Międzynarodowe stosunki gospodarcze
I. ·PRZEDKLASYCZNE TEORIE WYMIANY.TEORIA KOSZTÓW ABSOLUTNYCH. MODEL A.SMITHA.
Spojrzenie na handel międzynarodowy, przyczyny jego rozwoju i związane z nim korzyści prezentowali twórcy ekonomii klasycznej ( klasycznej szkoły angielskiej), którzy za przejaw bogactwa narodowego uważali rozmiary produkcji dóbr i usług, a nienagromadzany pieniądz kruszcowy. W takim ujęciu przychody z eksportu mają znaczenie o tyle, o ile umożliwiają nabycie na rynku światowym dóbr i usług, których gospodarka nie wytwarza.
Już w starożytności zauważono koncepcje i teorie handlu międzynarodowego. Koncepcja psychozy lęku przed brakiem towaru – stosowali ją starożytni kupcy – jak najwięcej dla siebie, a jak najmniej dać innym, uzyskanie jak największej ilości dóbr przy jak najmniejszej zapłacie.
Po rozpadzie Imperium Rzymskiego feudalizmu odchodziło się od tej teorii i zaczęła pojawiać się „Doktryna słusznej ceny”. Zgodnie z jej teorią handel miał być korzystny dla obydwu stron po słusznej cenie, czyli cenie, która pokrywa koszty produkcji. Od XIII w słuszna cena to ta, która kształtuje się na rynku ( do środków produkcji wliczano zysk).
Wraz z rozwojem gospodarczym w XV i XVII, w, kiedy to zaczął się tworzyć kapitalizm pojawiła się „Doktryna merkantylizmu”. Zwolennicy tej doktryny różnili się, ale można było wśród nich wyróżnić 3 podstawowe cechy:
· Dopatrywali się źródeł bogactwa narodu w korzystnym kształtowaniu się bilansu handlowego
· Wychodzili z założenia, że celowe jest zwiększenie przez każdy kraj kruszców ( lub pieniędzy)
· Sugerowali stosowanie polityki ekonomicznej ( ograniczenie importu), by ulepszyć bilans handlowy.
Już w początkowym etapie merkantylizm zyskał krytyków i upadł.
Pierwszym klasykiem, który dokonał zasadniczego przełomu w spojrzeniu na korzyści z handlu międzynarodowego był A.Smith. Twierdził on, że jeżeli dwa kraje dobrowolnie prowadzą wzajemny handel, to niewątpliwie oznacza, że obydwa osiągają korzyści. W innym przypadku, bowiem, nie angażowałyby się w rozwój wymiany. Źródłem tych korzyści jest lepsze wykorzystanie zasobów każdego z krajów uczestniczących w wymianie i w konsekwencji zwiększone rozmiary produkcji. Warunkiem pojawienia się tych korzyści jest całkowicie wolny, nieograniczony żadnymi barierami handel międzynarodowy.
W ujęciu Smitha o kierunkach specjalizacji i korzyściach z handlu międzynarodowego decydować miały absolutne różnice kosztów wytwarzania między poszczególnymi krajami.Teoria kosztów absolutnych uważana jest za pierwszą, stosunkowo dobrze rozwiniętą teorię handlu międzynarodowego. Podstawą specjalizacji międzynarodowej są różnice kosztów wytwarzania mierzone nakładami pracy. Wymiana handlowa zachodzi wtedy, gdy jeden z krajów produkuje pewne dobra mniejszym kosztem, niż drugi, a inne wyższym.
Korzyści wymiany:
· Lepsze wykorzystanie posiadanych zasobów
· Rozszerzenia rynków zbytu
· Obniżenie kosztów poprzez zwiększenie szali produkcji
Teoria ta wyjaśnia tylko część zjawisk zachodzących w handlu zagranicznym. Sprawdza się w przypadku handlu surowcami, ( które występują tylko u jednego z partnerów), czy w przypadku wymiany produktów rolnych. Do najważniejszych jej elementów konstrukcyjnych należy założenie doskonałej przenośności kapitału i pracy nie tylko wewnątrz kraju , lecz takie w skali międzynarodowej. Mechanizm wolnej konkurencji wymaga nieskrępowanego przepływu kapitału i pracy, aby czynniki te mogły odnajdywać się w odpowiednich połączeniach.
Kapitał płynie, więc do zasobów pracy, a praca do zasobów kapitału, poszukując najkorzystniejszych do najkorzystniejszych dla siebie dziedzin i miejsc, w których każdy z dwu czynników wytwórczych mógłby osiągnąć maksymalną korzyść. Wolny handel, czyli swobodny przepływ towarów i usług poprzez granice krajów jest potrzebny po to, aby konkurencja zagraniczna wspomagała konkurencję wewnątrzkrajową. Dopiero mechanizm rynkowy wynikający z połączenia obu rodzajów konkurencji może zapewnić najlepsze efekty, czyli optimum działalności gospodarczej. O tym, jakie towary należy eksportować decyduje absolutna przewaga kraju nad zagranicą i zagranicy nad krajem, określona na podstawie różnic w kosztach produkcji. Kraj mający niższe koszty produkcji danego towaru niż zagranica ma nad nią absolutna przewagę, czyli staje się eksporterem tego towaru. W zamian kupuje towar, w produkcji, którego absolutna przewagę ma zagranica. Jednostkowe koszty produkcji w modelu A.Smitha są wyrażane jako rozkład pracy w godzinach.
II. TEORIA KOSZTÓW WZGLĘDNYCH ( KOMPARATYWNYCH) MODEL D.RICARDO.
Zasada kosztów komparatywnych zaproponowana przez Davida Ricarda. Koszt komparatywny ( alternatywny) - jest kosztem wytworzenia jednego towaru, wyrażonym w koszcie produkcji innego towaru w tym samym kraju.
Założenia:
· Jedynym czynnikiem produkcji jest praca
· Doskonała przenośność czynników produkcji z gałęzi do gałęzi
· Doskonała konkurencja – cena każdego dobra jest równa kosztowi krańcowemu
· Pełne zatrudnienie
· Niezmienność warunków produkcji
· Pełna równorzędność krajów
· Swoboda decydowania o strukturze wymiany
· Rozpatruje się dwa kraje i dwa towary.
Jeżeli pomiędzy krajami występuje różnica w komparatywnym koszcie dóbr, to każdy z nich specjalizuje się w produkcji tego dobra, które wytwarza relatywnie taniej, czyli ma przewagę komparatywną, ( przy czym oba dobra mogą być jednocześnie droższe w produkcji w porównaniu do dóbr wytwarzanych w drugim kraju).
Model D.Ricarda obejmuje dwa kraje i dwa produkty, i ma na celu wyjaśnienie istot,przewagi komparatywnej jako źródła korzyści ze specjalizacji i wymiany międzynarodowej. Model ten, poza walorami teoretycznymi i dydaktycznymi, nie ma w zasadzie żadnego znaczenia operacyjnego, czyli praktycznej użyteczności.
D. Ricardo przejął od A.Smitha pomysł sprowadzania wszystkich nakładów do jednego czynnika produkcji, tj. pracy ludzkiej. Pomysł ten był przydatny również, dlatego, że umożliwiał połączenie analizy kosztów wytwarzania ( wyrażanych w godzinach pracy) z wydajnością pracy, gdyż nakład jednostkę produkcji, np. 2 godziny pracy na sztukę może być interpretowany jako odwrotność wydajności pracy, występującej w postaci współczynnika: pół sztuki wyrobu na godzinę pracy ( oczywiście czynnik pracy odgrywał w całej teorii A.Smitha ważną rolę z innych przyczyn ekonomicznych i filozoficznych).
Następnym założeniem w modelu Ricarda jest doskonała przenośność czynników produkcji między dziedzinami produkcji oraz w przestrzeni wewnątrz kraju. Oznacza to, że zaniechanie lub ograniczenie produkcji w jednej dziedzinie i w jednym rejonie kraju umożliwi posłużenie się identycznym zasobem czynników produkcji ( czynnika pracy) w drugiej dziedzinie wytwarzania i w innym miejscu wewnątrz kraju. Można też to założenie rozumieć jako równoczesne z zerowym poziomem kosztów przestawienia aparatu wytwórczego na inna produkcję.
Dalsze założenia Ricarda – to całkowity brak przepływu czynników produkcji między krajami. To założenie jest formalnym uproszczeniem modelu i nie może być interpretowane jako odstępstwo Ricarda od teorii wolnego handlu.
W modelu Ricarda nie są uwzględniane korzyści skali produkcji. Oznacza to,iż w układzie specjalizacyjnym jednostkowe koszty produkcji w każdym kraju i w każdej dziedzinie są takie same jak w układzie autarkicznym,tj. przed podjęciem specjalizacji i wymiany handlowej.
Ostatnie założenia, które tu uwzględnimy, obejmują: niezmienność modelu w czasie, tzn. statyczny charakter analizy, ekwiwalentność wymiany handlowej między krajami oraz doskonałą przenośność towarów między krajami, czyli zerowy poziom kosztów wymiany, tj. transportu, ubezpieczeń itp.).
BIBLIOGRAFIA:
1. Maria Guzek „Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze:Zarys teorii i polityki handlowej”, wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań 2001r.
2. Elżbieta Jantoń – Drozdowska „Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze”, wydanie I, Poznań 2004r
3. Red.nauk. Maciej Piklikiewicz „Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze na przełomie wieków”, Warszawa 2001r.
4. Linda S. Goldberg, Michael W.Klein „Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze“, opracowanie wersji polskiej: Stanisław Ładyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997r.