Witaminy

WITAMINY
A, D, E, K, C, witaminy grupy B

Witaminy zaliczane są do składników regulujących i nie są wytwarzane przez organizm człowieka. Biorą one udział w różnych procesach biochemicznych. Ich brak powoduje powstanie różnych chorób. Witaminy dzielimy na:
· rozpuszczalne w tłuszczach ( A, D, E, K )
· rozpuszczalne w wodzie ( C, B1, B2, B6, B12, PP )

Witamina A
Retinol występuje głównie w świecie zwierzęcym, natomiast w świecie roślinnym występuje jej prowitamina – barwnik karoten.
Fizjologiczna rola witaminy A w organizmie ludzi i zwierząt jest wielostronna.
Rola w organizmie:
· zapobiega wysychaniu i rogowaceniu nabłonka,
· sprzyja zdolności regeneracyjnej komórek przez utrzymanie błon śluzowych w dobrym stanie
· jest niezbędna w procesie widzenia (jej brak prowadzi do tzw. „kurzej ślepoty”, czyli zaniku widzenia po zmierzchu ). Dłużej trwające niedobory retinolu prowadzą do trwałych zmian w oczach, co może doprowadzić nawet do utraty wzroku.

Zapotrzebowanie na witaminę A zależy od wieku i stanu fizjologicznego organizmu.
Źródłem witaminy A są produkty pochodzenia roślinnego i zwierzęcego. Produktami bogatymi w karoten są warzywa zielone i żółte, jak: marchew, sałata, pietruszka, szpinak, pomidory, dynia, rzeżucha, kapusta i groch. W produktach zwierzęcych największe ilości witaminy A występują w tranie i wątrobie, a mniejsze ilości – w maśle, żółtku jaja i tłustych rybach.
Witamina A jest odporna na działanie temperatury, a ulega zniszczeniu pod wpływem działania światła, tlenu, powietrza.

Witamina D
W przyrodzie witamina D jest mało rozpowszechniona.
Brak witaminy D w organizmie powoduje:
· niezdolność wykorzystania wapnia i fosforu
· prowadzi do zmian w układzie kostnym (szczególnie niekorzystnych u dzieci do lat dwóch, określanych jako krzywica).
Zapotrzebowanie na witaminę D przez człowieka nie jest ściśle określone, ponieważ organizm ludzki pod wpływem promieni słonecznych potrafi ją wytwarzać z prowitamin znajdujących się w skórze.
Występuje ona głównie w produktach takich jak: tran, ryby, masło, margaryna witaminizowana, wątroba, żółtko jaja, śmietana.

Witamina E
Powstaje tylko w organizmach roślinnych, zwierzęta jej nie wytwarzają.
Witamina E jest potrzebna organizmom zwierzęcym do:
· utrzymania prawidłowych funkcji rozrodczych.
U człowieka nie zostało całkowicie wyjaśnione jej działanie. Wiadomo że, w niektórych przypadkach witamina E przeciwdziała poronieniom.
Najobfitszymi jej źródłami są: oleje roślinne, zarodki zbóż, całe ziarno i zielone warzywa liściaste jak sałata, szpinak, rzeżucha.

Witamina K
Organizm człowieka otrzymuje tą witaminę z pożywienia. Witamina K jest także syntetyzowana przez florę bakteryjną przewodu pokarmowego.
Rola w organizmie:
· jest niezbędna podczas krzepnięcia krwi
· bierze udział przy pobudzaniu czynności wątroby.
Bogatym źródłem witaminy K jest: sałata, kapusta, szpinak, pomidory, wątroba. Niewielkie ilości występują w ziemniakach i mleku.

Witamina C
Występuje w postaci kwasu askorbinowego i kwasu dehydroaskorbinowego.
Rola witaminy C w organizmie człowieka:
· bierze udział w wytwarzaniu ciał odpornościowych organizmu przeciw przeziębieniu i zapaleniu gardła
· ma pewne właściwości bakteriostatyczne, a nawet bakteriobójcze oraz neutralizuje niektóre jady (np. jad błonicy, jad tężca)
· wpływa odtruwająco na niektóre związki metali np. ołowiu i złota
· aktywuje działanie niektórych enzymów
· jest niezbędna do wytwarzania kolagenu i prawdopodobnie czerwonych ciałek krwi

Kwas askorbinowy jest bardzo rozpowszechniony w przyrodzie. Najważniejszym jego źródłem są owoce i warzywa. W produktach pochodzenia zwierzęcego znajduje się w małych ilościach. W naszym kraju najobfitszym źródłem witaminy C są owoce dzikiej róży oraz czarnej i czerwonej porzeczki. Inne produkty bogate w witaminę C to: zielona pietruszka (nać), kapusta, truskawki, pomidory, papryka, żurawiny, maliny, brokuły, szczypior.
Organizm człowieka nie potrafi syntetyzować ani magazynować większych ilości kwasu askorbinowego, dlatego musi ona być dostarczana w codziennych posiłkach.. Przy racjonalnym żywieniu jest wskazany raczej nadmiar witaminy C niż jej niedobór (w przypadku jej nadmiaru organizm wydala ją z moczem). Zapotrzebowanie na witaminę C zależy od rodzaju wykonywanej pracy, stanu fizjologicznego i wieku osobnika Niedobory kwasu askorbinowego powodują:
· obniżenie sprawności fizycznej
· obniżenie odporności i skłonności do przeziębień i zakażeń
· bóle stawów i mięśni
· krwawe wybroczyny podskórne spowodowane kruchością naczyń krwionośnych
· rozpulchnianie dziąseł
· chwianie się zębów
W wyniku długotrwałego niedoboru lub braku witaminy C rozwija się schorzenie zwane gnilcem lub szkorbutem. Ostatnie badania dowodzą też, że niedobór witaminy C może być przyczyną rozwoju raka.
Obecność witaminy C w pożywieniu działa korzystnie na przyswajalność żelaza pochodzącego z produktów roślinnych.

Witaminy grupy B
W skład witamin ogólnie zaliczanych do grupy B wchodzą:
· witamina B1 ( tiamina)
· witamina B2 (ryboflawina)
· witamina PP (niacyna)
· witamina B6 (pirydoksyna)
· biotyna
· kwas pantotenowy
· inozytol
· kwas para-aminobenzoesowy
· kwas foliowy i jego pochodne tzw. folacyna
· witamina B12 (kobalamina)

Witamina B1
Jest związkiem, którego brak w pożywieniu wywołuje chorobę beri-beri.
Niedobór w organizmie powoduje:
· wystąpienie ciężkich zaburzeń w układzie nerwowym
· uszkodzenie serca
· zaburzenia przewodu pokarmowego i gospodarki wodnej
Wymienione zaburzenia objawiają się ogólnym osłabieniem, bólami głowy, brakiem łaknienia, zaparciami, boleścią mięśni, nerwobólami, osłabieniem pamięci, trudności w skupieniu, nadmierną drażliwością, dolegliwościami w układzie krążenia.
W przypadku nadmiaru witaminy B1 organizm niewielką jej część magazynuje w wątrobie, resztę zaś wydala w moczu.
Witamina B1 jest bardzo rozpowszechniona w produktach roślinnych. W zbożach najwięcej gromadzi się jej w zarodku i pod łuską. Dlatego też w białej mące zawartość jej jest mała, a w ciemnej dużo wyższa. Duże ilości witaminy B1 występują także w zewnętrznych warstwach ziemniaków i nasionach roślin strączkowych. W produktach zwierzęcych znaczne jej ilości zawiera wątroba, serce, nerki i mięso, zwłaszcza wieprzowe.

Witamina B2
Jest rozpowszechniona w przyrodzie. Występuje w mleku i jego przetworach, drożdżach, wątrobie, nerkach, nasionach roślin strączkowych i zbożach. Jest także wytwarzana przez florę bakteryjną przewodu pokarmowego.
Rola w organizmie:
· warunkuje prawidłowy przebieg procesów utleniania i redukcji
Zapotrzebowanie dzienne zależy od okresu wzrostu organizmu, od jego stanu fizjologicznego oraz ilości białka i węglowodanów pobieranych z pożywieniem.

Witamina PP
Wskutek braku tej witaminy występują schorzenia objawiające się:
· zapaleniem skóry (łuszczenie)
· biegunką
· uczuleniem na światło
Dzienne zapotrzebowanie na tą witaminę zależy od rodzaju wykonywanej pracy i stanu fizjologicznego organizmu.
Witamina PP wchodzi w skład licznych enzymów biorących udział w oddychaniu tkankowym.
Stosuje się ją przy odmrożeniach, wrzodziejącym zapaleniu jelit, zapaleniu jamy ustnej i schorzeniach skóry. Organizm magazynuje ją w wątrobie.
Duże ilości witaminy PP występują w: wątrobie, mięsie, drożdżach, grochu oraz w ziemniakach.

Witamina B6
Występuje w połączeniu z białkiem i odgrywa podstawową rolę w przemianie białkowej. Jej niedobór w organizmie jest przyczyną:
· zaczerwienienia skóry, z jednoczesnym łuszczeniem naskórka, bolesnością i swędzeniem
· zapalenia błon śluzowych jamy nosowej i ustnej.
Jej brak powoduje objawy podobne jak przy niedoborach innych witamin z grupy B:
· osłabienie
· zaburzenia w trawieniu
· wypadanie włosów
· bezsenność
· zwiotczenie mięśni
· obfite poty
Witamina B6 występuje w wielu produktach spożywczych, a w największych ilościach w suchych drożdżach, wątrobie i kiełkach pszenicy.

Biotyna
Występuje w mleku, wątrobie, śledzionie, żółtku, drożdżach, ryżu oraz niektórych warzywach i owocach.
Niedobór witaminy może wystąpić po stosowaniu niektórych leków, np. antybiotyków, oraz przy spożywaniu w dużych ilościach surowego białka jaja kurzego.
Jej brak w organizmie objawia się:
· łuszczeniem skóry
· łojotokiem
· nudnościami
· wypadaniem włosów
· brakiem łaknienia
· sennością
· niedokrwistością
· zaburzeniami w trawieniu
Nadmiar biotyny nie występuje w organizmie, ponieważ wydalana jest ona z moczem.

Kwas pantotenowy
Jest bardzo rozpowszechniony w przyrodzie i występuje w wielu produktach jak: groch, ziemniaki, pomidory, marchew, kapusta, kalafior, wątroba, jaja, mleko.
U ludzi nie stwierdza się żadnego wyraźnego schorzenia na tle niedoboru kwasu pantotenowego.

Inozytol
Jest witaminą syntetyzowaną w przewodzie pokarmowym przez bakterie, dlatego też do tej pory nie stwierdzono, czy jest ona dla człowieka związkiem egzogennym.

Kwas para-aminobenzoesowy
Bierze udział w niektórych procesach enzymatycznych, a ponadto jest składnikiem kwasu foliowego.

Kwas foliowy
Bierze udział w powstawaniu czerwonych ciałek krwi i dlatego znalazł zastosowanie w leczeniu niedokrwistości i schorzeń żołądkowo-jelitowych, oraz przy wycieńczeniu organizmu.

Witamina B12
W organizmie występuje w połączeniu z białkiem i jest związkiem bardzo czynnym.
Jej brak powoduje:
· anemię
· zaburzenia w procesie trawienia
Witamina ta występuje w produktach pochodzenia zwierzęcego takich jak: wątroba, nerki, sery sfermentowane.