Praca człowieka jako podstawowa kategoria pedagogiki pracy.

SPIS TREŚCI:

PRACA

ZAWÓD

PRACA ZAWODOWA

ZAWODOZNAWSTWO

KWALIFIKACJE I KOMPETENCJE PRACOWNICZE

UMIEJĘTNOŚCI OGÓLNE I ZAWODOWE


Praca

W języku polskim termin ?praca? używany jest najczęściej w dwóch znaczeniach:
? Czynnościowy / funkcjonalny i oznacza pewną formę działania
? Rzeczowym / przedmiotowym i oznacza wynik, efekt, dzieło, wytwór działania

Praca w różnym ujęciu:
? Fizyka: praca to przesunięcie siły wzdłuż drogi
? Biologia: praca to ruch, jaki odbywa się w organizmach żywych, ale też reakcje chemiczne o charakterze organicznym
? Fizjologia: człowiek pracuje gdy porusza mięśniami ? praca dynamiczna i gdy utrzymuje je w stanie napięcia ? praca statyczna lub gdy następują określone przebiegi impulsów w sieci nerwowej i mózgu
? Psychologia: praca jest formą systematycznej aktywności umysłowej, która jest ukierunkowana na osiągnięcie celu
? Prawo: praca koncentruje się na tych aspektach działań ludzkich, które są konsekwencją stosunku umownego między dwoma osobami: pracodawcą i pracownikiem
? Socjologia: na definicję pracy składają się następujące elementy:
o Praca jest celową i świadomą działalnością
o Praca jest zespołem czynności społecznie zorganizowanych i realizowanych w ramach celowej organizacji społecznej
o Poprzez prace wytwarzane są nie tylko wartości gospodarcze, ale także kulturowe
o Wykonywanie określonej pracy wyznacza jednostce pozycję w społeczeństwie

Pracę człowieka można rozpatrywać w różnych aspektach
1. praca jest działaniem technicznym
2. praca jest działalnością ekonomiczną
3. praca jest procesem fizjologicznym
4. praca jest procesem psychicznym i intelektualnym
5. praca jest procesem społecznym

Praca wpływa na człowieka pozytywnie lub negatywnie, gdy jest realizowana w sprzyjających warunkach, zgodnie z kwalifikacjami, jest pozytywna. Może jednak również powodować stres, choroby itp., jest negatywna (np. mobbing)

Praca występuje wszędzie tam, gdzie efektem czynności człowieka jest produkt materialny lub innego rodzaju dobro spożywane poprzez wykonawcę lub innych ludzi.

Definicja pracy wg Stefana Klonowicza
PRZEZ PRACĘ NALEŻY OKREŚLIĆ WSZELKĄ DZIAŁALNOŚĆ CZŁOWIEKA ODBYWAJĄCĄ SIĘ W ŚCISŁYM POWIĄZANIU Z ODDZIAŁYWANIEM CZYNNIKÓW ŚRODOWISKA ZEWNĘTRZNEGO PROWADZĄCĄ DO ZASPOKOJENIA DOWOLNYCH POTRZEB LUDZKICH I WYTWORZENIA DÓBR MATERIALNYCH I DUCHOWYCH ZAPEWNIAJĄCYCH WYKONAWCY OKREŚLONĄ POZYCJĘ SPOŁECZNĄ I EKONOMICZNĄ. WSZELKA PRACA ODBYWA SIĘ DZIĘKI URUCHOMIENIU MECHANIZMÓW PSYCHOFIZJOLOGICZNYCH, KTÓRE POWODUJĄ PRZESTAWIENIE SIĘ USTROJU W TOKU WYKONYWANEJ CZYNNOŚCI ROBOCZEJ NA NOWY POZIOM CZYNNOŚCIOWY WYRAŻAJĄCY SIĘ PRZEDE WSZYSTKIM W CHARAKTERZE I INTENSYWNOŚCI PRZEMIANY MATERII ZAMIANACH PARAMETRÓW CECHUJĄCYCH POSZCZEGÓLNE UKŁADY I NARZĄDY POD WZGLĘDEM MORFOLOGICZNYM I FIZJOLOGICZNYM ORAZ ZMIANACH W STREFIE PSYCHICZNEJ CZŁOWIEKA I JEGO POWIĄZANIACH ZE SPOŁECZNOŚCIĄ LUDZKĄ.

Pojęcie pracy przeszło długą drogę: od przekleństwa, potępienia, upodlenia, znienawidzenia, beznadziejności, bezsensowności, przymusu, krzywdy, alienacji, degradacji do emancypacji, dezalienacji, wyzwolenia, wyzwolenia wartości od których zależna jest ludzka samorealizacja i los ludzkiej egzystencji.

Wyróżniamy 3 główne konteksty myślenia o pracy człowieka:
a) Uniwersalistyczny
b) Chrześcijański
c) Pragmatyczny

Możemy wyróżnić 6 aspektów pracy człowieka
? Filozoficzny
? Fizjologiczno ? psychologiczny
? Ekonomiczny
? Społeczny
? Moralny
? Wychowawczy (wychowanie przez pracę, wychowanie do pracy i wychowanie przez pracę)

Praca to jedna z podstawowych form aktywności człowieka, prócz niej są jeszcze zabawa i nauka, do tych aktywności można zaliczyć też walkę i twórczość.

Zawód

Wg Jana Szczepańskiego:
1) jako wewnętrznie spójny system czynności, stanowiących dla jednostki źródło utrzymania i określających jej pozycję społeczną;
2) jako stałe wykonywanie pewnych czynności bez względu na kwalifikacje;
3) jako populację tych, którzy wykonują te same czynności, np.lekarskie, nauczycielskie

Wg T. Nowackiego
Zawód to wykonywanie zespołu czynności społecznie użytecznych, wyodrębnionych na skutek społecznego podziału pracy, wymagających od pracownika odpowiedniej wiedzy i umiejętności powtarzanych systematycznie i będących źródłem utrzymania pracownika i jego rodziny.

Cechy zawodu:
- jest układem wyodrębnionych i powtarzanych czynności
- określa pozycję społeczno-zawodową pracownika
- stanowi źródło utrzymania
- wymaga specjalnego przygotowania zawodowego

Nomenklatura (klasyfikacja, systematyka zawodów) ? usystematyzowany podział zawodów i specjalności (wymagające przygotowania do pracy w okresie co najmniej 3 m-cy) występujących w gospodarce narodowej

Zawód a specjalność ? zawód jest nazwą szerszą podczas gdy specjalność traktuje się jako nazwę bardziej konkretyzującą układ czynnościowy, np. zawód ? pedagog
specjalność ?ped. pracy
Zawód wyuczony- całokształt wiedzy, umiejętności i predyspozycji pracownika nabytych w szkole i (lub) w praktyce, potwierdzony posiadanym świadectwem lub dyplomem i umożliwiający mu wykonywanie spójnego zespołu czynności społecznie użytecznych
Zawód wykonywany- wykonywanie wewnętrznie spójnego zespołu czynności społecznie użytecznych, wynikającego z jednostkowego podziału pracy, w celu zaspokojenia istotnych potrzeb życiowych.

Praca zawodowa

Wg T. Tomaszewskiego:
Praca zawodowa to działalność ludzi organizowana społecznie w taki sposób, aby prowadziła do powstawania wytworów społecznie wartościowych i do podnoszenia jakości życia wykonujących ją jednostek. (cele pracy zawodowej)

Z tych dwóch celów wywodzą się 2 postulaty:
1) Postulat wydajności pracy ? pracownik ma produkować dużo i dobrze, co jednak uwarunkowane jest wysokim poziomem kwalifikacji i motywacji zawodowych
2) Postulat humanizacji - praca która jest nie tylko źródłem utrzymania ale także potrzebą człowieka i czynnikiem jego dalszego rozwoju

W węższym rozumieniu praca zawodowa to czynności, które :
a) tworzą system wewnętrznie spójny
b) opierają się na określonej wiedzy i umiejętnościach
c) są skierowane na wytworzenie pewnych przedmiotów lub usług
d) wykonywane są systematycznie lub trwale
W ujęciu szerszym oprócz czynności bierze się również pod uwagę także zewnętrzne warunki pracy, ramy organizacyjne, korzyści materialne, prestiż zawodu, szanse zawodowe i inne elementy wpływające bezpośrednio lub pośrednio na proces i wyniki pracy zawodowej.

Zawodoznawstwo:
W znaczeniu szerokim to : interdyscyplinarny obszar wiedzy, zlokalizowany na pograniczu nauk społecznych, przyrodniczych technicznych lub ogół badań nad właściwościami i warunkami wykonywania zawodów, ich historycznym, społecznym i kulturowym znaczeniem, ich klasyfikacją, statystyką zawodową oraz ogólnymi problemami wyboru zawodu i przydatności zawodowej.

W znaczeniu wąskim to : wiedza o zawodach, a ujęte statystycznie obejmuje wyniki czynności badawczych i poznane prawdy odnoszące się do poszczególnych zawodów

Wg T. Nowackiego zawodoznawstwo ? to interdyscyplinarny obszar wiedzy znajdujący się na pograniczu wielu nauk.

Istotę zawodoznawstwa stanowią badania nad zawodem i pracą zawodową.

Zadania zawodoznawstwa :
- opisywanie zawodów wg analizy czynności zawodowych, warunków pracy i zadań pracowniczych
- ustalanie wiadomości i umiejętności charakterystycznych dla poszczególnych zawodów i specjalności
- opracowywanie charakterystyk kwalifikacji stanowiących podstawę dla orientacji zawodowej, poradnictwa zawodowego i edukacji zawodowej
- opracowywanie taryfikatorów kwalifikacyjnych dla poszczególnych stanowisk
- dostarczanie innym naukom o pracy i gospodarce narodowej podstawowej wiedzy o strukturze zawodowej i jej przemianach
- opis zmian zachodzących w treściach i charakterze pracy pod wpływem różnych czynników
- stała obserwacja i określanie zmian w społecznej strukturze zawodów

A. Bańka : zawodoznawstwo jest wiedzą o :
1. zawodach i związanych z nimi pracach obejmująca działania:
- gromadzenie informacji dotyczących prac i zawodów
- sprawdzanie danych i aktualizowanie opisów funkcjonalnych dobrze znanych i ugruntowanych zawodów
- badanie specyfiki zawodów i prac nowo pojawiających się na rynku pracy
- kalkulowanie i prognozowanie zmian na rynku pracy
2. metodach i strategiach badania rynku pracy
3. wykonawcach jako podmiotach pracy i zawodu
4. pracodawcach jako podmiotach kreujących miejsca pracy (ich potrzeby, oczekiwania, postawy, zachowania)
5. pracownikach jako podmiotach świadczących profesjonalną pomoc poszukującym pracy bądź zmieniającym lub wybierającym zawód
6. innych podmiotach rynku pracy, jak działacze polityczni, samorządowi

Kwalifikacje i kompetencje pracownicze

Kwalifikacje pracownicze to układ celowo ukształtowanych cech psychofizycznych człowieka, warunkujących jego skuteczne działanie
Wyróżniamy kwalifikacje:
? formalne ? określane ranga dyplomu
? rzeczywiste ? przejawiają się w konkretnym działaniu
? mistrzowskie(kluczowe, nowoczesne)

Kwalifikacje pracownicze Dieter?a Mertensa :

- zdolność i potrzeba pracownika do bycia i działania w różnych sytuacjach zawodowych, w tym sytuacjach alternatywnych
- zdolność i możliwość pracownika do podejmowania oraz realizowania zadań i ról zawodowych nasyconych tendencją do zmienności
- nastawienie pracownika, wyniesione z nowoczesnej szkoły zawodowej, do mobilnego, elastyczne, inicjatywnego i przedsiębiorczego oraz twórczego bycia we własnych i zakładowych sytuacjach zawodowych
- coraz wyraźniejsze dążenie do stawania się podmiotem pracowniczym, odznaczającym się : zdolnością do intelektualnego poznania, możliwością swobodnego wyboru, kompetentna decyzją i odpowiedzialnym działaniem

Kompetencje zawodowe ? struktura poznawcza złożona z określonych zdolności, zasilana wiedzą i doświadczeniem, zbudowana na zespole przekonań, że za pomocą tych zdolności warto i można inicjować oraz realizować skutecznie zadania zawodowe zgodnie z przyjętymi standardami.
Inaczej mówiąc, to zdolność wykonywania określonych zadań, a tym bardziej o uprawnienie do działania nieskrępowanego i twórczego na każdym stanowisku pracy.
Kwalifikacje i kompetencje zawodowe ?same kwalifikacje to punkt wyjścia w dążeniu i w dochodzeniu do kompetencji zawodowych. Natomiast kwalifikacje i kompetencje wyznaczają stany dopełniające się, umożliwiające dochodzenie do mistrzostwa zawodowego

Kompetencje rozwijają się w trakcie zbierania doświadczeń zawodowych
Kompetencje podstawowe:
1) zdolność do szukania i przetwarzania informacji, najczęściej coraz bardziej abstrakcyjnych
2) zdolność do pracy zespołowej
3) zdolność do funkcjonowania w coraz bardziej złożonych organizacjach oraz umiejętność formułowania problemów i szukania ich rozwiązań, odpowiedniego reagowania w nieprzewidzianych sytuacjach
4) zdolność do organizowania swojej pracy oraz umiejętności działania we własnym zakresie, stawiania sobie celów, priorytetów, które muszą być przestrzegane przy wykonywaniu pracy
5) zdolność organizowania pracy inny, w tym umiejętność wytyczania kierunków, negocjowania celów, kierowania środkami, decydowania i szukania kompromisowych rozwiązań oraz analizowania i kontrolowania uzyskanych wyników

Standard kwalifikacji to zbiór ustalonych norm określających wymagane dla danej grupy zawodowej zadania zawodowe, zakres wiedzy i umiejętności zawodowych wraz z zestawem sprawdzianów teoretycznych i praktycznych.
Składniki standardów zawodowych:
Poziom kwalifikacji
Treści kształcenia
Czas kształcenia
System kontrolny
Materiały edukacyjne
Baza edukacyjna
Poziom edukacji zawodowej

W strukturze zawodowej i kwalifikacyjnej ogółu pracowników wyróżnia się :
- pracowników bez kwalifikacji (do prac prostych)
- pracowników przyuczonych do zawodu (z min. przygot. Zawodowego do konkretnej pracy/może zdobyć formalne kwalifikacje poprzez, np. kursy)
- pracowników wykwalifikowanych (najliczniejsza grupa, przygotowani w szkole zawodowej) :
a) pracownicy z wykształceniem zasadniczym
b) -------------- II ---------------- średnim
c) -------------- II ---------------- wyższym
- pracowników wysoko wykwalifikowanych (z wyższym od obowiązującego wykształceniem ogólnym i zawodowym

Czynnością nazywamy zachowanie się ukierunkowane na realizowanie określonego stanu rzeczy lub na osiągnięcie określonego wyniku

Klasyfikacja czynności zawodowych:
* Dla nauczyciela przedmiotów teoretycznych:
1 czynności planowania
2 cz. konstrukcyjne (określenie kierunku i warunków działania)
3 cz. przygotowawcze ( przygot.stanowiska pracy, środków pracy)
4 cz. wykonawcze
- techniczne (gwarantujące przekształcenie tworzywa i uzyskania produktów)
- organizacyjne ( ustalenie optymalnych warunków działania)
5 cz. interpersonalne (zakładające współpracę między pracownikami)
6 cz. kontrolno-pomiarowe
7 cz. zakończeniowe

Układy czynnościowe i umiejętnościowe w odniesieniu do nauczyciela
- cz. związane z przygotowaniem zajęć teoretycznych
- cz. związane z organizacją i przebiegiem lekcji
- cz. związane z przeprowadzeniem kontroli i oceny wyników pracy umysłowej uczniów
- cz. wychowawcze
- cz. i zabiegi gwarantujące prawidłowy kontakt z domem rodzinnym, zakładem pracy i za środowiskiem uczniów
- umiejętność strukturalnego ujmowania treści nauczania
- um. Posługiwania się wiedza ogólną i zawodowa w konkretnych sytuacjach praktycznych
- um. wiązania teorii z praktyką
- um. wiązania nauki z techniką i z gospodarką
- um. wiązania poznania z działaniem
- um. myślenia technicznego i ekonomicznego
- um. projektowania i modelowania
- um. pozytywnego oddziaływania na zespoły uczniowskie
* dla nauczyciela zajęć praktycznych:
- cz. związane z przygotowaniem uczniowskich stanowisk pracy
- cz. instruktażowe
- cz. technologiczne
- cz. związane z procesem kontroli oraz oceny wyników pracy uczniów
- cz. z wiązane z ukończeniem dnia pracy przez ucznia
- cz. organizacyjne (zapewniające ład i porządek)
- um. pedagogiczne
- um. technologiczne
- um. praktyczne
- um. organizacyjne
Szczegółowe wykazy znajdują się w charakterystykach zawodowych i taryfikatorach kwalifikacyjnych

Umiejętności ogólne i zawodowe
Umiejętność to gotowość i możność celowego działania z wyborem i zastosowaniem najbardziej odpowiednich sposobów oraz z uwzględnieniem określonych warunków, gwarantujących właściwe rezultaty tego działania, to sprawdzona możliwość celowego wykonania pewnego określonego rodzaju działań.
- umysłowe (porównywanie przedmiotów i zjawisk, abstrahowanie, tworzenie pojęć, formułowanie sądów, wnioskowanie, dowodzenie i sprawdzanie, um. planowania, modelowania, uczenia się, twórczych)
- praktyczne 1) elementarne (wykonywanie ruchów prostych)
2) czynnościowe (wykonywanie prostych czynności)
3) złożone ( wykonywanie zespołów czynności tworzących określoną całość)

Przykłady dokumentów zawodowych:
-CV
-List motywacyjny
-Akta osobowe pracownika:

?kwestionariusza osobowego
?świadectwa pracy z poprzednich miejsc pracy lub innych dokumentów potwierdzających okresy zatrudnienia
?dokumentów potwierdzających kwalifikacje zawodowe
?świadectwa ukończenia szkół
?orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku
?umowę o pracę
?karta ewidencji czasu pracy
?ewidencje wynagrodzeń

-wniosek o refundację kosztów wyposażenia i doposażenia stanowiska pracy dla skierowanego bezrobotnego
-wniosek o przyznanie jednorazowo środków na podjęcie działalności gospodarczej
-wniosek o skierowanie na szkolenie finansowane z funduszu pracy
-wniosek o organizację prac interwencyjnych wniosek o zawarcie umowy o zorganizowanie stażu lub przygotowania zawodowego
-wniosek o zwrot kosztów przejazdu z miejsca zamieszkania i powrotu do miejsca zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, odbywania u pracodawcy stażu, przygotowania zawodowego w miejscu pracy
-wniosek o zwrot kosztów zakwaterowania
-zgłoszenie wolnego miejsca zatrudnienia lub przygotowania zawodowego
-umowa prace interwencyjne
-umowa o jednorazową refundację poniesionych kosztów z tytułu opłaconych składek na ubezpieczenie społeczne.
-umowa o przygotowanie zawodowe w miejscu pracy
-wniosek o zorganizowanie stażu dla bezrobotnych do 25 roku życia oraz dla bezrobotnych, którzy nie ukończyli 27 roku życia w okresie 12 miesięcy od ukończenia szkoły wyższej.
-wniosek o refundację ze środków funduszu pracy kosztów wyposażenia i doposażenia stanowiska pracy dla skierowanego bezrobotnego.
-wniosek o zorganizowanie przygotowania zawodowego w miejscu pracy
-oświadczenie o okresie zatrudnienia
-oświadczenie o nie przepracowanych 365 dniach.



Bibliografia:

Zygmunt Wiatrowski " Podstawy pedagogiki pracy"

B. Baraniak , A. Bogaj , S. M. Kwiatkowski ?Pedagogika wobec współczesności?

Wincenty Okoń ?Słownik pedagogiczny?

Redakcja naukowa- Mirosław Czapka ,,Psychospołeczne i pedagogiczne uwarunkowania pracy?