Międzynarodowe stosunki gospodarcze

Gospodarkę światową możemy rozumieć na wiele definicji a oto kilka przykładów wg. J. Sodaczuka on jest historycznie ukształtowany jak zmienia się w czasie system powiązań ekonomicznych (produkcyjnych, handlowych, usługowych, itp. ) między różnymi krajami włączając w te kraje i ich gospodarki w światowy proces produkcji i wymiany. Możemy ją także rozumieć jako zbiorowość organizmów i instytucji funkcjonujących zarówno na poziomach krajowych jak i na szczeblu międzynarodowym tzn. np. regionalnym, ponadregionalnym lub globalnym. Bezpośrednio lub pośrednio zajmuje się działalnością gospodarczą oraz powiązanych z sobą w pewien całościowy system poprzez sieci międzynarodowych stosunków ekonomicznych. Takie ujęcie gospodarki może być oczywiście rozumiane wyłącznie dynamicznie tzw. system znajdujący się w stałym ruchu i rozwoju.

Z samej swej natury gospodarka światowa jest kategorią ekonomiczną a zarazem ma charakter historyczny to znaczy, że może zaistnieć dopiero na określonym etapie rozwoju historycznego. Oznacza to, że o gospodarce światowej mówimy wówczas, gdy funkcjonowały w ramach poszczególnych gospodarstw narodowych określone organizmy i instytucje gospodarcze, które nawiązywały i utrzymywały między sobą, na odpowiednio szeroką skale nieprzypadkowe i w miarę trwałe międzynarodowe stosunki ekonomiczne (np. handlowe i finansowe) sytuacja ta zaistniała dopiero w momencie kształtowania się kapitalizmu.

Głównymi podmiotami gospodarki światowej są lub mogą być:
-przedsiębiorstwa krajowe(narodowe)
-przedsiębiorstwa międzynarodowe (korporacje trans narodowe)
-gospodarstwa narodowe poszczególnych krajów wraz z instytucją państwową
-międzynarodowe ugrupowania integracyjne
-międzynarodowe organizacje gospodarcze

A oto kilka podmiotów gospodarki światowej. Przykładem najczęściej uznawane jest przedsiębiorstwo krajowe (narodowe) stają się podmiotami gospodarki światowej. Ale tylko gdy nawiązują i utrzymują znaczące pod względem funkcjonowania międzynarodowych stosunków ekonomicznych z innymi podmiotami gospodarki światowej.

Jednak że dla współczesnej gospodarki sytuacja bardziej typową jest to, że coraz więcej przedsiębiorstw krajowych w celu rozwiązań działalności i normalnego funkcjonowania musi wchodzić w różnorodne powiązania z innymi podmiotami gospodarki światowej. Nie są często w stanie istnieć w izolacji od zagranicy. Mowa tu zarówno o stosunkach handlowych i powiązań z zagranicą (np. eksport własnych produktów, import niezbędnych surowców i materiałów).

Gospodarka narodowa stanowi pewnego rodzaju strukturę, w której „sumuje się” działalność gospodarki przedsiębiorstw krajowych a także tych korporacji trans narodowych które będą określone działy w sferę swego działania.

Sfera gospodarki jest poddana w większości krajów szczególnemu nadzorowi państwa, są zazwyczaj stosunki z zagranicą, które państwo stara się kontrolować i kształtować za pomocą środków tzw. Zagranicznej polityki ekonomicznej. Stosując rozmaite środki polityki handlowe takie jak cło, środki para taryfowe i poza taryfowe. Państwo może wpływać na wielkość i strukturę obrotów handlowych z zagranicą, prowadząc określoną polityki kursu walutowego wpływając na nią, a poprzez to na stosunki gospodarcze z zagranicą.

Międzynarodowe organizacje gospodarcze spełniają przede wszystkim funkcje regulacyjną. Funkcja ta polega na ustawieniu pewnych wzorów czy norm postępowania. Organizacje międzynarodowe stosujące funkcje regulacyjne wzmacniają ją, gdy ustanowiona przez nią normą postępowania uzyskują moc prawnie obowiązującą i są egzekwowane od państw członkowskich pod groźbą określonych sankcji np.: politycznych, gospodarczych. Wiąże się to także z funkcją kontrolną, którą kraje członkowskie stosują również pod groźbą sankcji.

Trudno powiedzieć czy gospodarka światowa jest sumą gospodarstw narodowych. W przeciągu kilkunastu ostatnich lat stała się ona systemem zintegrowanych w tym że coraz trudniej jest z niej wydzielić niezależne gospodarstwa narodowe (mówimy tu o globalizacji światowej gospodarki). Poszczególne gospodarstwa krajowe przeciwstawiły się związkami handlowym, finansowo-walutowym i kapitałowymi. Warto zwrócić uwagę na przemiany gospodarcze kilkunastu ostatnich lat które bezpośrednio wpłynęły na międzynarodowa konkurencyjność kraju. Zmiany w rozwoju gospodarki w której nastąpił znaczny spadek przemysłu dla rozwoju gospodarki i wzrostu znaczenia usług.


Tabela nr1

Wyszczególnienia 1970 1980 1994
Rolnictwo 8,2 6,9 4,5
Przemysł 27,2 24,7 21,9
Usługi 54,0 55,8 64,6
Pozostałe 10,6 12,8 9,5
Źródło; opracowanie własne

Usługi stały się częścią handlu światowego, odnotowano wtedy największą dynamikę wzrostu, a 1992 stanowiły one prawie 20% wartości światowego handlu. Jak wykazuje raport OECD rozwój jest ściśle związany z przemysłem przetwórczym, a to że oni posiłkują się firmami usługowymi wynikało to ze wzrostu wydatków na reklamę, zarządzanie i system łączności.

Początek lat 90-tych wziął się z organizacji systemu w polskiej gospodarce, polegające na liberalizacji handlu i dostosowania do celów światowych. Skutkiem wdrożenia programu stabilizacyjnego był nie tylko spadek inflacji i urynkowienie gospodarki, ale również spadek popytu a w rezultacie pogorszenie sytuacji finansowo-ekonomicznej przedsiębiorstw. W następstwie przedsiębiorstwa dysponowały ograniczonymi środkami na inwestycje co nie pozwoliło na przyśpieszenie procesów restrukturyzacyjnych w tym czasie poziom napływu kapitału zagranicznego był dla polski był jeszcze niski, gdyż byliśmy postrzegani za obszar wysokiego zagrożenia. Dopiero 1992-1993 inwestycje stale rosły lecz przełom nastąpił dopiero od 1994 roku. Tempo wzrostu kapitału z roku na rok był coraz lepszy. Dopiero od 1999 r nastąpiło osłabienie koniunktury tak w Polsce, jak i na świecie ,był także wysoki ,ale jego tempo nie było już takie szybkie. W 1994 roku Polska zajęła zaszczytne 1 miejsce wśród krajów Europy środkowo-wschodniej na listach rankingowych firmy Ernst&Young , która obieła atrakcyjność krajów tego regionu dla zachodnich lokat kapitału. Mimo wszystko o poprawie pozycji polski jako lokat świadczy bez wątpienia uznanie w 1995 roku przez Departament Handlu USA, naszego kraju za jeden z dziesięciu tzw. wielkich wyłaniających się rynków. Jako jedyny kraj w Europie środkowo-wschodniej zaliczają się grupy obok Chin, Indonezji i innych krajów. Nawet na liście szesnastu takich krajów utworzonych przez dodatek biznesowy „Washingtan post” także nie znalazł się poza polską kraj z naszego regionu. O dobrych notowaniach zadecydował efekt wysokiego wzrostu polskiej gospodarki.


Stąd też w 1993 r. kontynuowana była realizacja przyjętych wcześniej i stale rozbudowywanych strategicznych założeń polskiej polityki zagranicznej. Wyrażały się one w dążeniu do zapewnienia bezpieczeństwa i rozwoju gospodarczego poprzez integrację Polski ze strukturami zachodnio europejskimi i euro atlantyckimi oraz w staraniach na rzecz trwałego ułożenia dobrosąsiedzkich stosunków z naszymi wschodnimi sąsiadami, a także w zaangażowaniu Polski we współpracę regionalną w Europie Środkowej. Ich urzeczywistnianie odbywało się w stosunkach dwustronnych oraz na płaszczyźnie wielostronnej - w ramach ugrupowań, instytucji i organizacji międzynarodowych. W miarę możności rozwijane były kontakty z państwami pozaeuropejskimi. Zadziwiająca dla niektórych (w obliczu okoliczności niesprzyjających) ciągłość polityki zagranicznej, aktywność międzynarodowa Polski, poprawiająca się sytuacja gospodarcza, a także niewątpliwie sprawna i gładka - zgodna z procedurami demokratycznymi - zmiana rządu sprawiły, iż Polska była postrzegana jako kraj stabilizujący sytuację w Europie Środkowo-Wschodniej

Z przeprowadzonych analiz dotyczących polskiej gospodarki wynika, że różnice między Polską a przodującymi krajami są nawet kilkudziesięciokrotne i nie są to jedynie różnice ilościowe, ale tak że bardzo istotne różnice jakościowe.23 Jak wynika z corocznych raportów Word Competitveness, oceniających gospodarki najważniejszych krajów na podstawie ok. 300 wskaźników podzielonych na 8 grup czynników istotnych dla oceny konkurencyjności, Polska zajmowała w latach 1998-2000 miejsce około 45. 24 Tabela nr 2 przedstawia ranking IMD World Competitiveness dla 20 pierwszych miejsc oraz miejsce polskiej gospodarki w prezentowanym rankingu konkurencyjności.
Niska pozycja polskiej gospodarki znajduje również potwierdzenie w rankingu Financial Times, dotyczącym poziomu dziedzin gospodarki opartych na wiedzy Polska zajmuje wśród 25 państw OECD 23 pozycje (dla porównania Węgry na 6 , Czechy na 21).25 Pozycja Polski w rankingu konkurencyjności znacznie spadła, co jest niepokojące i wskazuje na konieczność priorytetowego potraktowania poprawy konkurencyjności polskiej gospodarki.
Jak już zostało wspomniane, wskaźnik Światowego Forum Ekonomicznego jest
Jeden z najważniejszych i najpowszechniej stosowanych indeksów syntetycznych, których celem jest pomiar międzynarodowej zdolności konkurencyjnej 80 krajów. W jego skład wchodzą trzy rankingi (indeksy): technologii, instytucji publicznych, otoczenia makroekonomicznego, które z kolei dzielą się na subindeksy.

Tabela nr 2

Ranking konkurencyjności IMD World Competitiveness Yearbook 1998-2000

KRAJ
2002 2001 2000 1999 1998
Stany Zjednoczone 1 1 1 1 1
Finlandia 2 3 4 5 6
Luksemburg 3 4 6 3 3
Holandia4 4 5 3 4 4
Singapur 5 2 2 2 2
Dania 6 15 13 9 10
Szwajcaria 7 10 7 7 9
Kanada 8 9 8 10 8
Hong Kong 9 6 12 6 5
Irlandia 10 7 5 8 7
Szwecja 11 8 14 14 16
Islandia 12 13 9 13 18
Austria 13 14 15 18 24
Australia 14 11 10 11 12
Niemcy 15 12 11 12 15
Wielka Brytania 16 19 16 19 13
Norwegia 17 20 17 16 11
Belgia 18 17 19 21 23
Nowa Zelandia 19 21 18 17 17
Chile 20 24 25 25 27
Polska 45 47 38 40 44
Źródło: na podstawie
http:// www.imd.ch z dnia 2003-08-23.



Polska gospodarka spadła w omawianym rankingu w miejsca 41 w roku 2001 na
miejsce 51 w 2002. Tabela nr 3 przedstawia 10 pierwszych krajów w rankingu
konkurencyjności Światowego Forum Ekonomicznego.




Tabela nr 3

Ranking międzynarodowej konkurencyjności Światowego Forum Ekonomicznego


Kraj Miejsce w 2002 Miejsce w 2001
Stany Zjednoczone 1 2
Findlandia 2 1
Tajwan 3 7
Singapur 4 4
Szwecja 5 9
Szwajcaria 6 15
Australia 7 5
Kanada 8 3
Norwegia 9 6
Dania 10 14
Polska 51 41
Ź ród ł o: Światowe Forum Ekonomiczne,
http://www.weforum.org z dnia 2003-08-23.




Polska najniżej oceniona została w rankingu w indeksie instytucji publicznych
(miejsce 61), w zakresie otoczenia makroekonomicznego znalazła się na miejscu 54, a w indeksie technologii na miejsce 36 (por.: tabela nr 4)
W każdym z trzech rankingów Polska spad ł a w 2002 roku w porównaniu 2001,
przy czym najmniejszy spadek został zanotowany w przypadku rankingu technologii (spadek o jedno miejsce), o 4 miejsca spadliśmy w rankingu otoczenia makroekonomicznego, a największy spadek został zanotowany w przypadku trzeciego rankingu, bo aż o 21 miejsc.

Do słabych stron konkurencyjności polskiej gospodarki, które powodują
ograniczenie dynamiki wzrostu gospodarczego, należą m.in.:
niesprawność rynku pracy, czego efektem jest narastające bezrobocie strukturalne;
- niedostateczny rozwój i dostęp do infrastruktury technicznej (autostrady i szybkie, zmodernizowane linie kolejowe);
- niedostateczny rozwój rynku kapitałowego, powodujący długo trwałe utrzymywanie się wysokich kosztów pozyskiwania kapitału dla finansowania rozwoju przedsiębiorstw;
- spadek dynamiki napływu inwestycji bezpośrednich;
- niska aktywność krajowych przedsiębiorstw na rynkach międzynarodowych;
- niestabilne otoczenie legislacyjne;
- niedostateczna sprawność organizacyjna na szczeblu mikroekonomicznym;
- niski stopień innowacyjności polskiej gospodarki;
- bariery rozwoju przedsiębiorczości.



Tabela nr 4

Miejsce Polski w indeksach rankingu konkurencyjno ś ci Ś wiatowego Forum Ekonomicznego w
2002 roku


Indeks technologii-36
Subindeks innowacji Subindeks ICT Subindeks transferu
technologii
29 36 23
Indeks otoczenia makroekonomicznego – miejsce 54
Subindeks stabilności
makroekonomicznej Credit rating Wydatki rządowe
62 31 43
Indeks instytucji publicznych – miejsce 61
Subindeks ustawodawstwa Subindeks korupcji
54 62
Ź ród ł o: opracowanie własne na podstawie Światowe Forum Ekonomiczne, http://www.weforum.org
z dnia 2003-08-23.


Wśród silnych stron polskiej gospodarki znajdują się m.in. niski udział kosztów
pracy w PKB oraz poziom informatyzacji kraju.
W budowaniu międzynarodowej pozycji konkurencyjnej coraz większego
znaczenia nabieraj ą czynniki technologiczne, które wpływają na strukturę danej
gospodarki oraz jej zdolność eksportową . Polskie przedsiębiorstwa, tymczasem,
konkuruj ą najczęściej na rynkach światowych za pomocą cen, co jest efektem posiadania tanich surowców, taniej siły roboczej oraz struktury eksportu, zdominowanej przez produkty o niskim stopniu przetworzenia.
Najwyższą pozycję w rankingu konkurencyjności gospodarek WEF zajęły w
2002 roku Stany Zjednoczone, które awansowały z miejsca 2 w 2001 roku. Znaczący wzrost w rankingu odnotowała Szwajcaria, awansując z miejsca 15 w poprzednim roku na miejsce 6. W rankingu lepsze ni ż w 2001 roku miejsca osiągnęły równie ż Chiny i Indie.
Francja okazała się by ć jednym z najmniej konkurencyjnych krajów UE, zajmuj ą c miejsce 30. ( w 2001 miejsce 20). Największy spadek dotyczy Turcji (z miejsca 54 na 69).

W tabeli nr 5 ukazana zosta ł a pierwsza 20, z podziałem na indeksy rankingów. W przypadku wielu analizowanych krajów miejsce w rankingu konkurencyjności jest zbliż one do miejsca w rankingu technologii.

Tabela nr5
Ranking konkurencyjności 2002

Kraj Ranking konurencyjności Ranking indeks technologii Ranking instytucji publicznych Ranking otoczenia makroekonomicznego
Stany Zjednoczone 1 1 16 2
Finlandia 2 3 1 14
Twjwan 3 2 27 6
Singapur 4 17 7 1
Szwecja 5 4 15 34
Szwajcaria 6 6 8 5
Australia 7 9 5 4
Kanada 8 8 9 12
Norwegia 9 10 12 7
Dania 10 11 2 31
Wielka Brytania 11 15 6 16
Islandia 12 16 3 24
Japonia 13 5 25 29
Niemcy 14 12 14 22
Holandia 15 19 10 19
Nowa Zelandia 16 27 4 17
Hong Kong 17 32 13 3
Austria 18 23 11 23
Izrael 19 7 17 62
Chile 20 33 19 13
Polska 51 36 61 54
Ź ród ł o: opracowanie własne na podstawie Światowego Forum Ekonomicznego,
http://www.weforum.org z dnia 2003-08-23.




W lutym 2003 roku Światowe Forum Ekonomiczne opublikował o ranking 82
najbardziej zinformatyzowanych krajów świata. Miejsce Stanów Zjednoczonych zajęła Finlandia. Kryterium, jakie obowiązywało w rankingu, to zasięg wykorzystania najnowocześniejszych technologii przez osoby indywidualne, biznes administrację . Zdaniem autorów Stany Zjednoczone nadal pozostaną liderem w innowacyjnoś ci. W sytuacji, gdy gospodarka światowa przeżywa kryzys, wykorzystanie informatyki i najnowszych osiągnięć telekomunikacji stanowi największy bodziec dla rozwoju gospodarczego. Polska znalazła się w tym rankingu na 39. miejscu, uzyskuj ą c 3,85 punktów na 6 możliwych. W 2000 roku Polska znajdowała się na pozycji o 4 miejsca wyższej. Finlandia ma ocenę 5,92. Finowie twierdzą , że w rozwoju i wykorzystaniu zaawansowanych technologii bardzo im pomogła dobra współpraca firm z uczelniami. A takich powiązań w Polsce wciąż brakuje. Przed naszym krajem znalazły się m.in. Łotwa (38), Indie (37), Węgry (30). Najsurowiej (Polska dopiero na 70. miejscu) zostaliśmy ocenieni za stan ustawodawstwa dotyczącego wykorzystania najwyższych technologii. Dopiero na 62. miejscu sklasyfikowano polską infrastruktur ę dla tej dziedziny. Jesteśmy na 58. miejscu, jeśli chodzi o kryterium łatwości uzyskania nowych linii telefonicznych, na 57., jeśli
chodzi o liczbę faksów na 1000 mieszkańców, a na 61., jeśli chodzi o oficjalne
ograniczenia komunikacji internetowej. Natomiast 37. miejsce zajmujemy w rankingu krajów, gdzie nastąpił największy odpływ specjalistów. Polska została sklasyfikowana na 23. miejscu pod względem produkcji urządzeń przy wykorzystaniu najbardziej rozwiniętych technologii, na 25. pod względem wydatków (% PKB) na oświatę . Miejsca za Polską zajęły m.in.: Słowacja, Grecja, Litwa, Meksyk, Chorwacja. 26 W tabeli nr 6 zaprezentowane zostało porównanie rankingu WEF, WCY oraz wykorzystania nowoczesnych technologii w roku 2002, dla pierwszej dziesiątki oraz z uwzględnieniem miejsca Polski w tych rankingach.

Tabela nr 6

Porównanie rankingów w 2002 roku

Miejsce w 2002
Roku WEF WCY Ranking wykorzystania
nowoczesnych technologii WEF
1 Stany Zjednoczone Stany Zjednoczone Finlandia
2 Finlandia Finlandia Stany Zjednoczone
3 Tajwan Luksemburg Singapur
4 Singapur Holandia Szwecja
5 Szwecja Singapur Islandia
6 Szwajcaria Dania Kanada
7 Australia Szwajcaria Wielka Brytania
8 Kanada Kanada Dania
9 Norwegia Hong Kong Tajwan
10 Dania Irlandia Niemcy
POLSKA 51 45 39
Źródło: opracowanie własne.

Wysoka pozycja w wykorzystaniu nowoczesnych technologii nie zawsze gwarantuje wysokie miejsce w międzynarodowym rankingu konkurencyjności, ale niewątpliwie istniej ą relacje pomiędzy innowacyjnością , wzrostem gospodarczym i konkurencyjnością . Innowacje odgrywaj ą znaczącą, jeśli nie najważniejszą rolę w kreowaniu trwałej konkurencyjności, a szczególna rola przypisywana jest konkurencyjności technologicznej i innowacyjnej, której podstawowe wskaźniki to: całkowite wydatki na B+R jako % PKB, struktura wydatków na B+R, bilans płatniczy technologii, zgłoszenia patentowe
zewnętrzne i wewnętrzne, liczba pracowników naukowo-badawczych, liczba publikacji naukowych, nakłady na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach przemysłowych. Wymienione wskaźniki w przypadku polskiej gospodarki nie wykazują , niestety, tendencji wzrostowej.

Literatura:
1. „Współczesna gospodarka światowa” pod red. A. Barbary Kisiel-Łowczyc
2. http://www.weforum.org
3. http:// www.imd.ch