System ubezpieczeń

W Polsce sektor ubezpieczeniowy obejmuje ok. 2% PKB. W ciągu ostatnich lat można zaobserwować dynamiczny wzrost rynku, zarówno pod względem ilości towarzystw, gamy oferowanych produktów jak i zebranej składki. Prywatyzacja, dalsze otwarcie rynku, procesy dostosowawcze związane
z integracją z Unią Europejską, a przede wszystkim wpływ rozpoczętej się w 1999 roku reformy systemu zabezpieczenia emerytalnego czynią sektor ubezpieczeniowy jednym z najbardziej perspektywicznych sektorów polskiej gospodarki. Wszystkie firmy ubezpieczeniowe mają jeden wspólny cel: łączenie
i grupowanie wielu indywidualnych ryzyk w celu redystrybucji kosztów poniesionych strat z tych,
którzy je ponieśli na całą grupę. Dodatkowo ubezpieczenia na życie często połączone są z formą inwestowania i akumulacji kapitału. Na rynku ubezpieczeń w Polsce wyróżniamy następujące podmioty:
Towarzystwa ubezpieczeniowe w formie spółek akcyjnych. Firmy ubezpieczeniowe to spółki akcyjne prowadzące działalność ubezpieczeniową. Z założenia ich zadaniem jest generowanie zysku dla akcjonariuszy (pochodzącego z różnicy pomiędzy sumą zebranych składek i dochodami z inwestycji
a wypłatami odszkodowań i kosztami działalności).
Towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych. Towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych to z zasady niedochodowe organizacje, których uczestnikami są posiadacze polis. W przypadku pozytywnych wyników finansowych towarzystwa, pozostają one w rękach właścicieli polis; w wypadku, gdy firma ponosi straty muszą one również być pokryte przez właścicieli polis. Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, który rodzaj ubezpieczycieli (firmy ubezpieczeniowe czy towarzystwa wzajemne)
są efektywniejsze. Z jednej strony, firmy ubezpieczeniowe dzięki mechanizmowi ekonomicznemu muszą stale oferować innowacyjne produkty i redukować koszty, aby przyciągnąć nowych klientów
i wygenerować zysk. Z drugiej strony, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych mogą być atrakcyjniejsze finansowo, ponieważ zysk jest dzielony pomiędzy właścicieli polis a nie pomiędzy odrębnych akcjonariuszy.
Firmy reasekuracyjne. Reasekuracja jest to forma zabezpieczenia się firmy ubezpieczeniowej przed nadmiernym ryzykiem. Firma ubezpieczeniowa może w sposób wtórny pokryć swoje ryzyka w innej firmie w zamian za odpowiednią składkę. Firma, która ubezpiecza inne zakłady ubezpieczeń to firma reasekuracyjna.
Agenci ubezpieczeniowi. Agent ubezpieczeniowy działa w imieniu i na rzecz zakładu ubezpieczeń. Zawiera on umowy ubezpieczenia lub pośredniczy w ich zawieraniu. Za swoją działalność agent pobiera wynagrodzenie najczęściej w formie prowizji. Agenci ubezpieczeniowi dzielą się na agentów - pełnomocników, którzy są upoważnieni przez zakład ubezpieczeń do zawierania umów w imieniu tego zakładu oraz agentów ubezpieczeniowych - pośredników mających upoważnienie do pośredniczenia
w zawieraniu umowy ubezpieczenia.
Brokerzy ubezpieczeniowi. Brokerzy ubezpieczeniowi działają w imieniu i na rzecz klienta wykupującego ubezpieczenie. Mogą oni wyszukiwać w ofercie wszystkich firm ubezpieczeniowych takie sposoby pokrycia ryzyka ubezpieczającego się, które będą dla niego najlepsze. Wynagrodzenie brokera
to prowizja z zakładu ubezpieczeń, z którym została zawarta umowa. Broker, w przeciwieństwie
do agenta ponosi pełna odpowiedzialność finansową za błędy popełnione przy wykonywaniu usług doradczych.
Nadzór ubezpieczeniowy – PUNU. Z racji tego, że instytucje ubezpieczeniowe są instytucjami zaufania publicznego, ich działalność jest najczęściej regulowana i kontrolowana przez państwo. Formami regulacji są najczęściej koncesjonowanie działalności ubezpieczeniowej, kontrola nad bezpieczeństwem środków w gestii instytucji ubezpieczeniowych, ograniczenia dotyczące inwestowania środków w różne instrumenty rynku kapitałowego czy wreszcie gwarancje państwa w przypadku niewypłacalności instytucji ubezpieczeniowych. Nadzór i kontrola są szczególnie istotne w warunkach tworzącego się
i dynamicznie rozwijającego rynku. Kontrola taka leży również w interesie instytucji ubezpieczeniowych, gdyż np. spektakularne bankructwa firm ubezpieczeniowych powodują spadek zaufania w stosunku
do całej branży.
Produkty ubezpieczeniowe można podzielić na dwa podstawowe rodzaje, które różnią się od siebie zasadniczo, jeśli chodzi o cel ubezpieczenia, podmiot, przedmiot i zakres ubezpieczenia oraz przepływy finansowe z nim związane. Ubezpieczenia majątkowe i ubezpieczenia na życie stanowią dwa zupełnie odrębne segmenty rynku ubezpieczeń. W Polsce każdy z tych rodzajów ubezpieczeń musi być oferowany przez odrębną jednostkę prawną, tj. jedna firma nie może oferować obydwu rodzajów.
Ubezpieczenia majątkowe i odpowiedzialności cywilnej.Zasadniczo ubezpieczenia majątkowe pozwalają ochraniać naszą własność. Pokrywają one koszty naprawy lub nabycia dóbr trwałych, które zostały zniszczone lub zagubione. Osoby fizyczne najczęściej ubezpieczają swoje domy oraz samochody. Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej pozwala zabezpieczyć się od skutków finansowych szkód, które my powodujemy. Również ten typ ubezpieczeń znany jest z ubezpieczeń pojazdów
(tzw. OC).Potrzeba wykupienia ubezpieczenia majątkowego i odpowiedzialności cywilnej wzrasta
wraz ze wzrostem ilości i wartości majątku, który posiadamy. Podczas gdy zniknięcie naszego Trabanta sprzed uczelnianego parkingu nie spędzi nam snu z powiek, to, jeśli to samo stanie się z naszym nowym Volvo 820 - lepiej abyśmy posiadali polisę AC. Także, istnieje dużo większe prawdopodobieństwo,
że zostaniemy pozwani z powództwa cywilnego, jeśli jesteśmy bogaci niż w przeciwnym przypadku, (ponieważ wtedy nie moglibyśmy zapłacić odszkodowania).Ubezpieczenia majątkowe
i odpowiedzialności cywilnej trwają zazwyczaj jeden rok i są corocznie odnawiane. Strumienie pieniężne przez nie generowane wchodzą na rynki finansowe w formie krótkoterminowych inwestycji.
Ubezpieczenia na życie. Historia ubezpieczeń na życie w Polsce obejmuje okres około 130 lat. Rozwój ubezpieczeń na życie w pierwszej kolejności związany był ze wzrostem zamożności społeczeństwa.
Wraz ze wzrostem PKB, który jest podstawowym wyznacznikiem gospodarczego stanu danego kraju, wzrastają także wydatki na ubezpieczenia na życie. W polskich warunkach rozwój ubezpieczeń przypadł na wiek XIX. Pierwszym polskim zakładem ubezpieczeń na terenie zaboru austriackiego było Krakowskie Towarzystwo Wzajemnych Ubezpieczeń założone w 1868 roku w Krakowie, które rok później rozpoczęło prowadzenie ubezpieczeń na życie. Funkcjonowało ono na zasadach zbliżonych
do dzisiejszych towarzystw ubezpieczeń wzajemnych. Druga wojna światowa zamroziła portfele ubezpieczeniowe, nie były realizowane świadczenia ani nie zawierano nowych umów ubezpieczenia. Zagraniczni ubezpieczyciele opuścili nasz kraj, a z rodzimych firm przetrwało zaledwie parę.
Lata 1952 - 1984 charakteryzują się scentralizowanym i w pełni państwowym monopolem ubezpieczeniowym. Monopol ten stał się jednocześnie podstawowa zasadą organizacji ubezpieczeń
w Polsce Ludowej do 1984 r., stanowiąc jedną z podstaw socjalistycznej teorii ubezpieczeń. Począwszy od roku 1960 sprzedawane były także ubezpieczenia rentowe w siedmiu rodzajach. Równocześnie zostało wprowadzone ubezpieczenie zaopatrzenia dzieci. Nowy okres ubezpieczeń w Polsce otwiera ustawa
z 20 września 1984 r. o ubezpieczeniach majątkowych i osobowych, która umożliwiła powstawanie niepaństwowych towarzystw ubezpieczeniowych w formie spółdzielni lub spółek akcyjnych z udziałem, co najmniej 51% Skarbu Państwa. Nie wpłynęło to jednak znacząco na kształt rynku, gdyż monopolistą wciąż pozostawał PZU. Odgórnie decydowano o potrzebach społeczeństwa, które pozbawione swobody wyboru, jaką oferuje konkurencja na rynku nie specjalnie interesowało się ubezpieczeniami na życie.
Lata 1945 - 1989 były "stracone" z punktu widzenia możliwości rozwoju rynku ubezpieczeniowego,
jaki mógłby mieć miejsce w gospodarce rynkowej.
Kształtowanie się nowoczesnego rynku ubezpieczeniowego w Polsce należy wiązać z datą 28 lipca 1990 roku, a jest to moment podpisania ustawy o działalności ubezpieczeniowej. Ustawa ta zlikwidowała monopol ubezpieczeniowy państwa, dopuszczając możliwość powołania prywatnych zakładów ubezpieczeń o kapitale krajowym lub zagranicznym. Pozwoliło to na szybki rozwój rynku ubezpieczeń - zarówno z punktu widzenia ilości
jak i jakości działalności ubezpieczeniowej. Ustawa to zapoczątkowała swego rodzaju rewolucję
w ubezpieczeniach i - wraz z nowelizacją z 1995 roku - umożliwiła zinstytucjonalizowanie rynku ubezpieczeń. Po pierwsze w miejsce monopolu Państwowego Zakładu Ubezpieczeń powstał rynek,
na którym ubezpieczyciele mogli swobodnie prowadzić działalność ubezpieczeniową a dzięki wzrastającej konkurencji klienci mieli do wyboru coraz lepszej jakości produkty. Jako pierwsi na polskim rynku ubezpieczeń na życie działalność rozpoczęli:
• Powszechny Zakład Ubezpieczeń na Życie S.A.
• Towarzystwo Ubezpieczeń "Westa - Life" S.A
• Pierwsze Amerykańsko - Polskie Towarzystwo Ubezpieczeń na Życie i Reasekuracji "Amplico - Life" S.A.
• "Commercial Union" Towarzystwo Ubezpieczeń na Życie (Polska) S.A.
• Bankowe Towarzystwo Ubezpieczeń i Reasekuracji HEROS Life S.A.
• Towarzystwo Ubezpieczeniowe Nationale - Nederlanden Polska S.A.
• Towarzystwo Ubezpieczeń i Reasekuracji WARTA VITA S.A.
Ubezpieczenie na życie ma dwa zasadnicze cele: ochrona rodziny i najbliższych w wypadku śmierci ubezpieczonego (poprzez wypłatę odszkodowania) i akumulacja kapitału w celu osiągnięcia dodatkowych dochodów po przejściu na emeryturę. W pierwszym wypadku rodzina zmarłej osoby
(lub inna uposażona osoba) otrzymuje odszkodowanie pieniężne (w wysokości określonej w polisie).
Jest to szczególnie istotne w przypadku, gdy zmarły był głównym źródłem dochodu rodziny, ponieważ pozwala zmniejszyć lub zniwelować spadek stopy życiowej rodziny. W drugim przypadku, osoba przechodząca na emeryturę otrzymuje sumę równą wartości polisy, lub wykupuje w zamian za polisę miesięczne świadczenie emerytalne. Ubezpieczenie na życie wiąże się z corocznym, systematycznym, wieloletnim wpłacaniem składki ubezpieczeniowej, którą zakład ubezpieczeń inwestuje. Część składki przeznaczona jest na element ochrony życia, część na akumulacje kapitału, przy czym proporcje zależą
od rodzaju polisy. W skali gospodarki ubezpieczenia na życie generują stabilne strumienie środków finansowych, które wchodzą na rynki finansowe w formie długoterminowych inwestycji. W 1995 roku ukształtowała się struktura organizacyjno-instytucjonalna rynku ubezpieczeń. Rynek ubezpieczeniowy zaczął funkcjonować na zasadach gospodarki wolnorynkowej.
Warto również nadmienić o dwóch pojęciach charakterystycznych dla rynku ubezpieczeń na życie. Pierwsze to aktuariat, czyli dział nauki zajmujący się zastosowaniem matematyki i statystyki dla potrzeb ubezpieczeń na życie. Firma ubezpieczeniowa nie może rozpocząć działalności, jeśli we wniosku do Ministerstwa Finansów nie poda nazwiska aktuariusza. O tym jak trudny jest zawód świadczy fakt,
że w Polsce jest tylko kilkadziesiąt osób wykonujących ten zawód. Dla ubezpieczeń na życie charakterystyczny jest także underwriting medyczny, którego zadaniem jest właściwe rozpoznanie ryzyka i zakwalifikowanie do danej grupy taryfowej. Od momentu wprowadzenia nowelizacji do ustawy
o działalności ubezpieczeniowej rynek ubezpieczeniowy w Polsce znalazł się na prawidłowej drodze rozwoju.
W 1996 roku Polska reprezentowała poziom składki zbliżony do takich krajów jak Słowacja i Węgry, charakteryzowała się jednak najwyższą dynamiką rozwoju. W 1997 roku składka z ubezpieczeń na życie w przeliczeniu na 1 osobę wynosiła 28 ECU. Nadal jednak w krajach o najwyższym rozwoju ubezpieczeń (Szwajcaria, Wielka Brytania) przeciętny obywatel wydaje na ubezpieczenia na życie w ciągu tygodnia tyle samo lub więcej, co w Polsce w okresie roku. Według prognoz demograficznych proces starzenia się ludności będzie postępował. W roku 2020 udział osób w wieku powyżej 60 lat osiągnie 20% populacji. Prognozy te stanowią bardzo istotną przesłankę do stworzenia ludności realnych możliwości indywidualnego zabezpieczenia się na starość w postaci ubezpieczeń życiowych. Istniejące ograniczenia w dostępie zagranicznych ubezpieczycieli do rynku polskiego, ulegają stopniowej liberalizacji. Likwidacja istniejących barier nastąpi w dwóch etapach. Pierwszy, który skończył się w 1998 roku miał służyć ochronie słabszych kapitałowo ubezpieczycieli rodzimych. W następnym etapie - od 1999r. do 2004r. - działalność firm zagranicznych będzie nadal licencjonowana przez Ministerstwo Finansów, nie będzie także możliwości oferowania usług w obrocie transgranicznym. Na polski rynek ubezpieczeń na życie wpływ miały także, rozpoczęte w 1999 roku, reformy: ubezpieczeń społecznych i służby zdrowia. Uświadamiając potrzeby ubezpieczeniowe i legislacyjnie stwarzając nowe możliwości dysponowania kapitałem, aby chronił i zabezpieczał przyszłość, w dużym stopniu przyczyniły się
do rozwoju ubezpieczeń na życie w Polsce. Ważnym aspektem jest świadomość ubezpieczeniowa Polaków. Polscy klienci są bardzo przywiązani do marki. Długoletnia historia monopolu PZU i Warty spowodowała, że znaczna część społeczeństwa (około 50%) potrafi wymienić tylko te dwie firmy ubezpieczeniowe, a około 4% zna 3 lub więcej firm z tego rynku. Do najważniejszych podstaw prawnych regulujących działalność rynku ubezpieczeń na życie w Polsce należą: Ustawa o działalności ubezpieczeniowej z dnia 28 lipca 1990 r. wprowadzająca podział ubezpieczeń na dwa działy:
Dział I - Ubezpieczenia na życie i Dział II - Pozostałe ubezpieczenia osobowe oraz ubezpieczenia majątkowe, która w znaczący sposób zaczynała formować polski rynek ubezpieczeń na życie na wzór jednolitego rynku europejskiego. O wytyczne Unii Europejskiej oparto się między innymi wprowadzając zakaz jednoczesnego prowadzenia ubezpieczeń z działu I i II. Rozdział obydwu działów ubezpieczeń został przeprowadzony w interesie klienta. Ma on uniemożliwić przepływ środków finansowych między firmami. Charakter ubezpieczeń na życie - to ubezpieczenia długoterminowe - sprawia, że ubezpieczyciel jest na bardzo długo w posiadaniu dużych środków finansowych.
Ubezpieczenia inne niż życiowe są ubezpieczeniami krótkoterminowymi - przeważnie są to polisy jednoroczne. Zgodnie ze stanem na dzień 31 grudnia 1999 r. zezwolenie Ministra Finansów na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej
w Polsce posiadały 63 zakłady ubezpieczeń, z czego 30 prowadziło działalność w dziale ubezpieczeń
na życie. Firmy, które rozpoczynają dopiero działalność to najczęściej duże firmy międzynarodowe
(np. Generali Życie TU S.A.) o ogromnym zapleczu kapitałowym i bardzo ambitnych planach na najbliższe lata. Analizując rynek ubezpieczeń na życie w 1999 roku w Polsce nie można pominąć dwóch istotnych wydarzeń mających już obecnie lub w najbliższej przyszłości istotny wpływ na rozwój omawianego rodzaju ubezpieczeń. Są to dwie reformy wprowadzone w 1999 roku w życie: reforma ubezpieczeń społecznych oraz reforma służby zdrowia. Umowy grupowego ubezpieczenia na życie pracowników z zakładem ubezpieczeń w ramach pracowniczych programów emerytalnych opierają
się o ustawę z dnia 22 sierpnia 1997r. o pracowniczych programach emerytalnych. Umowy te mogą
być zawierane tylko dla ubezpieczenia na życie związanego z funduszem inwestycyjnym. Drugim,
mało dotychczas popularnym w Polsce typem ubezpieczeń, któremu to wróży się stopniowy rozwój,
jest ubezpieczenie rentowe. Niezależnie od normalnie zakupywanych rent zakłady ubezpieczeń wypłacać będą renty związane z wypłatą świadczeń emerytalnych w ramach II filaru.
Produkty na polskim rynku mają już zarówno ilościowe jak i jakościowe standardy światowe.
Atutem w walce rynkowej będzie polisa z funduszem inwestycyjnym. W pojedynku z funduszami inwestycyjnymi towarzystwa ubezpieczeniowe mają dużą szansę odnieść zwycięstwo dzięki rozbudowanej sieci sprzedaży. Do najważniejszych czynników wpływających na rozwój ubezpieczeń
na życie można zaliczyć:
• rozwój instrumentów substytucyjnych - instrumenty kapitałowe, obrót giełdowy i fundusze inwestycyjne,
• wzrost zamożności społeczeństwa,
• zwolnienia podatkowe - jest to czynnik, który najszybciej może się przyczynić do realnego wzrostu znaczenia ubezpieczeń na życie, brak jakichkolwiek ulg podatkowych dla osób inwestujących w polisy ubezpieczeniowe jest bardzo poważnym ograniczeniem dla rozwoju ubezpieczeń na życie.
System finansowy firmy ubezpieczeniowej oraz szeroko ujęta strategia marketingowa maj ze sobą wiele wspólnego, wzajemnie się uzupełniając. Dobrze skonstruowana i realizowana strategia marketingowa towarzystwa ubezpieczeniowego pozwala, zgodnie z przyjętymi założeniami gospodarki rynkowej, osiągać dodatkowe korzyści wynikające z trafnych decyzji finansowych, w tym lokacyjnych. Podmiot ubezpieczeniowy działający w warunkach silnej rynkowej konkurencji bazuje w znacznej mierze na wynikach badań rynkowych i marketingowych, dzięki którym podjęte decyzje, także w sferze finansowej stają się realne do osiągnięcia i stwarzają możliwości wypracowania nadwyżek finansowych. Elementem gospodarki finansowej towarzystwa ubezpieczeniowego jest jego polityka lokacyjna i wykorzystanie struktury lokat jako formy promowania.
Rynek ubezpieczeniowy jest jednym z najbardziej dynamicznie rozwijających się sektorów gospodarki. Ilość zmian zachodzących jednocześnie na tym rynku jest imponująca. Stale zwiększająca się liczba graczy na rynku i ich nieustanny wzrost stwarzają zapotrzebowanie na wykształconą kadrę ubezpieczeniową przygotowaną do funkcjonowania na rynku ubezpieczeniowym.