Kształcenie nauczycieli i jego znaczenie dla funkcjonowania systemów oświatowych

Aby dokładnie zrozumieć istotę tematu podjętej przeze mnie pracy należy rozpocząć od określenia samego terminu kształcenia, którym będę się posługiwać podczas pisania. Kształcenie to ogół świadomie organizowanych czynności i procesów umożliwiających ludziom uzyskanie wiedzy i orientacji w otaczającej rzeczywistości społecznej. Zmierza ono do możliwie wszechstronnego rozwoju osobowości, kształtowania określonych uzdolnień, zainteresowań i ogólnej sprawności umysłowej. Wynikiem kształcenia jest wykształcenie. Mówiąc o kształceniu nauczycieli, mamy na myśli nie tylko samo kształcenie, ale raczej „dokształcenie”- rozumiane jako rozwinięcie, poszerzenie swojej dotychczas zdobytej wiedzy. Ale także kształcenie osobowości. Warto też wspomnieć o pojęciu systemu oświatowego. Jest to ogół powiązanych ze sobą placówek i instytucji wychowania bezpośredniego i pośredniego umożliwiających zdobycie przez obywateli wykształcenia ogólnego i zawodowego oraz zapewniających wszechstronny rozwój osobowości. Aby system kształcenia nauczycieli mógł prowadzić do rezultatów adekwatnych względem złożoności zadań i funkcji współczesnego nauczyciela, struktura metod kształcenia powinna wypełniać kilka podstawowych kontinuów poznania (uczenia się): poznania teoretyczne- poznanie praktyczne, uczenie reproduktywne- poznanie emocjonalne, poznanie przedmiotowe- poznanie podmiotowe.
Zagadnienie kształcenia nauczycieli można uznać jako kluczowe z punktu widzenia potrzeb reformy oświaty. W Polsce szkoły, które zmieniają się pod wpływem potrzeb społecznych jak i oświatowych potrzebują nauczycieli, którzy są w stanie sprostać owym zmianom. Kształcenie nauczycieli i jego znaczenie dla funkcjonowania systemów oświatowych jest bardzo ważne, ponieważ nauczyciele, którzy się dokształcają mają wielkie możliwości realizacji swojej pracy w szkole. Rozwój reform, który ciągle następuje jakby zmusza ich do wprowadzenia nowych metod w nauczaniu. Zmiany w kształceniu nauczycieli i ich doskonaleniu mają na celu podniesienie poziomu ich kształcenia oraz poziomu nauczania w jednostkach oświatowych. Konieczność podniesienia poziomu kwalifikacji kadr oświatowych podkreśla się powszechnie i łączy się z tym nadzieję na wzrost efektywności szkolnictwa. Wiadomo jest, że w dzisiejszych warunkach przyśpieszonego tempa rozwoju nauki i techniki, przemian oświatowych nauczyciel nie może stać w miejscu i korzystać tylko z wiedzy zaczerpniętej z przed często kilkunastu lat. Tradycyjne struktury kształcenia i doskonalenia nauczycieli na ogół przewidywały kształcenie wstępne obejmujące przygotowanie do podjęcia pracy pedagogicznej. Dziś nauczyciel musi być wszechstronny. Musi opanować zarówno swój przedmiot jak i dziedziny mu pokrewne. Musi nie tylko przekazać wiedzę uczniom, ale i pokazać im w jaki korzystny sposób mogą ją przyswoić. Aby mogły funkcjonować systemy oświatowe nauczyciele muszą być „na bieżąco” z nowymi metodami nauczania, nowymi treściami, a co najważniejsze nowymi książkami. Nauczyciel w dzisiejszych czasach znalazł się w sytuacji człowieka równolegle pracującego, organizującego proces dydaktyczno- wychowawczy oraz kształcącego się, zdobywającego nową wiedzę i umiejętności, rozwijającego swoją osobowość. Ważne w jego pracy jest nie tylko dokształcanie lecz także musi on umieć pracować z klasami o zróżnicowanym składzie społecznym i etnicznym oraz z uczniami o specjalnych potrzebach edukacyjnych, a także odnaleźć się w nowym kontekście zwiększonej autonomii szkoły. Nauczyciel, który potrafi być tak wszechstronny jest spełnieniem oczekiwań nie tylko uczniów, rodziców, społeczeństwa, ale także świadczy o tym, że reforma nie jest nadaremna i czemuś służy.
Z licznych badań wynika, że polski system kształcenia nauczycieli nie spełnia oczekiwań zarówno społeczeństwa jak i Ministerstwa Edukacji Narodowej. Nie najlepiej też według Urszuli Rogalskiej przygotowuje się nauczycieli do podejmowania w sposób nowoczesny konkretnych sytuacji dydaktyczno- wychowawczej. Nauczyciele przyzwyczajeni do „starych” metod nauczania nie radzą sobie z doborem środków, form i metod. Czasami nie chcą odchodzić od tych starych. Nie potrafią pracować z uczniem zdolnym i słabym. Warto podkreślić to, że samo kształcenie i wychowanie nauczyciel powinien rozpocząć sam od siebie. Jego kontynuacja samodoskonalenia nie zawsze zależy od cech zewnętrznych, wynikających z zapotrzebowania. Większość nauczycieli dokształca się dla własnych potrzeb, dla własnego rozwinięcia. Jednak aby byli oni przykładem inteligencji- klasy wyższej muszą liczyć się z postępem nauki, techniki. Gdy zaczną sami od siebie będzie im łatwiej. Poczucie „niedosytu naukowego” pomoże im w zdobywaniu dalszej wiedzy. Ministerstwo liczy na to, że gdy wprowadzi reformy znajdzie jej godnych reprezentantów. Ja jako osoba nie związana bezpośrednio ze środowiskiem nauczycielskim mogłam zaobserwować zachowania nauczycieli szkoły średniej. Proces ich dokształcania przypominał gonitwę. Nie było tam chęci samokształcenia, rozwijania własnej osobowości, umysłu. Każdy z nich liczył tylko na to ile zarobi na podwyższeniu swoich kwalifikacji, a nie na to jak będzie mógł je wykorzystać. Nauczyciel to osoba o imponującej osobowości, to wzór etyczno-moralny. Nauczyciel o wysokiej etyce i moralności to ten, który prezentuje określone wartości. Dlatego potrzebny jest w oświacie taki nauczyciel, który będzie spełniał w/w warunki. Nie wystarczy tylko wykształcenie, ale i jego kultura, umiejętność nawiązania kontaktu z innymi. Zawód nauczycielski cechuje zarówno „praktyczność” jak i konieczność posiadania solidnego podkładu wiedzy. Oznacza to, że nauczyciel musi być wyposażony w teorię współgrającą z praktycznym wymiarem jego zawodu. Ważne jest, aby w procesie kształcenia nauczycieli teoria naukowa została włączona w schematy poznawcze przyszłych nauczycieli i była przez nich używana nie do „opowiadania o wychowaniu”, ale do krytycznej, osobistej refleksji, a przede wszystkim do umiejętnego jej wykorzystania. Główną zasadą poprawnego działania placówek oświatowych jest właśnie wykształcona kadra nauczycieli. W szkole, w której pracuje wiele nauczycieli dobrze wykształconych i nauczycieli, którzy dalej się kształcą widać jej doskonały i nowoczesny postęp. Szkoła ta staje się dla uczniów nie obowiązkiem ale przyjemnością. Mało jest już takich przypadków nauczycieli, którzy korzystają przez wiele lat z tych samych materiałów. Dzięki kształceniu mogą wprowadzać w życie nowoczesne metody nauczania i wychowania. Im lepiej wykształcony nauczyciel tym lepiej można zauważyć lepsze funkcjonowanie systemów oświatowych. Ówczesna szkoła stawia na nauczycieli młodych, prosto po studiach. Nauczyciele Ci są chętni do wprowadzania nowoczesnych metod. Umieją przekazać swoją zdobytą wiedzę w sposób ciekawy i przyjazny dla ucznia. Szkoła nie jest już tak stresująca jak byłą kiedyś. Dziś w osobie nauczyciela widzimy przyjaźnie nastawioną do nas osobę.
Nauczyciel ma w dzisiejszych czasach lepszy dostęp do instytucji kształcących. Wciąż może rozwijać swoje możliwości. Rozwój techniki i postęp czasowy doprowadził do tego, że każdy ma możliwość wielkiego wyboru różnych kierunków kształcenia. Oświata dostosowuje się zarówno do potrzeb młodych ludzi, jak i do potrzeb nauczycieli. Powstało wiele kierunków właśnie pod kątem nauczycielskim typu szkoły podyplomowe. Każdy jeśli tylko ma trochę chęci znajdzie odpowiedni do swoich zainteresowań kierunek studiów. Praktyka kształcenia nauczycieli wykazuje współcześnie duże zróżnicowanie. Za kryterium wyodrębnienia głównych orientacji przyjąć można to, w czym obecnie upatruje się źródeł i uwarunkowań nauczycielskich osiągnięć. Może być to kontynuowanie swojego kierunku kształcenia, bądź rozpoczęcie czasami zupełnie innego, lecz potrzebnego w danym czasie.

BIBILOGRAFIA

1. Krawcewicz Stanisław „Kształcenie ustawiczne nauczycieli”, Nasza Księgarnia 1979
2. Kwiatkowska Henryka „Nowa orientacja w kształceniu nauczycieli”, PWN, Warszawa 1988
3. Łuczak Elżbieta „Nauczyciel wobec nowych sytuacji szkolnych”, Olsztyn 1998
4. Koć –Sieniuch Genowefa, Cichocki Andrzej „Nauczyciel i uczniowie w dyskusie edukacyjnym”, Trans Humana, Białystok 2000