Co to jest i na czym polega pełnomocnictwo procesowe?

Wszystkie normy prawne w Polsce są zawarte w różnych kodeksach, ustawach i innych przepisach prawnych. Tak też dzieje się z pełnomocnictwem procesowym. Pełnomocnictwo procesowe zawiera się w kodeksie cywilnym.
Pełnomocnictwo to jednostronne oświadczenie osoby (mocodawcy), na mocy którego inna osoba (pełnomocnik) staje się upoważniona do działania w imieniu mocodawcy. Pełnomocnik wykonując czynności w imieniu mocodawcy wywołuje skutki bezpośrednie w sferze prawnej mocodawcy.
W celu reprezentowania podmiotu w procesie mamy do czynienia z dwiema możliwościami:
1) przedstawicielstwo ustawowe - wynika ono bezpośrednio z przepisów prawa i dotyczy np. rodziców dziecka mających władzę rodzicielską, opiekuna osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej czy kuratora osoby częściowo ubezwłasnowolnionej,
2) pełnomocnictwo procesowe oparte na oświadczeniu woli strony, która mocuje dany podmiot do wykonywania czynności procesowych w jej imieniu i na jej rzecz w postępowaniu cywilnym.
Pełnomocnictwa procesowego mogą udzielić:
a) strony będące osobami fizycznymi, mające pełną zdolność procesową,
b) przedstawiciele ustawowi stron,
c) osoby prawne i jednostki organizacyjne mające zdolność sądową.
Pełnomocnikami mogą być dla osób fizycznych: małżonek, wstępni i zstępni, rodzeństwo, współuczestnik sporu (osoba, która bierze udział w sprawie po tej samej stronie), adwokat, radca prawny. W odniesieniu do prawa własności przemysłowej - rzecznik patentowy.
W odniesieniu do podmiotów nie będących osobami fizycznymi trzy ostatnie osoby wymienione wyżej a także pracownicy. Ponadto ustawodawca określił kategorie spraw, w których dodatkowo pełnomocnikami mogą być inne podmioty, np. w sprawach alimentacyjnych pełnomocnikiem może być prawnik jednostki organizacyjnej gminy właściwej do spraw pomocy rodzinie.
Pełnomocnictwo procesowe może przybrać dwie formy:
- pełnomocnictwa ogólnego - zawiera umocowanie do prowadzenia wszystkich spraw z udziałem mocodawcy, w ramach zwykłego zarządu, np. stałe administrowanie budynkiem.
- pełnomocnictwa szczególnego - które zawiera umocowanie do prowadzenia konkretnej, określonej w nim sprawie, np. sprzedanie oznaczonej rzeczy. W niektórych przypadkach ustawodawca żąda tego ostatniego pełnomocnictwa ze względu na ich szczególny ciężar gatunkowy np. kasje sprzedający bilety na mecz.
- w postępowaniu cywilnym występuje również pełnomocnictwo do poszczególnych czynności procesowych, np. złożenia określonego wniosku, udziału w oględzinach, odbioru pism procesowych itd., ale nie jest ono pełnomocnictwem procesowym. Pełnomocnictwo procesowe, co do zasady powstaje na skutek złożenia określonego oświadczenia przez stronę lub jej przedstawiciela, w formie pisemnej lub ustnie do protokołu na sprawie. Szczególnym przypadkiem jest ustanowienie pełnomocnika z urzędu dla osoby zwolnionej od kosztów sądowych, w takiej sytuacji postanowienie sądu o tym ustanowieniu zastępuje oświadczenie woli. KPC określa ściśle zakres pełnomocnictwa procesowego, które obejmuje całokształt czynności procesowych, począwszy od wniesienia pozwu aż po czynności egzekucyjne i odbiór kosztów od strony przeciwnej, z tego zakresu można wyłączyć tylko najistotniejsze czynności dyspozycyjne:
- zawarcie ugody,
- zrzeczenie się roszczenia.
Każda strona może korzystać z kilku pełnomocników, jednak jeśli dojdzie do zasądzenia kosztów na jej rzecz, to zwrot ten nie będzie przekraczał kosztów udziału jednego pełnomocnika zawodowego w tej sprawie. Pełnomocnik działa w imieniu i na rzecz mocodawcy a więc wszystkie jego działania i zaniechania wywołują bezpośredni skutek wobec sytuacji procesowej mocodawcy. Jedynym wyjątkiem jest przypadek, gdy mocodawca staje na sprawie z pełnomocnikiem, ponieważ może wówczas niezwłocznie odwołać lub zmienić decyzje swego pełnomocnika.
Pełnomocnictwo procesowe jak każdy dokument prawny wygasa w następujący sposób:
- wraz ze śmiercią lub utratą zdolności sądowej mocodawcy,
- wraz ze śmiercią, utrata zdolności procesowej oraz utratą kwalifikacji niezbędnych do bycia pełnomocnikiem (małżonek, utrata uprawnień procesowych),
- na skutek wypowiedzenia jednej ze stron, które może nastąpić w jednym czasie. Wypowiedzenie jest skuteczne wobec sądu z chwilą wpłynięcia informacji do sądu, a wobec innych uczestników postępowania - z chwilą doręczenia im stosownych zawiadomień przez sąd.
Jeżeli pełnomocnictwo wypowiedział pełnomocnik zawodowy to ma on obowiązek reprezentować stronę jeszcze przez dwa tygodnie od dnia wypowiedzenia, chyba że zostanie zwolniony z tego obowiązku przez mocodawcę.
Jeśli pełnomocnikiem jest inny podmiot to ma taki obowiązek, jeśli brak reprezentacji naraziłby na szkodę mocodawcę. Jedynym przypadkiem kiedy można reprezentować stronę nie będąc jej przedstawicielem ustawowym lub pełnomocnikiem, jest instytucja tzw. falsus procuratora. Jeżeli zachodzi konieczność dokonania czynności procesowej a udzielenie pełnomocnictwa przez stronę nie jest możliwe (np. wyjazd zagranicę), wówczas do postępowania może wstąpić osoba, co do której istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że strona udzieliłaby jej pełnomocnictwa. Sąd może uzależnić jej wstąpienie od złożenia stosownego zabezpieczenia na poczet kosztów działania, a ponadto sąd wyznacza termin, w którym ta osoba musi przedstawić albo pełnomocnictwo procesowe strony albo oświadczenie strony o potwierdzeniu jej dotychczasowych czynności. Jeżeli termin ten upłynie bezskutecznie to czynności tej osoby są uznane za niebyłe, strona przeciwna może domagać się zwrotu kosztów wywołanych działaniem tej osoby.