Diagnostyka

Wykłady 25.09.2004
Diagnostyka pedagogiczna środowiska

1.Diagnostyka pedagogiczna
To teoria i praktyka diagnozowania działalności wychowawczej, jej środowiskowych uwarunkowań i skutków (w obrębie diagnostyki musi być określona wiedza)
2.Pojęcie diagnozy pedagogicznej i specyfika.
Jest to rozpoznanie, rozróżnianie czegoś, termin pochodzenia greckiego
- DIAGNOSIS –Współcześnie w diagnozie bierze się dwa elementy:
*zebranie szczegółowego obrazu empirycznego ,o badanym obiekcie, zjawisku
*jego szczegółowe opracowanie w drodze rozumowanie.
Z diagnozą wiąże się proces wnioskowania i badania
DIAGNOZA (S.Ziemski)
To „Rozpoznanie istoty i uwarunkowań złożonego stanu rzeczy na podstawie jego cech (objawów) w oparciu o znajomość ogólnych prawidłowości panujących w danej dziedzinie”.
DIAGNOZA (A. Kamiński)
To „Rozpoznanie badanego stanu rzeczy na podstawie zebranych objawów i znanych ogólnych prawidłowości przez przyporządkowanie stwierdzonych objawów do określonego ich typu oraz przez wyjaśnianie genetyczne tego stanu, określenie jego fazy obecnej i przewidywanego rozwoju”.
3.Specyficzne cechy pedagogiczne.
Każda diagnoza pedagogiczna ma dwie charakterystyczne cechy.
-zawsze ma charakter decyzyjny, ponieważ w oparciu o zgromadzoną wiedzą opracowujemy określone projekty dotyczące pracy z dzieckiem, grupą czy też związane i reorganizacją pracy instytucji.
-diagnoza musi być zawsze ujmowana w kontekście środowiskowym np. rodzinnym, rówieśniczym , lokalnym, analizując uwarunkowania środowiskowe tworzymy określone ciągi przyczynowo skutkowe, wyjaśniające funkcjonowanie jednostek, grup czy instytucji.
4.Etapy diagnozy pełnej.
Diagnoza pełna składa się z następujących elementów:
diagnoza cząstkowa 1. Opis stanu rzeczy
2. Ocena
diagnoza niepełna 3. Konkluzja oceniająca
4. Wyjaśnianie opisywanych stanów rzeczy
5. Postulowanie i przyjęcie hipotezy o charakterze sprawczym
1.OPIS STANU RZECZY
Na tym etapie zbieramy dane empiryczne ilustrujące te zjawiska, obiekty, które są przedmiotem naszego poznania. Na tym etapie szukamy odpowiedzi na pytanie; „JAK JEST ?”
Potrzebna jest instytucja bo musimy wiedzieć co mamy badać, potrzebna jest wiedza merytoryczna i metodyczna. Potrzebne jest czytanie, analiza literatury i metod narzędzi .Na tym etapie zbieramy dane rzeczowe.
2.OCENA
Na tym etapie ustalamy kryteria ze względu na które będziemy oceniać analizowany stan rzeczy jako prawidłowy, nieprawidłowy, możemy brać pod uwagę kryteria natury organizacyjnej odnoszącej się do rozwoju psychofizycznego człowieka, kryteria odnoszące się do rozwoju biologicznego. Ważne jest aby miały one swoje tematyczne podstawy ( czyli przyjmuje kryteria odwołując się do teoretycznych danych).Szukamy odpowiedzi na pytanie: „JAKI STAN MOŻNA UZNAC ZA PRAWIDŁOWY DLA DZIECKA W DANYM WIEKU,DLA OKREŚLONEJ GRUPY SPOŁECZNEJ CZY TEŻ INSTYTUCJI?”
W/w etapy (1,2) składają się na diagnozę cząstkową, która nazywa się diagnozą kategorialna (typologiczna).
3.KONKLUZJA OCENIAJACA
Na tym etapie porównujemy opisywany stan rzeczy z przyjętymi kryteriami i oceniamy czy jest potrzeba podjęcia działania zmierzającego do zmiany badanego stanu rzeczy.

W literaturze pedagogicznej etapy 1,2,3 ( S. Kawula ) określa jako diagnozę niepełną.
4. WYJASNIANIE OPISYWANYCH STANÓW RZECZY.
Jest to najbardziej obszerny etap diagnozy.
Na tym etapie pojawiają się kolejny diagnozy cząstkowe.
Wyróżniamy :
*diagnoza genetyczna
*diagnoza funkcjonalna
*diagnoza fazy
*diagnoza prognostyczna
Diagnoza genetyczna
To ustalenie źródeł określonego zaburzenia, określenie przy tym pierwotnych, wtórnych a także przyczyny dominującej. Pełna diagnoza genetyczna zawiera łańcuch uwarunkowań przyczynowych danego zjawiska i wynikających z nich skutków wychowawczych. Pada pytanie w niej: „JAK TO SIĘ MOGŁO STAĆ ?”
Na tym etapie ważna jest analiza literatury oraz metod, technik i narzędzi badawczych.
Diagnoza funkcjonalna
Jej celem jest określenie znaczenia badanego układu w stosunku do innego układu. Szukamy tu odpowiedzi na pytanie: „ JAKIE ZNACZENIE MA OBSERWOWANE ZABURZENIE DLA FUNKCJONOWANIA WYCHOWANKA W INNYCH ŚRODOWISKACH, OKOLICZNOŚCIACH, ZDARZENIACH?” (np. Czy zachowania agresywne mają wpływ na osiągnięcia dydaktyczne?)
Diagnoza fazy
Polega na określeniu dynamiki analizowanego zjawiska, a zwłaszcza jego fazy obecnej, koniecznie jest to studiowanie literatury, pogłębienie wiedzy, ponieważ trajne określenie fazy rozwoju sprawia, że pewnych działań nie podejmiemy zbyt wcześnie lub za późno.
Diagnoza prognostyczna
Polega na określaniu przewidywanego kierunku zmian badanej rzeczywistości. Szukamy odpowiedzi na pytani; „CO MOŻE SIĘ STAĆ W PRZYSZŁOŚCI ?”.Jeśli teraz nie zostaną podjęte żadne działania zmierzające do zmiany istniejącego stanu rzeczy.
5.POSTULOWANIE I PRZYJĘCIE HIPOTEZY O CHARAKTERZE SPRAWCZYM.
To opracowanie projektu zmian. Powinien zawierać opis takiego stanu, który jest korzystniejszy od już istniejącego. W ramach projektu formułuje się hipotezę lub kilka hipotez zakładający związek przyczynowy pomiędzy projektem działań a pożądanym stanem.
( hipoteza-przypuszczenie)
( probawistyczny - prawdopodobny)
Projekt działań musi być realny.
Powinien uwzględniać:
*kompetencje ludzi
*zasady materialne
Warto w nim podkreślać mocne strony(chodzi o tego człowieka, podmiot oddziaływań.)Każda diagnoza pedagogiczna służy podjęciu racjonalnej decyzji o działaniu i winna być powiązana kontrolą i korektą działań wychowawczych, profilaktycznych, realizowanych na podstawie diagnozy.

8.10.2004
Poznanie kompetencji społecznej dzieci w celach poznawczych .

1.Pojęcie kompetencji społecznej.
2.Poznawanie kompetencji społecznej z różnych perspektyw.
3.Skala samooceny kompetencji społecznej wg. M Deptuły.

1.Pojęcie kompetencji społecznej.
Poznawanie kompetencji społecznej dzieci powinno być punktem wyjścia do wspomagania ich rozwoju społecznego. Dzieci odrzucone, izolowane od rówieśników w pierwszych latach nauki zapowiadają pewne trudności...np. porzucają szkołę, popełniają przestępstwa, maja skłonności do depresji, sięgają po środki odurzające...

Z uwagi na to ocena kompetencji społecznej uważana jest za.....
I staje się punktem wyjścia do konstruowania programów profilaktycznych.

KOMPETENCJA PODMIOTU
(M. Czerpaniak-Walczak)
To „Szczególna własność wyrażająca się w demonstrowaniu na wyznaczonym przez społeczne standardy, poziomie umiejętności adekwatnego zachowania się, w świadomości
potrzeby i konsekwencji takiego właśnie zachowania oraz przyjmowaniu na siebie odpowiedzialności za nie.”
Kompetencja społeczna-to umiejętność zawierania przyjaźni.

KOMPETENCJA SPOŁECZNA
(M.Sęk) To skuteczność w działaniu z ludźmi. Składa się na nią:
-trafność spostrzegania i rozumienia sytuacji społecznej
-zdolność do współpracy w toku interakcji
-dążenie do rozwiązywania problemów interpersonalnych i umiejętności ich rozwiązywania, zwłaszcza umiejętności podtrzymywania kontaktu komunikacji i negocjacji
KOMPETENCJA SPOŁECZNA
(K. Dogle) „Jest procesem odkodowania i interpretowania sygnałów społecznych, poszukiwania rozwiązań problemu pojawiającego się w relacjach z innymi ludźmi, dokonywania wyboru, rozwiązywania i zastosowania go do danej sytuacji. Przebieg tych procesów zależy od całości otrzymanych z otoczenia sygnałów od celów do jakich podmiot zmierza w danym momencie oraz od przechowywanych w pamięci wcześniejszych doświadczeń jednostki.”

2.Poznawanie kompetencji społecznej z różnych perspektyw.
Kompetencją społeczną dziecka możemy poznać z perspektywy zewnętrznej osoby, z zewnątrz oraz z punktu widzenia dziecka:
*perspektywa zewnętrzna
-kryteria badacza
-kryteria otoczenia społecznego dziecka ( rodziców, nauczycieli...)
*perspektywa wewnętrzna
-kryteria dziecka
-samoocena
Poznawanie kompetencji społecznej dziecka z perspektyw badacza
Poznawanie kompetencji z tej perspektywy wiąże się z wykorzystaniem zachowań dziecka w kontaktach z rówieśnikami.
Z ustaleń – DOGLE – jego współpracowników diagnostyczne są następujące sytuacje:
- sposób w jaki dziecko próbuje przyłączyć się do zabawy lub innej aktywności formy grupy
- reagowanie na prowokację rówieśnika na sukces, na porażkę
- respektowanie norm grupy rówieśniczej
- dostosowanie się do wymagań nauczyciela
Z. SKORY – wyodrębnił sytuacje diagnostyczne w swych badaniach nad agresją
Są to takie sytuacje jak:
-skarżenie
-odmowa pożyczenia jakiegoś przedmiotu
-posądzanie o kradzież, o oszukiwanie
-pomijanie w zabawie
-zniszczenie przedmiotu
-pożyczenie bez pytania
-oszukiwanie
Wg. Skorego dzieci odrzucane reagują w w/w sytuacjach zdecydowanie z większą agresją niż ich akceptowani rówieśnicy

Z badań – M. DEPTUŁY – wynika, że dzieci izolowane przez rówieśników bardzo często nie potrafią się bronić, upomnieć o to co im się należy, nie potrafią szukać pomocy dla siebie zarówno u dorosłych jak i u rówieśników.
Grochulska –wykorzystała sytuacje wyodrębnione przez Skorego i opanowała programy wspomagania rozwoju społecznego dzieci odrzucanych i izolowanych przez rówieśników. Badania opierały się na obserwacji zachowań się dzieci podczas kukiełkowej inscenizacji, w której zadaniem dziecka było wymyślenie i odegranie dalszego ciągu historyjki zawierającej jedną z sytuacji diagnostycznych Skorego.

Badania dotyczące kompetencji społecznej dzieci zainspirowały: Ł.Muszyńską, M.Deptułę, G.Kochańską, B Arską-Karłowską. Badaczki te opracowały interesujące przykłady sytuacji pozwalających obserwować np.
-gotowość do niesienia pomocy rówieśnikom,
-gotowość do działania na rzec nieznanych bliżej rówieśników
-gotowość kooperacji i współpracy

Badając kompetencje z perspektywy badacza możemy wykorzystywać specjalne zestawy zadań do wykonania, wywiady z dziećmi i sytuacje testowe. Pozwalają one poznać rozumienie potrzeb innych ludzi, trafność dostrzegania potrzeb rówieśników, rozróżnianie czynników dobrych i złych oraz wrażliwość na konsekwencje ludzkich czynów dla innego człowieka, poziom tolerancji wobec cech i zachowań innych.

Poznawanie kompetencji społecznej dziecka z perspektywy otoczenia.
Kryteria rodziców czy nauczyciela uwzględniają inne aspekty kompetencji społecznych. Badając rodziców stosujemy najczęściej takie metody badawcze jak: >wywiad, >ankieta.
Kierujemy się przy tym pewnymi zasadami zwłaszcza dotyczącymi konstruowania pytań.
Perspektywa nauczyciela na temat kompetencji społecznej dziecka. Badając nauczycieli najczęściej wykorzystujemy wywiady a także pewne fragmenty dotyczących kwestionariuszy, badających kompetencje społeczne np. w „Arkuszu zachowania się ucznia” – B. Mrokowskiej występują takie kategorie które dotyczą zachowań -antyspołecznych
-uspołecznienia
-przyhamowania dziecka w szkole CBJ-
Schaeffera i Aronsona
W „Adaptacji”-Rembowskiego znajdują się takie skale jak
*towarzyskość
*odsuwanie się
*nieśmiałość
„Arkusz społecznego zachowania się dziecka”-Soborskiego Zawiera następującą skalę
*współpraca z kolegami
*współżycie z kolegami
*podporządkowanie się regulaminowi

5.11.2004
Kompetencja społeczna dziecka

1.Kompetencja społeczna dziecka
Z punktu widzenia rówieśników kompetencje społeczne dziecka badamy wykorzystując główne techniki socjometryczne i wywiady z dziećmi. Techniki socjometryczne dostarczają nam wiedzę związanej ze statusem społecznym w danej grupie. Dzięki nim wiemy czy dziecko jest akceptowane, jaką role pełni w danej grupie i jaki jest jego stosunek do grupy.
Z punktu widzenia rodziców, nauczycieli badamy kompetencje społeczną dzieci wykorzystując wywiady o charakterze jakościowym lub ilościowym, mogą być one opracowane przez badaczy bądź mieć charakter wystandaryzowany.

O kompetencji społecznej dzieci informują nas skale:
-przyhamowanie
-zachowania antyspołeczne
-uspołecznienie zawarte w kwestionariuszu Markowskiej (to także arkusz obserwacji).
O kompetencji społecznej informują nas też skale:
-towarzyskość
-odsuwanie się
-nieśmiałość
-zawarte w kwestionariuszu CBI-Schoeffer Aronson (adaptacje Rembowski).

Perspektywa dziecka
W literaturze pedagogicznej jest mało propozycji do badania samooceny kompetencji społecznych dzieci. Najczęściej samoocena dotyczy młodzieży. M. Deptuła opracowała „kwestionariusz do badania” spostrzegania sytuacji w swojej klasie szkolnej w którym cześć pytań dostarcza wiedzy na ten temat. Również fragmenty kwestionariusza, wywiadu z dzieckiem Elżbiety Jackowskiej – pozwalają zebrać wiedzę na ten temat.

2.Skala samooceny kompetencji społecznej wg. M Deptuły.
Skala składa się z 17 twierdzeń, które są zgrupowane w trzech podskalach.
1 Podskala
1.Samoocena zdolności do komunikowania własnych uczuć innym ludziom (10 TWIERDZENIA )
samoocena do komunikowania uczuć obejmuje uczucia przyjemne np.
- radość
- zadowolenie
oraz uczucia nieprzyjemne np.
-strach
-gniew
-złość
2. Podskala
2. Samoocena dotycząca przekonania, że dziecko potrafi kierować swoim życiem ( 3 TWIERDZEŃ).
Na przekonanie o zdolności do kierowania swoim życiem składa się umiejętność obrony swych przekonań, mówienie prawdy nawet wtedy gdy jest to trudne oraz umiejętność podejmowania decyzji i planowania swojej przyszłości.
3.Podskala
3. Samoocena umiejętności nawiązywania i podejmowania bliskich związków z rówieśnikami ( 4 TWIERDZENIA ).
O umiejętności do nawiązywania i podtrzymywania bliskich związków z innymi świadczy zdolność do okazywania i przeżywania radości gdy koleżankę lub kolegę spodka cos miłego, rozpoznawanie sytuacji w których koleżanka lub kolega źle się czuje i podjęcie rozmowy na ten temat, cierpliwego słuchacza tego co ma do powiedzenia koleżanka lub kolega o swoich ważnych sprawach oraz zdolność do nawiązywania i podtrzymywania przyjaźni.

Postawiona wyżej skala była wykorzystywana w badaniach uczniów klas 5.Uczniowie najczęściej oceniali swoja kompetencję komunikowania uczuć zwłaszcza przykrych. W badaniach zastosowano także skale „ NIEUMIEJĘTNOŚCI ODMOWY ZAWARTA W KWESTIONARIUSZU SLICK-98” Stwierdzono, że im wyżej badani oceniali swoja kompetencję społeczną tym bardziej byli przekonujący, że potrafią odmówić alkoholu, swojej sympatii, przyjacielowi. Analiza związki pomiędzy podskalami składającymi się na samoocenę kompetencji społecznej a nieumiejętności odmowy wskazuje na to, że największą rolę odgrywa przekonanie o umiejętności kierowania swoim życia.

5.11.2004
Diagnozowanie zaburzeń procesu socjalizacji

1.Ustalenia terminologiczne
SOCJALIZACJA – w procesie socjalizacji dochodzi do integracji jednostki z grupą społeczną po przez uczenie się kultury tej grupy i pełnienie w niej własnej roli społecznej, Socjalizacja to przystosowanie człowieka do życia z innymi ludźmi oraz do kultury jako całości. Wiąże się ona z przestrzeganiem określonych norm i reguł życia społecznego.
Dysfunkcyjność procesu socjalizacji stanowi zasadniczą przeszkodę w osiąganiu zakładanych celów społecznych i uzyskiwaniu powodzenia w życiu przez pojedyncze osoby. W języku polskim posługujemy się następującymi określeniami dotyczącymi zaburzonego procesu socjalizacji. Niedostosowanie społeczne, niewydolność społeczna, wykolejenie społeczne. Na interpretacji zaburzeń socjalizacyjnych duży wpływ ma określony kontekst społeczno-kulturowy (zmienność tego co określamy normą).Istotne jest aby wcześniej i trafnie odróżniać ludzi, którzy mają lub będą mieli trudności z włączeniem się w życie społeczne. Badacze zajmują się diagnozowaniem zaburzeń w socjalizacji biorąc pod uwagę stabilizację zachowań ich wymiar antyspołeczny oraz aspołeczny uwypuklając czynniki ryzyka oraz subiektywne korelaty zaburzeń procesu socjalizacji.
Zachowania antyspołeczne to zachowania wymierzone przeciwko komuś lub czemuś np. agresja fizyczna, kradzieże, rozboje.
Zachowania aspołeczne to zachowania wymierzone przeciw sobie, zagrażają własnemu życiu np. alkoholizm, narkomania.
2. Analiza „ Wstępnej, wersji skali zaburzeń procesu socjalizacji wg. S. Kowalika.”

Schemat uzyskiwania informacji o zaburzonym procesie socjalizacji wg. S. Kowalika.

Cel narzędzia :
Zbieranie informacji o skali i charakterze zaburzeń procesu socjalizacji np. w szkole przed podjęciem działań resocjalizacji.
Adresat narzędzia :
To głownie przedstawiciele szkół, którzy z racji obowiązków zawodowych będą chcieli podejmować działania resocjalizacyjne. Skala ma pełnić określone funkcje, ostrzegawczą, orientacyjną, uwrażliwiającą a w przyszłości jeśli nie będzie miała charakteru anonimowego i lepiej zostanie określona jej wartość diagnostyczna to będzie mogła pełnić funkcję diagnostyczną.
Funkcja ostrzegawcza
Władze i osoby przygotowane do działalności resocjalizacyjnej powinny uświadomić sobie to, że na ich terenie są uczniowie z zaburzeniami procesu socjalizacji, jaki jest ich procent, jaki jest procent zaawansowania zaburzeń. Funkcja ostrzegawcza wiąże się z określeniem wielkości zachowań anty i aspołecznych, subiektywnych korelatów zaburzeń socjalizacji oraz czynników zwiększających ryzyko zaburzeń procesu socjalizacji.
Funkcja orientacyjna skali
Wiąże się z określeniem charakteru i przyczyn zaburzonego zachowania ujawnianego przez uczniów.
Funkcja uwrażliwiająca
Obejmując badaniami dużą liczbę uczniów, nadajemy odpowiednią rangę problemowi zaburzeń co zwiększa szansę, że zarówno uczniowie, ich rodzice, nauczyciele poświęcą więcej uwagi temu zagadnieniu.
Funkcja diagnostyczna
Diagnoza przy pomocy skali ma charakter selekcyjny i musi być potwierdzona i uzupełniona pełnymi badaniami psychologiczno-pedagogicznymi.

3.Zachowania antyspołeczne.
-wyładowania własnej złości na innych uczniów
-przynależność do paczki, której inni się boją
-używanie siły wymuszania czegoś od innych
-znajdowanie przyjemności w drażnieniu zwierząt i znęcanie się nad nimi
-celowe niszczenie lub uszkodzenie czyjeś własności ( w ciągu ostatnich 12 miesięcy )
-celowe grożenie komuś ( w ciągu ostatnich 12 miesięcy ), że uczyni mu krzywdę
-odebranie komuś czegoś przemocą ( w ciągu 12 miesięcy )
-włamanie się komuś do mieszkania, samochodu itd. ( w ciągu 12 miesięcy)
-robienie czegoś nagannego razem z kolegami ( w ciągu 12 miesięcy )

4.zachowania aspołeczne.
Zachowania przeciwko samemu sobie:
-poczucie osamotnienia w szkole
-znajdowanie przyjemności w towarzystwie kolegów, gdzie mogą popalić lub popić
-branie narkotyków od pewnego czasu
-częste branie leków z powodu złego samopoczucia
-wybór samotności zamiast towarzystwa koleżanek i kolegów
-częstotliwość brania niżej wymienionych środków w ostatnich 12 miesiącach
( codziennie, kilka razy dziennie, raz w miesiącu, rzadziej, nigdy )
-środki odurzające (do wąchania )
-inne narkotyki
-lekarstwa ( uspakajające, pobudzające, przeciwbólowe )
-alkohol (wódka, wino, piwo )

5.Subiektywne korelaty ( zależności współzależności ) zaburzeń socjalizacyjnych.
-częstotliwość przeżywania
*zadowolenia, radości, szczęścia, poczucia pełni energii
*wściekłości, smutku, poczucia rezygnacji
-problemy i brak wolnego czasu, wyniki w nauce, alkohol, narkotyki, nieporozumienia z rodzicami, brak przyjaciół, wygląd, znalezienie sensu życia, brak pieniędzy, kontakty seksualne
-przekonania badanego na temat tego, czy dane zachowanie zasługuje na potępienie i udostępnienie innych narkotyków, alkoholu, papierosów itd., przywłaszczenie rzeczy, które należą do innych, stosowanie drwin, ośmieszanie, znęcanie się, bicie i nie stawianie w obronie krzywdzonych, wygłaszanie poglądów nie zgodnych z własnym przekonaniami, oszukiwanie nauczycieli w obronie kolegów z klasy, oszukiwanie kolegów, aby być lojalnym wobec nauczyciela.
-opinia badanego na temat własnego stanu zdrowia ( b. dobry, zadowolony, zły )
-częstotliwość występowania w ciągu ostatnich 12 miesięcy tj. bóle głowy, kłopoty z żołądkiem, zawroty, mdłości, nerwowość, niepokój, nadmierne pocenie się, uścisk w gardle, gorączka
-plany na przyszłość ( po ukończeniu szkoły )

6. Czynniki zwiększające ryzyko zaburzeń socjalizacyjnych
-ocena wyników w nauce w porównaniu z innymi uczniami w klasie ( b.db, dość dobre, przeciętne, dość słabe, b. słabe )
-opinia badanego w klasie-czy jest to klasa, w której są nieporozumienia między uczniami, nauczycielami, jedni uczniowie znęcają się nad innymi, uczniowie palą papierosy, pija alkohol, nauczyciele traktują uczniów niesprawiedliwie, większość uczniów boi się nauczycieli, wielu uczniów boi się kolegów z innych klas lub szkół, są uczniowie który używają narkotyków, stawia się nadmierne wymagania wobec uczniów.
-oparcie w rodzinie, przekonanie badanego, że może liczyć na pomoc matki i ojca w przypadku trudnej sytuacji życiowej.
-ocena porozumienia się z matką i ojcem b. db. ,db, niezbyt dobrze ( czasem są spięcia ), negatywne, źle ( często są spięcia )
-negatywne doświadczenia w środowisku szkolnym- spotkanie się przemocą ze strony rówieśników, odczuwanie napięcia z którym badany nie umie sobie poradzić.
-przynależność ( w ciągu 12 miesięcy) do takich grup młodzieżowych jak: szalikowcy, anarchiści, sataniści, heavy metalowcy)
-doświadczenie sytuacji przymusu połączonej z zagrożeniem( czy groził Ci ktoś w ostatnich miesiącach, że robi Tobie coś złego ) jeśli nie uczynisz tego co grożący zechce? (zakreśl właściwą cyfrę?) nigdy, tak, raz albo dwa.

5.11.2004

Rozpoznanie systemu rodzinnego

1.Teoretyczne podstawy diagnozy systemu rodzinnego.
W badaniach nad rodziną opracowano model Circumplex- D. Olson i jego współpracownicy przyjęli w nim gł. Założenia – Rodzina jest systemem funkcjonalnym na podstawie 3 wymiarów:
1. SPÓJNOŚĆ
Jest określona jako więź emocjonalna, która łączy członków rodzin, ale także nasilenie indywidualnego poczucia niezależności od własnej rodziny.

Poziomy spójności
*systemy luźne
-bardzo niski poziom spójności, słaba więź emocjonalna
-członkowie rodziny spędzają dużo czasu poza rodziną.
-dystansują się od niej emocjonalnie
-rodzina nie posiada przyjaciół
-przyjaciół posiadają członkowie rodziny
-każdy z członków rodziny podejmuje samodzielnie, indywidualne decyzje życiowe.
-każdy z nich jest nastawiony na realizację samego siebie
*systemy odseparowane
-poziom spójności od niskiego do umiarkowanego
-umiarkowana, osłabiona więź emocjonalna
-wyraźne granice międzypokoleniowe
-widoczna współpraca małżeństwa
-utrzymywana przestrzeń prywatna, ale pojawiają się elementy przestrzeni rodziny ( celebrują
wspólne posiłki )
-pojawiają się pierwsi przyjaciele rodziny.
*systemy połączone
-poziom spójności od umiarkowanego do wysokiego
-więź emocjonalna rozwija się, zauważa się jeszcze granice międzypokoleniowe
-bardzo silna więź małżeńska
-rodzina wspólnie spędza czas wolny
-poszerza się przestrzeń rodzinna
-rodzina ma przyjaciół
-wszystkie decyzje rodzinne podejmowane są wsólnie
*systemy zwarte
-poziom spójności b. wysoki
-b. silna więź emocjonalna
-zanikają granice międzypokoleniowe
-pojawia się ścisła współpraca rodziców z dziećmi
-zanika przestrzeń prywatna, zatem wszelkie decyzje dotyczące spraw osobistych jak i
rodzinnych podejmowane są wspólnie.
2. ADAPTACYJNOŚĆ
Adaptacyjność – Wiąże się ze zdolnością systemu rodzinnego do reagowania na stres rozwojowy, przez zmianę struktury władzy, ról pełnionych w rodzinie. Istotne jest zachowanie równowagi między zdolnością do wprowadzania zmian a utrzymywaniem stanu dotychczasowego
Istotne zmiany adaptacyjności to:
-sposób wyrażania opinii
-stosowany system kontroli
-panująca dyscyplina
-negocjacje
-pełnione role
-reguły życia rodzinnego
Poziomy adaptacyjności
-poziom adaptacyjności bardzo wysoki
-występują pasywne i agresywne style wyrażania opinii
-brak lub łagodna kontrola
-trwają ustawiczne negocjacje ale umiejętności rozwijania problemów są b. słabe
-mają miejsce diametralne zmiany ról i zasad życia rodzinnego z których większość ma charakter ukryty i jest wymuszana arbitralnie.
*systemy elastyczne
-poziom adaptacyjmności od wysokiego do umiarkowanego
-charakteryzują się stanowczymi sposobami wyrażania opinii oraz egalitarnymi ( każdy ma prawo każdego kontrolować ) systemem kontrolowania.
-w rodzinie trwają negocjacje, które dzięki umiejętnościom rozwiązywania problemów są skuteczne
- ma miejsce wymiana ról społecznych i wspólne ich wypełnianie
- zasady życia rodzinnego ulegają powolnym zmianom
- nadal są ukryte, czasami występuje tendencja do ich wymuszenia.
*systemy ustrukturalizowane
-poziom adaptacji od umiarkowanego do niskiego
-występuje stanowczy sposób wyrażania opinii
-jest przywódca i demokratyczna kontrola
-trwają konstruktywne negocjacje i problemy są sprawnie rozwiązywane
-ma miejsce sporadyczne dzielenie i wymiana ról społecznych
-zaczynają dominować zasady jawne a ich przestrzeganie jest kontrolowane
-pętle negatywne
*systemy sztywne
-ma miejsce styl pasywny i agresywny wyrażania opinii
-jest autokrytyczny przywódca i nadmiernie rozwinięty stylem kontroli i kierowania
-negocjacje ograniczone stąd umiejętności rozwiązywanie problemów bardzo słabe
-dominują zasady jawne, ściśle egzekwowane
-role społeczne są sztywne stereotypowe

3 .PROCESY KOMUNIKATYWNE
Poziomy komunikatywne
*emocjonalne oddzielenia
-niska spójność i umiarkowana adaptacja
-ma tu miejsce znaczny dystans emocjonalny
-tworzą się sztuczne bariery komunikacyjne
-ma miejsce odtrącanie, odrzucanie, oskarżanie i silna emocjonalnie reaktywność np. lęki, strach, gniew, złość, poczucie winy.
*struktura zdezorganizowania
-wysoka adapcyjność i umiarkowana spójność
-trwają nieustanne negocjacje rozwlekłe, mało konkretne
-komunikaty są niejasne a przede wszystkim niekonsekwentne
-występuje brak osobistej odpowiedzialności
*relacje zrównoważone
-umiarkowana adaptacyjność i spójność
-negocjacje są skuteczne porozumiewanie efektywne ma miejsce odpowiedzialność za siebie i za to co się mówi
-występuje współpraca, pozytywne cele i konstruktywne potrzeby
*struktura sztywna
-niska adaptacyjność i umiarkowana spójność
-rzadko prowadzi się negocjacje
-obowiązują sztywne wzorce porozumiewania się
-maja miejsce tendencje do zdobywania przewagi nad innymi ( manipulacje )
-występuje przesadna odpowiedzialność i nadmierna zależność
*emocjonalne uwikłanie
-wysoka spójność i umiarkowana adaptacyjność
-ma tu miejsce wymieszanie celów i potrzeb, występuje emocjonalna reaktywność gł. w
formie lęku złości, poczucia winy
Olson analizując poziomy spójności i adaptacyjności oraz towarzyszące im wzorce komunikacyjne identyfikuje 16 typów rodzin a każdy z nich może być przypisany do 3 grup.
Mogą to być systemy:
# zrównoważony np. (elastyczny-odseparowany, elastyczny-połączony )
# pośrednie, z których jeden z wymiarów osiągnął wartości skrajne, a w związku z tym są
przejawy dysfunkcyjności ( np. chaotyczny-odseparowany, elastyczny zwarty)
# skrajne, których oba wymiary osiągnęły wartości skrajne i są one najbardziej zaburzone
( np. sztywny – luźny, chaotyczny – luźny, chaotyczny – zwarty, sztywny – zwarty )
2. Skala „Profil Rodzinny” wg. Z. Gaś
Inwentarz obejmuje 86 twierdzeń uporządkowanych w 6 skalach z których 3 dotyczą pozytywnych wymiarów funkcjonowania rodziny, a 3 trudności, które przeżywa rodzina .Możliwe jest też obliczenie wskaźnika – PF (poczucie funkcjonalności rodziny).
SKALE
*skala „S”- spójność rodziny. Bada czy członkowie rodziny przeżywają poczucie wspólnoty rodziny, bliskości emocjonalnej, czy rodzina posiada zwarty system wartości i przekonań.
*skala „A”- adaptacyjność Bada konstruktywność w radzeniu sobie z problemami, współdziałanie w trudnych sytuacjach, umiejętność negocjowania, wzajemne uzupełnianie się i wymienianie się rolami i obowiązkami, posiadanie wspólnych zainteresowań i rozrywek, zdolność analizowania wcześniejszych doświadczeń i konstuktywnego wykorzystywania wykorzystania ich w organizowaniu w przyszłości.
*skala „WZ” – wzajemne zrozumienie. Bliska wymiarowi komunikacyjności.Ujmuje ona elementy, styli rodziny które wskazują istnienie empatii, wzajemnego zrozumienia motywów i postępowania poszczególnych członków rodziny, otwartości na cudze komunikaty oraz wzajemnej percepcji członków rodziny.
Skala
„S”
„A” SKALE POZYTYWNE
„WZ”
*skala „RR”- role rodziny Bada negatywne aspekty pełnienia ról w rodzinie, czyli główne role patogenne.
*skala „TR”- trudności rozwojowe. Służy do mierzenia poczucia trudności rozwojowych to jest schematyzmu działania, stagnacje, bezradność sytuacji kryzysu.
*skala „DR”- dezintegracja rodzinna. Mierzy poziom trudności rodziny, zintegrowanych przeciwstawianiu się kryzysom. Bada czy sytuacje kryzysowe nie jednoczą rodziny, nasilaja jej poczucie zagrożenia i poziom dysfunkcyjności.
* „PF”- wskaźnik poczucia funkcjonalności
PF=(S+A+WZ):(RP+TR+DR)


Profil rodziny wykorzystywany w badaniach. Charakteryzuje się największa stabilnością wyników w grupie ojców. Niezwykle ważne od roli pełnionej w rodzinie najbardziej stabilne są skale:
-spójność
-role rodzinne
Najwyższym poziomem stabilności zwłaszcza w przypadku dzieci charakteryzuje się skala
„ WZ” a w przypadku matek wskaźnik „PF”.

Skale wykorzystywano w połączeniu z „testem postaw rodzicielskich” M. Ziemskiej i inwentarzem PCR- A. Roe dla dzieci.
Badania z wykorzystaniem profilu rodziny pozwalają na określenie współzależności miedzy opisem funkcjonowaniu rodziny przez dzieci a percepcją postaw wychowawczych.

Analizując relację dziecko – matka zauważa się
-poziom spójności rodziny zależy pozytywnie od postawy kochającej
-poziom adaptacyjności rodziny współzależy pozytywnie od nasilenia dwóch postaw kochającej i ochraniającej.
-wzajemne zrozumienie w rodzinie koreluje pozytywnie z postawą wymagającą matek
-pełnienie dysfunkcjonalnych ról w rodzinie współwystępuje z postawa odrzucającą i jest odwrotnie proporcjonalną do postawy ochraniającej
-poziom ogólnego uczucia funkcjonalności rodziny współzależy od postawy kochającej.

Analizując postawę dziecko- ojciec zauważa się
-poziom spójność i adaptacyjności współzależą pozytywnie od postawy ochraniającej
-wzajemne zrozumienie koreluje negatywnie z postawa wymagającą
-pełnienie dysfunkcjonalnych ról w rodzinie współzalezy od postawy wymagającej i odrzucającej
-trudności rozwojowe rodziny są odwrotnie proporcjonalnie do postawy kochającej
-ogólne poczucie funkcjonalności rodziny jest wprost proporcjonalne do postaw kochającej i liberalnej a odwrotnie proporcjonalnie do postaw wymagającej i ochraniającej

3. Diagnoza błędów wychowawczych w oparciu o koncepcję Antoniny Gryka
Błąd wychowawczy – to zdarzenie, które zachodzi z konkretnej sytuacji wychowawczej jest takim zachowaniem wychowawczym, które ma niekorzystny wpływ na doraźne funkcjonowanie wychowanka a także na jego rozwój bliższy lub dalszy. Błąd wychowawczy zaburza przebieg interakcji wychowanków, powoduje pejoratywną ocenę sytuacji wychowawczej przez wychowanka, negatywny obraz wychowawczy lub własnej osoby .Błąd wychowawczy spowodowany jest w sposób nieświadomy. Na jego popełnienie wpływ mają
*właściwości osobowościowe wychowawcy a zwłaszcza jego stosunek do ludzi
*w prywatnych teoriach wychowawczych tzn. przekonaniach na temat dziecka i jego rozwoju oraz na temat siebie jako wychowawcy
*w czynnikach sytuacyjnych, które wiążą się bezpośrednio z konkretna sytuacja wychowawczą

4. Górycka wyróżnia następujące rodzaje błędów:
-rygoryzm
-agresja
-hamowanie aktywności
-obojętność
- eksponowanie siebie
-uleganie
-zastępowanie
-ideologia dziecka
Osiem błędów wypatruje autorka w współwystępowaniu w różnym nasileniu trzech wymiarów:
 ekstremalna, emocjonalna akceptacja dziecka – ekstremalne, emocjonalne odrzucenie dziecka
 nadmierna koncentracja na dziecku – nadmierna koncentracja na sobie
 nadmierna koncentracja na zadaniu dziecka – niedocenianie zadań dziecka
! Niekonsekwencja – podstawowy błąd wychowawczy

5. Błędy wychowawcze możemy identyfikować podstawowymi metodami diagnozy:
-obserwacja zachowań wychowawcy
-analiza ich reprezentacji w umyśle wychowanka.
Badanie błędów obejmuje oba te parametry. Oba natomiast błędy popełnione przez rodziców musimy oprzeć na metodzie
-autopercepcji własnych postaw wychowawczych przez rodziców, oraz na określeniu charakteru ich reprezentacji w umyśle dziecka .

Górycka opracowała „Kwestionariusz autopercepcji wychowawczych”
Zawiera 33 pytania, twierdzenia wobec których rodzice ustosunkowują się, wyróżniając swoja opinie na temat rozwijania konkretnych problemów dotyczących praktyki wychowawczej. W kwestionariuszu są różne możliwości wypowiedzi zarówno w skali określającej danego zachowania jak w możliwości wyboru jednej z wielu podanej odpowiedzi. Twierdzenie odpowiadają określonym błędom wychowawczym.

„Kwestionariusz percepcji ucznia”
Jest drugim narzędziem zestawu metody identyfikacji błędów wychowawczych. Rozpoznaje on błędy wychowawcze rodziców na podstawie tego jak dziecko spostrzega zachowania rodzica. Ważne jest przy tym, że nie ocena rodzica w całości a ustosunkowuje się do jego konkretnych zachowań. Narzędzie zawiera 27 pozycji. Sposób podobny wybierania odpowiedzi jak wyżej. Do identyfikacji błędów wychowawczych Górycka wykorzystuje też inne narzędzia, są to :
-inwentarz doświadczeń
-kwestionariusz do badania nastrojów wychowanków w sytuacji wychowawczej
-kwestionariusz do badania reprezentacji sytuacji wychowawczej.