Samorząd terytorialny

Samorząd terytorialny
Samorząd terytorialny oznacza prawo i zdolność społeczności lokalnych, w granicach określonych prawem, do kierowania i zarządzania zasadniczą częścią spraw publicznych na ich własną odpowiedzialność i w interesie ich mieszkańców.

Zakres działania samorządu terytorialnego

1. Podstawowe kompetencje społeczności lokalnych są określone w Konstytucji lub w ustawie. To postanowienie nie wyklucza jednakże możliwości przyznania społecznościom lokalnym uprawnień niezbędnych do realizacji specyficznych zadań, zgodnie z prawem.
2. Społeczności lokalne mają – w zakresie określonym prawem – pełną swobodę działania w każdej sprawie, która nie jest wyłączona z ich kompetencji lub nie wchodzi w zakres kompetencji innych organów władzy.
3. Generalnie odpowiedzialność za sprawy publiczne powinny ponosić przede wszystkim te organy władzy, które znajdują się najbliżej obywateli. Powierzając te funkcje innemu organowi władzy, należy uwzględnić zakres i charakter zadania oraz wymogi efektywności i gospodarności.
4. Kompetencje przyznane społecznościom lokalnym powinny być w zasadzie całkowite i wyłączne i mogą zostać zakwestionowane lub ograniczone przez inny organ władzy, centralny lub regionalny, jedynie w zakresie przewidzianym prawem.
5. W przypadku delegowania kompetencji społecznościom lokalnym przez organy władzy centralnej lub regionalnej, powinny one, w miarę możliwości, mieć pełną swobodę dostosowania sposobu wykonywania tych kompetencji do warunków miejscowych.
6. Społeczności lokalne powinny być konsultowane o tyle, o ile jest to możliwe, we właściwym czasie i w odpowiednim trybie, w trakcie opracowywania planów oraz podejmowania decyzji we wszystkich sprawach bezpośrednio ich dotyczących.

Warunki wykonywania uprawnień na szczeblu lokalnym

1. Status przedstawicieli wybieranych do władz lokalnych powinien zapewniać swobodne wykonywanie ich mandatu.
2. Status ten powinien zapewnić wyrównanie finansowe odpowiednio do kosztów poniesionych w związku z wykonywaniem mandatu oraz, w razie potrzeby, wyrównanie finansowe za utracone zyski lub też wynagrodzenie za wykonaną pracę, jak również odpowiednie ubezpieczenie społeczne.
3. Funkcje lub działania nie dające się pogodzić z mandatem przedstawiciela wybranego do władz lokalnych mogą być określone jedynie przez ustawę lub wynikać z podstawowych zasad prawnych.

Organy samorządu terytorialnego

Reforma samorządowa, która weszła w życie 1 stycznia 1999 r., gruntownie przebudowała władze publiczne i ustaliła trzyszczeblowy układ terytorialny kraju składający się z gmin, powiatów i województw.
Gmina jest podstawową jednostką podziału terytorialnego. Mieszkańcy gminy z mocy prawa tworzą wspólnotę samorządową na określonym terytorium. Do zadań gminy należą sprawy:
 gospodarki komunalnej na jej terenie, np. utrzymanie sieci wodociągowej, dostarczanie prądu i ciepła, utrzymanie zieleni miejskiej;
 dróg i transportu zbiorowego, m.in. utrzymanie dróg gminnych, zapewnienie transportu publicznego, dowóz dzieci do szkół;
 edukacji i kultury, np. utrzymanie szkół podstawowych, przedszkoli, bibliotek gminnych i gminnych ośrodków kultury;
 lecznictwa, np. finansowanie gminnych przychodni i ośrodków zdrowia oraz nadzór nad ich działalnością, tworzenie nowych placówek ochrony zdrowia;
 gospodarki mieszkaniowej i obrotu gruntami, np. budowa i remonty mieszkań komunalnych, wynajmowanie lub sprzedaż lokali użytkowych, udzielanie zezwoleń na budowę domu lub obiektu użytkowego, uchwalanie planu zagospodarowania przestrzennego;
 bezpieczeństwa i porządku publicznego, np. dbałość o spokój i porządek publiczny przy pomocy straży gminnej, współdziałanie z ochotniczą strażą pożarną;
 pomocy społecznej, np. współpraca w sprawie opieki nad osobami niepełnosprawnymi, pomoc osobom w trudnej sytuacji materialnej, tworzenie i utrzymanie gminnych domów pomocy społecznej.
Poza tym samorząd gminy odpowiada za kwestie związane z obsługą administracyjną (np. wydawanie dowodów osobistych, przydzielanie numerów PESEL, udzielanie ślubów i wydawanie aktów urzędu stanu cywilnego, rejestracja działalności gospodarczej) oraz z ustalaniem i poborem podatków i opłat lokalnych.
Organem stanowiącym i kontrolnym w gminie jest rada gminy, wybierana w wyborach powszechnych przez pełnoletnie osoby, które stale zamieszkują na obszarze działań tej rady. Jeżeli siedzibą rady gminy jest miasto, nosi ona nazwę rady miejskiej. Do kompetencji rady gminy należy między innymi uchwalenie statutu gminy, który stanowi o ustroju gminy, wybór i odwoływanie zarządu gminy, uchwalanie budżetu gminy, podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych gminy, uchwalanie planów zagospodarowania przestrzennego i planów gospodarczych, podejmowanie uchwał w sprawach podatków i opłat będących w gestii gminy.
Organem wykonawczym gminy jest zarząd gminy, w którego skład wchodzą wójt lub burmistrz, a w większych miastach (powyżej 100 tyś. mieszkańców) prezydent miasta, jako przewodniczący zarządu, ich zastępcy oraz pozostali członkowie zarządu. Zarząd wykonuje uchwały rady gminy i zadania gminy określone przepisami prawa. Do zadań tych należy w szczególności gospodarowanie mieniem komunalnym będącym własnością gminy, wykonywanie budżetu, przygotowywanie projektów uchwał rady gminy i określanie sposobu ich wykonywania, zatrudnianie i zwalnianie kierowników gminnych jednostek organizacyjnych. Zadania zarządu wykonuje urząd gminy, którego kierownikiem jest wójt, burmistrz lub prezydent miasta.
Powiat jest jednostką podziału terytorialnego drugiego stopnia. W chwili wprowadzania reformy samorządowej powstało 308 powiatów ziemskich, z których każdy obejmował kilka gmin oraz 65 powiatów grodzkich, czyli miast na prawach powiatu. Powiatem grodzkim jest miasto liczące więcej niż 100 tyś. mieszkańców oraz miasto, które przestało być siedzibą wojewody z dniem 31.12.98r.
Powiaty zajmują się podobnymi usługami publicznymi jak gminy ale takimi, których realizacja przekracza możliwości organizacyjne i finansowe gmin. Chodzi tu na przykład o usługi w zakresie edukacji (szkoły średnie), ochrony zdrowia (szpitale powiatowe), utrzymanie i budowę dróg międzygminnych, dbałość o bezpieczeństwo publiczne na obszarze powiatu, aktywną walkę z bezrobociem, obsługę administracyjną (np. rejestracja pojazdów, wydawanie praw jazdy, nadzór budowlany, ekologiczny i sanitarny). W celu wspólnego wykonywania zadań publicznych przekraczających możliwości jednego powiatu powiaty mogą tworzyć związki z innymi powiatami.
Mieszkańcy powiatu stanowią z mocy prawa lokalną wspólnotę samorządową. Organami powiatu są:
 rada powiatu,
 zarząd powiatu.
Do zadań rady powiatu, która jest organem stanowiącym i kontrolnym powiatu wybieranym w wyborach bezpośrednich, należy m.in. wybór i odwołanie zarządu, uchwalanie aktów prawa miejscowego (w tym statutu powiatu), stanowienie o kierunkach działania zarządu, uchwalanie budżetu powiatu i kontrola jego wykonania, podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych powiatu.
Zarząd powiatu jest organem wykonawczym powiatu, a w jego skład wchodzą: starosta jako przewodniczący, wicestarosta i pozostali członkowie. Do zadań zarządu powiatu należy głównie: przygotowanie projektów uchwał rady, wykonywanie uchwał rady, gospodarowanie mieniem powiatu, wykonywanie budżetu powiatu, zatrudnianie i zwalnianie kierowników jednostek organizacyjnych powiatu. Zarząd wykonuje zadania powiatu przy pomocy starostwa powiatowego oraz innych jednostek określonych przepisami. Starosta jest również zwierzchnikiem komendy powiatowej policji, komendy powiatowej straży pożarnej, inspektorów weterynarii, nadzoru budowlanego i sanitarnego.
Województwo stanowi największą jednostkę podziału terytorialnego kraju oraz jednostkę samorządu terytorialnego, którą tworzą mieszkańcy województwa. Organami samorządu województwa są: sejmik województwa i zarząd województwa. Sejmik województwa stanowią radni wybierani przez mieszkańców województwa w wyborach bezpośrednich. Sejmik województwa wybiera ze swojego grona przewodniczącego sejmiku, który organizuje pracę sejmiku i prowadzi jego obrady. Zarząd województwa jest organem wykonawczym województwa, a w jego skład liczący 5 osób wchodzi marszałek województwa jako przewodniczący zarządu, wiceprzewodniczący i pozostali członkowie.
Samorząd województwa ma za zadanie określenie strategii rozwoju województwa oraz prowadzenie działań zmierzających do realizacji tego rozwoju. Chodzi tu o pobudzanie aktywności gospodarczej w różnych dziedzinach, dbałość o tworzenie nowych miejsc pracy, pozyskiwanie środków na programy rozwoju (z budżetu państwa bądź z innych źródeł), zachowanie wartości środowiska kulturalnego i przyrodniczego przy uwzględnieniu potrzeb przyszłych pokoleń, kształtowanie i utrzymanie ładu przestrzennego.
Samorząd województwa wykonuje też wiele zadań o charakterze wojewódzkim, w tym w zakresie edukacji publicznej (szkoły wyższe), tworzenia i utrzymywania specjalistycznych zakładów opieki zdrowotnej, utrzymywania muzeów, teatrów, filharmonii i bibliotek wojewódzkich, budowy i utrzymania dróg wojewódzkich.
Przynależność do samorządu terytorialnego jest obligatoryjna, gdyż jego członkiem zostaje się na mocy ustawy. Zgodnie z ustawą moją podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina Kłodawa. Jednostką podziału terytorialnego drugiego stopnia jest powiat, gmina Kłodawa należy do powiatu kolskiego. Ostatnią już i największą jednostką podziału terytorialnego kraju oraz jednostką samorządu terytorialnego jest województwo. Powiat kolski znajduje się na terenie województwa wielkopolskiego.