Tradycje Pomocy Społecznej w Polsce

Tradycje opieki i pomocy społecznej w Polsce sięgają początku dwunastego wieku, w Polsce jednak rozwój opieki społecznej przebiegał nieco inaczej niż na świecie. Są to dwie przyczyny:
- w Polsce reformacja nie rozwineła się tak jak w innych krajach i dlatego formy opieki kształtowały się raczej pod wpływem religii katolickiej.

Rozbiory polski i utracenie od XVIII wieku państwowości spowodowały, że w każdym zaborze opieka rozwijała się inaczej.

Początki opieki społecznej w Polsce związane są z działalnością zakonów i stowarzyszeń religijnych, a zwłaszcza z prowadzonymi przez nie szpitalami. Instytucje te zapewniały schronienie, noclegi, wyżywienie, odzież i opiekę zdemoralizowanym dorosłym dzieciom, bezdomnym włóczęgom, kalekom. „Klasztorne szpitale” – przytułki nosiły miano „Domów Gościnnych” Pierwszy w Polsce szpital został założony przy kościele panny Marii we Wrocławiu w 1108 roku, a kolejne to miedzy innymi szpital Cystersów Cystersów Jędrzejowie założony przez biskupa Gnieźnieńskiego Jarosława w 1152 roku, szpital świętego Michała założony w Poznaniu przez Mieszka Starego w 1170 roku. W szpitalach – przytułkach nie było wtedy lekarzy posługę wobec chorych spełniały osoby całkowicie nieprzygotowane do tej funkcji, częstokroć element nieprzygotowany, osoby chore, ułomne, włóczędzy a nawet przestępcy. Efektem takiej pomocy medycznej była bardzo wysoka śmiertelność chorych w szpitalach- przytułkach, która dochodziła nawet do 60-70%.
Oprócz szpitali pojawiły się zakłady grupujące chorych według rodzaju kalectwa lub choroby. Agustnianie zakładając w Inowrocławiu w 1268 roku szpital dla żołnierzy powracających powracających niewoli Tureckiej. Od 1327 roku przytułki dla trędowatych zlokalizowane są w Polsce poza obrębem miasta. Na mocy przywileju Księcia Jana Mazowieckiego Mazowieckiego 1425 roku utworzono szpitale dla biednych i starców. Oddziały dziecięce w szpitalach – przytułkach dla dorosłych zaczęto wyodrębniać dopiero w pierwszej połowie XVII wieku.
G.P.Baudouin zorganizował w Warszawie 1732 – 1736 rok przytułek zwany domem dla podrzutków. W zakładzie tym znajdowały schronienie i opiekę: Podrzutki, sieroty, dzieci więzione, rodziców upośledzonych umysłowo i dzieci matek leczonych aktualnie w szpitalach. Przebywając w domu dla podrzutków noworodki i niemowlęta miały zapewnioną opiekę zatrudnionych tam matek karmiących tak zwanych „Mamek” W wieku po niemowlęcym dzieci przekazywano na wieś do obcych rodzin na tak zwany „Garnuszek” Była to opieka sprawowana odpłatnie. Począwszy od XV wieku od działalności opiekuńczej prowadzonej przez zakony zaczynają włączać się osoby świeckie. Przy kościołach organizowane są bractwa składające się z osób świeckich. Do najstarszych najstarszych Polsce należy bractwo świętego łazarza założone w 1448 roku. Członkowie bractwa nie tylko sami opodatkowali się na cele dobroczynne, ale korzystając z nadanego im prawa stawali przed kościołem zbierając jałmużnie. Do ich obowiązków należało odwiedzanie chorych chorych więźniów oraz udzielanie im stosownego wsparcia.

Zakłady opiekuńcze w Polsce aż do epoki odrodzenia prowadzone były głównie przez kościół już od połowy XIV wieku spotykamy się z pierwszymi aktami prawnymi usiłującymi regulować działalność opiekuńczą państwa. Jednym z pierwszych aktów prawnych w Polsce dotyczących miedzy innymi opieki jest statut Wiśnicki z 1347 roku Kazimierza Wielkiego traktujący o sprawowaniu opieki nad upośledzonymi. W 1528 roku wydano akt prawny zatwierdzający zbieranie funduszu ubezpieczającego dla górników na Śląsku Opolskim daje początek ubezpieczeniom społecznym. Pierwsza w historii Polski ustawa psychiatryczna uwzględniająca konieczność sprawowania opieki na chorymi psychicznie zawarta jest w statucie Litewskim z 1529 roku Zygmunta Starego.
Od Połowy XVII wieku pojawiły się próby sekularyzacji opieki społecznej. Jednak, że proces sekularyzacji zakończony zostaje dopiero w latach szejździesiątych XIX wieku za panowania Augusta Poniatowskiego.
W drugiej połowie XVIII wieku sejm Polski wydaje tak zwaną konstytucję szpitalną 1775 rok w oparciu o którą powołano „Komisje nad szpitalami szpitalami koronie i wielkim księstwie Litewskim”. Komisja ta stanowiła centralny organ nadzoru nad dobroczynnością i przejęła duchowieństwa i zakonów nadzór nadzór opiekę nad szpitalami. Szpitalami okresie sejmu cztero letniego utworzone zostały niższe szczeble komisji – wojewódzkie komisje nadzorujące działalność zakładów opiekuńczych. Dekretem królewskim z 28.11.1817 roku zatwierdzona zostaje ustawa korpusu górniczego którą opracował Stanisław Staszic ustawa ta przewidywała niektóre formy pomocy społecznej dla górników jak np. zamkniętą i otwartą pomoc medyczną świadczenia materialne w przypadku choroby górników, hutników i ich rodzin. Na przełomie XIX i XX wieku rozpoczyna działalność Instytut Higieny dziecięcej. Instytut ten mieszczący się w Warszawie prowadził działalność lecznicza, profilaktyczną oraz higieniczną – wychowawczej. Matką, które przychodziły z chorymi dziećmi do lekarza udzielana była pomoc lekarska. Prowadzono jednocześnie poradnictwo w zakresie higieny i wychowania dzieci, a także stosowano niezbędne zabiegi lecznicze i higieniczne. Organizowano również pokazy pielęgnacyjne niemowląt i dzieci jednak ta działalność należała raczej do wyjątków wyjątków sprawowanej wcześniej opiece nad matką i dzieckiem.
Henryk Jordan 1842 – 1907 zorganizował on na krakowskich błoniach park dla młodzieży urządzenia parku służyły młodzieży szkół średnich oraz starszym dzieciom. System wychowawczy Jordana opieram się na współzawodnictwie grup młodzieży a samorządem. Instruktorzy prowadzili zajęcia w dwóch formach, gry i zabawy i zajęcia w warsztatach.
Warsztatach okresie miedzy wojennym tradycje ogrodów Jordańskich kontynuowano o zmienionej formie.
W 1932 roku powstało również towarzystwo ogrodów Jordańskich które działało do wybuchu 2 wojny światowej. Po zakończeniu drugiej wojny światowej, w Polsce organizowano również ogrody Jordańskie są to tym razem małe placówki przeznaczone głownie dla dzieci, w którym pod okiem instruktorów prowadzono zajęcia o charakterze raczej rekreacyjnym.
Od XIX wieku obserwuje się wzrost liczby i rozwój działalności rożnych stowarzyszeń i organizacji społecznych, które uzupełniają działalność instytucji państwowych państwowych zakresie pomocy społecznej.
Na przełomie XIX i XX wieku podobnie jak w europie sytuacja bytowa klasy robotniczej w Polsce była bardzo zła. Łagodzenie i nieznaczna poprawa tej sytuacji następowała powoli następowała dwoma drogami przez jednoczenie się klas robotniczych ich walkę miedzy innymi w postaci strajków, o poprawę warunków pracy i płacy, a także dbając o swoje własne interesy – popierali zmiany oraz reorganizację w służbie zdrowia, udzielając poparcie stowarzyszeniom i fundacją filantropijnym i wprowadzeniu ubezpieczeń społecznych. Pod koniec XIX wieku robotnicy wywalczyli: ośmiu godzinny dzień pracy dla dzieci z zakazem zatrudniania ich w porze nocnej i po niżej piątego roku życia, dziesięcio godzinny dzień pracy dla kobiet z zakazem zatrudniania ich pod ziemią i dwunastko godzinny dzień pracy dla mężczyzn. Z funduszy społecznych powstają szpitale wyznaniowe, górnicze, Nazarety, szpitale miejskie, prowincjonalne i inne. Do fabryk wprowadza się stopniowo inspektorów czuwających nad bezpieczeństwem bezpieczeństwem higieną robotników w 1885 – 1892. przy fabrykach fabrykach szpitalach organizowane są ambulatoria, ambulatoria których udzielana jest robotnikom doraźna pomoc lekarska. Wprowadza się także porady akuszeryjne dla ciężarnych robotnic organizowane są żłobki przy fabryczne.
Specyficzny charakter i zakres działania miała pomoc działalność działalność Polsce w okresie zaborów np. w zboże niemieckim główny ciężar opieki nad ubogimi ponosiły lokalne związki wspierania ubogich działające na terenie jednej lub kilku gmin. Prawo do opieki uzyskiwały osoby zamieszkujące na terenie danej gminy przez okres jednego roku. W zaborze niemieckim pomoc społeczna realizowana była w oparciu o ustawę z 6.6.1870 zmieniono następnie ustawą z 1894 i 1908.
W zaborze austriackim pomoc społeczna uregulowana była w sposób pośredni. Prawo do pomocy swoiszczyny nabywała dana osoba przez urodzenie się, zawarcie małżeństwa, przyjęcie stanowiska publicznego. Dowodem uprawniającym do otrzymania pomocy było odpowiednie świadectwo upoważniające do pobytu na terenie gminy i żądania pomocy w przypadku zaburzenia.
Sytuacja pomocy społecznej przedstawiała się najgorzej w zaborze rosyjskim gdzie dekret namiestnika carskiego z 1817 roku nakładał na gminy obowiązek udzielania pomocy ubogim pod warunkiem iż figurują oni w gminnych rejestrach stale mieszkającej ludności w zaborze rosyjskim działała tajna organizacja kobieca utworzona w Wrocławiu 1863 patronat opieki na więźniami.
W początkach pierwszej wojny światowej tragicznie przedstawiała się sytuacja bytowa polskich dzieci i młodzieży. Z powodu bardzo trudnych warunków i braku opieki oraz chorób dość liczne były zgony dzieci i młodzieży. Aż 50% stanowiły zgony dzieci nie przekraczających piętnastego roku życia. Już w początkach wojny powołano centralny komitet obywatelski w Warszawie, który w czaie swojego krótkiego istnienia z organizował 108 stałych schronisk dla dzieci i dorosłych, którzy nie byli zdolni do samodzielnego życia.
W kilka lat po odzyskaniu przez polske niepodległości uchwalona została konstytucja Rzeczpospolitej Polski 17.03.1921 rok, w której pięć artykułów dotyczyło pomocy społecznej. Określa opiekę społeczną jako „… zaspokojenie środków publicznych niezbędnych potrzeb tych osób których trwale lub chwilowo własnymi środkami materialnymi lub własną pracą uczynić tego nie mogą, jak również zapobieganie wytworzeniu się stany wyżej określonego”. Z trwałej opieki społecznej mogą korzystać osoby posiadające obywatelstwo polskie i zamieszkujące w danej gminie przez okres co najmniej jednego roku. Wykonywanie obowiązków opiekuńczych powie żono związkom komunalnym. Moc ustawy z 1923 roku rozciągnięto na cały obszar Rzeczpospolitej dopiero po zakończeniu wojny. W sytuacji panującego miedzy wojennej bezrobocia - pomoc dla rzeszy bezrobotnych świadczona była z środków funduszu pracy od 1933 roku oraz z środków społecznych od 1936 roku. Niezależnie od obowiązującej opieki społecznej nadal obowiązywała opieka prowadzona przez stowarzyszenie opiekuńcze, fundacje, gminy wyznaniowe i zgromadzenie zakonu. Całokształt spraw opieki społecznej leżał w gestii opieki ministerstwa opieki społecznej od 1920 roku w każdej gminie, mieście, dzielnicy pojawili się opiekunowie społeczni powołani rozporządzeniem prezydenta R.P. opiekunowie społeczni działali z samożadami oraz gminami i wojewódzkimi komisjami opieki społecznej, w skład których oprócz wymienionych opiekunów wchodzili przedstawiciele stowarzyszeń opiekuńczych opiekuńczych samożadów. Opiekunowie społeczni wybierani byli przez radę gmin na okres 3 lat, korzystali oni z ochrony praw podczas wykonywania obąwiasków, dysponowali oni budżetem gminy z którego mogli udzielać pomocy osobą potrzebującym. W początkowym okresie wojny Niemcy pozwalają jeszcze na działalność organizacji „Patronat towarzystwa opieki nad więźniami który udzielał pomocy więźniom polskim i ich rodzinom”. Tuz po rozpoczęciu działań wojennnych na terenie Polski powstał w Warszawie robotniczy komitet pomocy społecznej. Szerzyły się choroby brak było możliwości korzystania z opieki lekarskiej, znacznie pogorszyła się możliwość nabywania lekarstw.
Pierwsze lata po wyzwoleniu polski z pod hitlerowskiej okupacji 1945-1947 to okres ratownictwa pomocy społecznej powracającym a niemieckim obozów pracy i obozów koncentracyjnych oraz innych repatryjantom udzielano pomocy w formach dożywiani, dostarczania odzieży organizowania domów noclegowych noclegowych domów dla bezdomnych.
Lata 1947-1953 to okres reorganizacji i podatkowania pomocy społecznej. Ustawa o terenowych organizacjach władzy państwowej marzec 1950 rok anulowała w praktyce ustalenia ustawy o pomocy społecznej z 1923 roku w odniesieniu do dzieci i młodzieży.
W latach 1953-1970 przeważał pogląd, że ustrój polityczny zapewniający wszystkim obywatelom prace usuwa niejako automatycznie ubóstwo i nędze w skutek, czego działalność pomocy społecznej nie ma właściwie racji bytu pogląd ten w konsekwencji przyczynił się do zahamowania pomocy społecznej. Sytuacja ta ulęgła zmianie dopiero po roku 1958 z chwila powołania Ustawy Ministrów opiekunów społecznych i obsadzenia nimi rejonów odpowiadających sołedztwem był to moment przełomowy dla pomocy społecznej. Nastąpiło przejście z tak zwanej pomocy biernej na pomoc czynna polegającej na wyszukaniu osób i rodzin potrzebujących opieki i pomocy.
W wcześniej w 1958 roku powołano polski komitet społeczny, powstał pierwszy punkt czerwonego krzyża opieki nad chorymi w domu eksperyment ten uruchomiono w 1964 roku. Obowiązujący od wybuchu 2 wojny światowej system ubezpieczeń społecznych został w Polsce ludowej z reorganizowany obejmuje teraz ubezpieczenie obowiązkowe i dobrowolne. Zadania te realizuje zakład ubezpieczeń społecznych w ramach ubezpieczeń społecznych na wypadek chorób oraz różnego rodzaju rent :inwalidzkich, rolniczych rolniczych wyjątkowych idea zabezpieczeń społecznych została użewiczystniona. Zabezpieczenia społeczne doży wiec do: „zaspokojenia podstawowych potrzeb jednostki ludzkiej wywołanych przez określone zdarzenia: - podnoszenia materialnego poziomu życia ludności, chroniącego przed groźbą niedostatku i nędzy oraz umożliwiającego rozwijanie zainteresowań kulturalnych – celowego regulowania spożycia np. przez świadczenia w naturze lub w postaci okresowej usługi – korygowania podziału dochodu narodowego przez taki rozdział obciążeń obciąż świadczeń, które powodują iż lepiej zarabiający ponoszą zwiększone obciążenia na rzecz gorzej uposażonych”.
Tak wiec zabezpieczenie społeczne sprowadza się do instytucjonalizowania trzech zasad: zasady ubezpieczeniowej, zasady zaopatrzeniowej i zasady opiekuńczej
Dla potrzeb działalności praktycznej placówek pomocy społecznej w Polsce została zdefiniowana w ustawie o pomocy społecznej w ustawie z 28 listopada 1990 roku jest ona określona tam jako działalność zawodowa skierowana na pomoc osobom i rodzinom we wzmocnieniu lub odzyskaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie oraz na tworzenie warunku sprzyjających temu celowi. Należy wrzucić uwagę iż określenie to zawęża zbiorowość potencjalnych „Klientów socjalnych” do jednostek ich rodzin ale z drugiej strony sugeruję, że pracę socjalną można prowadzić nie tylko z ubogimi czy z niepełnosprawnymi którzy stanowią tradycyjną klientele pomocy społecznej