Warunkowe umorzenie postępowania karnego

Co to jest warunkowe umorzenie postępowania?

Warunkowe umorzenie jest szczególnym środkiem odpowiedzialności karnej, polegającym na poddaniu próbie sprawcy przestępstwa, co zakłada stwierdzenie jego popełnienia, a więc i winy sprawcy. Wyrok warunkowo umarzający postępowanie oznacza zatem przypisanie sprawcy popełnienie przestępstwa, oparte na stwierdzeniu jego winy(tak A. Marek).
O warunkowym umorzeniu postępowania orzeka sąd wyrokiem(art. 342 § 1 kpk, art.341§5 kpk)

Jakie są przesłanki warunkowego umorzenia postępowania?

1.Wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne, co wymaga ustalenia, że sprawca w ogóle ponosi winę(wyr. SN z 9 I 2002 r. ;III KKN 303/00).
Stopień społecznej szkodliwości należy oceniać zgodnie ze wskazaniami z art.115§2 kk:
„Przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu sąd bierze pod uwagę rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.”
Nie mają natomiast wpływu na stopień społecznej szkodliwości np. zachowania sprawcy po dokonaniu czynu(SN V KKN 102/00).

2. Okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości; chodzi tu o to, że zebrane dowody w sposób niezbity powinny świadczyć o sprawstwie podejrzanego oraz o okolicznościach popełnienia czynu. Niewątpliwie sprzyja temu złożenie zgodnych z prawdą, pełnych wyjaśnień przez podejrzanego.

3. Sprawca nie był karany za przestępstwo umyślne, przy czym nie bierze się pod uwagę skazań, które uległy zatarciu. Nie przekreśla również warunkowego umorzenia wcześniejsze skazanie za przestępstwo nieumyślne.

4. Postawa sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa. Chodzi tutaj o tzw. pozytywną prognozę odnośnie sprawcy. Sąd na podstawie wspomnianych okoliczności musi dojść do przekonania, że odnośnie tego konkretnego sprawcy wystarczającym będzie warunkowe umorzenie(a nie wyrok skazujący), musi mieć również przekonanie, że sprawca będzie w przyszłości przestrzegał porządku prawnego.

5. Zarzucany oskarżonemu czyn zagrożony jest karą nieprzekraczającą 3 lat pozbawienia wolności. Przykładowo można tu wskazać: art.157§ 2 i 3 kk, art.158§ 1 kk, art.177§ 1 kk, art.178a kk, art.208 kk, art.209 § 1 kk, art.233 § 1 kk, art.286§ 3 kk, art.291 § 2 kk, art.292 § 1 kk.

Zgodnie jednak z art. 66 § 3 kk w wypadku gdy pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, sprawca naprawił szkodę lub pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody, warunkowe umorzenie może być zastosowane do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą nie przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności. Z tego też względu sąd może( zgodnie z art. 341 § 3 kpk), jeżeli uzna to za celowe ze względu na możliwość porozumienia się oskarżonego z pokrzywdzonym w kwestii naprawienia szkody lub zadośćuczynienia, odroczyć posiedzenie, wyznaczając stronom odpowiedni termin. Na wniosek oskarżonego i pokrzywdzonego, uzasadniony potrzebą dokonania uzgodnień, sąd zarządza stosowną przerwę lub odracza posiedzenie.
W razie śmierci pokrzywdzonego pojednać się ze sprawcą i zawrzeć stosowną ugodę może osoba dla pokrzywdzonego najbliższa( SN z 30 IX 2003 r. , I KZP 19/03 )

Wszystkie przesłanki muszą wystąpić łącznie. Nie może być zatem mowy o warunkowym umorzeniu np. w takiej sytuacji, jeśli prognoza odnośnie przestrzegania porządku prawnego przez sprawcę jest bardzo korzystna, ale ustalono, ze stopień społecznej szkodliwości czynu jest wysoki.


Jak długo trwa okres próby i na czym on polega?

Okres próby trwa od roku do 2 lat i biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia. Sąd, warunkowo umarzając postępowanie, może nałożyć na sprawcę określone obowiązki, środki karne itp. I tak może:

-oddać sprawcę pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym.

-nałożyć obowiązki wymienione w art. 72 § 1 pkt 1-3, 5 lub 7a( informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby, przeproszenia pokrzywdzonego, wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby, powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających, powstrzymywania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób), a ponadto orzec świadczenie pieniężne wymienione w art. 39 pkt 7 oraz zakaz prowadzenia pojazdów, wymieniony w art. 39 pkt 3, do lat 2.

Ponadto warunkowo umarzając postępowanie sąd obligatoryjnie zobowiązuje sprawcę do naprawienia szkody w całości lub w części.

Zgodnie z art.67 § 4 kk, przepis art. 74 kk stosuje się odpowiednio, co pozwala sądowi w okresie próby na zmianę , rozszerzenie lub zwolnienie z obowiązków o których mowa w art. 72 § 1 pkt 1-3, 5 lub 7a kk, jak również na zwolnienie z dozoru lub poddanie dozorowi.

Odnośnie uznania środka karnego-zakazu prowadzenia pojazdów za wykonany – art.84kk

Kiedy sąd podejmuje postępowanie warunkowo umorzone ?

Jeśli sprawca w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które został prawomocnie skazany, sąd musi podjąć postępowanie karne. Chodzi tutaj o jakiekolwiek przestępstwo umyślne, niekoniecznie podobne.

Sąd może podjąć postępowanie karne, jeśli sprawca w okresie próby:

-rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne niż określone w § 1 art. 68 kk przestępstwo; ocena naruszeń prawa i ich wagi należy do sądu podejmującego decyzję o podjęciu postępowania. Chodzi tutaj o porządek prawny w ogóle, a zatem również rażące naruszenie wynikające z przepisów prawa pracy, kodeksu rodzinnego i opiekuńczego czy prawa wykroczeń. Natomiast przez inne przestępstwo należy rozumieć np. przestępstwo nieumyślne czy też przestępstwo umyślne, za które sprawca nie został jeszcze skazany prawomocnie.

-jeżeli uchyla się od dozoru, wykonania nałożonego obowiązku lub orzeczonego środka karnego albo nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody; przyjmuje się, że uchylanie sie jest działaniem zawinionym, wynikającym ze złej woli( SN z 12 X 1988 r., OSNPG 1989, poz. 44 )

-jeżeli sprawca po wydaniu orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępowania, lecz przed jego uprawomocnieniem się, rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności gdy w tym czasie popełnił przestępstwo.


Warunkowo umorzonego postępowania nie można podjąć później niż w ciągu 6 miesięcy od zakończenia okresu próby. Oznaczą to, że po upływie tego okresu umorzenie staje się definitywne i postępowania nie można podjąć, choćby ujawniono, że w okresie próby sprawca dopuścił sie jakiegoś przestępstwa.

Procesowo kwestie podjęcia warunkowo umorzonego postępowania regulują przepisy art.549-551 kpk.

Czy warunkowe umorzenie postępowania figuruje w Krajowym Rejestrze Karnym?

Tak. Zgodnie z art.1 ust.2 pkt 2 ustawy z dnia 24 maja 2000 r. o Krajowym Rejestrze Karnym:

” W Rejestrze gromadzi się dane o osobach przeciwko którym prawomocnie warunkowo umorzono postępowanie karne w sprawach o przestępstwa lub przestępstwa skarbowe.”

Jednak osoba taka , mimo figurowaniaw KRK , jest osoba niekaraną w rozumieniu przepisów.

Kto kieruje wniosek o warunkowe umorzenie do sądu, kto orzeka o warunkowym umorzeniu, w jakiej formie?

Jeżeli spełnione są przesłanki uzasadniające warunkowe umorzenie postępowania,
prokurator może zamiast aktu oskarżenia sporządzić i skierować do sądu
wniosek o takie umorzenie. Prokurator może wskazać proponowany okres próby, obowiązki, które należy nałożyć na oskarżonego i, stosownie do okoliczności, wnioski co do dozoru(art.336 kpk).

Kwestia warunkowego umorzenia postępowania jest rozpatrywana na posiedzeniu. Prokurator, oskarżony i pokrzywdzony mają prawo wziąć udział w posiedzeniu(a więc mogą, ale nie muszą).
Udział ich jest obowiązkowy, jeżeli prezes sądu lub sąd tak zarządzi. Jeżeli sąd uzna za celowe ze względu na możliwość porozumienia się oskarżonego z pokrzywdzonym w kwestii naprawienia szkody lub zadośćuczynienia, może odroczyć posiedzenie, wyznaczając stronom odpowiedni termin. Na wniosek oskarżonego i pokrzywdzonego, uzasadniony potrzebą dokonania uzgodnień, sąd zarządza stosowną przerwę lub odracza posiedzenie. Sąd orzekając o warunkowym umorzeniu bierze pod uwagę wyniki porozumienia się oskarżonego z pokrzywdzonym.
W przedmiocie warunkowego umorzenia postępowania sąd orzeka na posiedzeniu wyrokiem(art.341 kpk).

Sąd może warunkowo umorzyć postępowanie również wtedy, gdy prokurator skierował do sądu akt oskarżenia, a nie wniosek o warunkowe umorzenie postępowania.

Oskarżony może sprzeciwić się warunkowemu umorzeniu postępowania i wówczas sąd kieruje sprawę na rozprawę, a wniosek prokuratora o warunkowe umorzenie zastępuje akt oskarżenia. Podobnie dzieje się, gdy sąd uzna, że warunkowe umorzenie byłoby nieuzasadnione.

Odnośnie treści wyroku warunkowo umarzającego postępowanie -art.342 kpk.

Wyrok warunkowo umarzający postępowanie można zaskarżyć na zasadach ogólnych apelacją.

Sąd Najwyższy Rzeczpospolitej Polskiej www.sn.pl
Warunkowe umorzenie postępowania karnego
Opublikowany: 25.07.06
Wytyczne wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w zakresie wykładni i stosowania ustaw karnych dotyczących warunkowego umorzenia postępowania – Uchwała Połączonych Izb Karnej i Wojskowej Sądu Najwyższego z dnia 29 stycznia 1971 roku, VI KZP 26/69, OSNKW 1971/3 poz. 33 (frag.)
Uwaga. Orzeczenie oparte zostało na zmienionych aktualnie podstawach prawnych. Przedstawiamy je gdyż zawarte w nim tezy nadal są aktualne.
Warunkowe umorzenie postępowania polega na warunkowym odstąpieniu od stosowania wobec sprawcy występku, zagrożonego karami nie wyższymi niż określone w art. 27 § 2 kk lub w art. 292 § 3 kk, środków represji karnej z możliwością zastąpienia ich środkami oddziaływania wychowawczego przewidzianymi w art. 28 kk. Warunkowe umorzenie postępowania pociąga za sobą definitywną rezygnację ze skazywania i karania sprawcy, jeżeli ten w okresie ustalonej dla niego próby nie dał swym zachowaniem się podstawy do podjęcia przeciwko niemu postępowania karnego.
Jak z tego widać, warunkowe umorzenie postępowania nie jest ani formą, ani odmianą warunkowego skazania, a wynikające z omawianej instytucji dobrodziejstwa sięgają znacznie dalej aniżeli dobrodziejstwa związane z zastosowaniem względem sprawcy warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności.
Realizacja założeń społeczno-prawnych, jakie legły u podstaw wprowadzenia do naszego ustawodawstwa karnego instytucji warunkowego umorzenia postępowania, zależy w dużej mierze od prawidłowości wykładni i stosowania przepisów dotyczących tej instytucji, tj. przede wszystkim przepisów art. 27-29 i art. 292 § 1, 3 i 4 kodeksu karnego, a także dotyczących warunkowego umorzenia postępowania przepisów kodeksu postępowania karnego (art. 286-291, art. 299 § 1 pkt 5 i § 2 oraz § 3, art. 361 i art. 484-486).
Przesłanki stosowania warunkowego umorzenia postępowania
Możność warunkowego umorzenia postępowania, ograniczona do przestępstw zagrożonych karą nie przekraczającą 3 lat pozbawienia wolności (w odniesieniu do żołnierzy – por. art. 292 § 3 kk), dotyczy również przestępstw zagrożonych przemiennie karą pozbawienia wolności do takiej wysokości, karą ograniczenia wolności albo grzywną.
Okoliczność, że w danej sprawie wchodzi w grę obligatoryjne lub fakultatywne stosowanie grzywny (np. na podstawie art. 36 § 3 lub § 4 kodeksu karnego) nie wyłącza dopuszczalności warunkowego umorzenia postępowania, jeżeli przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności nie przekraczającą granic wskazanych w art. 27 § 2 (292 § 3) kk.
Postępowanie karne można warunkowo umorzyć tylko wtedy, gdy stopień społecznego niebezpieczeństwa czynu nie jest znaczny. Przy ocenie stopnia społecznego niebezpieczeństwa czynu należy mieć na uwadze zarówno stronę przedmiotową jak i podmiotową czynu.
Elementy przedmiotowe, decydujące o stopniu społecznego niebezpieczeństwa czynu, to przede wszystkim rodzaj dobra, w które godzi przestępstwo, charakter i rozmiar szkody wyrządzonej lub grożącej dobru chronionemu, a także sposób działania sprawcy. Również czas i miejsce popełnienia czynu mogą mieć istotne znaczenie dla określenia rozmiarów społecznego niebezpieczeństwa (np. czas klęski żywiołowej). Poważne znaczenie praktyczne ma tu rozmiar szkody – materialnej lub niematerialnej – wyrządzonej przestępstwem. W związku z tym podjęcie decyzji w sprawie warunkowego umorzenia postępowania wymaga dokładnego ustalenia szkody powstałej w następstwie czynu przestępnego.
Elementy podmiotowe, składające się na społeczne niebezpieczeństwo czynu, to przede wszystkim umyślność i jej odcienie (np. premedytacja w przeciwstawieniu do zamiaru nagłego) oraz stopień lekkomyślności lub niedbalstwa w razie przestępstwa nieumyślnego, a także pobudki, motywy i cele sprawcy. Przy określaniu stopnia społecznego niebezpieczeństwa czynu istotne znaczenie mają podmiotowe okoliczności czynu. Może tu chodzić zwłaszcza o pobudki i cel działania sprawcy (mogą one zasługiwać na względy, ale także mogą zasługiwać na potępienie). Na korzyść sprawcy będzie przemawiać np. działanie pod wpływem wzburzenia wywołanego prowokacją lub zaczepką, nikły stopień lekkomyślności lub niedbalstwa w razie przestępstwa nieumyślnego, działanie pod przemożnym wpływem innej osoby, a także pod wpływem przymusu, groźby lub obawy. Na niekorzyść sprawcy będzie przemawiać upór w dążeniu do osiągnięcia przestępnego celu, premedytacja, dokładność w przygotowaniu przestępstwa, bezwzględność w działaniu.
Wymaganie ustawy, aby okoliczności popełnienia czynu nie budziły wątpliwości, jest spełnione zwłaszcza wtedy, gdy sprawca przyznał się w sposób nie nasuwający zastrzeżeń do zarzuconego mu czynu. Wspomniane wymaganie ustawy jest spełnione również wtedy, gdy sprawca został np. ujęty na gorącym uczynku albo gdy istnieją inne oczywiste dowody stwierdzające popełnienie czynu.
Konieczne jest w każdym wypadku wszechstronne wyjaśnienie okoliczności sprawy. Warunkowe bowiem umorzenie postępowania jest niedopuszczalne, gdy postawiony sprawcy zarzut nie znajduje należytego potwierdzenia w zebranym materiale dowodowym.
Nie można stosować warunkowego umorzenia postępowania do sprawcy, który był już karany za jakiekolwiek przestępstwo, jeżeli nie nastąpiło zatarcie skazania. Nie ma znaczenia, na jaki rodzaj kary zasadniczej i w jakiej wysokości oskarżony został poprzednio skazany, czy został on skazany tylko na karę dodatkową (art. 55 i 56 kk) oraz czy kara została wykonana. Za karaną należy uważać również osobę, której darowano karę z mocy indywidualnego aktu łaski lub z mocy amnestii, chyba że czyn został objęty abolicją.
Za karaną nie może uchodzić osoba, w sprawie której umorzono postępowanie z jakichkolwiek względów, nie wyłączając amnestii, osoba, w sprawie której sąd odstąpił od wymierzenia kary, oraz osoba, której wymierzono tylko karę przewidzianą w wojskowych przepisach dyscyplinarnych (art. 292 § 4 lub § 5 kk). Za karaną nie może uchodzić także osoba, względem której zastosowano środki wychowawcze lub umieszczenie w zakładzie poprawczym.
Podstawę pozytywnej prognozy społecznej przy stosowaniu warunkowego umorzenia postępowania powinna stanowić postawa sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia. Za przyjęciem prognozy, że sprawca bez wymierzenia mu kary będzie przestrzegał porządku prawnego, przemawiać będą zwłaszcza takie okoliczności, jak prawy charakter sprawcy, należyty poziom moralny, właściwy stosunek do pracy, nieprzebywanie w otoczeniu zdemoralizowanym lub w atmosferze sprzyjającej przestępstwu oraz nienaganny do czasu popełnienia czynu sposób życia.
Oceniając postawę sprawcy, należy zwrócić uwagę zwłaszcza na jego stosunek do popełnionego czynu i zachowanie się po popełnieniu przestępstwa, a w odniesieniu do żołnierza – także na to, czy i za jakie przewinienie był karany dyscyplinarnie i czy ponosił odpowiedzialność za naruszenie honoru i godności żołnierskiej.
Istotne znaczenie przy stosowaniu instytucji warunkowego umorzenia postępowania powinna mieć skrucha sprawcy okazana w toku postępowania, zwłaszcza jeśli przybrała ona czynną postać naprawienia przez sprawcę szkody wyrządzonej przestępstwem.
Prawidłowa prognoza co do przyszłego zachowania się sprawcy wymaga od organu właściwego – do podjęcia decyzji o warunkowym umorzeniu postępowania – dokładnej analizy zebranych materiałów osobopoznawczych (art. 8 kpk).
Należy w końcu podkreślić, że przesłanki warunkowego umorzenia postępowania określone w art. 27 kodeksu karnego muszą występować łącznie i dopiero wtedy mogą stanowić podstawę do stosowania tej instytucji względem sprawcy drobnego występku.
Zakres stosowania warunkowego umorzenia postępowania
Warunkowe umorzenie może obejmować znaczną ilość występków należących do kategorii tzw. drobnej przestępczości. W szczególności wchodzi tu w grę pewna liczba spraw, w których przed 1 stycznia 1970 r. dochodziło do umorzenia postępowania na podstawie art. 49 kpk z 1928 r., art. 7 § 1 kk WP lub art. 9 ustawy z dnia 2 grudnia 1960 r. o sprawach z oskarżenia prywatnego (Dz. U. 1960 r. Nr 54 poz. 308) w następstwie rozszerzającej interpretacji przytoczonych norm. Ponadto warunkowe umorzenie postępowania powinno znajdować zastosowanie do części tych spraw, w których przed wejściem w życie nowego kodeksu karnego można było z wysokim stopniem prawdopodobieństwa oczekiwać skazania na krótkoterminową karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania lub na samoistną grzywnę.
Warunkowe umorzenie postępowania, jeżeli oczywiście zachodzą przesłanki określone wyżej w dziale II, może znajdować szerokie zastosowanie w sprawach o przestępstwa nieumyślne, gdy nie pociągnęły one za sobą ciężkich następstw, a także w znanych kodeksowi wypadkach mniejszej wagi (por. art. 199 § 2, art. 203 § 2, art. 204 § 3, art. 205 § 2, art. 288 § 2).
W sprawach o występki popełnione w stanie nietrzeźwości warunkowe umorzenie postępowania powinno być stosowane z należytą powściągliwością.
Warunkowe umorzenie postępowania w stosunku do sprawcy przestępstwa ciągłego nie jest wprawdzie wyłączone, jednakże w większości wypadków ciągłość przestępstwa wyłączać będzie możliwość uznania, że stopień społecznego niebezpieczeństwa czynu nie jest znaczny.
Z warunkowego umorzenia postępowania nie mogą korzystać sprawcy występków o charakterze chuligańskim (art. 120 § 14 kk), albowiem w odniesieniu do tych sprawców granicę łagodzenia ich odpowiedzialności zakreślają przepisy art. 59 § 1 i § 2 kk.
Przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego nie są wyłączone z katalogu spraw, w których może być stosowane warunkowe umorzenie postępowania.
Kryteria oceny stopnia społecznego niebezpieczeństwa czynu stanowiącego przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego nie różnią się od kryteriów, według których oceniać należy stopień społecznego niebezpieczeństwa przestępstw ściganych z urzędu. Odnosi się to także do przestępstw z oskarżenia prywatnego o charakterze chuligańskim oraz do przestępstw popełnionych w stanie nietrzeźwości.
Przy stosowaniu warunkowego umorzenia postępowania w sprawach żołnierzy należy mieć na uwadze względy dyscypliny wojskowej.
Stosowanie przepisów kodeksu karnego o warunkowym umorzeniu postępowania (art. 27-29 kk) ani nie wyłącza, ani nie uszczupla zakresu, w jakim powinien mieć zastosowanie przepis art. 26 kk dotyczący czynów, które ze względu na znikomy stopień niebezpieczeństwa społecznego tracą charakter przestępstwa, chociaż formalnie wyczerpują znamiona czynu zabronionego przez ustawę karną.
Przepisy art. 27-29 kk mają na uwadze czyny o takim stopniu niebezpieczeństwa, że zagrażają one określonym układom stosunków społecznych, godzą w dobra podlegające ochronie prawa karnego, ale ze względu na to, że zagrożenie to lub wielkość szkody społecznej nie są znaczne, potępienie społeczne sprawcy czynu nie musi następować w postaci skazania i wymierzenia kary. Natomiast znikomość społecznego niebezpieczeństwa oznacza tak niski jego stopień, że czyn nie zagraża realnie określonym stosunkom społecznym ani dobrom znajdującym się pod ochroną ustawy karnej. Do takich czynów nie mają zastosowania przepisy art. 27-29 kk, natomiast stosować do nich należy normy art. 26 kk i art. 11 pkt 2 kpk.
Z charakteru, celów i funkcji warunkowego umorzenia postępowania wynika, że instytucja ta powinna mieć zastosowanie z reguły we wczesnych stadiach postępowania karnego, a więc przede wszystkim w postępowaniu przygotowawczym (art. 284 § 1 kpk), ewentualnie zaś w stadium przygotowania do rozprawy głównej (art. 299 kpk).
Nałożenie obowiązków na sprawcę
Obowiązek nienagannego sprawowania się i przestrzegania porządku prawnego ma szczególne znaczenie w stosunku do sprawców, którzy korzystają z warunkowego umorzenia postępowania. Niezależnie jednak od tego można, a w niektórych sytuacjach trzeba nakładać na sprawców obowiązki określone w art. 28 § 2 kk. Nic nie sprzeciwia się przyjęciu, że przepis ten dopuszcza także kumulatywne nakładanie określonych w nim obowiązków.
Nałożenie obowiązku naprawienia w całości lub w części szkody wyrządzonej przestępstwem może być obligatoryjne bądź fakultatywne. Obligatoryjność odnosi się do wypadków, w których przestępstwo skierowane było przeciwko mieniu. Chodzi o zobowiązanie sprawcy do naprawienia szkody, jeżeli nie została ona naprawiona przedtem (art. 28 § 3 kk). W innych wypadkach, gdy przestępstwo nie było skierowane przeciwko mieniu, ale spowodowało szkodę materialną (np. w związku z uszkodzeniem ciała), nałożenie obowiązku jej naprawienia jest wprawdzie tylko fakultatywne, jednakże przy rozważaniu tego zagadnienia należy mieć na uwadze podstawową zasadę odpowiedzialności majątkowej za czyny niedozwolone: kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia (art. 415 kc). Zarówno ze względu na tę zasadę jak i ze względu na znaczenie wychowawcze tego środka należy – jako regułę – traktować nałożenie na sprawcę obowiązku naprawienia szkody, nawet wtedy, gdy jest to fakultatywne.
Nałożenie obowiązku naprawienia szkody wymaga uprzedniego wyjaśnienia sytuacji materialnej zarówno sprawcy jak i pokrzywdzonego. Określając wysokość odszkodowania, a także sposób i termin jego realizacji (ewentualnie w ratach) należy kierować się zasadami kodeksu cywilnego (Tytuł VI. Czyny niedozwolone). Przy dokonywaniu ustaleń w tym zakresie należy jednak uwzględniać tylko te okoliczności faktyczne, które na tle zebranego materiału dowodowego nie budzą wątpliwości (np. wynikają z dokumentów lub nie kwestionowanych wyjaśnień). Orzeczenie w tym trybie obowiązku pokrycia szkody nie zamyka drogi pokrzywdzonemu do dochodzenia nie zaspokojonych roszczeń w drodze procesu cywilnego ani nie stwarza w stosunku do procesu cywilnego stanu rzeczy osądzonej. Orzeczenie takie nie stanowi również podstawy do nadania klauzuli wykonalności, a gdy sprawca nie wywiąże się z nałożonego nań obowiązku naprawienia szkody, to naraża się jedynie na możliwość podjęcia postępowania karnego i zapadnięcia wyroku skazującego.
W razie naruszenia przestępstwem dobra osobistego (np. godności osobistej) można zobowiązać sprawcę do przeproszenia pokrzywdzonego. Dotyczy to nie tylko przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego, ale także np. znieważenia funkcjonariusza publicznego podczas i w związku z pełnieniem czynności służbowych. W postanowieniu o warunkowym umorzeniu należy w takich wypadkach określić bliżej warunki i termin przeproszenia. Regułą powinno być niezwłoczne przeproszenie pokrzywdzonego, forma zaś może być uzależniona od charakteru wyrządzonej pokrzywdzonemu krzywdy. W niektórych wypadkach może być celowa forma publicznych przeprosin (np. wówczas, gdy przestępstwo popełnione było publicznie).
Zobowiązanie sprawcy do wykonania określonych prac lub świadczeń na cele społeczne powinno być stosowane wtedy, gdy chodzi o wywarcie wpływu wychowawczego na sprawcę. Zakres i formę tych prac lub świadczeń należy sprecyzować w sposób możliwie najbardziej konkretny, nadający się zarówno do wykonania jak i do skontrolowania. Praca na cele społeczne musi być nadto określona w czasie i w sposób uwzględniający rzeczywiste możliwości zobowiązanego oraz charakter przydzielonej mu pracy (np. po 2 godziny dziennie, łącznie najwyżej 20 godzin). Resocjalizację osiągnąć można tylko wówczas, gdy obowiązek pracy na cele społeczne będzie wykonywany rzeczywiście, a nie pozornie, dlatego też konieczne jest przed wydaniem postanowienia zebranie danych co do istniejącego konkretnie zapotrzebowania na tego rodzaju pracę (np. przy budowie drogi).
Świadczenia na cele społeczne mogą mieć charakter osobisty (np. wykonanie usługi) lub charakter rzeczowy (np. w postaci zbliżonej do nawiązki na rzecz Polskiego Czerwonego Krzyża lub na inny cel społeczny – art. 59 § 3 i 178 § 3 kk). Nakładając na sprawcę obowiązek wykonania świadczenia rzeczowego na cele społeczne, należy jednak mieć na uwadze, że chodzi o znaczenie wychowawcze tego środka, a nie o dolegliwość o charakterze ekonomicznym. Wartość świadczenia rzeczowego nie powinna przekraczać równowartości 20 godzin pracy na cele społeczne.
Ze względu na znaczenie wychowawcze obowiązków, o których mowa w art. 28 § 2 kk, należy uznać, że zrezygnowanie z nałożenia ich dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy istnieją podstawy do przypuszczenia, że resocjalizacja sprawcy nastąpi nawet bez zastosowania tych środków. Nie dotyczy to oczywiście sytuacji, w której nałożenie obowiązku naprawienia szkody jest obligatoryjne (art. 28 § 3 kk).
Podjęcie postępowania karnego
W razie uzyskania wiadomości, że sprawca uchyla się od wykonania obowiązku nałożonego nań zgodnie z art. 28 § 2 kk lub rażąco narusza porządek prawny (w szczególności, gdy dopuszcza się przestępstwa), sąd lub prokurator, który wydał postanowienie o warunkowym umorzeniu postępowania, powinien w miarę potrzeby przeprowadzić czynności sprawdzające (w trybie wskazanym w art. 89 i 290 § 2 kpk).
Stwierdzenie, że sprawca uchyla się od wykonania obowiązku, wymaga uprzedniego rozważenia wszystkich okoliczności, które mogą mieć znaczenie dla oceny podmiotowego nastawienia sprawcy wobec nałożonego obowiązku. Może się bowiem zdarzyć, że niewykonanie obowiązku wynika z przyczyn od sprawcy niezależnych (wypadek losowy, choroba). Tak więc przed powzięciem decyzji o podjęciu postępowania karnego konieczne jest ustalenie nie tylko obiektywnego faktu, że obowiązek nie został wykonany, ale także okoliczności, że sprawca mógł obowiązek ten wykonać, a nie czyniąc temu zadość dał świadectwo, że się uchyla od jego wykonania.
Rażące naruszenie porządku prawnego może przejawiać się bądź w dopuszczeniu się przestępstwa (wtedy jest ono oczywiste) bądź też w inny sposób, jeżeli stwierdzone zostanie drastyczne lub uporczywe naruszenie przez sprawcę norm prawa (np. cywilnego, rodzinnego, prawa pracy lub prawa o wykroczeniach). Stosownie do art. 29 § 2 kk postępowanie karne może być podjęte, gdy rażące naruszenie porządku prawnego nastąpiło w okresie próby lub jeszcze przed uprawomocnieniem się orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępowania.
Orzeczenie o warunkowym umorzeniu postępowania
Wydanie przez prokuratora postanowienia o warunkowym umorzeniu postępowania może nastąpić dopiero po przeprowadzeniu postępowania przygotowawczego odpowiadającego wymaganiom przewidzianym w art. 261 kpk, w szczególności po zebraniu danych o osobie podejrzanego, stosownie do wskazań określonych w przepisie art. 8 kpk (arg. także z art. 27 § 1 kk).
Wydanie zaś przez sąd postanowienia o warunkowym umorzeniu postępowania może nastąpić dopiero po stwierdzeniu, że wniesiony akt oskarżenia odpowiada przewidzianym przez ustawę warunkom formalnym i że nie zachodzi potrzeba wydania jednego z możliwych postanowień, o których mówi art. 299 § 1 pkt 1-4 kpk. Wydanie przy tym przez sąd postanowienia o warunkowym umorzeniu może nastąpić nie później niż przed rozpoczęciem przewodu sądowego na rozprawie głównej. Po rozpoczęciu bowiem przewodu sądowego o warunkowym umorzeniu postępowania sąd może orzec tylko wyrokiem (arg. z art. 299 § 1 pkt 5, a w szczególności art. 361 § 1 kpk).
Niedopuszczalne więc jest w każdym razie wydanie zarówno przez sąd jak i przez prokuratora postanowienia o warunkowym umorzeniu postępowania, jeżeli postępowanie przygotowawcze wymaga uzupełnienia (art. 278, 284 § 1 in fine, art. 299 § 1 pkt 2 kpk), albo jeżeli zachodzi oczywisty brak faktycznych podstaw oskarżenia (art. 280, art. 299 § 1 pkt 4 kpk), albo też jeżeli zachodzi jedna z okoliczności wyłączających postępowanie, o których mowa w art. 11, lub okoliczność uzasadniająca zawieszenie postępowania (art. 284 § 1, art. 299 § 1 pkt 1, art. 15 kpk).
Niedopuszczalne jest także wydanie postanowienia w wypadku, gdy okoliczności popełnienia przez sprawcę przestępstwa budzą wątpliwości (arg. z art. 27 § 1 kk).
Istotną wreszcie przeszkodę przy orzekaniu o warunkowym umorzeniu postępowania powinien stanowić brak w sprawie wystarczających danych osobopoznawczych, określonych ogólnie w art. 8 kpk.
Sąd lub prokurator, rozstrzygając o warunkowym umorzeniu postępowania, daje tym samym wyraz nie budzącemu wątpliwości przekonaniu, że oskarżony jest sprawcą przestępstwa opisanego w części wstępnej orzeczenia.
Przyjęcie poręczenia, o którym mowa w art. 28 § 1 kk, powinno nastąpić przed wydaniem postanowienia o warunkowym umorzeniu postępowania. Niezbędne jest w tym względzie sporządzenie protokołu przyjęcia poręczenia (art. 129 § 1 pkt 7 kpk), zawierającego także odpowiednią wzmiankę o poinformowaniu poręczającego o treści zarzutu stawianego oskarżonemu oraz o obowiązkach wynikających z poręczenia i o skutkach ich niedotrzymania (art. 286 § 5, art. 299 § 3 w związku z art. 233 § 1 kpk).
Zarówno postanowienie sądu jak i postanowienie prokuratora powinno zawierać w każdym wypadku – poza dokładnym określeniem (opisem) czynu sprawcy wraz ze wskazaniem przepisu ustawy karnej, pod który czyn ten podpada – przede wszystkim rozstrzygnięcie o tym, że postępowanie karne umarza się warunkowo, z dokładnym zarazem wyznaczeniem okresu próby (art. 27 kk, art. 29 § 1 kk oraz art. 286 § 1 i art. 299 § 3 kpk), dalej, wszelkie inne rozstrzygnięcia, jakie na podstawie art. 28 § 2 kk sąd lub prokurator podejmuje, wreszcie, również rozstrzygnięcie co do kosztów postępowania w wypadku, gdy o warunkowym umorzeniu postępowania orzeka sąd (art. 546, art. 547 § 4, art. 549 § 3 kpk).
Ustawa podkreśla, że w sprawie o przestępstwo przeciwko mieniu, jeżeli tylko szkoda nie została naprawiona, należy w postanowieniu określić wysokość, sposób oraz termin naprawienia tej szkody (art. 286 § 2 kpk). Wymaganie to przemawia za koniecznością odpowiedniej konkretyzacji także innych zobowiązań, które mogą być orzekane na podstawie art. 28 § 2 kk.
Postanowienie o warunkowym umorzeniu postępowania powinno zawierać w miarę potrzeby rozstrzygnięcie co do tego, jak zabezpieczyć dowody na wypadek podjęcia postępowania (art. 286 § 4, art. 299 § 3 kpk).
Orzeczenie przepadku narzędzi lub innych przedmiotów określonych w art. 48 § 1 i § 2 kk mogłoby nastąpić na podstawie art. 104 kk tytułem środka zabezpieczającego, przy czym wniosek prokuratora do sądu w tym względzie znajdowałby podstawę w art. 282 § 1 kpk.
Stosownie do art. 90 § 1 kpk należy jednocześnie z wydaniem postanowienia o warunkowym umorzeniu postępowania sporządzić na piśmie jego uzasadnienie.
Uzasadnienie tego rodzaju postanowienia, opierając się na całokształcie okoliczności ujawnionych a mających znaczenie dla podjętych rozstrzygnięć (art. 85 kpk), powinno przede wszystkim wyjaśnić podstawy ustalenia, że okoliczności popełnienia czynu, ściśle przy tym określonego, nie budzą wątpliwości, a następnie powinny wskazywać na występowanie w konkretnej sprawie wszystkich pozostałych przesłanek stosowania warunkowego umorzenia, przewidzianych w art. 27 kk.
Jeżeli zaś postanowienie o warunkowym umorzeniu postępowania obejmuje również zobowiązanie sprawcy do określonego zachowania się lub świadczenia, niezbędne jest także przytoczenie w uzasadnieniu konkretnych okoliczności, które tego rodzaju rozstrzygnięcia uzasadniają.
W razie wydania przez prokuratora postanowienia o warunkowym umorzeniu postępowania ciąży na nim obowiązek doręczenia odpisu tego postanowienia wraz z jego uzasadnieniem podejrzanemu i pokrzywdzonemu oraz pouczenia tych osób o przysługującym im prawie, terminie i sposobie wniesienia przysługujących im środków zaskarżenia (art. 10, art. 93 w związku z art. 91 § 2, § 4 i § 6 kpk w związku z art. 288 i 289 kpk).
W razie wydania przez sąd postanowienia o warunkowym umorzeniu postępowania, odpis tego postanowienia wraz z jego uzasadnieniem należy doręczyć oskarżycielowi publicznemu, a w sprawie z oskarżenia prywatnego – oskarżycielowi prywatnemu, w każdym zaś wypadku pokrzywdzonemu i oskarżonemu, z wyjątkiem jedynie takiej sytuacji, gdy któraś z tych osób brała udział w posiedzeniu sądu lub przynajmniej była obecna przy ogłoszeniu postanowienia. Przy ogłoszeniu i doręczeniu przez sąd odpisu postanowienia niezbędne jest także pouczenie zainteresowanych o przysługujących im środkach zaskarżenia (art. 10, art. 91 § 6 kpk w związku z art. 288 i 289 kpk). Dokonanie tego pouczenia wymaga odpowiedniego udokumentowania.
W postanowieniu o warunkowym umorzeniu postępowania nie można orzekać o zasądzeniu lub oddaleniu wniesionego w sprawie powództwa cywilnego, gdyż może to mieć miejsce tylko w razie wydania przez sąd wyroku warunkowo umarzającego postępowania (arg. z art. 362 kpk). W razie wydania postanowienia o warunkowym umorzeniu postępowania należy – poza pouczeniem przewidzianym w art. 91 § 6 kpk – poinformować powoda cywilnego o prawie żądania przekazania jego sprawy sądowi właściwemu do rozpoznawania spraw cywilnych (art. 59 § 4 i art. 10 § 2 kpk).
W razie warunkowego umorzenia postępowania (postanowieniem czy nawet wyrokiem) nie zachodzi w ogóle możliwość zasądzenia odszkodowania z urzędu, dopuszczalnego jedynie w wypadku wydawania wyroku skazującego (arg. z art. 363 kpk).
Przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego
Warunkowe umorzenie postępowania karnego w sprawach z oskarżenia prywatnego powinno z reguły następować na rozprawie, przed rozprawą bowiem w ogromnej większości wypadków nie ma możliwości stwierdzenia, czy zachodzą niezbędne przesłanki do podjęcia decyzji o warunkowym umorzeniu. Warunkowego umorzenia nie należy w żadnym razie stosować przed przeprowadzeniem postępowania pojednawczego, które ze społecznego punktu widzenia stwarza możliwości najstosowniejszego załatwienia sprawy. Nie ma zaś przeszkód ustawowych, aby po przeprowadzeniu – z wynikiem negatywnym – postępowania pojednawczego skierować sprawę na posiedzenie w kwestii warunkowego umorzenia postępowania (arg. z art. 443 § 1 kpk).
Ze względu na szczególne uprawnienia stron jak i szczególne zasady postępowania w sprawach z oskarżenia prywatnego należy wyrazić pogląd, że prokurator w sprawie o czyn ścigany z oskarżenia prywatnego nie może stosować warunkowego umorzenia postępowania, choćby nawet na podstawie art. 50 § 1 kpk wszczął z urzędu postępowanie.





Z Wikipedii
Warunkowe umorzenie postępowania - instytucja polegająca na warunkowym wstrzymaniu reakcji karnej na przestępstwo.
Uregulowanie warunkowego umorzenia postępowania w polskim Kodeksie karnym z 1997 roku jest najbardziej zbliżone do modelu norwesko-duńskiego, gdzie postępowanie wobec sprawcy wstrzymuje się już na etapie postępowania przygotowawczego zanim dojdzie do publicznej rozprawy i skazania.
Polega na warunkowym uwolnieniu sprawcy od odpowiedzialności karnej typu retrybutywnego. Wiąże się z przypisaniem oskarżonemu popełnienia przestępstwa, lecz przypisanie to ma charakter prowizoryczny. Jest warunkowym (na próbę) zwolnieniem od ponoszenia przez sprawcę kary. Oznacza w istocie kontrolowaną wolność.
Orzeka go sąd wyrokiem na posiedzeniu.
Spis treści

• 1 Granice zastosowania
• 2 Warunki
• 3 Okres próby
• 4 Obowiązki orzekane przez sąd obligatoryjnie
• 5 Obowiąki orzekane przez sąd fakultatywnie
• 6 Obligatoryjne podjęcie postępowania karnego
• 7 Fakultatywne podjęcie postępowania karnego
• 8 Termin podjęcia warunkowo umorzonego postępowania

Granice zastosowania
• W stosunku do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą nieprzekraczającą 3 lat pozbawienia wolności.
• W stosunku do sprawcy zagrożonego karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, jeżeli pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, sprawca naprawił szkodę lub pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawy szkody.
Warunki
• Sprawca nie był wcześniej karany za przestępstwo umyślne, a także umyślno-nieumyślne.
• Wina i szkodliwość czynu nie są znaczne.
• Okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości.
• Postawa sprawcy niekaranego za przestępstwo umyślne, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszcenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa.
Okres próby
• Od roku do 2 lat, biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia.
Obowiązki orzekane przez sąd obligatoryjnie
Umarzając warunkowo postępowanie karne sąd zobowiązuje sprawcę do naprawienia szkody w całości lub części.
Obowiąki orzekane przez sąd fakultatywnie
• Dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym.
• Sąd może zobowiązać do:
informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby;
przeproszenia pokrzywdzonego;
wykonania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby, powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających;
orzec świadczenie pieniężne nieprzekraczające trzykrotności najniższego miesięcznego wynagrodzenia, przeznaczone na cel społęczny;
orzec zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych.
Obligatoryjne podjęcie postępowania karnego
Następuje, jeżeli sprawca w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które został prawomocnie skazany.
Fakultatywne podjęcie postępowania karnego
Następuje, jeżeli:
• sprawca w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne (niż umyślne, za które został prawomocnie skazany) przestępstwo;
• jeżeli uchyla się od dozoru, wykonania nałożonego obowiązku lub orzeczonego środka karnego albo nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym umowy;
• jeżeli sprawca po wydaniu orzeczenia o warunkowym umorzeniu postepowania, lecz przed jego uprawomocnieniem, rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności, gdy w tym czasie popełni przestępstwo.

Termin podjęcia warunkowo umorzonego postępowania
Warunkowo umorzonego postępowania nie można podjąć później niż w ciągu 6 miesięcy od zakończenia próby.