Znane archetypy w literaturze okresu starożytności
Kultura, a zatem i literatura czasów antycznych dala podwaliny pod dalszy rozwój twórczosci swiatowej, a szczególnie europejskiej. Najbardziej doskonalym i wszechstronnym dzielem antycznym okazaly sie mity. To tam utrwalone zostaly pierwsze wzory ludzkich postaw i zachowan. Nauka traktuje te wzory jako archetypy, czyli pradawne, niezmienne wyobrazenia, które tkwia w swiadomosci zbiorowej kazdej spolecznosci. Utrwalone gleboko w psychice ludzkiej ujawniaja sie w róznych dziedzinach wiedzy i dzialalnosci. Sam archetyp jest niezmienny, nie podlega przemianom historycznym.
Tak jak na poczatku wspomnialem, mity ludów starozytnych staly sie najcenniejszym zródlem wiedzy o ludziach, ich zachowaniach i wyobrazeniach. Mówily o powstaniu i naturze bogów, swiata, czlowieka, zbiorowosci spolecznych czy instytucji spolecznych. Glównymi bohaterami mitów sa bogowie, demony i herosi, tj. ludzie obdarzeni nadprzyrodzonymi wlasciwosciami, pólbogowie. To przekonanie o boskim pochodzeniu swiata, aczkolwiek czesto w rózny sposób pokazywany w pózniejszych religiach, jest jednak trwalym i niepowtarzalnym faktem. Nie ma zapewne na swiecie religii, która wykluczalaby pierwiastek boski. W kazdej religii oprócz tego pierwiastka boskiego, w zaleznosci od wyobrazni jej twórców, wystepuja liczni swieci, aniolowie, demony, diably. Tak wiec archetyp jaki stworzyli Grecy odnoszacy sie do narodzin swiata, powtarzal sie we wszystkich nastepnych zrodzonych religiach, czasach i kulturach. Najbardziej jednak wyraznym echem w swiadomosci i kulturach nastepnych epok zaznaczyly sie poszczególne postacie mitologiczne niosace ze soba pewne wartosci i pojecia. Najbardziej znanym i wszechstronnym w calej kulturze europejskiej jest postac Ikara, który do tej pory w naszej swiadomosci jest ucielesnieniem marzen i tesknoty czlowieka do wielkich odkryc, do przekraczania niemozliwych granic ,do oderwania sie od rzeczywistosci, a jednoczesnie los Ikara jest przestroga dla tych, którzy podejmuja sie karkolomnych czynów. Inna bardzo wymowna postacia jest Prometeusz. To pierwszy buntownik w literaturze greckiej. Za swoje wystepki przeciw Zeusowi zostal surowo ukarany. Jest symbolem buntu, smialosci i poswiecenia w obronie praw ludzkosci. Od jego imienia na okreslenie postawy buntu wobec Boga i niezgody na taki ksztalt swiata, w którym Stwórca zgadza sie na istnienie cierpienia, utworzono termin "prometeizm". Niedoscignionym wzorem milosci matki do swojego dziecka jest Demeter. Jest archetypem matki kochajacej, pelnej bólu i cierpienia po stracie córki, Kory. Taka milosc matczyna jest wpisana w ludzka nature, i nie mozna wyobrazic sobie innej matki, niz takiej, która poswiecilaby zycie w obronie wlasnego dziecka
Postac Odyseusza, jednego z bohaterów, nie mitów, ale "Iliady" Homera, jest "synonimem" wedrówki, zmagan z otaczajaca rzeczywistoscia i nieustannych doswiadczen, a kochajaca Penelopa jest juz raczej niedoscignionym wzorem wiernej i stalej w swej milosci zony.
Motyw Ikara obok motywu Odyseusza jest chyba najbardziej znanym motywem w literaturze swiatowej. Te dwie postacie z odleglej kultury antycznej sa wiecznie zywe w swiadomosci i kulturze nowozytnej. Równiez trwale wartosci do kultur i swiadomosci ludzkich wniosla postac Antygony. Podobnie jak Prometeusz jest symbolem buntu, lecz uznajac wyzszosc praw moralnych, boskich, nad panstwowymi, ludzkimi, grzebie brata, za co zostaje zywcem zamurowana i odbiera sobie zycie.
Mówiac o archetypach, o wzorach postepowania, nie sposób pominac "Biblii". Najbardziej przejmujacy, dramatyczny, a jednoczesnie budujacy jest przyklad Hioba. Dramat Hioba jest osobisty: walczy on sam o swoja godnosc, odpierajac racje przyjaciól, którzy nakazuja mu uznac wlasna wine i przyjac cierpienie jako kare za grzechy. Jest symbolem glebokiej wiary w Boga i niezlomnosci. Mimo cierpien nie zalamal sie, zachowujac ufnosc wobec Stwórcy, zostal wynagrodzony. Wiele archetypów mamy takze w przypowiesciach biblijnych. Sa tu zawarte postawy, uczucia oraz motywy postepowania czlowieka. Bohater przypowiesci "O milosiernym Samarytaninie" jest symbolem czlowieka milosiernego i litosciwego, pouczajacy, ze bliznim jest kazdy czlowiek bez wzgledu na narodowosc, rase czy stopien pokrewienstwa. Przykladem milosci rodzicielskiej i umiejetnosci wybaczania, moze byc przypowiesc "O synu marnotrawnym której ojciec radosnie wita wracajacego do domu syna, który bezmyslnie stracil caly swój majatek. Powrót jego traktuje jak zmartwychwstanie.
W przypowiesci "O siewcy" mamy przyklad czlowieka (gleba), który w rózny sposób wchlania slowa madrosci (ziarno). Jest tu udzielenie czlowiekowi rady, aby staral sie byc chlonnym sluchaczem pozytecznej nauki, slowa Bozego.
Oddzialywanie kultury starozytnej zaznaczylo sie równiez w takich dziedzinach jak np.: architektura czy sztuka. Prawie wszystko co powstaje w tej chwili bazuje na kulturze greckiej.
Do dzis w dziedzinie teorii literackiej zachowal sie podzial literatury na trzy rodzaje. Moze wspólczesnie gorzej jest z zachowaniem czystosci gatunku, lecz nadal obowiazuja te trzy gatunki stworzone przez Arystotelesa. Wspólczesny czlowiek nie zastanawia sie co mialo wplyw na jego zachowania, lecz juz starozytni definiowali i tworzyli pewne typy zachowan ludzkich