaczyna ono rozumieć, iż są ludzie są istotami myślącymi i czującymi dziecko odkrywa, że ludzie są różni od przedmiotów = dziecięca teoria umysłu.
Mowa (przedwerbalne formy komunikacji) dzieci mają „wbudowaną” zdolność do różnicowania dźwięków mowy ludzkiej zdolność ta jest wrodzona i zmniejsza się miedzy 10 a 12 m.ż. do komunikowania się dziecko używa zachowań niewerbalnych tj.: płacz, spojrzenia, ruchy ciała, gesty, mimika, wokalizacja kilka rodzajów płaczu: podstawowy
monotonny, przerywany kszykiem, staccato płacz z bólu krzyk z nagłym początkiem, którego siła narasta; głośny, przeraźliwy, ostry płacz gniewny długi czas trwania.Płacz ma wartość komunikacyjną: 4m dziecko płacze, gdy przestaje się je nosić, 5m wzmaga krzyk, gdy obcy zwróci na niego uwagę, 9m dziecko płacze, gdy opiekunka zbliża się do innego dziecka
gesty wskazujące, 9-13 m, wyrażają prośbę o przedmiot, podawanie przedmiotu dorosłemu, pokazywanie oraz wskazywanie przedmiotu reprezentujące tworzą względnie trwały układ ruchów ciała rąk, mimiki, którym odpowiadają znaczenia zastępują lub reprezentują informację, 14 m charakterystyczna w tym okresie (do porozumiewania prewerbalnego) jest komunikacja ostensywna polegająca na zwracanie uwagi na obiekty przez ich wskazanie
dwa rodzaje gestów w tej komunikacji w celu uzyskania danego obiektu będące sposobem komentowania aktualnego stanu rzeczy i wywierania wpływu na uwagę odbiorcy funkcje wczesnych prób komunikowania się: regulacja zachowania (aby uzyskać coś), interakcja społeczna (dla zwrócenia uwagi), połączenie uwagi (zwrócenie uwagi na wspólne z partnerem obserwowanie obiektu lub zdarzenia), gdy dziecko zaczyna posługiwać się językiem, łączy wyrażenia deiktyczne („tu” „tam”) z gestami najpierw (10m) służą zwróceniu uwagi partnera na obiekt później (ok. 16m) dziecko określa położenie przedmiotu w okresie niemowlęcym- bogata mimika duża wartość uśmiechu.
Rozwój wokalizacji wg Starka (5 stadiów)
0-8 tydzień
- stadium odruchowego krzyku i życiowych odgłosów
8-20 tydzień
- stadium Gruchania i śmiechu
16-30 tydzień
- stadium zabaw wokalnych (proste sylaby, dźwięki podobne)
25-50 tydzień
- stadium samo naśladującego gaworzenia (kombinuje samogłoski i spółgłoski i je powtarza)
9-18 miesiąc
- stadium gaworzenia i ekspresywnej mowy niezrozumiałej





ROZWÓJ EMOCJONALNY I ROZWÓJ SPOŁECZNY

Do 3 miesiąca zdolne do przeżywania niezadowolenia bądź zadowolenia pod koniec okresu niemowlęcego przeżywa wiele stanów emocjonalnych: radość, miłość, zazdrość stany te są nietrwałe i łatwo się zmieniają od pozytywnych do negatywnych źródłem przeżyć relacje z dorosłymi. Już w 1 miesiącu dziecko reaguje na podniecenie czy niepokój osoby karmiącej i odmawia karmienia w 2 miesiącu ożywia się w kontaktach z dorosłym uspokaja pod wpływem pieszczotliwego przemawiania 3miesiąc odwzajemnia uśmiech dorosłego 4 miesiąc dzieci wyrażają niezadowolenie, gdy dorosły nie zwraca na nie uwagi 5 miesiąc reaguje strachem na nieznane osoby 7-8miesiąc próbuje zwrócić na siebie uwagę, płacząc, gaworząc
10 miesiąc naśladuje ruchy dorosłego w tym okresie kształtuje się zalążek poczucia odrębności fizycznej mimika w wyrażaniu emocji: 1 miesiąc radość zadowolenie uśmiechem
3-4 miesiąc złość smutek mimicznie 7 miesiąc strach pod koniec 1 roku życia nieśmiałość wstyd wzmacnianie emocji pozytywnych= częstsze wyrazy pozytywnych emocji w 6 miesiąc rozpoznawanie mimicznych wyrazów emocji u dorosłego uczucia dziecka ściśle związane z jego działaniem, potrzebami, dążeniami i zainteresowaniami a także z wydarzeniami w jego bezp. Otoczeniu (np. konflikty rodziców) dla prawidłowego rozwoju dziecka niezbędne jest przywiązanie, które rozwija się od chwili urodzenia, ale wyraźne przejawy można zaobserwować w drugim półroczu 1 roku życia 3 etapy przywiązania(Ainsworth) dzieci lękowe – unikające nie przejawiają emocji negatywnych podczas rozstania z matką a po powrocie unikają jej dzieci ufne przywiązane (zdrowe) wykazują emocje negatywne w czasie rozstania z matką i cieszą się na jej powrót dzieci lękowo ambiwalentne silne emocje negatywne w czasie rozstania z matką agresja po jej powrocie reakcja na inne dzieci: pod koniec 1 półrocza obserwuje dzieci i uśmiecha się w 3 kwartale gaworzy do nich, naśladuje ruchy, daje zabawkę, reaguje na jej zabranie pod koniec 1 roku życia zwraca na siebie uwagę dzieci np. gaworząc; złości się, gdy rówieśnik oddala się dziecko traktuje rówieśnika jak inne obiekty w otoczeniu: popycha, pociąga dotyka, dziecko postrzega dorosłego jako człowieka a rówieśnika jako przedmiot.

ROZWÓJ W OKRESIE PONIEMOWLĘCYM
ROZWÓJ MOTORYCZNY

Sylwetka ulega wyszczupleniu, ostateczne ukształtowanie się postawy stojącej, zautomatyzowany chód. Postawy dziecka charakterystyczne: 15 miesiąc – wchodzi po schodach na czworaka; chodzi samodzielnie, choć czasem się przewraca, 18 miesiąc ciągnie za sobą przedmioty na sznurku; wchodzi po schodach z pomocą dorosłego, 25-30 miesiąc schodzi po schodach bez trzymania się poręczy i stawiając nogi na przemian skacze biega
36 miesiąc jeździ na trzykołowym rowerku, staje na palcach u dziecka 2-letniego zauważa się wyraźne wydłużenie kroku, lepszą koordynację, zanikanie ruchów zbędnych, niższe unoszenie stóp 2 rok życia okres rozwoju manipulacji specyficznych dziecko uczy się dostrajać ruchy do kształtów przedmiotów, ich wielkości, oddalenia, ruchy dziecka nabierają precyzji osiągnięcia rozwojowe najlepiej widać w zabawie klockami: najpierw piętrzy klocki budując wieże ( 18miesiąc-z 3-4 klocków, 21miesiąc z 5 klocków, 24miesiąc z 6 klocków, 30miesiąc z 8 klocków), potem zestawia klocki jeden za drugim na płaszczyźnie budując pociągi (ok. 21m) w końcu tworzy budowle trójwymiarowe np. mosty (ok. 30m)
okres nauki dziecka posługiwania się przedmiotami codziennymi. Rozwija się apraksja – ruchy narzędziowe na przedmiotach codziennego użytku działa tutaj mechanizm naśladowania dorosłych 2 rok życia łyżka, ołówek, 2,5 przenoszenie szklanki w ¾ z płynem, części ubrania, 3 rok życia mycie twarzy, rąk i wycieranie ręcznikiem.

ROZWÓJ POZNAWCZY

Maleje rola dotyku. Rozwój inteligencji sensoryczno- motorycznej okres ten trwa 2 lata
3 podstawowe formy asymilacji: powtarzanie reakcji, wykonywanie tej samej reakcji w odpowiedzi na różne bodźce, różnicowanie reakcji w zależności od kontekstu, schematy czynności różnicują się w okresie inteligencji sensoryczno- motorycznej. Stadium I schematy czynności pierwotnych (np. schemat ssania). Stadium II połączenie tego schematu z elementami sensomotorycznymi (np. ruch ręki do ust) prowadzi do powstania 1-ych przystosowań nabytych- ssanie kciuka. Stadium III schemat czynności wtórnych (4-8 miesięcy) skierowanie aktywności dziecka ku światu przedmiotów (np. schemat potrząsania, pociągania). Stadium IV łączenie schematów czynności wtórnych w działaniu dziecka (8-12 miesięcy) dzięki temu jeden schemat może być wykorzystany w funkcji celu (schemat chwytania) zaś inny w funkcji środka (schemat pociągania) oznacza to, że dziecko może raz wypracowany schemat stosować w nowych sytuacjach, ale może także łączyć schematy z innymi i używać w innej funkcji. Stadium V (12-18 miesięcy) dziecko wykorzystuje wiele różnych schematów w kontakcie z 1 przedmiotem (postukuje, obmacuje, ogląda, smakuje, potrząsa). Stadium VI (18-24 miesięcy) dziecko może zastąpić realny przedmiot i działanie obrazami umysłowymi, co wiąże się z przekształceniem schematów czynnościowych w umysłowe przejście od działań związanych z własnym ciałem do działań na przedmiotach, oraz od powtarzania (potrząsanie grzechotką) do powtarzania z modyfikowaniem (wyrzucanie klocka poza łóżko z różnych wysokości, różna siłą itp.) w toku zmian dziecko odkrywa stałość i obiektywność przedmiotów w jego otoczeniu do IV stadium dziecko nie szuka przedmiotu, który znika z jego pola widzenia dopiero dzięki koordynacji schematów wtórnych przedmioty nabierają cech stałości (istnieją, choć zniknęły z pola widzenia) oraz cech obiektywności (przedmiot istnienie niezależnie od działań dziecka). W III stadium asymilacja funkcjonalna: prowadzi do powstania schematów funkcjonalnych klas obiektów, (np. przedmiot do potrząsania, turlania) dziecko wykrywa metody działania służące do wywoływania interesujących je rezultatów asymilacja uogólniająca: dziecko nie kieruje się powiązaniem przyczynowo skutkowym jego odkrycia w tym zakresie mają charakter magiczno-zjawiskowy dziecko odkrywa związek między pewnymi zdarzeniami w otoczeniu a odczuwaniem przyjemności asymilacja różnicująca, na jej podstawie odkrycie relacji między elementem oznaczającym i oznaczanym np. ułożenie do karmienia jest elementem oznaczającym karmienie (element oznaczany) w toku rozwoju elementy oznaczające zmieniają się: przestają być związane z ciałem dziecka a odnoszą się do przedmiotów lub zachowań innych osób sposób rozwiązywania problemów zmienia się. W stadium V dziecko próbuje znane schematy w nowej sytuacji (czynne eksperymentowanie). W VI stadium rzeczywiste działania na obiektach zostają zastąpione przez kombinacje myślowe możliwych, wyobrażonych działań w danej sytuacji.Pod koniec okresu inteligencji sensoryczno-motorycznej – nowa forma inteligencji oparta na umysłowych obrazach przedmiotów i zjawisk, umożliwiająca upośrednienie relacji między dzieckiem a otaczającym je światem. Wrażenia i spostrzeżenia 18-24 miesiące okres rozwoju obrazu
w dzieciństwie doświadczenia fizyczne dotyczące cech przedmiotów i zjawisk, które zwykle się nie zmieniają w toku życia a jedynie są zastępowane lub uzupełniane (np. kwaśny smak cytryny, kulisty kształt piłki), doświadczenia logiczno-matematyczne dotyczące relacji są modyfikowane w toku rozwoju oraz doświadczenia semiotyczne – odkrycie relacji między oznaczanym oznaczającym pod koniec 1 r.ż. opanowuje niektóre symbole rozumie i umie się posługiwać kilkoma słowami. W VI stadium inteligencji s-m – funkcja symboliczna:
zdolność do przywoływania nieobecnych przedmiotów za pomocą symboli i znaków
jej przejawy to: przyswajanie mowy, zabawa symboliczna, naśladownictwo odróżnicowane (od wzoru)- punkt wyjścia do wyobrażeń, pierwsze przejawy wyobrażeń w wieku poniemowlęcym fascynacja dziecka symbolami i szybkość nauki w ich posługiwaniu się
w ciągu 3 pierwszych lat dziecko opanowuje język na poziomie podstawowym: zna ok. 2 tys. Słów i podstawowe reguły gramatyczne, co pozwala mu porozumiewać się w sprawach codziennych i rozumieć proste historie i opowiadać o zdarzeniach, w których uczestniczyło
obok języka dziecko.

Uwaga
Uwagę przyciąga bodziec. Uwaga krótkotrwała. W dzieciństwie doświadczenia fizyczne dotyczące cech przedmiotów i zjawisk, które zwykle się nie zmieniają w toku życia a jedynie są zastępowane lub uzupełniane (np. kwaśny smak cytryny, kulisty kształt piłki). Doświadczenia logiczno-matematyczne dotyczące relacji są modyfikowane w toku rozwoju oraz doświadczenia semiotyczne – odkrycie relacji między oznaczanym oznaczającym
pod koniec 1 roku życia opanowuje niektóre symbole rozumie i umie się posługiwać kilkoma słowami. W VI stadium inteligencji sensoryczno- motorycznej – funkcja symboliczna:
zdolność do przywoływania nieobecnych przedmiotów za pomocą symboli i znaków
jej przejawy to: przyswajanie mowy, zabawa symboliczna, naśladownictwo odróżnicowane (od wzoru)- punkt wyjścia do wyobrażeń, pierwsze przejawy wyobrażeń w wieku poniemowlęcym fascynacja dziecka symbolami i szybkość nauki w ich posługiwaniu się
w ciągu 3 pierwszych lat dziecko opanowuje język na poziomie podstawowym: zna ok. 2 tys. Słów i podstawowe reguły gramatyczne, co pozwala mu porozumiewać się w sprawach codziennych i rozumieć proste historie i opowiadać o zdarzeniach, w których uczestniczyło
obok języka dziecko opanowuje takie systemy symboliczne jak: muzyka, rysunek, gesty czy liczby.

Wyobraźnia
Dziecko ma wyobraźnie, o czym chociażby świadczy rozwój zabawy w okresie poniemowlęcym. Kilka rodzajów zabawy: najważniejsze to zabawy manipulacyjne, konstrukcyjne i symboliczne – podstawa późniejszych zabaw tematycznych, zabawy manipulacyjne wywodzą się z zabaw funkcjonalnych, swobodne czynności podejmowane przez dziecko dla przyjemności zwykle prowadzą do osiągnięcia określonego stanu rzeczy przez manipulacje na przedmiocie np. potrząsanie grzechotką, wkładanie przedmiotów do pudełek, przenoszenie czy przewożenie klocków stanowią podstawę zabaw konstrukcyjnych
zabawy konstrukcyjne wywodzą się z manipulacyjnych w wyniku, których dziecko (w sposób mniej lub bardziej zaplanowany) dąży do uzyskania jakiegoś wytworu i dostrzega rezultat swego działania np. wieża 5-30 z klocków, rysunek, zamek z piasku w tym wieku bardziej zainteresowane samym działaniem niż rezultatem. Zabawa w udawanie stanowi ważną przesłankę w rozwoju dziecięcej wiedzy o umyśle. Strukturę wczesnej zabawy w udawanie (ok. 18miesiąca) możemy odczytać jako relacje między trzema elementami: podmiotem (zwykle jest nim samo dziecko),podstawową reprezentacją (aktualny przedmiot, którym bawi się dziecko, np. klocek), rozkojarzoną reprezentacją, tj. reprezentacją drugiego rzędu, dotyczącą treści udawania, np., że klocek jest filiżanką. Proces rozkojarzenia pozwala dziecku traktować udawaną treść odrębnie od rzeczywistych cech i relacji zdolność do udawania (18-24miesiąc) – dzieci nie tylko same zaczynają odgrywać sytuacje na niby, lecz rozumieją udawanie innych osób, np., gdy matka w zabawie udaje, że banan to słuchawka telefoniczna.
Trzy formy zabawy w udawanie:
Forma udawania substytucyjnego – jakiś obiekt jest tym, czym naprawdę nie jest.
Forma prawdy – traktowaniu obiektu tak jakby posiadał jakieś cechy, których w rzeczywistości nie ma ( np. udawanie, że ma się mokre ubranie).
Forma istnienia – wyobrażenie sobie czegoś, czego nie ma (np. kapelusz na czyjejś głowie).

Pamięć
Pamięć dziecka ma charakter mimowolny.

Myślenie Wyobraźnia
Dziecko ma wyobraźnię. Myślenie włączone w działanie proces interioryzacji od 1,5 roku życia
w wieku 2 lat połączenie myślenia z rozwojem mowy. Mowa intelektualna – zaczyna wyrażać myśli. Myślenie staje się myśleniem językowym – za pomocą słów myślenie konkretno-obrazowe. Połowa 2 roku życia ważny moment nabywania przez dziecko wiedzy na temat stanów mentalnych (dziecięca teoria umysły). Dziecko staje się zdolne do myślenia o rzeczach nieobecnych (poszukiwanie ukrytego przedmiotu) i możliwych, wyobrażonych zdarzeniach mówienie o przeszłości, planowanie przyszłości, przejawy zadowolenia, gdy plan się powiódł i niezadowolenia, gdy nie powiódł. 2-3 lata dzieci rozumieją, że umysł zawiera niewidzialne stany mentalne – myśli, które różnią się od przedmiotów. Nie rozumieją natomiast, czym jest aktywność umysłowa, moment ten następuje w wieku 4 lat dziecko musi, więc dokonać 2 odkryć: umysł jest sumą stanów psychicznych, zbiorem myśli i pragnień, umysł reprezentuje świat, aktywnie produkuje te stany mentalne. Dopiero to drugie odkrycie pozwala zrozumieć fałszywe przekonania, żarty, kłamstwa i metafory.

Mowa
Nazywa po swojemu przedmioty w wieku 2 lat połączenie myślenia z rozwojem mowy,
mowa intelektualna – zaczyna wyrażać myśli. Myślenie staje się myśleniem językowym – za pomocą słów dziecko nie używa pojęć tylko słowa. Słowo odnosi się do konkretnego obiektu lub do obiektu, które dziecko zna. Przy tworzeniu słów kieruje się powszechnymi regułami semantyczno-syntaktycznymi), co prowadzi do hiperregularyzacji (np. dać jeść „piesowi” – bo: koniowi). W procesie opanowywania języka biorą udział: mechanizmy wrodzone,
materiał językowy, który słyszy dziecko, kontekst sytuacyjny i środowiskowy w 2 roku życia
dziecko używa słów w sposób nieprecyzyjny (nadprodukcja znaczeń) zna wiele nazw dźwiekonaśladowawczych, wymawia słowa, popełniając wiele zniekształceń fonetycznych
jego wypowiedzi początkowo mają formę holofraz (wypowiedzi jednowyrazowych, jedno słowo w funkcji zdania). Następnie zlepki dwuwyrazowe bez reguł gramatycznych ( np. mama lala). Mowa dziecka ściśle związana z jego działaniem i zrozumiała w połączeniu z rozgrywającą się sytuacją = mowa sytuacyjna zaznacza się przewagą funkcji ekspresywnej (wyrażanie przeżyć, postaw) i impresywnej (wywieranie wpływu na słuchacza) nad symboliczną. Mowa telegraficzno-autonomiczna łączy słowa, ale nie gramatycznie w 3 roku życia
słownik liczy 100-1500 słów, znaczenia słów wyraźnie określone, słowa bez zniekształceń fonetycznych, zdanie zgodnie z regułami gramatycznymi, zdania 3-4 słowa a nawet z 20 i więcej. Między 2 a 3 roku życia wzrasta długość wypowiedzi, zaznaczają się różnice związane z płcią. Wyraźniejsze różnice występują w 2 roku życia dziewczynki tworzą dłuższe wypowiedzenia niż chłopcy. 2 roku życia wypowiedzenia, które nie maja jeszcze formy zdaniowej, liczba zdań wzrasta wyraźnie między 18 a 30 miesiącem, znaczący przyrost formy zdaniowej = pogranicze wczesnego i średniego dzieciństwa. W drugim półroczu 2 roku życia wypowiedzenia jednokrotnie złożone współrzędnie. W 3 roku życia wypowiedzenia jednokrotnie złożone współrzędnie i podrzędnie. Dziecko zaczynające przedszkolny wiek potrafi budować zgodnie z zasadami gramatycznymi wszystkie rodzaje zdań.


ROZWÓJ EMOCJONALNY I SPOŁECZNY
Emocja – krótkotrwały stan
Uczucie – stały stan, trwały

W drugim roku życia dziecko pragnie przebywać z dorosłymi, szczególnie tymi wzbudzającymi pozytywne emocje uczestniczą w codziennych pracach naśladując dorosłych
dziecko wprost wyraża swoje pragnienia i potrzeby rozumie pragnienia i potrzeby innych osób. Psychologia pragnień: w trzecim roku życia dziecko często mówi o swoich i innych ludzi potrzebach, skłonność dziecka do mówienia o własnych emocjach i refleksjach nad nimi oraz rozumienie emocji innych sprzyja nawiązywaniu kontaktów społecznych i umożliwia dzielenie się doświadczeniami. Uczucia dziecka w wieku poniemowlęcym są żywe, zmienne, szybko przechodzą w przeciwstawne ich reakcjie – gwałtowne, silnie związane z zaspokajaniem potrzeb biologicznych oraz zaciekawieniem. Rozwój emocjonalny zależy od dojrzewania układu nerwowego procesy pobudzenia nadal dominuje nad procesem hamowania. Zjawisko to związane jest z temperamentem między 2 a 3 roku życia pojawiają się uczucia złożone (zazdrość, duma, wstyd poczucie winy, zakłopotanie) wiąże się to z poczuciem własnego „ja” oraz rozumienia sytuacji społecznych wzajemność oddziaływań między rozwojem poznawczym a emocjonalnym nowe emocje wymagają dojrzałości poznawczej . Lepsze rozumienie siebie i innych osób. Dziecko zaczyna być inicjatorem kontaktów społecznych pierwsze kontakty z rówieśnikami spojrzenia lub „zachowania zaczepne”. Zabawy ze społecznego punktu widzenia to zabawy samotne lub równoległe.

ROZWÓJ OSOBOWOŚCI

Rozwój odrębności psychicznej i poczucia własnego „ja” poczucie to wiąże się ze zrozumieniem stałości przedmiotu oraz rosnącą samodzielnością, która staje się podstawą poczucia sprawstwa (autorstwa zdarzeń i zmian). Pierwsze przejawy poczucia „ja” – rozpoznawanie siebie w lustrze między 15 a 24 miesiącem życia. Najważniejszym lustrem dla dziecka są inni ludzie i ich opinie (lustro społeczne). Kształtowaniu się odrębności sprzyja komunikowanie się (rozmowa o przyczynach zdarzeń, uczuciach i potrzebach) a także słyszenie własnego imienia. Tworzenie się własnego „ja” wyraża się w: używaniu słowa „ja”,
dziecięcym negatywizmie (przeciwstawianie się prośbą i konsekwentna werbalna odmowa- upór). Wiek trzech lat to wiek przekory. Erikson drugi rok życia nazywa: autonomia – wstyd (zwątpienie). Dziecko uniezależnia się od rodziców.

ROZWÓJ W OKRESIE PRZEDSZKOLNYM
ROZWÓJ MOTORYCZNY

Wzrost sprawności motorycznej ten okres nazywany 1 apogeum motoryczne lub złoty okres motoryczny (biegi, skoki, kopnięcia piłki, chwyt i rzut piłką). Zwykle opanowują kilka czynności jednocześnie.


ROZWÓJ POZNAWCZY

Wrażenia i spostrzeżenia. Intensywny rozwój funkcji symbolicznej dziecko nie rysuje tego, co widzi tylko to, co wie. Egocentryzm przedszkolaka polega na tym, iż dziecko nie potrafi przyjąć cudzej perspektywy.

Uwaga
Trwałość uwagi się zwiększa. Pod koniec tego okresu stopniowe przechodzenie od funkcji mimowolnej do dowolnej uwagi. Pamięć percepcji oznacza, iż dziecko zaczyna kierować swoimi procesami poznawczymi.

Pamięć
Zwiększa się pojemność pamięci a także trwałość i szybkość zapamiętywania. Przedszkolaki lepiej pamiętają obrazy. Pamięć ma charakter emocjonalny (reminiscencja) po pewnym czasie pamiętają lepiej niż zaraz po wyuczeniu się.

Myślenie
Występuje myślenie konkretno – obrazowe. Trzy fazy wg Piaget: Rozwój obrazów umysłowych, najpierw wyobrażenia statyczne potem dynamiczne, i transformacyjne przekształcanie – od 2 do 3,5/4 lata. Rozwój funkcji symbolicznej (4-5,5 r rok życia) coraz lepiej korzysta z symboli, postęp funkcji symbolicznej także w mowie pod koniec obserwujemy przyswajanie pojęć stałości myślenie przedszkolaka można scharakteryzować jako:
animizm (nadawanie cech żywych przedmiotom), antropomorfizm (nadawanie cech ludzkich)
artyficjalizm (przekonanie, że zjawiska i obiekty powstały specjalnie dla potrzeb człowieka, np., że księżyc świeci żeby oświetlać drogę. Myślenie ma charakter magiczny
egocentryzm przedszkolaka polega na tym, iż nie potrafi on przyjąć cudzej perspektywy. Dzieci tworzą wiele nowych słów neologizmów (korzystając z zasad gramatyki), umiejętność opowiadania i stosowania opisów, umiejętności narracyjne. Umiejętności te związane są z rozwojem myślenia.

Mowa
Dzieci tworzą wiele nowych słów- neologizmy (korzystając z zasad gramatyki), umiejętność opowiadania i stosowania opisów, umiejętności narracyjne, konwersacje, mowa egocentryczna, kiedy dziecko mówi samo do siebie. Na pytania, które zadaje przedszkolak (a zadaje ich bardzo wiele) odpowiadamy zgodnie z prawdą.

ROZWÓJ EMOCJONALNY

Emocje łatwo i spontanicznie wyrażane. Dziecko próbuje dostosować emocje do sytuacji
intelektualizacja uczuć. Uczucia wyższe związane z poznaniem świata, relacji w grupie, przedszkolak jest zdolny do współczucia, uczucia moralne i estetyczne. Dziecko zaczyna się bać tego, czego nie ma (jemu się wyobraża, działanie wyobraźni). Źródła lęku zmieniają nie tylko przez wyobraźnię. Liczba reakcji gniewu wzrasta, przedszkolak wyraża gniew w sposób werbalny.

ROZWÓJ SPOŁECZNY

Proces uspołecznienia ważna rodzina, wzrasta rola ojca coraz ważniejsze kontakty z rodzeństwem coraz ważniejsi rówieśnicy, wspólna zabawa (dzieci bawią się razem), ale brak jeszcze podziału na role pod koniec tego okresu zabawa zespołowa, wyraźny podział na role
coraz więcej zachowań o charakterze współpracy i współczucia, zachowania o charakterze rywalizacji. Przedszkolak jest egocentryczny i nie jest zdolny do empatii o charakterze poznawczym jest zdolny tylko do reagowania na stan emocjonalny. W przedszkolu dziecko zwykle ma jedną koleżankę (kolegę) i ten wybór jest przypadkowy.

ROZWÓJ OSOBOWOŚCI

Identyfikacja p