mała grupa społeczna

1. Koncepcje małej grypy społecznej

W procesie socjalizacji istotne znaczenie ma przynależność jednostki do grup społecznych i wywierany na nią ich wpływ. Grupę uważa się za podstawową formę życia zbiorowego, kształtującą społeczne cechy danej jednostki. Jednostki związane są z rodzinami, grupami zawodowymi, społecznymi i szkolnymi. Każda osoba rodzi się w grupie społecznej, zdobywa w niej pierwsze doświadczenia, wzrasta i dojrzewa. Trudno wyobrazić sobie funkcjonowanie współczesnego świata bez poszczególnych grup społecznych które w istotny sposób odgrywają bardzo ważne role w kształtowaniu się społeczeństwa i państwa.
W odniesieniu do grupy społecznej podstawowym pytaniem jest, co przypadkowy zbiór ludzi czyni grupą społeczną, czyli jakie warunki muszą być spełnione, aby pewna liczba jednostek mogła być uznana za grupę.
Grupę społeczną możemy określić jako dwie lub więcej osób o poczuciu wspólnej tożsamości, między którymi dochodzi do strukturalnie uporządkowanych interakcji opartych na wspólnym zestawie oczekiwań co do zachowania partnera.
Należy postawić sobie podstawowe pytanie o to jakiego rodzaju zbiór ludzi można uznać za grupę społeczną według powyższej definicji? Odpowiem na to pytanie posługując się podziałem Jana Szczepańskiego.
Według Szczepańskiego grupa społeczna to:
 Minimum 3 osoby, czyli triada
 Osoby połączone są relacjami uporządkowanymi
 Osoby mają pewne wspólne wartości
 Osoby posiadają pewną zasadę odrębności (np. nazwisko, studenci danej uczelni, wspólna historia)
Dzięki powyższej definicji oraz podziału Jana Szczepańskiego możemy określić pięć podstawowych cech grupy społecznej:
 Grupa składa się z minimum trzech osób. Dopiero przy trzech osobach występować może struktura społeczna i niektóre typy stosunków społecznych
 W grupie społecznej zachodzą trwałe, częste i bezpośrednie interakcje nastawione na wspólne osiąganie wyznaczonego celu
 Grupa społeczna charakteryzuje się trwałą strukturą społeczną. Każdy jej członek zajmuje określoną pozycję i między nim a innymi członkami występują więzi społeczne
 Grupę społeczną można ująć jako system statusów społecznych a także jej strukturę można ujmować jako powiązane ze sobą role społeczne wynikające z pozycji społecznych odgrywających je członków
 Członkowie należący do grup społecznych mają świadomość przynależności do grupy oraz istnieją mniej lub bardziej wyraźne kryteria wyodrębniające tę grupę z szerszego otoczenia
2. Typologie małej grupy społecznej

Wejście do grupy może być sprawą czystego przypadku. Jednostka rodzi się w pewnej rodzinie, chodzi do takiej a nie innej szkoły, itp. Jednak ludzie często wybierają określoną grupę. Na decyzję tę wpływają dwa główne czynniki:
 styczność
 podobieństwo
Chciałbym przytoczyć podstawową typologie grup społecznych według określonych przeze mnie kryteriów klasyfikacji.
Kryteria klasyfikacji grup społecznych:
1. Stopień trwałości i więzi łączącej członków grupy:
a) grupy krótkotrwałe
 przelotne, spontaniczne
b) grupy długotrwałe
 zinstytucjonowane
2. Rozmiar grupy:
a) małe
 (od 3 do 50 członków)
 zachodzą w nich styczności bezpośrednie i osobiste
 wzajemna bliskość i znajomość członków sprzyjają osiągnięciu przez nich pełnej identyfikacji z grupą
 stosunki w tych grupach, regulowane przez instytucje nieformalne, mają charakter przyjacielski
b) duże
 (powyżej 50 członków)
 możliwość bezpośrednich stosunków osobistych jest niewielka
 utrzymaniu wewnętrznej spójności grupy, kształtowaniu ich postaw, kierowaniu zachowaniami służą regulaminy i przepisy
3. Charakter członkowstwa:
a) dobrowolne
b) niedobrowolne
4. Stosunek do innych ludzi wynikający z faktu przynależności do danej grupy:
a) wewnętrzne
b) zewnętrzne
5. Typ więzi łączącej członków grupy:
a) formalne
 przynależność członków wiąże się z formalnościami (np. uczelnia)
 grupy złożone zwykle z małej liczby osób, połączonych wspólnotą interesów
 pozostającą w bezpośrednich interakcjach
 funkcjonują na podstawie wewnętrznych, sformalizowanych i oficjalnych instytucjach władzy
b) nieformalne
 mają jakieś reguły, ale nie sformalizowane

Odrębną strukturę typologii grup społecznych stworzył Charles Cooley w 1902 roku.

Typologizacja grup społecznych ( podział Charles Cooley ):
a) grupy pierwotne
 małe grupy, których członkowie mają bliskie, osobiste i trwałe związki, czyli tzw. „face-to-face” ( twarzą w twarz )
 członkowie tej grupy spędzają razem dużo czasu, podejmują wspólne działania i dzielą się emocjami
 członkowie grup pierwotnych najczęściej dużo o sobie wiedzą i dbają o wzajemne dobro
 są grupami trwałymi
 stanowią podstawę rozwoju społecznego jednostki
 najlepszym przykładem grupy pierwotnej jest rodzina
b) grupy wtórne
 nie ma bezpośrednich relacji, związki między członkami nie są osobiste
 grupy nietrwałe, ich trwałość ma charakter okresowy
 grupy wtórne to zbiorowości dążące do wykonania specyficznego zadania i nie wywierające trwałego wpływu na tworzące je jednostki ( np. grupy pracownicze )
 członkowie tej grupy nie przejawiają chęci pogłębiania wiedzy na swój temat
 czaszami istnieje możliwość dopuszczenia do wspólnych kontaktów, np. wspólne jadanie posiłków, lub zawody związane ze sportem

3. Struktura małej grupy społecznej
Aby zbiór ludzi można było traktować jako grupę, oprócz interakcji oraz uznawania wspólnych wartości i świadomości bycia grupą w grę wchodzić musi czynnik dodatkowy.
Za czynnik ten uważa się tzw. Wewnętrzne ustrukturowane grupy. Zwraca się uwagę, że interakcje między członkami grupy zachodzą wedle stałych wzorów i że grupa społeczna to pewien zbiór osób, których pozycje i role są ze sobą powiązane.
Grupa społeczna jest zbiorowością, która charakteryzują struktury wewnątrzgrupowe.
Ich istnienie jest warunkiem koniecznym uznania zbiorowości za grupę społeczną.
Najczęściej wymienia się trzy podstawowe struktury wewnątrz grupowe:
 strukturę socjometryczną
 strukturę przywództwa
 strukturę komunikacji

1. Struktura socjometryczna
 socjometria zajmuje się wzajemnymi oddziaływaniami między ludźmi zachodzącymi we wszelkich grupach
 socjometria prowadzi badania poprzez stawianie pytania dla każdego członka danej zbiorowości, kogo chciałby mieć do towarzystwa w toku jakieś czynności, a kogo nie
 analiza danych socjometrycznych dostarcza również informacji o pozycji każdej jednostki w grupie i podziałach na podgrupy
 określa wzajemne postawy jednostek względem siebie, przede wszystkim więzi emocjonalne, które spajają grupę
 struktura ta kształtuje się pod wpływem indywidualnych potrzeb jednostki do nawiązania i podtrzymania pozytywnych kontaktów i współpracy z innymi grupami
 struktura ta jest czynnikiem wyznaczającym granice liczebności małej grupy. Oznacza to, że o jakieś grupie możemy mówić jako o grupie małej tak długo, jak długo jednostki wchodzące w jej skład mogą się znać na tyle, aby mieć do siebie określony, pozytywny bądź negatywny stosunek

2. Struktura przywództwa
 określa relacje poddaństwa i dostęp do władzy jednostek znajdujących się w danej grupie
 badania w tej strukturze dowiodły, że nie ma jednego typu osobowości przywódczej, ale różnego rodzaju sytuacje oraz cechy osobowościowe potencjalnych podwładnych sprzyjają pojawieniu się w danej zbiorowości przywódców o takich, a nie innych cechach osobowościowych
 jednostki ze względu na styl kierowania grupą mogą mieć większy lub mniejszy wpływ na podejmowane decyzje
Przedmiotem zainteresowania struktury przywódczej są też style przywództwa i ich konsekwencje dla działań grupy. Style te również charakterystyczne są dla określenia pozycji społecznych członków grup. Wyróżniamy trzy style przywództwa:
 autorytarny
 demokratyczny
 anarchiczny

I. Styl autorytarny
 jest stylem, gdzie przywódca wydaje polecenia
 konsekwencją autorytarnego stylu rządzenia przez jednostkę jest pojawienie się w grupie agresji, która bywa przejawiana zarówno wobec przywódcy, jak i innych grup
 grupa w stylu autorytarnym działa sprawnie tak długo, jak długo obecny jest przywódca, natomiast w przypadku jego nieobecności działanie grupy zamiera

II. Styl demokratyczny
 jest stylem, gdzie przywódca wspólnie z podwładnymi uzgadnia sposób postępowania
 styl ten sprzyja pojawianiu się skłonności do harmonijnej współpracy i wzajemnej pomocy oraz wytwarzaniu się pogodnej atmosfery
 poziom wzajemnej agresji w grupie jest niski
 nieobecność przywódcy nie prowadzi do przerwania działalności grupy

III. Styl anarchiczny
 jest stylem, gdzie przywódca zachowuje się nieodpowiedzialnie i nie podejmuje żadnych wysiłków, aby kierować grupą i organizować jej działania
 konsekwencją tego stylu jest dezorientacja, nikt nie wie co ma robić
 wśród członków takiej grupy wzrasta poziom agresji
 aktywność przywódcy czasami może być duża, ale nie prowadzi do żadnych rezultatów

3. Struktura komunikacji
 odnosi się do sieci wzajemnych interakcji w grupie, co jest istotne ze względu na szybkość przepływu informacji przy realizowaniu przez grupę celów
 badania nad strukturą komunikacji można uznać za dopełnienie badań nad rodzajami stylów przywództwa
 przedmiotem badań są modele komunikacji o zróżnicowanym stopniu centralizacji

4. Pozycje społeczne członków grup
Grupy składają się z powiązanych wzajemnie statusów, które nie muszą być sobie równe. Pewne statusy mogą być uznawane za ważniejsze dla funkcjonowania grupy niż inne. W związku z tym większość grup na własną hierarchię statusów pozycji danego członka, w której niektórym statusom przypisuje się więcej władzy i szacunku niż innym. Na przykład wiele grup ma swojego przywódcę tzw. „szefa”, którym może być ojciec rodziny, przewodniczący, gospodarz klasy, sekretarz itp. W tym przypadku hierarchia jest określana przez pozycję statusów, a nie przez indywidualną pozycję członków.
Jednak w niektórych grupach zróżnicowanie co do władzy i wpływów nie jest związane z pozycją danej osoby w formalnej strukturze statusów grupy. Pewnych ludzi obdarza się większym szacunkiem i przypisuje się im więcej wpływów niż innym, ze względu na to co robią i kim są.
Cechy i działania osobiste przyczyniają się do zróżnicowania władzy i wpływów w grupach społecznych i w konsekwencji, do tworzenia hierarchii oddziałujących na funkcjonowanie grupy.
Pozycja danego członka grupy jest uzależniona od:
 wykonywanych zadań w społecznym podziale pracy
 prestiżu
 płci i wieku
 opinii innych członków grupy
 percepcji, czyli spostrzegania przez każdą jednostkę zachowań, które uznaje ona za właściwe z punktu widzenia danej roli
 rasy i kultury
Pozycje społeczne dzielą się na:
a) przypisane
 są to oczekiwania innych osób w stosunku do jednostki
 oparte są one na kryterium wieku, płci, rasy i kultury
 np. pozycja dziecka w rodzinie, przedszkolaka, ucznia, syna, polaka, katolika
b) osiągnięte
 to taka rola nad którą jednostka ma kontrolę
 jednostka wkłada wysiłek, aby wejść w tą pozycję i ja utrzymać
 wiąże się ona z elementami wyboru i decyzji
 np. pozycja dyrektora w firmie czy pozycja burmistrza w strukturze społecznej miasta



5. Status – prestiż grupy członków grup
Pojęcie statusu jest szczególnie istotne w grupach społecznych. Status może być definiowany jako prestiż przypisany pewnej pozycji. Stanowi on element formalnego aspektu funkcjonowania grupy sugeruje, że występuje w niej określona hierarchia i nie każde miejsce jest równie zaszczytne. Najczęściej różnicom statusu odpowiada odmienność ról.
Podstawą statusu danego członka grupy jest jego wkład we wspólne osiągnięcia. Status stanowi efekt wkładu pracy jednostki we wspólne dobra grupy.
Ważne jest, aby dokonać rozróżnienia między statusem a władzą. Należy zaznaczyć, że władza to nie to samo co status. Status należy do formalnej charakterystyki grupy i określa pozycję konkretnej osoby w hierarchii grupy. Natomiast władza jest możliwością wywierania przez jednostkę wpływu na zachowanie innych osób.

O statusie decydują także takie czynniki jak:
 wiek
 pleć
 rasa
 sprawność fizyczna
 działalność na rzecz grupy

Podsumowując mała grupa społeczna uzyskuje zdolność do tworzenia określonych wzorów zachowań, wzorów kulturowych, systemów przekonań, określonej moralności, która narzuca swoim członkom. Mała grupa społeczna zdolna jest do spełnienia funkcji utrzymywania ciągłości życia społecznego. Dopiero w takiej grupie wytwarzają się dostatecznie trwałe i silne wewnętrznie struktury zdolne do trwania. Wszystko co dzieje się i rozgrywa w naszym świecie, dzieje się i rozgrywa pomiędzy strukturami i grupami społecznymi. Ludzie, których widzimy są członkami różnorodnych zbiorowości, grup społecznych. Ich działanie jest tylko w niewielkim stopniu rezultatem swobodnego wyboru i własnej decyzji nie wymuszonej przez zewnętrzne wobec nich siły. Tak naprawdę, to co obserwujemy patrząc na działania i interakcje ludzkie, są to zewnętrzne przejawy działań oraz cech i właściwości różnorodnych bytów ponadindywidualnych oraz różnorodnych grup społecznych.

Bibliografia:
1. Giddens Anthony, „Socjologia”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004
2. Machaj Irena, „Małe struktury społeczne”, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2002
3. Szacka Barbara, „Wprowadzenie do socjologii”, Oficyna Naukowa, Warszawa 2005
4. Szmatka Jacek, „Małe struktury społeczne” Kraków 2002
5. Turowski Jan, „Socjologia. Małe struktury społeczne”, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2004