Witaminy w zyciu codziennym

W wyniku choroby, powstalej z powodu braku fosforu i wapnia, kosci ulegaja znieksztalceniu i oslabieniu, wykrzywiaja sie pod wplywem ciezaru ciala szybko rosnacego dziecka. Kosci i nadgarstki staja sie powiekszone, klatka piersiowa zaczyna przypominac piers golebia, u dzieci powstaja opóznienia we wzroscie zebów. Poza tym poci sie ono czesciej i staje sie nadmiernie aktywne. Dlatego tez tak wazny jest kontakt dziecka ze swiatlem slonecznym, a w sytuacji jego niedoboru uzupelnianie tej witaminy w pozywieniu i odpowiednich preparatach. U tych ludzi doroslych, którzy maja utrudniony dostep do slonca lub spozywaja produkty pozbawione witaminy D, moze pojawic sie rozmiekczenie kosci, zwane osteomalacja, które prowadzi do czestych zlaman i skrzywien ukladu kostnego.
Niedobór witaminy D u doroslych sprzyja powstawaniu osteoporozy. Polega ona na zmniejszeniu sie masy i gestosci kosci, co prowadzi do zwyrodnienia ukladu kostnego w wyniku ubywania wapnia z organizmu. Kosci staja sie porowate, kruche i lamliwe. C Chorzy (najczesciej kobiety) maja przy tym znieksztalcona sylwetke.
Zbyt mala ilosc witaminy D (podobnie jak brak witaminy A) moze powodowac zapalenie spojówek, a takze stany zapalne skóry. Witaminy sa zwiazkami organicznymi wystepujacymi w pozywieniu i niezbednymi dla rozwoju, procesów zdrowienia i prawidlowego funkcjonowania tkanek ciala.
Jest ich trzynascie Obok witamin A, C, D, E i K istnieje osiem witamin z grupy B. Tych osiem witamin to: tiamina (B1), ryboflawina (B2), pirydoksyna (B6), kobalamina (B12), biotyna (H), kwas foliowy, niacyna (PP) i kwas pantotenowy (B5).
Witaminy dziela sie na dwie grupy: rozpuszczalne w wodzie (witamina C i B-komplex) oraz rozpuszczalne w tluszczach (A, D, E i K). Witaminy rozpuszczalne w tluszczach magazynowane sa w tkankach ciala, czego nie stwierdzono w przypadku witamin rozpuszczalnych w wodzie (wyjatek stanowi witamina B2). Dlatego witaminy rozpuszczalne w wodzie powinny byc stale uzupelniane.
Witaminy uczestnicza w wielu procesach biochemicznych, w których pozywienie zamieniane jest w energie. Sa one równiez wazne dla podtrzymywania szeregu funkcji organizmu i posiadaja istotne znaczenie dla tworzenia nowych tkanek ciala. Bez witamin zycie ludzkie nie byloby mozliwe ("vita" znaczy zycie). Utrzymujacy sie niedobór witamin wyrzadza szkody na zdrowiu, a w ciezkich przypadkach moze prowadzic do smierci.

Witamina B1
Witamina B1(Tiamina) odgrywa zasadnicza role w procesach oddychania tkankowego, glównie w przemianie weglowodanów, jest czescia skladowa koenzymu karboksylazy (pirofosforanu tiaminy). Wzmaga czynnosc acetylocholiny, hamuje esteraze cholinowa, dziala synergicznie z tyroksyna i insulina, pobudza wydzielanie gonadotropin. Stany niedoboru witaminy B1 prowadza do zaburzen oddychania tkankowego, czynnosci ukladu nerwowego, watroby i miesnia sercowego.
Wskazania: Profilaktycznie - u niemowlat i malych dzieci karmionych sztucznie.
Leczniczo - hipowitaminoza i awitaminoza B1, zapalenie wielonerwowe, choroba beri-beri, stany zapalne i porazenia nerwów obwodowych, nerwobóle, rwa kulszowa, niektóre schorzenia osrodkowego ukladu nerwowego, cukrzyca, zaburzenia sercowo-naczyniowe, uszkodzenia miazszu watroby, wyczerpanie psychosomatyczne, swiad, pólpasiec, liszaj Wilsona, zaburzenia metabolizmu.
Poniewaz wiatamina B1 podawana parenteralnie moze wywolac objawy znacznej nieraz nadwrazliwosci (szok anafilaktyczny), nie nalezy z zasady jej podawac dozylnie. Jedynie u chorych w spiaczce mozna podawac te witamine w bardzo powolnym wlewie dozylnym.
Witaminę tą zawierają: drozdze, marchew, pomidory, jablka, mleko, jaja, watroba, otreby ryzowe, mieso, kielki pszenicy, orzechy i rosliny straczkowe.
Przyjety pokarm, naduzywanie alkoholu powoduja opóznianie wchlaniania witaminy. Obecnosc dwutlenku siarki w winach lub atmosferze, czarne porzeczki powoduja rozklad witaminy.

Witamina B2
Witamina B2 (Ryboflawina) jest koenzymem wielu enzymów flawonowych - dehydrogenaz, odgrywa wazna role w procesach oksydoredukcyjnych, glównie w przemianie weglowodanów. Wplywa na synteze kwasów tluszczowych z bialek i weglowodanów.W organizmie czlowieka wchodzi w sklad mononukleotydu flawinowego (FMN) i dinukleotydu flawino-adeninowego (FAD) - koenzymów wchodzacych w sklad enzymów (oksydoreduktaz), które biora udzial w przemianie glukozy i aminokwasów w procesach utleniania komórkowego. Odgrywa równiez wazna role w biochemicznych przemianach w siatkówce oka.
Wskazania: Hipowitaminoza lub awitaminoza B2: zaczerwienienie, obrzmienie lub pekanie blony sluzowej jamy ustnej, zapalenie czerwieni warg, jezyka lub blon sluzowych, plesniawki, zajady jamy ustnej, zmiany w narzadzie wzroku, zacma, lojotok, pelagra, choroby ukladu nerwowego, dystrofie miesni, obrzek sluzowaty.
Nie rozklada sie w czasie gotowania, traci aktywnosc pod wplywem swiatla. Witamina B2 znajduje sie w drozdzach, watrobie, mleku, jajach, jarzynach, miesie.
Dzienne zapotrzebowanie czlowieka na witamine B2 wynosi ok. 1-2 mg.

Witamina B6
Witamina B6 (pirydoksyna, adermina, pirydoksal, pirydoksamina) bierze udzial w przemianie bialek jako koenzym dekarboksylazy i transaminaz aminokwasów. Szczególnie wazny jest jej udzial w przemianie tryptofanu (dajacej kwas nikotynowy i serotonine). Jako koenzym fosforylazy wplywa na glikogeneze i glikogenolize w miesniach. Witamina B6 odgrywa takze wazna role w procesach odpornosciowych i krwiotwórczych. Zmniejsza wydzielanie prolaktyny.
Zaobserwowano, ze witamina B6 inaktywuje dzialanie lewodopy w parkinsonizmie. Niedobory witaminy B6 powstaja przy leczeniu duzymi dawkami izoniazydu i hydralazyny. U chorych tych moga wystapic neuropatie.
Wskazania: Hipowitaminoza B6, akrodynia, choroba popromienna, niedokrwistosc makrocytarna, leukopenia, choroby obwodowego i osrodkowego ukladu nerwowego, dystrofia miesniowa, zapalenie blony sluzowej jamy ustnej, paradontopatie, lojotok, erytrodermie zluszczajace, oparzenia sloneczne, cystynuria.
Dzienne zapotrzebowanie na witamine B6 wynosi ok. 2 mg.

Witamina B12
Witamina B12( kobalamina, cyjanokobalamina) jest krwiotwórczym czynnikiem watroby, którego czynnosc hemopoetyczna polega na udziale w syntezie protoporfiryn i przeksztalceniu kwasu foliowego w folinowy. Jest koenzymem transmetylacji oraz syntezy grup metylowych. Lacznie z kwasem foliowym jest niezbedna w syntezie rybozydów purynowych szpiku i tworzeniu krwinek czerwonych i bialych. Ponadto uczestniczy w dojrzewaniu komórek nablonkowych, wykazuje wlasciwosci neurotropowe , ochraniajace miazsz watroby (chroni grupy sulfhydrylowe). Bierze udzial w syntezie aminokwasów i kwasów nukleinowych, pobudzajac wzrost komórek i przyczyniajac sie do tworzenia i dojrzewania erytrocytów, a takze leukocytów. Pelni ponadto funkcje koenzymu w przemianie kwasów organicznych, np. bursztynowego i metylojablkowego.
Witamina B12 nie jest syntezowana ani przez zwierzeta, ani przez rosliny wyzsze, ale tylko przez bakterie, jest witamina zarówno dla zwierzat jak i roslin. Glównym jej zródlem sa produkty zwierzece, zwlaszcza watroba i mleko, ryby.W niewielkim stopniu jest tworzona przez bakterie w przewodzie pokarmowym, skad jest wchlaniana tylko w obecnosci tzw. czynnika krwiotwórczego wewnetrznego.
Wskazania:Nadbarwliwa niedokrwistosc megaloblastyczna (choroba Addisona - Biermera), leukopenia, niedokrwistosc z niedoboru bialek po resekcji zoladka, zmiany neurologiczne w przebiegu niedokrwistosci, zapalenie wielonerwowe, uszkodzenie miazszu watroby, porazenie nerwów w przebiegu kleszczowego zapalenia mózgu.
Kwas p-aminosalicylowy (PAS) zmniejsza wchlanianie witaminy B12. Chloramfenikol zaburza dojrzewanie krwinek czerwonych i dlatego chorzy otrzymujacy ten lek moga slabo reagowac na podawanie witaminy B12. Neomycyna zmniejsza wchlanianie witaminy B12, a kolchicyna zwieksza jej wchlanianie.
Objawami ubocznymi mogą być Bardzo rzadko: zapalenie jamy ustnej, czerwienica o lagodnym przebiegu, uczuleniowe odczyny skórne.
Dawkowanie jest zalezne od stanu klinicznego (indywidualnie). Prawdopodobnie zapotrzebowanie dzienne czlowieka na te witamine wynosi ok. 0,002 mg.

Witamina B13
Inaczej zwana kwasem orotowym. Bierze udzial w metabolizmie kwasu foliowego i witaminy B12. Dotychczas nie ustalono zapotrzebowania dziennego w diecie.
Prawdopodobnie ulatwia funkcjonowanie watroby i zapobiega przedwczesnemu starzeniu sie. Pomaga w leczeniu stwardnienia rozsianego.
Duże jej ilości zawarte są w warzywach korzeniowych, serwatce i kwasnym mleku. Dostepna jest w postaci orotonianu wapnia.

Witamina B15
Inaczej kwas pangamowy.Nalezy do grupy witamin rozpuszczalnych w wodzie. Mierzona jest w miligramach. Dzialanie jej jest wspomagane przez witaminy A i E.
Korzyści:
- wydluza zycie komórki
- zmniejsza zmeczenie
- obniza poziom choresterolu we krwi
- usuwa objawy anginy i astmy
- zapobiega marskosci watroby
- bierze udzial w wydalaniu produktów przemiany materii
- stymuluje reakcje odpornosciowe
- bierze udzialw syntezie bialka
Zawierają ją drozdze piwne, nie luskany ryz, pelne ziarno zboza, nasiona dyni, ziarno sezamowe.
Zwykle stosowana jest w dawce po 50 mg, zalecana dzienna dawka od 50 do 150 mg. Nie sa znane przypadki zatruc. Niekiedy obserwowano nudnosci na poczatku kuracji, ale zwykle objawy te ustepowaly po kilku dniach.

Witamina B17
Chemicznie jest zwazkiem dwóch czasteczek cukru oraz benzaldehydu i cyjanku, bywa tez nazywana amygdalina. W medycynie, spelniajac funkcje leku, znana jest pod nazwa nitridozydu. Otrzymywana jest z pestek moreli. Jest jedyna z witamin z grupy B która nie wystepuje w drozdzach piwnych. Mimo doniesien dotyczacych jej korzystnego dzialania w leczeniu chorób nowotworowych nie wprowadzono jej do ogólnego stosowania w wiekszosci stanów amerykanskich.
Niedobory tej witaminy moga doprowadzic do spadku odpornosci na nowotwory.
Male ilosci letrilu znajduja sie w pestkach moreli, jablek, czeresni, brzoskwin, sliwek i nektarynek.
Najczesciej stosowane dawki dzienne wynosza od 0.25 do 1 g.

Biotyna - koenzym R albo witamina H
Nalezy do grupy witamin B, jest rozpuszczalna w wodzie, zawiera zwiazki siarki. Mierzona jest w mikrogramach (mcg). Jest konieczna do syntezy kwasu askorbinowego. Bierze udzial w metabolizmie bialek i tluszczów. Zapotrzebowanie dzienne w diecie osób doroslych wynosi od 100 do 300 mcg. Moga ja syntetyzowac bakterie jelitowe. Spozywanie surowych jajek moze utrudniac jej wchlanianie.
Korzyści płynące ze stosowania biotyny:
- Zapobiega siwieniu wlosów
- Zapobiega lysieniu
- Lagodzi bóle miesniowe
- Leczy wypryski i stany zapalne skóry
Niedobór tej witaminy prowadzi do wyprysków skórnych, skrajnego wyczerpania, pogorszenia metabolizmu tluszczów, wyniszczenia organizmu, lysienia oraz depresja.
Pochodzenie:Watroba wolowa, zóltko jaja, maka sojowa, drozdze piwne, mleko, nie luskany ryz.

Witamina C
Witamina C to inaczej kwas askorbinowy lub dehydroaskorbinowy. Nazwa ta pochodzi od lacinskich slów, które mozna przetlumaczyc jako "bez szkorbutu" ("a" oznacza zaprzeczenie, nieobecnosc, brak, zas "scorbutus" to szkorbut, czyli choroba, na która zapada sie z braku witaminy C).
Kwas askorbinowy jest bialym, drobnokrystalicznym, kwasnym proszkiem bez zapachu. W wodzie rozpuszcza sie latwo, gorzej w etanolu, zle rozpuszcza sie w acetonie. Jest praktycznie nierozpuszczalny w chloroformie.
Kwas askorbinowy - zwaiazek o silnych wlasciwosciach redukcyjnych - dziala antyoksydacyjnie - pelni zasadnicze funkcje w procesach oksydoredukcyjnych ustroju. Jest aktywatorem bialkowej przemiany aminokwasów aromatycznych, przez fosforylacje glukozy wplywa na synteze hormonów steroidowych kory nadnerczej i synteze insuliny.Jest nieodzowny w prawidlowym funkcjonowaniu tkanki lacznej (w syntezie kwasu hialuronowego) i w procesach kostnienia. Bierze takze udzial hematopoezie, w przyswajaniu zelaza i syntezie hemoglobiny. Odgrywa wazna role w procesach odpornosciowych, dziala odtruwajaco. Mechanizm dzialania nie jest jeszcze dokladnie wyjasniony. Wiadomo jest, ze jest jednym z czynników warunkujacych synteze katecholamin i hydroksyproliny. Przypuszcza sie, ze bierze udzial w tworzeniu interferonu, przeciwcial i immunoglobin G i M. Dostateczna podaz witaminy C moze wplynac hamujaco na proces starzenia sie ustroju. Podawanie bardzo duzych dawek (powyzej 5g na dobe) witaminy C ciezarnym moze wywolac poronienie. Brak witaminy C w pozywieniu ciezarnej stwarza zagrozenie teratogenne dla plodu.
Wskazania: Hipowitaminoza lub awitaminoza C, gnilec, niedokrwistosc (pomocniczo), niektóre skazy krwotoczne, stany zapalne dziasel, blony sluzowej, skóry, przewodu pokarmowego, ukladu nerwowego. Przysadkowe lub nadnercze zaburzenia hormonalne, choroby uczuleniowe, kolagenozy, oparzenia, zatrucia, stany wyczerpania psychosomatycznego, rekonwalescencja, karmienie sztuczne niemowlat.
Ponadto witamina C - podobnie jak A czy E - jest znanym juz i wszechobecnie wystepujacym w organizmie przeciwutleniaczem, który chroni plyny ustrojowe (a wiec krew i inne plyny znajdujace sie wewnatrz i na zewnatrz komórek) przed wolnymi rodnikami tlenu mogacymi spowodowac uszkodzenia m.in. wysciólki naczyn krwionosnych . Zwalczajac wolne rodniki, witamina C hamuje utlenianie "dobrego" cholesterolu LDL, dzieki czemu utrudnia jego niekorzystna przemiane.
Neutralizowanie przez witamine C szkodliwego wplywu tych czasteczek tlenu chroni organizm przed zmianami nowotworowymi, a wiec rakiem zoladka, jamy ustnej, przelyku, pluc, watroby, szyjki macicy i odbytu. Usuwa, jak juz wspomnielismy, wolne rodniki, które moglyby spowodowac uszkodzenia komórek, ich blon komórkowych, a nawet DNA. Dzieki dzialaniu witaminy C zmniejsza sie wiec prawdopodobienstwo powstania zmian nowotworowych. Umozliwia to skuteczniejsza obrone przed juz zdegenerowanymi, zmienionymi komórkami. Przypuszcza sie, ze witamina ta ogranicza produkcje dzialajacych nowotworowo nitrozamin, czyli substancji powstalych z polaczenia azotynów (dodawanych do konserwowanych produktów zywnosciowych, m.in. do miesa) z substancjami znajdujacymi sie w zoladku. Ponadto lagodzi ona nieprzyjemne objawy uboczne radioterapii stosowanej w leczeniu nowotworów.
Stosowanie wysokich dawek powoduje zakwaszenie moczu, uposledzajac w ten sposób wydalanie stalych kwasów i zasad. Kwasny odczyn moczu moze powodowac wytracanie sie mocznów i cystynianów oraz tworzenie sie kamieni w drogach moczowych, nie nalezy wiec podawac duzych dawek witaminy C chorym ze sklonnoscia do dny, cystynurii lub tworzenia sie kamieni moczanowych.
Podwyzszona przez witamine C kwasowosc moczu stwarza prawdopodobienstwo krystalizacji PAS i sulfonamidów. Zmniejsza tez wchlanianie zwrotne w cewkach trójcyklicznych leków przeciwdepresyjnych i amfetaminy. Duze dawki kwasu askorbinowego moga zmieniac wyniki testów na obecnosc glukozy w moczu.
Ciekawostki dotyczące tej witaminy:
- Czlowiek musi pobierac witamine C z pokarmów, natomiast zwierzeta sa w stanie wytwarzac ja same (w wyjatkiem malp i swinek morskich)
- Chemiczna, czysta postac witaminy C otrzymuje sie z dekstrozy pochodzacej z kukurydzy, chociaz ani sama kukurydza, ani dekstroza nie zawieraja tej witaminy.
- Witaminie C znajdujacej sie w glogu towarzysza inne substancje enzymatyczne, takie jak bioflawonoidy, hesperydyna, rutyna, które ulatwiaja wchlanianie tej naturalnej witaminy.
- Podczas stresu i wysilku fizycznego wzrasta zuzycie witaminy C, co powoduje zwiekszenie jej zapotrzebowania.
- Witamina C pomaga we wchlanianiu zelaza, manganu, a takze zmniejsza toksycznosc selenu, miedzi, wanadu, kobaltu i rteci. Obniza równiez ilosc selenu i miedzi.
- Wapn i mangan zmniejszaja wydalanie witaminy C z moczem.
- Witamina ta odgrywa duza role w uaktywnianiu sie witaminy B9 (kwasu foliowego).
- Zbyt mala ilosc witaminy C powoduje zwiekszone wydalanie witaminy B6.
- W wyniku stosowania witaminy C zwieksza sie skutecznosc leków stosowanych przy infekcjach ukladu moczowego, ma ona równiez dzialanie przeczyszczajace.
- Dlugotrwale przyjmowanie aspiryny trzykrotnie zwieksza wydalanie witaminy C, dlatego tez nalezy wtedy zwiekszyc dawki tej witaminy.
- Osoby palace, kobiety w ciazy, w okresie karmienia piersia, stosujace srodki antykoncepcyjne oraz ludzie starsi potrzebuja wiecej witaminy C. Witamine C niszczy tlenek wegla, którym jest zanieczyszczone powietrze w miastach, dlatego tez ich mieszkancy powinni przyjmowac jej zwiekszone dawki.
- Duza ilosc witaminy C moze wplywac na zafalszowanie wyników analizy krwi, moczu i stolca. Niekiedy maskuje obecnosc krwi w stolcu, a wyniki badan poziomu hemoglobiny i cukru we krwi u cukrzyków w okresie zwiekszonego przyjmowania witaminy C moga nie byc wiarygodne.

Witamina A
Witamina A (Akseroftol) odgrywa role w procesie tworzenia rodopsyny, decydujacej o mozliwosci widzenia o zmierzchu. Bierze udzial w pzemianie ogólnoustrojowej, a zwlaszcza w metabolizmie bialek, glównie aminokwasów siarkowych, warunkujac prawidlowe rogowacenie nablonków, w metabolizmie weglowodanów i hormonów steroidowych. Stymuluje wydzielanie hormonu tyreotropowego, jednoczesnie czesciowo unieczynniajac tyroksyne w tkankach. Aktywizuje uklady enzymatyczne watroby, wywiera wplyw na czynniki odpornosciowe ustoju. Dziala antyoksydacyjnie.
Witamina A w stanie gotowym znajduje sie glównie w tranie rybim, watrobie, mleku, masle, zóltkach jaj.
Wskazania:
Zapobiegawczo - u niemowlat karmionych sztucznie w pierwszych trzech miesiacach zycia.
Leczniczo - hipowitaminoza i awitaminoza A; slepota zmierzchowa, keratomalacja, kseroftalmia; choroby skóry z nadmiernym rogowaceniem i luszczeniem naskórka; rybia luska, erytrodermia ichtiotyczna wrodzona, rogowiec dloni i stóp, rogowacenie mieszkowe, choroba Dariera, luszczyca, lysienie plackowate rzekome, lojotok, tradzik pospolity; przewlekle niezyty dróg oddechowych i przewodu pokarmowego, choroby watroby i dróg zólciowych, kamienica nerkowa.
Rola w organiźmie:
Nowotwory. Wystarczjaca ilosc witaminy A w pozywieniu i jej stale stezenie we krwi maja zmniejszac ryzyko zachorowania na niektóre postacie nowotworów, takie jak rak piersi, zoladka, szyjki macicy i pluc. Witamina A moze równiez pomagac w zapobieganiu nowotworom przez utrzymywanie w dobrym stanie tkanek nablonkowych, hamowanie rozwoju znieksztalconych komórek oraz wzmacnianie ukladu immunologicznego.
Nablonek. Witamina A pomaga w ksztaltowaniu i utrzymaniu wilgotnego i zdrowego nablonka:tkanki, która pokrywa wewetrzne i zewnetrzne powierzchnie ciala. Tak wiec witamina A jest niezbedna do utrzymania w dobrym stanie rogówki oka, wszystkich blon sluzowych, przewodu pokarmowego, przewodu moczowego, ukladu rozrodczego, skóry i pluc.Spozywanie odpowiedniej ilosci witaminy A wplywa dodatnio na stan blony sluzowej zoladka i moze zapobiec chorobie wrzodowej.
Oczy i wzrok. Witamina A jest niezbedna dla normalnego widzenia. W polaczeniu z pewnym wyspecjalizowanym rodzajem bialka jest obecna w siatkówce oka i konieczna do widzenia przy slabym oswietleniu.
Wzrost i budowa kosci. Witamina A jest wazna w okresie wzrostu i dla budowy tkanki kostnej. Zalezy od niej równiez tworzenie sie szkliwa nazebnego i wlasciwy rozstaw uzebienia.
Odpornosc. Witamine A nazywa sie czesto " witamina antyinfekcyjna", poniewaz bierze udzial w budowie i wspomaganiu naturalnych barier chroniacych organizm przed zakazeniem, tj. skóry, pluc czy blony sluzowej jamy ustnej i gardla. Ponadto wspomaga ona uklad immunologiczny: naturalny system samoobrony organizmu przed zakazeniem i chorobami. Optymalne przyswajanie witaminy z pozywieniem oraz jej wysokie stezenie we krwi pozwalaja znacznie skrócic czas trwania odry u dzieci i zmniejszaja ryzyko powiklan, takich jak zapalenie pluc i wycienczenie organizmu, które moga byc przyczyna hospitalizacji.
Choroby watroby. Przyjmowanie odpowiednich ilosci witaminy A moze zlagodzic skutki dzialania na watrobe toksycznych substancji chemicznych.
Rozrodczosc. Witamina A moze pomagac w prawidlowym przebiegu ciazy. Nie stwierdzono dokladnie, w jaki sposób witamina A wplywa na uklad rozrodczy. Wiadomo tylko, ze ma ona dodatni wplyw na niektóre hormony i wspomaga prawidlowe zmiany komórek, charakterystyczne dla wczesnych faz rozwoju plodu.
Rzadko spotykana hiperwitaminoza A. Ostroznie stosowac duze dawki w ciazy. Nie podawac lacznie z parafina plynna, która uposledza wchlanianie witaminy.
Objawy niedoboru witaminy A:
. kruche, wolno rosnace paznokcie
. suche, lamliwe wlosy
. suchosc skóry
. wysypka skórna
. brak apetytu
. czeste infekcje
. kurza slepota
. zle widzenie
. zahamowanie wzrostu
Objawy nadmiaru witaminy A:
. drazliwosc
. zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego (m.in. wymioty, brak laknienia, nudnosci)
. zmiany zabarwienia skóry
. powiekszenie watroby i sledziony
. wypadanie wlosów
. swiad skóry
. suchosc skóry
. depresja
Równoczesne podawanie miejscowo witaminy A znosi niekorzystny wplyw kortykoidów na gojenie sie ran. Duze dawki witaminy A przyspieszaja odczyn opadania krwinek, wydluzaja czas protombinowy, zmniejszaja liczbe krwinek bialych i czerwonych. Istnieja doniesienia ze stosowanie srodków antykoncepcyjnych zwieksza stezenie witaminy A we krwi.
Ciekawostki dotyczące witaminy A:
- Witamine A odkryto i rozszyfrowano jej strukture chemiczna w roku 1931. Od 1947 witamine A wytwarza sie syntetycznie.
- Karoteny pelnia bardzo wazna funkcje - chronia komórki roslin przed wrogimi mikroorganizmami.
- W odniesieniu do karotenów opinia o tzw. wolnych rodnikach wcale nie jest jednoznaczna. Nie musza one byc tylko narzedziem zla lecz takze dobroczynna instytucja zajmujaca sie zabijaniem tego co stare a stwarzaniem warunków zycia dla tego co nowe w organizmie. Mlode komórki sa chronione przez karoteny i inne substancje. W zwiazku z tym wolne rodniki nie moga wyrzadzic im krzywdy. Ludzie, których scianki komórek "wypchane sa do oporu karotenami" zachowuja mlodosc o wiele dluzej niz ci, u których koncentracja karotenów jest slaba. Tak wiec aby zachowac mlodosc nalezy spozywac pokarm bogaty w karoteny. W przypadku braku odpowiedniej ilosci przeciwutleniaczy np.: karotenów przezycie staje sie niemozliwe. Utlenianie powoduje szkody w jadrze komórki co w efekcie prowadzi do procesu starzenia, chorób nowotworowych, schorzen serca.
- Przyjmujac witamine A w duzych ilosciach mozna ja przedawkowac. Natomiast nie grozi nam przedawkowanie witaminy A jesli zamiast tabletek staramy sie spozywac produkty roslinne o duzej zawartosci karotenu.
- Ludzie, których praca wiaze sie z dlugim siedzeniem przed monitorem komputera potrzebuja bezwzglednie wiecej witaminy A.
- Witamina A jest takze niezbedna gdy chodzi o okres milosci i rozmnazania. Blony sluzowe organów plciowych potrzebuja tej witaminy aby nie ulec nadmiernemu wysuszeniu.
- Brak witaminy A powoduje, ze dziecko moze przestac rosnac. Witamina A wspóldziala z hormonem wzrostu. Nie bez powodu pierwszy pokarm matki to siara - odznacza sie duza koncentracja karotenów (widac to po silnym zóltym zabarwieniu).

Witamina D
Nazwa ta obejmuje kilka zwiazków okreslanych jako witamina:
D1 (kalcyferol),
D2 (ergokalcyferol),
D3 (cholekalcyferol).
Zostala uzyskana z tranu, ale organizm - jako jedna z niewielu witamin - moze wyprodukowac ja sam pod wplywem promieni slonecznych. I tak witamina D1 znajduje sie w tranie, D2 jest wytwarzana w roslinach wystawionych na dzialanie promieni ultrafioletowych, natomiast witamina D3 powstaje w skórze ludzi i zwierzat.
Rola w organiźmie:
Witamina D pobudza wchlanianie wapnia i fosforu, a takze zapobiega nadmiernemu wydalaniu tych pierwiastków z moczem.
Wapn - jest przede wszystkim budulcem kosci i zebów, które zawieraja wapn w dwóch postaciach: zwiazanej na stale, a takze "wymiennej". Poniewaz organizm musi zuzywac wapn takze do innych potrzeb, pobierajac go z krwi, dlatego tez gdy odczuwa brak tego pierwiastka, wykorzystuje wapn wchodzacy w sklad owej wymiennej czesci ukladu kostnego. Tak wiec w sytuacji niedoboru tego pierwiastka przedostaje sie on do ukladu krwionosnego, co oslabia nasze kosci, które staja sie porowate, podatne na znieksztalcenia i zlamania. Dlatego tez tak wazne jest zapewnienie organizmowi odpowiedniej ilosci wapnia, gdyz organizm nie musi go wtedy pobierac z tkanki kostnej (witamina D umozliwia wchlanianie wapnia w jelicie cienkim). Rola tego pierwiastka jest wiec bardzo istotna szczególnie w procesie ksztaltowania sie tkanki kostnej u dzieci i mlodziezy, gdy kosci rosna i staja sie twardsze. Wieksza jego ilosc jest potrzebna równiez kobietom po menopauzie, czyli w okresie najwiekszego zagrozenia osteoporoza.
Podobnie wazna jest obecnosc fosforu, który znajduje sie we wszystkich zywych komórkach i pokarmach. Uczestniczy w przewodzeniu bodzców nerwowych, jest budulcem blon komórkowych, tkanek miekkich, takich jak nerki, serce, mózg, miesnie, bierze udzial w wielu procesach metabolicznych i reakcjach chemicznych, a takze we wchlanianiu niacyny. Wchodzi w sklad kodu genetycznego oraz pomaga w uwalnianiu energii z bialek, weglowodanów i tluszczów. Oddzialuje korzystnie na serce, nerki, a takze na kosci i dziasla. Dzieki obecnosci tego pierwiastka w organizmie jest utrzymywane prawidlowe pH, wspóldziala on z witamina B, umozliwia wchlanianie glukozy. Jest potrzebny podczas wzrostu i naprawy uszkodzonych tkanek, podtrzymuje witalnosc organizmu, a takze lagodzi bóle w zapaleniu stawów.
Witamina D ma wplyw nie tylko na prawidlowe ksztaltowanie sie kosci u dzieci i doroslych, na ich odpowiednia gestosc, ale i na stan naszego uzebienia. Obecnosc tej witaminy we krwi wplywa takze korzystnie na system nerwowy, a wiec równiez na skurcze miesni, a nawet serca, gdyz odpowiednia ilosc wapnia umozliwia sprawne przewodzenie impulsów nerwowych. Wplywa takze na inne tkanki: zapobiega i lagodzi stany zapalne skóry, reguluje wydzielanie insuliny, a tym samym wplywa na odpowiedni poziom cukru w organizmie. Ma takze korzystny wplyw na sluch, gdyz decyduje o dobrym stanie kostek ucha wewnetrznego. Bez wystarczajacej ilosci wapnia, którego wchlanianie ulatwia witamina D, staja sie one porowate i malo sprawne. Utrudnia to przekazywanie sygnalów do nerwów przewodzacych te informacje do mózgu. Oddzialuje na komórki szpiku kostnego produkujace komórki obronne (monocyty). Na obecnosc tej witaminy reaguja takze komórki przytarczyc, jajników, a takze niektóre komórki mózgu, miesien sercowy i komórki sutka.
Obecnosc witaminy D zapobiega róznego rodzaju nowotworom, takim jak rak okreznicy, rak piersi, rak prostaty, chloniak nieziarniczy.
Skutki niedoboru:
Niedobór witaminy D jest przyczyna wystepowania
Oslabienie organizmu spowodowane miedzy innymi brakiem witaminy D (a takze A i C) prowadzi do zmniejszonej odpornosci na zaziebienia.
Skutkiem niedoboru witaminy D bywa takze pogorszenie sluchu.
Bez witaminy D praca systemu nerwowego i miesniowego jest utrudniona, gdyz reguluje ona odpowiedni poziom wapnia we krwi. Zwiekszenie ryzyka powstawania chorób nowotworowych moze byc spowodowane równiez brakiem witaminy D.
Oslabienie i wypadanie zebów jest nastepstwem braku wapnia i fosforu, co jest wynikiem niedoboru witaminy D.
Witamina D w duzych ilosciach jest toksyczna - jezeli spozywa sie ja w czterokrotnie wiekszej dawce niz zalecana.
Wynikiem nadmiaru tej witaminy moze byc biegunka, latwe meczenie sie, wzmozone oddawanie moczu, ból oczu, swiad skóry, bóle glowy, nudnosci, brak apetytu, a nadmiar wapnia, który osadza sie w nerkach, tetnicach, sercu, w uszach i plucach, powoduje niekorzystne zmiany w tych organach, a nawet opóznienie w rozwoju dziecka. U doroslych zwieksza ryzyko zawalu, powstania miazdzycy i kamicy nerkowej.
Doskonalym zródlem witaminy D jest tran i oleje rybne, które znajduja sie w rybach, takich jak losos, tunczyk, sledz, makrela czy sardynki. Witamine te znajdziemy równiez w mleku (najlepiej wzbogaconym dodatkowo przez dodanie tej witaminy), a takze w watrobie, bialku jaj oraz przetworach mlecznych, takich jak ser, maslo czy smietana. Oczywiscie jej ilosc zalezy od sposobu przygotowywania tych produktów, jej przechowywania, warunków jej przewozenia, a nawet od tego, czy krowy bedace "producentkami" mleka mialy odpowiedni dostep do slonca.
Witamina D jest jedna z nielicznych witamin, których nie musimy dostarczac w pozywieniu; organizm sam moze produkowac witamine D pod wplywem promieni slonecznych, które przedostaja sie do naszej skóry. Naukowcy twierdza, ze dziesiec minut slonecznej kapieli codziennie w czasie letnich miesiecy zapewnia odpowiednia dawke tej witaminy na caly rok. Nalezy tu jednak brac pod uwage indywidualne zapotrzebowania, np. to, ze dzieci potrzebuja wiecej witaminy niz dorosli, a ponadto - ze wraz z wiekiem zmniejsza sie zdolnosc organizmu do wytwarzania tej witaminy pod wplywem promieni ultrafioletowych. Równiez osoby znajdujace sie w zanieczyszczonym srodowisku maja mniejsze szanse na odpowiednia ilosc witaminy D w organizmie. Podobnie ci, którzy maja ciemna karnacje, musza otrzymywac wiecej witaminy D, gdyz ich cera odbija promienie sloneczne.
Odkrycie witaminy D wiaze sie scisle z choroba zwana krzywica. W roku 1645 Whistler opisal krzywice, a w 5 lat pózniej Glisson podal jej dokladny obraz kliniczny. W XVIII wieku tran zostal dosc powszechnie uznany jako lek przeciw krzywicy. Pierwsi stosowali go rybacy i chlopi mieszkajacy w pasie nadmorskim. W roku 1890 Palm na podstawie badan nad czestotliwoscia wystepowania krzywicy w róznych krajach swiata wykazal, ze istnieje duza zaleznosc miedzy zapadalnoscia na te chorobe a intensywnoscia naslonecznienia. Powiazanie roli swiatla i zywienia w etiologii krzywicy nastapilo dopiero w 1924 roku, kiedy to Hess i Weinstock oraz Steenbock dowiedli, ze naswietlanie niektórych produktów promieniami ultrafioletowymi nadaje im wlasciwosci przeciwkrzywicze. W 1927 roku Windaus i Hess dowiedli, ze to ergosterol zamienia sie na witamine D. W 1931 roku Angew a rok pózniej Windaus wyodrebnili w wyniku naswietlania ergosterolu czysta krystaliczna witamine D2.
W szesc lat pózniej otrzymano witamine D3 przez naswietlanie 7-dehydrosterolu. Nastepnie wyjasniono, ze naturalna witamina powstaje w skórze czlowieka pod wplywem promieniowania slonecznego.

Witamina E
Witamina E (tokoferol) bierze udzial w przemianie materii, jako zwiazek antyoksydacyjny i zwiekszajacy podaz tlenu, zapobiega utlenianiu witaminy A , nienasyconych kwasów tluszczowych i innych lipidów, uniemozliwiajac tworzenie toksycznych produktów ich utleniania. Obniza podwyzszony poziom lipidów w surowicy krwi. Przypuszcza sie ze przemieszcza cholesterol frakcji LDL we frakcje HDL. Nie wplywa na aktywnosc cyklazy adenilowej , ale blokuje dzialanie cAMP fosfodwuesterazy, zwiekszajac w efekcie stezenie cAMP i zmniejszajac gotowosc trombocytów do agregacji. Aktywuje uklady enzymatyczne oddychania tkankowego, uczestniczy w procesach odtruwania. Chroni komórki przed stluszczeniem, podtrzymuje czynnosc tkanki miesniowej, ulatwia przyswajanie tlenu przez erytrocyty, zwieksza zuzytkowanie bialka. Jej wchlanialnosc jest odwrotnie proporcjonalna do wielkosci jednorazowej dawki i np. z dawki jednorazowej 100 mg ulega resorbcji 80%, z dawki jednorazowej 500 mg - tylko 68%.
Wskazania: Choroby tkanki lacznej, choroby miesni, twardzina, zmiany skóry, wlosów lub paznokci, tradzik pospolity i rózowaty, choroby znikowe skóry, parodontie, choroby miazszu watroby, zaburzenia czynnosci gruczolów plciowych, zaburzenia mikrokrazenia obwodowego i osrodkowego.
Istnieja doniesienia ze witamina E moze nasilac dzialanie doustne leków przeciwzakrzepowych i wywolac krwawienie u chorych z niedoborem witaminy K.
Dzienne zapotrzebowanie czlowieka na witamine E wynosi 10-30 mg.

Witamina K
Mianem witaminy K okreslamy grupe zwiazków nierozpuszczalnych w wodzie, ale rozpuszczalnych w tluszczach. Do grupy tej naleza:
witamina K1 (fitomenadion)
witamina K2 (menachinon-6)
witamina K3 (menadion)
Witamine K1 pozyskuje sie z pozywienia, K2 jest produkowana przez bakterie jelitowe, natomiast witamina K3 jest syntetyzowana, tzn. produkowana sztucznie.
Witamina K jest koenzymem syntezy protombiny w watrobie, zapewnia prawidlowa krzepliwosc krwi. Bierze udzial w przemianach oksydoredukcyjnych ustroju. Uszczelnia sródblonki naczyn krwionosnych. Zapobiega krwawieniom wewnetrznym oraz krwotokom, jest czynnikiem zmniejszajacym nadmierne, obfite krwawienia miesiaczkowe.Reguluje wytwarzanie protrombiny, czyli bialka osocza krwi, które bierze udzial w zespole procesów zapobiegajacych wyplywowi krwi w przypadku zranienia i uszkodzenia naczyn krwionosnych. Zatrzymanie krwawienia po przerwaniu ciaglosci sciany naczyniowej ma wieloetapowy przebieg: polega na przeksztalceniu rozpuszczalnego bialka osocza, fibrynogenu, w nierozpuszczalna fibryne o wlóknistej strukturze i konczy sie powstaniem skrzepu, który zatyka uszkodzone miejsce, dzieki czemu tamuje wyplyw krwi. Na prawidlowy przebieg tego procesu - obok wielu czynników o charakterze enzymatycznym zawartych w osoczu, plytkach krwi i tkankach oraz jonów wapnia - ma wlasnie witamina K.
Przypuszcza sie, ze obecnosc witaminy K jest istotna w gospodarce wapniowej i mineralizacji tkanek. Dzieje sie tak dlatego, ze witamina ta ma wplyw na dzialanie niektórych bialek (takich jak osteokalcyna) znajdujacych sie w kosciach. Procesy te sa niezwykle wazne dla organizmu, gdyz obecnosc skladników mineralnych (do których naleza m.in. wapn, potas, sód, chlor, magnez, fosfor, siarka, zelazo) jest konieczna do jego wlasciwego fukcjonowania. Biora one bowiem udzial m.in. w budowie kosci, skurczach miesni, produkcji energii, a we krwi i innych plynach ustrojowych reguluja pH, cisnienie plynów miedzy krwia i innymi komórkami, wiaza bialka i inne substancje organiczne. Mineraly sa poza tym obecne w czerwonych cialkach krwi, blonach komórkowych, hormonach i enzymach. Dlatego tez niedobór tych pierwiastków, posrednio spowodowany brakiem witaminy K, moze przyczynic sie do zaburzen w funkcjonowaniu organizmu.
Naukowcy prowadza równiez badania nad znaczeniem witaminy K w hamowaniu nowotworów piersi, jajników, okreznicy, zoladka, woreczka zólciowego, watroby i nerek. Badania laboratoryjne wykazuja, ze obecnosc witaminy K ogranicza rozwój nowotworu.
Z niedoborem witaminy K spotykamy sie rzadko, gdyz organizm moze ja wytwarzac sam za pomoca mikroorganizmów, które znajduja sie w jelicie cienkim. Brak witaminy K moga odczuwac ci, którzy jedza za malo zielonolistnych warzyw. Poza tym niedobór tej cennej substancji wystepuje szczególnie u doroslych podczas kuracji antybiotykowej, jesli pacjent naduzywa leków, oslabia to bowiem bakterie przewodu pokarmowego produkujace te witamine. Dzialanie witaminy K hamuje takze przyjmowanie innych lekarstw, takich jak kumaryna, warfaryna, heparyna i salicylany.
Awitaminoze moga spowodowac tez zaburzenia we wchlanianiu pokarmów ograniczajace trawienie tluszczów, jak równiez uszkodzenia watroby.
Zbyt mala jej ilosc moze powodowac zapalenia jelita, biegunke oraz celiakie, która charakteryzuje sie miedzy innymi zaburzeniami we wchlanianiu tluszczów. Spozycie witaminy K powinno byc wieksze takze u osób majacych uporczywe krwawienia z nosa.
Niedobór witaminy K wystepuje czasem u niemowlat, gdyz ich organizm nie moze od razu wytworzyc w przewodzie pokarmowym odpowiedniej ilosci bakterii potrzebnych do jej powstania. Aby zapobiec takiej sytuacji, kobietom ciezarnym podaje sie uzupelniajace dawki witaminy K lub wstrzykuje sie ja dziecku po porodzie.
Witamina K nie jest toksyczna, ale w duzych dawkach wywoluje zóltaczke i uszkodzenia tkanki mózgowej u niemowlat. Nadmiar moze prowadzic do niedokrwistosci. Równiez podczas leczenia przeciwzakrzepowego nalezy ostroznie dawkowac witamine K, aby nie spowodowac skutków przeciwnych.
Witamine K mozna znalezc w ciemnozielonych i lisciastych warzywach, takich jak: brokuly, rzepa, szpinak, salata, kapusta. Oprócz tego zawieraja ja owoce awokado, brzoskwinie, ziemniaki, bialko jaj, ser i watroba.
Dzialanie witaminy K oslabiaja takie czynniki jak: promieniowanie rentgenowskie i inne rodzaje promieniowania, zamrazanie zywnosci, zanieczyszczenie powietrza, oleje mineralne, aspiryna oraz inne leki, np. penicylina i jej pochodne, leki przeczyszczajace, olej rycynowy, jak tez alkalia, które zreszta oprócz wydalania witaminy K z organizmu powoduja równiez usuwanie duzej ilosci potasu, a takze witamin A, D i E.
Nie stosowac w hipoprotrombinemii wywolanej ostra niewydolnoscia watroby. Nie stosowac u osób z prawidlowym poziomem protrombiny (m.in. w plamicy , hemofilii, w krwawieniach naczyniowych).
Nadmierne dawki moga prowadzic do niedokrwistosci hemolitycznej i zazólcenia jader podstawy mózgu u noworodków.Przy wysokim dawkowaniu u niemowlat moze wystapic podwyzszenie poziomu bilirubiny, prowadzace do zóltaczki hemolitycznej.
Ciekawostki dotyczące tej witaminy:
- Duze dawki witaminy E oslabiaja wplyw witaminy K na krzepliwosc.
- Zbyt duze dawki witaminy K moga spowodowac rozpad krwinek czerwonych i niedokrwistosc.
- Nadmierna dawka witaminy K powoduje poty i uczucie goraca.
- Leki zakrzepowe hamuja wchlanianie naturalnej witaminy K, natomiast syntetyczna witamina K znosi ich oddzialywanie.


Tak więc wszystkie witaminy są niezbędne dla naszych orgaznizmów. Musimy jednak pamiętać o zachowaniu właściwych proporcji. Co za dużo, to nie zdrowo.

Ola Mania
kl. III c