Historia wychowania - starożytność

Starożytność (od ok. 4000p.n.e.do 476- upadek cesarstwa zachodniorzymskiego)

Podstawy wychowawcze narodów cywilizacji zachodniej, położone zostały w starożytnej Helladzie, w dobie najwyższego rozkwitu jej kultury. Szczepy helleńskie nie stanowiły jedności państwowej. Rozbicie na szczepy drobnych państewek, współzawodniczących między sobą, było źródłem ich słabości politycznej, ale w dziedzinie kultury przyniosło wiele pożytecznych następstw. Każde z miast i wysp greckich miało swój ustrój polityczny. Poprzez ścieranie się ze sobą, współzawodniczenie i wpływanie na siebie rozwijało się bogactwo helleńskiej kultury, jej różnolitość i barwność. Wywołało to także pewne różnice w sposobie wychowania młodych pokoleń w poszczególnych państewkach.

Modele wychowanie w starożytnej Grecji.
Sparta.
Historia i sytuacja polityczna:
W ok. 1100 roku p.n.e. grecki szczep Dorów niespodziewanie i brutalnie najechał na Achajów. Pokonali Achajów, gdyż byli lepiej uzbrojeni. Tej części Achajów, która zrezygnowała z walki pozbawiono jedynie praw politycznych i nazwali ich Periojkami. Drógą zaś część, opierającą się przybyszom pozbawili wszelkich praw i uczynili ich niewolnikami zwanymi Helotami.
Wychowanie:
Doryjczycy, których głównymi przedstawicielami byli Spartanie odznaczali się szorstkim usposobieniem, zamiłowaniem do życia wojowniczego, pragnieniem władzy i zdobyczy. Nie dbając o wartości umysłowe i estetyczne, cenili ponad wszystko siłę, organizowali się głównie w celach militarnych a wychowaniu dzieci nadawali ten sam kierunek. Wychowywano młodzież wyłącznie dla celów państwa i wojny, nie uwzględniając żadnych potrzeb indywidualnych.
Miało to związek z ustrojem politycznym państwa, nieliczna garść Spartan panujących nad ludnością podbitą, utrzymać się mogła przy władzy tylko dzięki surowej dyscyplinie i gotowości militarnej (źle traktowani niewolnicy- helloci, pozbawieni praw obywatelskich, często buntowali się).
Według prawodawstwa ojczystego, którego twórcą był Likurg, dzieci były własnością państwa a ich wychowanie także należało wyłącznie do państwa.
Państwu i jego obronie potrzebne były jedynie dzieci silne i zdrowe dlatego nowonarodzone dzieci były poddawane oględzinom urzędników. Dzieci chorowite i słabe wyrzucano na górę Tajgetos.
7-letnie dzieci (chłopcy i dziewczynki) były odbierane rodzinie. Obie płci bez względu na zamożność chowane były według jednego systemu (tylko kobiety fizycznie dobrze rozwinięte są wstanie rodzić zdrowych synów, oraz gimnastycznie wyćwiczone mogą bronić państwa. Chłopców umieszczano w osobnych domach podobnych do dzisiejszych koszar wojskowych. Dzieci i młodzieńcy podzieleni byli na kompanie, na których czele stawali najdzielniejsi młodzieńcy. Rozkazy naczelników i kary przez nich nakładane były przyjmowane bez słowa krytyki. Uczono pływania, polowania, tańca, gimnastyki.
18-latkowie wchodzą w okres tzw. efebji. Obowiązkiem efebów było odbywanie ćwiczeń wyłącznie wojennych i pędzenie życia obozowego. Po 2-letniej wprawie następowała 10-letnia służba wojskowa. Dopiero w 30 roku życia Spartanin otrzymywał prawa obywatelskie. Nadal jednak musiał uczestniczyć w zbiorowych ćwiczeniach gimnastycznych i we wspólnych biesiadach.
Pożytecznym środkiem do wychowania w prostocie obyczajów były wspólne biesiady obywateli na które przyprowadzano dzieci, aby uczyły się trzeźwości i umiarkowania od swych ojców; aby przysłuchiwali się rozmowom, w których rozwiązłość i wyszukaność wypowiedzi była pogardzana- uznaniem cieszyło się „lekoniczne powiedzenie” (jędrne i zwięzłe ujęcie sprawy).
Kształcenie umysłu było uznawane w minimalnym stopniu: czytanie uczono tylko prywatnie (jedynie rozumienie poezji: utwory religijne, patriotyczne, bohaterskie); uczono na pamięć pieśni (ceniony był oczywiście śpiew liryczny jako przydatny do marszu i pieśni wojenne); każdy znał na pamięć ustawy ojczyste i historię swych przodków; wielu Spartan nie umiało rachować.

Kiedy załamała się energia militarna Spartan, przestali oni odgrywać jakąkolwiek rolę w ogólno-greckim życiu, gdyż nic nie mieli więcej do zaoferowanie Grecji i ludzkości. Tak w III w. Przed Chrystusem upadło państwo spartańskie z powodu degeneracji.

Wychowanie Ateńskie.
Historia i sytuacja społeczna:
Mieszkający tu Jonowie uniknęli w swoich dziejach konieczności narzucania innym plemionom swojej władzy. Tworzyli oni jednak państwo o ustroju niewolniczym. Niewolników tych jednak albo kupowali, albo zdobywali na wojnach. Traktowano ich stanowczo łagodniej niż w Sparcie i dzięki temu udało się uniknąć buntów i krwawych zamieszek wewnętrznych.
Po rozkładzie ustroju rodowego i upadku władzy królewskiej rządy w rozbitej i skłóconej Attyce przejęła arystokracja. Zamiast uciekać się do podbojów tak, jak Spartanie, postanowiono wejść na drogę układów i w niedługo stosunkowo czasie udało się zjednoczyć wszystkie gminy Attyckie.
Wychowanie:
Jeszcze w VII w. p.n.e. wychowanie ateńskie było zupełnie podobne do wychowania spartańskiego. Ponieważ jednak Attyce nie zagrażało niebezpieczeństwo wewnętrzne zaczęła ona dążyć do zrealizowania w wychowaniu ideału człowieka – kalokagathii (kalós- człowiek świetnie wyrobiony pod względem fizycznym, doskonale wysportowany, pięknie i harmonijnie zbudowany; agathós – dobry, człowiek doskonały pod względem moralnym i umysłowym).
Arystokracja była przeciwna powstawaniu szkół opierając się na teorii, że ani wychowanie, ani wykształcenie nie czyni człowieka dobrym, musi mieć on nadaną przez bogów, wrodzoną skłonność do cnoty. Pomimo to za sprawą szerokich kół wolnych Greków dążących do oświaty powstały pierwsze szkoły. Były to jednak szkoły jedynie prywatne, gdzie nauczyciel pobierał opłaty za naukę.
W WYCHOWANIU WYRÓŻNIAŁO SIĘ 3 OKRESY:
· 0 – 7 lat – na łonie rodziny. Niemowlę po odkarmieniu przez matkę (miała za mało powagi rodzinnej by wpływać na wychowanie) przechodziło do rąk niańki. Ojciec pochłonięty życiem publicznym nie interesował się dzieckiem. Ten czas dziecko spędzało na beztroskich i swobodnych zabawach. Nikt nie zawracał sobie głowy jego wychowaniem.
· 7 – 18 lat – lata szkolne. Chłopiec przechodził pod nadzór zaufanego niewolnika tzw. pedagoga (pais- chłopiec, ago- prowadz). Odprowadzał i przyprowadzał on chłopca ze szkoły, opiekował się nim, kształcił jego obyczaje, zwłaszcza zachowanie się przy stole i na ulicy.
W szkole, tzw. grammatistes przez pierwsze 3 lata uczył alfabetu (najpierw uczył nazw liter a potem pokazywał kształt), czytania, pisania, najprostszych działań rachunkowych (tabliczka mnożenia). Zazwyczaj około 10 roku, przechodzono do lektury poetów (chłopcy z utworów takich jak: „Iliada”, „Odyseja” Homera, z utworów Solona uczyli się historii, geografii, zasad życia społecznego, polityki i etyki oraz mitologii.
W nauczaniu gramatysta trzymał się jedynie metody pamięciowej bez zadawania sobie trudu rozwijania samodzielnego myślenia. Nie było prac domowych i wyznaczonych godzin szkolnych (uczeń przychodził i wychodził kiedy chciał, nauczanie odbywało się indywidualnie z każdym uczniem po kolei, nie było wakacji, kary cielesna były często stosowane, ale było to akceptowane przez wszystkich.
Ci, którzy czytali już poezję, zaczynali uczyć się muzyki u lutnisty. Tu uczyli się gry na lutni, śpiewu, deklamacji, wyrabiali poczucie rytmu i melodii.
Mniej więcej w 14 roku życia chłopiec przechodził w ręce pedotriby- nauczyciela gimnastyki.
· 18 – 20 lat – okres efebji. (Po klęsce pod Cheroneją w 338 r. uznano konieczność efebji państwowej). Kosmeta (urzędnik państwowy) nadzorował ćwiczenia efebów. Ćwiczenia te miały charakter wojskowy. Młodzieniec, rozpoczynający efebię, składał przy otrzymywaniu broni znamienną przysięgę w świątyni .Po niej efeb wchodził w życie publiczne i stawał się własnością państwa. Pierwszy rok – nauka posługiwania się bronią (łuk, dzida, dysk), odbywanie honorowych straży przy uroczystościach. Drugi rok- marsze i obozowanie w polu i strażowanie w twierdzach.
Przeszedłszy efebię, młody ateńczyk zostawał obywatelem.


Grecka myśl pedagogiczna.

Pokuj, który zapanował w Grecji w okresie rządów Peryklesa, zwycięstwo ugrupowań demokratycznych w życiu politycznym, wielki wzrost dobrobytu całej wolnej ludności ateńskiej spowodowało, że w V wieku, w Helladzie rozpoczęło się poszukiwanie racjonalnych przyczyn praktycznego systemu wychowawczego . Konserwatyści, obrońcy dawnego systemu demokratycznego, uważali, że wychowanie nie jest wszechmocne i że dzielności i cnoty nie da się wpoić gdyż są one darem natury, urodzenia, są przywilejem jedynie znakomitych rodów.
Natomiast ludzie, którzy przetwarzali małe państewka greckie na demokracje, uważali, że wszyscy ludzie są tacy sami i chodzi o to aby wrodzone zdolności wykształcić przez ćwiczenie i naukę.
Stare metody wydawały się nieskuteczne, zaczęto szukać więc metodycznego kształcenia się we wszystkim.
Sofiści (mędrcy).
Byli to mistrzowie, którzy zjawili się wykładając nowe nauki. Nie byli oni wszyscy filozofami. Tylko niektórzy, jak Protagoras i Gorgias, tworzyli oryginalne dzieła filozoficzne. Inni byli przeważnie nauczycielami i to wędrownymi. Wywodzili się przeważnie z Małej Azji. Byli to też Eleaci (ze szkoły filozoficznej w Elei, którzy udoskonalili sztukę prowadzenia sporów filozoficzno-naukową i stworzyli dialektykę (dialektyka – sztuka dyskutowania, umiejętność dochodzenia do prawdy przez ujawnianie i przezwyciężanie sprzeczności w rozumowaniu przeciwnika).
Sofiści zajęli się przede wszystkim człowiekiem i głównymi problemami jego życia. Ich wiedza miała charakter wybitnie humanistyczny.

Przedstawiciele: Protagoras z Abdery, Gorgiasz z Leontino i Krytiasz
Pogląd na temat bogów:
Protagoras: napisał wielkie dzieło o bogach. Podlądy na temat bogów i ich roli były przedstawione w tak śmiały sposób, że po przeczytaniu dzieła przez jego przyjaciela, zostało ono spalone zanim zostało rozszerzone w większym kręgu ludzi. Zachowało się jedno charakterystyczne zdanie: „Co do bogów- nie mogę wiedzieć ani czy są, ani czy ich nie ma. Zagadnienie jest zawikłane, a życie ludzkie za krótkie, aby je rozwiązać.”.
Krytiasz: twierdził wprost, że bogów wymyślili chytrzy politycy.
Gorgiasz: „Nic nie istnieje- a jeśli nawet coś istnieje, to i tak jest niedostępne poznaniu ludzkiemu, choćby się zaś dało poznać, nie da się wyrazić ani drugiemu udzielić”.
Inni Sofiści: wola bogów to tylko wytwór ludzkiej wyobraźni i człowiek nie powinien się nimi kierować lecz własnym rozumem.
Ich zdaniem cnota:
· nie jest dziedziczna i zarezerwowana jedynie dla arystokratycznych rodów,
· każdy człowiek ma takie same zdolności umysłowe i kwalifikacje moralne, które powinni rozwijać przez odpowiednie ćwiczenia i naukę,
· cnoty można się nauczyć tak samo jak każdej innej umiejętności.
Kwestie: prawdy, dobra i zła:
sensualizm –źródłem poznania są wrażenia zmysłowe.
relatywizm – wszelkie wartości mają charakter względny; to czy coś jest dobre, sprawiedliwe zależy od stosunków i ludzi. Prawda dla każdego człowieka może być zupełnie inna (np. dla chorego choroba jest czymś złym, natomiast dla lekarza dobrodziejstwem, gdyż przynosi zysk). Prawda jednego człowieka może być wyższa od prawdy drugiego tylko wówczas, jeżeli ma użyteczność praktyczną. Protagoras: „Człowiek jest miarą wszystkich rzeczy”.
cele kształcenia
wymowa, polegająca na takim doborze argumentów i sposobów zbijania przeciwnika, ażeby w opinii słuchaczy mieć zawsze rację
wymowa = siła narzucania innym własnego punktu widzenia na różnorodne sprawy
ideał wychowania – człowiek odznaczający się szeregiem cnót publicznych, a przede wszystkim sprytem politycznym, harmonijnie ukształtowanym charakterem i wszechstronnie rozwiniętym umysłem wzbogaconym encyklopedyczną wiedzą
organizacja nauczania
· nie tworzono szkół
· nauka była wygłaszana przed zespołem słuchaczy
· organizowali kursy 1 – 2 letnie (wg innych źródeł 3-4), za które pobierali dość wysokie wynagrodzenie
· często organizowali tzw. popisowe wieczory, w czasie których w interesującej i dowcipnej formie przemawiali na dowolne tematy, dowodząc słuszności niewiarygodnych często twierdzeń;
metody nauczania
dedukcji, logicznego myślenia (pomysłowość, wynalazczość)
treści kształcenia: retoryka, dialektyka, znajomość zagadnień politycznych, prawa, literatury, podstaw filozofii, astronomii i matematyki oraz ogólna orientacja w życiu przyrody
o charakterze merytorycznym – ogólne wiadomości teoretyczne
o charakterze formalnym – praktyczne stosowanie wiedzy
retoryka – sztuka przemawiania, pochodząca z Sycylii
erystyka – sztuka prowadzenia sporów, dyskusji.
charakterystyka mówcy:
człowiek odznaczający się szeregiem cnót publicznych, a przede wszystkim sprytem politycznym, harmonijnie ukształtowanym charakterem i wszechstronnie rozwiniętym umysłem wzbogaconym encyklopedyczną wiedzą
Koniec Sofistów:
Niepomyślny dla Aten koniec wojny peloponeskiej spowodował znaczne pogorszenie się sytuacji materialnej. Wówczas najniższe warstwy społeczne, konserwatywna arystokracja zaczęła zarzucać sofistom podkopywanie starych obyczajów, ośmieszanie tradycji, niszczenie religii i działanie na szkodę państwa. Z uzasadnionej obawy przed wrogością arystokracji (skazanie na śmierć Sokratesa) Sofiści pod koniec V wieku zaczęli tłumnie opuszczać Ateny.
znaczenie działalności sofistów
· przełamywali poglądy na cnotę i rolę wychowania
· ich wiedza była dopasowana do potrzeb społeczno – politycznych dawnych Aten
· podnieśli znaczenie wykształcenia umysłowego (wykształcenie humanistyczne zaczęło zdobywać coraz więcej miejsca w programie szkolnym)
· propagowanie zasady ścisłego łączenia nauczania z potrzebami życia politycznego i przygotowanie młodzieży do czynnego w nim udziału


Sokrates.(469-399 p.n.e.)
Był synem biednego rzemieślnika i akuszerki. Był rodowitym Ateńczykiem i całe swoje życie spędził właśnie tutaj. Głównym zadaniem swojego życia uczynił nauczanie i uświadamianie współczesnych sobie obywateli. Jego poglądy przekazali jego uczniowie: Platon i Ksenofont – sam nie napisał niczego.
Za punkt swojej działalności wychowawczej Sokrates wziął słabą stronę pedagogiki sofistów.
Poglądy:
· Miał takie samo zdanie co do cnoty, jak sofiści
· Tek, jak sofiści uważał za niezbędne oświecać ludzi o istocie cnoty, budzić w nich wątpliwości, czy ich mniemanie o tym , co jest dobre a co złe jest uzasadnione. Ale od wątpienia chciał doprowadzić do wiedzy.
· Tak, jak Sofiści, był racjonalistą. Uważał, że najważniejszym zadaniem wykształconego obywatela ateńskiego jest szerzenie wiedzy, szczególnie wiedzy moralno-politycznej.
· Człowiek nie jest miarą wszystkiego (można dotrzeć do poznania obowiązujących wszystkich praw moralnych, niezależnych od wyobrażeń poszczególnych jednostek- sumienie mówi co jest dobre a co złe, pojęcia norm moralnych kształtują się w umyśle każdej jednostki drogą doświadczeń życiowych).
· Wartość moralną ma tylko czynność wynikająca z rozumnego poznawania a nie czynność z przypadkowej skłonności lub z przyzwyczajenia.
· Miał, podobnie do sofistów krytyczny stosunek do bogów greckich (został za to skazany na karę śmierci)
· Nie aprobował też twierdzeń sofistów, że każdy człowiek może być sam dla siebie autorytetem. Dobre, sprawiedliwe, szlachetne jest tylko to, co uchodzi za takie w opinii powszechnej.
Nauczanie:
Nie był nigdy nauczycielem w ścisłym tego słowa znaczeniu. W każdym miejscu (w parku, na boisku) zaczepiał wszystkich (zarówno dostojników państwowych, jak i prostych rzemieślników, robotników) usiłując wciągnąć ich w rozmowę.
· Nie pobierał opłat za naukę a jedynie drobne podarki.
· Dojście od fałszywych wyobrażeń do czystego pojęcia może się odbyć jedynie przez indukcję (metodyczne postępowanie od szczegółu do uogólnienia). Uzupełnianie natomiast odwrotnie- wyprowadzanie szczegółowych wniosków z pojęć ogólnych- dedukcja.
· Sokrates nie wykładał, ale prowadził rozmowę (dialog), w której wciągał towarzysza do wymiany myśli, do wspólnego badania sprawy, kierując nim ku prawdzie którą sam znał – metoda heurystyczna.
· Lubił także udawać niewiedzącego, pragnącego się nauczyć aby wciągnąć przez to w zasadzkę i wydobyć przyznanie się do fałszywych poglądów- ironia sokratyczna.
Cytat: „Wiem, że nic nie wiem”.


Platon (427 – 347 p.n.e.).
Wywodził się z arystokratycznej rodziny i dlatego był wielkim zwolennikiem rządów arystokratycznych i nie chciał pogodzić się z utraty władzy na rzecz demokratycznych rządów. Żył w czasach rozkwitu Aten, w atmosferze najwyższej kultury starożytnej. Mając 20 lat poznał Arystotelesa i był jego uczniem przez 8 lat aż do śmierci mistrza. Napisał 2 dzieła o wychowaniu: „ O państwie”- nastrój utopijny; „O prawach”, „Obrona Sokratesa”, „Rzeczpospolita”. Założył Akademię Platona w Gaju Akademosa. Był konsekwentnym przeciwnikiem sofistów.
Poglądy Platona
I koncepcja idealnego państwa: „Rzeczpospolita”
· I stan: Na czele państwa stawiał rządców- filozofów (bez prawa do własności prywatnej i życia rodzinnego)
· II stan: strażnicy- wojownicy (obrona państwa)
· III stan: żywiciele (bez praw politycznych)
· System niewolniczy.
· Wszystkie stany miały obowiązek wyznawać i głosić ideologię społeczną arystokracji a także być jej posłuszne. Kto by miał inne poglądy byłby wydalony z idealnego państwa.
· Polityka podporządkowana moralności.
II poglądy filozoficzne:
· Ciało i dusza są niezależnymi bytami.
· Jedna dusza ma 3 części: rozum- w głowie (mędrcy- arystokracja), uczucia i zmysły- w piersi (wojownicy), pożądliwość- w tułowiu poniżej przepony (żywiciele). Każda część duszy podporządkowana jest innej grupie społecznej.
· Istnieje świat idei i świat rzeczy realnych. Idee istnieją niezależnie od rzeczy realnych. Istotną wartość i realność ma tylko świat idei. Natomiast otaczający człowieka świat rzeczy realnych to tylko słabe i niedoskonałe odbicie wiecznie istniejących i niezmiennych idei. Nieśmiertelna dusza przed połączeniem się z ciałem przebywa w świecie idei i tam poznaje w prawdziwej postaci te idee. Po złączeniu się z ciałem dusza zapomina zupełnie o ideach i ich istocie. Wszelkie więc poznanie ludzkie polega na przypominaniu sobie przez duszę świata idei.
· Człowiek rodzi się z gotowym charakterem i skłonnościami.
· Cnota to dar od bogów.
· Pogarda pracy fizycznej (praca czyni człowieka niezdolnym do poznawania świata idei.
III poglądy pedagogiczne:
· Źródłem wiedzy jest dusza.
· Pesymista pedagogiczny.
· 1 główny cel wychowania- dobro ogółu pomijane na rzecz troski o filozofów i strażników (kształcenie charakterów).
· Wychowanie pod opieką państwa.
· Niewolnicy nie dopuszczani do edukacji.
· Wiek matek dozwolony do rodzenia dzieci: 20-40 lat, ojców 30-50 lat.
· Dzieci urodzone w niewłaściwym wieku niszczone zaraz po urodzeniu.
· Wychowaniem objęte dziewczęta i chłopcy.
· Kobiety mogły przystąpić do obrony kraju w wieku, gdy już nie mogły rodzić dzieci.
Nauczanie i wychowanie:
· Dziecko od urodzenia wychowywane pod opieką państwa (matka przychodzi codziennie karmić inne dziecko)
· Cenzura wierszy, pieśni i muzyki.
· Przywiązywanie dużej wagi do wychowania muzycznego.
· Dziecko własnością państwa.
· Oddziaływanie wychowawcze należy rozpocząć już w 3 roku życia.
· 0-6 lat chłopcy i dziewczynki wychowują się razem (wyrabianiu równowagi duszy i ciała), ćwiczenia moralne, fizyczne, estetyczne.
· Od 10 roku życia- rozpoczęcie nauki.
· 10-13- nauka czytania, pisania, rachunków.
· Od 13 roku życia kształcenie literackie oraz muzyczne (kształcenie literackie oparte na żywym słowie gdyż pismo uważał za szkodliwe).
· 17-20 roku życia ćwiczenia gimnastyczne nastawione na ćwiczenia wojskowe.
· W 20 roku życia chłopcy poddawani są próbom, ci co je przeszli zwycięsko mogli dalej studiować, pozostali zostawali strażnikami.
· 20-30- nauki matematyczne.
· 30-35- najzdolniejsi przechodzili do praktyki na urzędach w wojsku.
· W 50 roku życia mogli dopiero stanąć u steru spraw państwowych.
· Najważniejszym przedmiotem studiów przyszłych filozofów była dialektyka- najwyższe wtajemniczenie filozoficzne, pozwalające zrozumieć naukę o ideach
Akademia Platona
Geneza powstania: Platon został zaproszony, przez Dionizjosa Starszego do Syrakuz. Tutaj zawiązał przyjaźń ze szwagrem władcy – Dionem, wówczas Dionizjos obawiając się agitacji politycznej (widział zagrożenie ze strony Platona) postanowił go wydalić. Władca sprzedał Platona właścicielowi statku, wykupił go jego znajomy – Annikeris z Kyreny, gdy dowiedzieli się o tym przyjaciele Platona złożyli się, żeby wydane pieniądze zwrócić. Annikeris nie przyjął pieniędzy i oddał je do dyspozycji Platona, który zainwestował je w budowę Akademii.
Celem Akademii było kształcenie idealnych rządców państw, a więc przyszłych uczonych a zarazem polityków. . Nauka była bezpłatna. W Akademii były też pracownie dla dojrzałych uczonych i sale posiedzeń dla zebrań dyskusyjnych i dla wykładów – był to więc pierwszy w Europie uniwersytet i towarzystwo naukowe połączone z obficie wyposażoną biblioteką. Szkoła Platona była raczej instytutem współpracy naukowej, a nie szkołą w pospolitym słowa znaczeniu. Należeli do niej nie tylko uczniowie, ale i uczeni. Na pierwszym planie w Akademii była filozofia i ćwiczenia w metodzie dialektycznej (sztuka dyskutowania, zwł. umiejętność dochodzenia do prawdy przez ujawnianie i przezwyciężanie sprzeczności w rozumowaniu przeciwnika;) Nauka w szkole Platona zaczynała się od elementów arytmetyki i geometrii. Matematyka w ogóle stanowiła bardzo ważny element w Akademii. Napis na Akademii głosił, że ci co nie są wykształceni matematycznie nie mają do niej wstępu. Pod względem prawnym szkoła Platona była zaliczona do związków religijnych; dawało to większe gwarancje bezpieczeństwa dla jej mienia i przyczyniło się do tego, że przetrwała wszystkie inne szkoły i dopiero w 527r. n.e. została zamknięta przez Justyniania. Akademia Platona była nowością na wielką skalę, ale nie miała żadnej tradycji ani doświadczenia pedagogicznego. Platon zawsze marzył o wykształceniu króla-filozofa i nie doczekał się nigdy realizacji swoich marzeń. Akademia miała charakter filozoficzny, była szkołą wyższą.
W długich swych dziejach po śmierci założyciela, szkoła Platońska nie była na ogół wierna jego nauce. Była zewnętrznie najtrwalsza, ale wewnętrznie najmniej oporna ze wszystkich szkół filozoficznych w starożytności.

Arystoteles (384-322)
Urodził się w Stagirze (Macedonia). Jego ojciec był nadwornym lekarzem królów macedońskich. Fakt ten wywarł na życie Arystotelesa duży wpływ, gdyż dzięki temu został on powołany na nauczyciela Aleksandra Wielkiego. W wieku 17 lat rozpoczął studia w Akademii Platońskiej i spędził w niej 20 lat najpierw jako student a potem wykładowca. Najpierw był wielkim zwolennikiem poglądów Platona, ale po paru latach pracy zaczął odnosić się do nich z coraz większym krytycyzmem. Był jednym z największych uczonych starożytności i nicjatorem wielu nowych badań naukowych. Karol Marks nazwał go „Aleksandrem Macedońskim greckiej filozofii” pragnąc podkreślić, że połączył on w jedną całość wszystkie dokonania do jego czasów greckie doświadczenia naukowe tak, jak Aleksander zjednoczył pod swoim panowaniem całą Grecję.
W okresie dążeń Macedonii do podbicia całej Grecji popierał to uważając, że silne rządy Filipa II Macedońskiego oraz Aleksandra Wielkiego zapoczątkują nowy okres potęgi państwa greckiego.
I. Poglądy filozoficzne:
· Dusza jest energią ciała i nie może bez niego istnieć (są ze sobą ściśle połączone).
· Dusza jest śmiertelna- umiera razem z ciałem.
· 3 rodzaje dusz występuje w każdym wolnym Greku, bez przynależności do stanów obywateli: dusza roślinna- zdolność człowieka do odżywiania się i rozmnażania (wychowanie fizyczne), dusza zwierzęca- zdolność postrzegania otaczającego świata, odczuwania przykrości i przyjemności (wychowanie moralne), dusza myśląca- rozum (wychowanie intelektualne).
· Cnota jest darem wrodzonym, ale trzeba ją ćwiczyć i rozwijać.
· Dusza ma 2 części: rozumną, nierozumną (pożądliwość).
· Polityka jako najwyższa działalność ludzka (moralność podporządkowana polityce).
· Istnieje jeden świat- rzeczy realnych.
· Idee tkwią w rzeczach i nie można ich od siebie oddzielać, bo idee istnieją dzięki rzeczom.
Wychowanie przedszkolne.
· Od urodzenia do 7 roku życia wychowanie na łonie rodziny.
· Cenzura wierszy, pieśni i muzyki.
· Przywiązywanie dużej wagi do wychowania muzycznego (muzyka wyrabia dobre nawyki- ułatwia odpoczynek, dostarcza rozrywki i ćwiczy umusł).
Wychowanie państwowe.
· Dziecko należy do rodziny.
· Nad wychowaniem czuwają publiczni nadzorcy.
· Wychowanie w zbiorowości.
· Od 5 roku życia dziecko może się przysłuchiwać nauce innym dzieciom.
· Od 7 roku życia – dziecko dopuszczone do nauki.
· 7-14 lat- nauki elementarne, muzyczne i rysunki.
· 14-21 lat- ćwiczenia fizyczne (unikanie równoczesnego wysiłku umysłu i ciała).;
· pogarda pracy fizycznej (praca fizyczna upodla umysł, kto się jej podejmie staje się rzemieślnikiem i jest niezdolny do wychowania prawdziwej cnoty.

Liceum Arystotelesa

W 335 p.n.e. powrócił do Aten i założył własną szkołę w której przez 12 lat nauczał i kierował pracami uczniów. Szkoła Arystotelesa była wspomagana finansowo i poprzez dostarczanie materiałów naukowych przez Aleksandra Wielkiego.
Miała podobnie jak Akademia charakter filozoficzny, skupiła się na logice i nauce. Arystoteles dokonał organizacji nauk przyrodniczych i humanistycznych. Obok naukowych wykładów silnie rozwinął twórczość literacko-naukową, w szkole panował kult wysiłku badawczego, były tam sale wykładowe, zbiory materiałów, pomoce naukowe i biblioteka, używano w szkole map. Zainteresowania naukowe szkoły to historia społeczeństw, historia literatury i sztuki, historia dawnych systemów politycznych, nauki matematyczne i przyrodnicze. Uczniowie Liceum byli podzieleni na klasy czy grupy według stopnia zaawansowania w pracach naukowych i stażu naukowego. Pracownicy naukowi dzielili się na: starszych, samodzielnych, młodszych
i nowicjuszy. Każdy otrzymywał zadane do wykonania w zakresie swej dyscypliny specjalistycznej i w odpowiednim zespole współpracowników. Szkoła była otwarta dla wszystkich.
Arystoteles w zoologii stworzył pierwsze podwaliny faktycznej wiedzy, opisał przeszło 500 gatunków zwierząt, zajmował się szczegółowymi badaniami anatomicznymi, dając podstawy anatomii i fizjologii. Jemu także nauka zawdzięcza stworzenie metody klasyfikacji zwierząt (podział na gatunki
i rodzaje) i pierwszej systematyki świata zwierzęcego. Szkołę Arystotelesa można nazwać instytutem naukowo-badawczym, w którym były uprawiane i rozwijane prace badawcze.


Wychowanie Rzymskie.

Rzym rozwijał się jako państwo militarne i potrzebował przede wszystkim dobrych wojowników i urzędników. Za wychowanie nowych obywateli odpowiadała rodzina pod okiem „cenzora”, który pilnował aby w to wychowanie nie zakradły się złe obyczaje. Obyczaj wymagał oby to ojciec przygotowywał syna do pełnienia przyszłych ról społecznych na zasadzie żywych przykładów.
Początkowo kształcenie w wiadomościach nie wychodziło poza zakres elementarny. Ubogie dzieci korzystały ze szkółek prywatnych, w których prosty nauczyciel (literator) za lichą opłatą uczył czytać, pisać i rachunków. Bogatsze dzieci były uczone w domu przez wykształconego niewolnika.
Dziewczęta także otrzymywały skąpe wykształcenie elementarne. Matki uczyły je robót kobiecych (przędzenie, tkanie), śpiewu tańcu i muzyki.
Pierwsze zmiany nastąpiły po zetknięciu się z kulturą grecką po podbiciu shellenizowanej południowej Italii i Sycylii. Grek przybył za chlebem do Rzymu i stał się nauczycielem dzieci w zamożnych rodzinach.
Szkolnictwo.
Rzymianie przyjęli po części program kształcenia i jego formy. Nauka dzieliła się odtąd na stopnie: elementarny, gramatykalny i retoryczny.
Szkoła elementarna.
Państwo pozostawiło je rodzicom. Bogadsi uczeni byli przez niewolnika w domu. Uczono języka ojczystego i greckiego. Dzieci uczono dając im do rąk wyrzeźbione z drewna lub z kości słoniowej litery. Ubożsi uczęszczali do szkółek.
Szkoła gramatykalna.
Już w I w. Po Chrystusie nastało kształcenie publiczne. Gramatycy i retorzy zwolnieni byli od świadczeń na rzecz państwa, od służby wojskowej, sądowej od kwaterunku, danin. Wyznaczono także pensje.
Gramatykę przechodziło dziecko między 12 a 15 rokiem życia i to zarówno gramatykę grecką jak i łacińską. Czytano jedynie poezję (rozpatrywano części mowy, ozdoby stylistyczne, wiadomości historyczne- znikła prawie treść samej lektury). Wypisywano ciekawsze słówka w osobnym zeszycie przygotowując sobie zasób słownictwa.
Po skończeniu wykształcenia ogólnego, młodzież uboższa szła do pracy zawodowej swych ojców, zamożna do retorów.
Szkoła retoryczna.
Czas nauki nie był ściśle określony, najmniej wynosił od 2 do 3 lat, a wielu pozostawało u swych mistrzów długie lata. Profesorowie zaczynali od lektury prozaicznej. Następnie czytano utwory najlepszych mówców. Dalej były ćwiczenia : opowiedzenie pięknie odczytanego wcześniej ustępu, napisanie jego treści, układanie mów. Od tematów prostych i jasnych przechodziło się do coraz trudniejszych. Kształtowano głos, akcent, przybieranie najwłaściwszych pozycji ciała. Każdy wygłaszał swoją mowę a reszta oceniała go brawami.
Katon stary (234- 149 p.n.e.)
Był reprezentantem arystokratycznej myśli politycznej. Pełnił urząd cenzora.
Postanowił sam kształcić swojego syna i starał się być dla niego najlepszym wzorem do naśladowania (mimo, że ogół rodziców rzymskich nie podejmował się tego zadania powierzając je bardziej wykształconym niewolnikom. Uczył chłopca pisania, czytania oraz prawa rzymskiego i religii, obyczajów i historii. Ułożył dla niego całą encyklopedię wiedzy ówczesnej, a wśród niej wyraźnymi i wielkimi literami spisał dzieje ojczyste, aby mu ułatwić ich czytanie. Doglądał także rozwoju fizycznego syna (rzucanie dzidą, posługiwanie się tarczą, walka wręcz, jazda konna, pływanie, hartowanie organizmu).
Uczył syna sposobem praktyczny pracy w gospodarstwie wiejskim (jak uprawiać różne rośliny, ćwiczył w kierowaniu niewolnikami, uczył elementarnej medycyny w celu ułatwienia orientacji w stanie zdrowotnym niewolników, leczenie chorób). Wiązał uczciwość tylko z grupą ludzi zajmujących się rolnictwem, ponieważ ten zawód predysponuje do uczciwych zachowań. Był przeciwnikiem daleko oddziaływującej na Rzym w tamtym okresie kultury greckiej, jednak nie do końca uchronił się przed jej wpływem. Świadczy o tym fakt, że sam zalecał synowi opanowanie zasad retoryki; uważał bowiem, że znajomość wymowy może dać duże zasługi w życiu politycznym.
Cyceron (106- 43 p.n.e.)
Wychował się w przeciętnej rodzinie rzymskiej. Ojciec jego był ekwitą- przedstawicielem jednej z najbardziej uprzywilejowanych warstw społeczeństwa rzymskiego.
Był bezkompromisowym zwolennikiem rządów arystokracji ziemiańskiej i starał się zwalczać każdy pomysł przyznania wpływów na rządy demokracji, którą uważał za największe zło.
Poglądy:
· Pragną zapewnić młodzieży jak najlepsze warunki do nauki, wykształcić młodzież przygotowaną do ofiarnej służby społeczeństwu, przestrzegającą przepisów państwowych i podporządkującą własne interesy wspólnym potrzebom ogółu.
· Odrzucał koncepcję kształcenia przyszłych mówców wyłącznie w szczegółach technicznych retoryki, domagając się aby chłopcom arystokracji zapewnić wszechstronne wykształcenie przynajmniej w zakresie nauk społecznych.
· W swoim traktacie „De oratore” wyznaczył minimum wiedzy działaczy politycznych tzw. 7 sztuk wyzwolonych: gramatyka, retoryka, dialektyka=logika, arytmetyka, geometria, astronomia, muzyka.
· Ci, którzy chcieli osiągnąć w życiu najwyższe godności powinni znać: psychologię; prawo państwowe, prywatne, narodów, wojny, pokoju; zagadnienia związane z dowodzeniem na wojnie; życie ekonomiczne; geografię; filozofię (zagadnienia związane z życie społecznym i moralnością- zrezygnował z filozofii przyrody).
· Kładł nacisk na wychowanie moralne
· Był zwolennikiem wiedzy encyklopedycznej
Napisał:
· „O Rzeczpospolitej”- najlepszym ustrojem państwa jest ustrój mieszany , który zawiera element monarchiczny, oligarchiczny i demokratyczny. Głosił także pochwałę arystokratycznej republiki. Poruszony jest problem sprawiedliwości i jej roli w państwie. Jego zdaniem poczucie sprawiedliwości wrodzone jest wszystkim ludziom i pochodzi od bogów. Twierdził też, że „naród pod względem moralnym lepszy- może panować nad ludźmi gorszymi. Podkreśla też różnicę między wojnami sprawiedliwymi, prowadzonymi w obronie granic, a niesprawiedliwymi podjętymi ze złości.
Cyceron od początku panowania Antoniusza sprzeciwiał się jego osobie. Wygłosił wiele przemówień stanowiących ostrą krytykę wszystkich ustaw uchwalonych przez Antoniusza, przedstawiał go jako rozpustnika, złodzieja publicznych pieniędzy, łotra, tyrana itp.
Antoniusz w zemście wynajął ludzi którzy na jego rozkaz zabili Cycerona.

Kwintylian (35- 100)
Najwybitniejszy przedstawiciel rzymski w dziedzinie teorii wymowy. Pierwszy płatny z kasy państwowej nauczyciel retoryki.
Kwintylian urodził się w Calagurris i z zawodu był adwokatem. Został kierownikiem pierwszej państwowej szkoły retorycznej, założonej przez Wespazjana. Jego najważniejsze dzieło w 12 księgach „O kształceniu mówcy” zawiera nie tylko teorię wymowy, ale i uwagi o wychowaniu oraz ideał nauczyciela jest to jedyne dzieło rzymskie w całości poświęcone sprawom wychowania.
Według Kwintyliana mowa powinna uczyć, bawić i motywować. Aby poprawnie zbudować mowę należy uwzględnić następujące elementy:
· inventio - zebranie materiału;
· disputatio - skomponowanie materiału;
· elocutio - nadanie odpowiedniej formy stylistycznej
I Charakterystyka mówcy:
· człowiek moralnie dobry
· mówca jest prawdziwym obywatelem, powołanym do kierowania sprawami publicznymi i prywatnymi, który mógłby rozważnie rządzić państwami, zasadzać je na prawach, wyzwalać z błędów wyrokiem sądowym;
· wzór człowieka wykształconego
· mistrz wszelkiej umiejętności krasomówczej
· mający poszanowanie dla tradycji rodzinnej i przodków
· biegły znawca dorobku kulturalnego ludzkości
· doświadczony działacz polityczny
II Rola rodziców w wychowaniu
- ojciec od chwili narodzin syna powinien wierzyć w jego jak największe zdolności, a nie uważać, iż tylko nieliczni posiadają „zdolność do pojmowania”, gdyż cechą przyrodzoną człowiekowi jest ruchliwość i sprawność umysłu;
- rodzice powinni być jak najlepiej wykształceni, jednakże nawet ci, którzy takimi nie są powinni się troszczyć o edukację swych dzieci;
- powinni dbać o jak najlepszy dobór nianiek i pedagogów
pogląd na zdolności dziecka
- jeżeli dziecko odznaczające się wrodzonymi zdolnościami- traci je tylko w wyniku nieodpowiedniego wychowania
- stopniowe wprowadzanie nauk, stosownie do możliwości rozwojowych dziecka, tak, by nauka we wczesnych latach była zabawą (dziecko należy zachęcać prośbą i pochwałą, a przy tym sprawiać mu tę radość, by zawsze umiało)
- zdolności są nieograniczone i wszechstronne – mogą zajmować się różnymi naukami, ponieważ dziecko nie powinno za długo skupiać uwagi na tym samym zagadnieniu
- dzieciństwo jest okresem, w którym człowiek uczy się wszystkiego niezwykle łatwo

III Charakterystyka procesu kształcenia umiejętności czytania i pisania
pisanie
- najlepiej uczyć się poznawać litery jak ludzi: od razu z wyglądu i z imienia (pomoce naukowe: formy liter z kości słoniowej, czy jakieś inne pomysłowe zabawki)
- na początku nauki pisania należy chłopcu wyryć litery na twardej tabliczce, aby mógł po nich wodzić rylcem (nie będzie się w ten sposób mylił ani wykraczał poza nakreślone kontury) – w ten sposób ustali sobie układ palców;
- należy się troszczyć o szybkie i wyraźne pisanie (zbyt powolne pisanie wstrzymuje bieg myśli, zaś pismo niewyrobione i nieprzejrzyste utrudnia zrozumienie treści);
- w nauce zgłosek – trzeba przerabiać je wszystkie, zgodnie z kolejnością (a nie omijać trudniejsze);
- pożyteczną rzeczą jest ciągłe powtarzanie materiału i „wbijanie w głowę”;
- gdy chłopiec nabędzie umiejętność pisania wskazane jest, by nie trwonił czasu na przepisywanie rzeczy nic nie znaczących, pospolitych , ale by uczył się rozumienia wyrazów wzniosłych, rzadko używanych;
- wiersze, podawane do przepisania powinny zawierać jakąś szlachetną myśl, radę
czytanie
- nie należy ponaglać chłopców do ciągłości i szybkości w pisaniu tak długo, dopóki nie będą łączyć liter ze sobą gładko i bez zastanowienia - dopiero wówczas powinni zaczynać z samych zgłosek tworzyć wyrazy, a z wyrazów zdania;
- czytanie musi być przede wszystkim pewne, potem ciągłe i długo dość powolne – tak długo, dopóki przez ćwiczenie dojdzie się w nim do zupełnej poprawności i biegłości;
- w celu usprawnienia narządów mowy i wyraźniejszego wymawiania, należy pewne słowa i wiersz, umyślnie trudne do wypowiedzenia, powiązane w łańcuch bardzo ciężko się łączących zgłosek dać chłopcom po to, by powtarzali je w kółko jak najszybciej (tzw. wędzidła)
pomoce dydaktyczne: zabawki, litery z kości słoniowej, tabliczki do żłobienia liter, lektura - dzieła Cycerona, będące przede wszystkim spuścizną kultury greckiej;

IV Zabawy
- są objawem bystrości;
- ujawniają charakter ucznia
- należy zachować umiar, nie zabraniać zabawy (aby nie wzbudzać oporu i niechęci do nauki), ale też nie pozwalać na zbyt dużo (aby nie przyzwyczaili się do bezczynności;
- zabawy pożyteczne = np. zadawanie sobie wszelkiego rodzaju krótkich pytań

V Szkoła publiczna a wychowanie domowe – zalety i wady
Szkoła- wady: demoralizacyjny wpływ szkoły, nauczyciel nie może poświęcić całego czasu jednej osobie, zalety: można sobie wybrać szkołę prowadzoną przez zacnego nauczyciela, bardziej ekonomiczna, dobry nauczyciel otoczy szczególną opieką chłopca, u którego dostrzeże zapał do pracy i zdolności, wykształcenie więzi przyjaźni, wykształcenie „zmysłu społecznego”, uczeń słyszy co nauczyciel mówi do innych uczniów i może brać te wskazówki do siebie, usłyszane pochwały dla innych budzą ambicję, współzawodnictwo, uczenie się przez naśladownictwo kolegów jest łatwiejsze niż przez naśladownictwo nauczyciela, nauczyciel mówiący do grona osób wkłada w to więcej ducha i natchnienia.
Dom- wady: jeżeli dziecko posiada wrodzone skłonności lub jest źle wychowane- obyczaje również się psują, nauczyciel może być niemoralny, samotność, dobry nauczyciel jest bardzo drogi, brak wykształcenia zdolności do przemawiania przed publicznością, co dyskwalifikuje chłopca jako przyszłego mówce, zalety: nauczyciel poświęca cały czas jednej osobie, indywidualne podejście do ucznia.

VI Szkoła gramatyczna
dostęp do kształcenia: wszyscy wolni chłopcy, bez względu na indywidualne zdolności, bak granic (przedziałów wiekowych), gdy chłopiec przyswoi sobie umiejętność czytania i pisania.
zadania szkoły: miała charakter ogólnokształcący, zaopatrzenie chłopców w wiedzę encyklopedyczną, dostosowanie metod nauczania i wychowania do każdego ucznia, nauka poprawnego wyrażania się + teoria pisowni, objaśnianie poetów + nauka poprawnego czytania + umiejętność krytycznej oceny`
treści kształcenia: gramatyka (grecka, później łacińska), geometria, gimnastyka, astronomia, arytmetyka, muzyka, filozofia, oratorska sztuka
I – nauka ścisłej gramatyki (części mowy, deklinacje, koniugacje, barbaryzmy i błędy, etymologia i ortografia)
II – lektura i interpretacja dzieł poetyckich, recytacja, umiejętność krótkiego streszczania utworów oraz ich skracania bez zmieniania sensu

VII Szkoła retoryczna
dostęp do kształcenia: nie ma ściśle oznaczonych granic wiekowych – chłopiec powinien wstępować do tej szkoły gdy jest do niej dojrzały (najczęściej był to 13 – 14 rok życia), tylko bogaci
zadania szkoły: wykształcenie kandydatów na mówców, nauka sztuki przekonywania i wymowy, wykształcenie człowieka użytecznego dla państwa, czyli ideał mówcy – urzędnik państwowy
retor: opanowany, dokładny, potrafiący dyskretnie kontrolować postępowaniem ucznia a jednocześnie będący jego przyjacielem, powinien wystrzegać się wszelkich wad i błędów, ponieważ zwalcza je u uczniów, potrafiący okazać uczniom swe niezadowolenie, nie powinien wymierzać kary w złości, jego zadaniem było naprawiać wszelkie wady charakteru i umysłu uczniów, sprawiedliwy, życzliwy dla uczniów, powinien posiadać wartości moralne.

VIII Metody nauczania i wychowania w poglądach Kwintyliana
Wychowania: zabawa, zachęty pochwały; wywoływać u dziecka ambicję po to, by szybciej pokonywało trudności; uczenie przez naśladowanie (dobre wzory od rodziców, pedagogów, nianiek, nauczycieli); niewskazane stosowanie chłosty; nagrody werbalne (pochwały); klasy niezbyt liczebne (indywidualne nauczanie); zainteresowania dziecka nauką
Nauczania: wprowadzenie pracy domowej – przygotowywanie mów, tłumaczeń, streszczeń; stosowanie przerwy w pacy; dostosowane do wieku; dostosowane do zdolności i zainteresowań; połączenie nauki pisania z nauką czytania; zerwanie z nauczaniem jednotematycznym (różnorodność zagadnień)