Makroekonomiczne i mikroekonomiczne teorie bezpośrednich inwestycji zagranicznych

Spis treści
1. Pojęcie bezpośrednich inwestycji zagranicznych 3
2. Teorie przepływu kapitału w formie bezpośrednich inwestycji zagranicznych 5
2.1. Makroekonomiczne teorie bezpośrednich inwestycji zagranicznych 5
2.1.1. Teoria obszarów walutowych 5
2.1.2. Teoria kształtowania się pozycji inwestycyjnej na rynkach zagranicznych 6
2.1.3. Teoria względnych przesunięć kosztów siły roboczej i kapitału 7
2.2. Teorie mikroekonomiczne 7
2.2.1. Teoria przewagi własnościowej przedsiębiorstwa 8
2.2.2. Teoria lokalizacji zagranicznych inwestycji bezpośrednich 9
2.2.3. Teoria transakcji wewnętrznych 10
2.2.4. Teoria zawłaszczalności 11
2.2.5. Eklektyczna teoria produkcji międzynarodowej 12
3. Znaczenie inwestycji bezpośrednich w gospodarce światowej 12
Bibliografia 15


1. Pojęcie bezpośrednich inwestycji zagranicznych
Inwestycje zagraniczne to jedna z form międzynarodowego transferu kapitału, definiowanego w szerokim ujęciu jako ruch kapitału odnotowany w bilansie płatniczym. Inwestycje zagraniczne dzielą się na dwie kategorie:
· inwestycje bezpośrednie (BIZ),
· inwestycje portfelowe.
Bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ) są najbardziej zaawansowanym sposobem wejścia na rynki obce. W literaturze ekonomicznej istnieją różne definicje BIZ. P. Krugman
i M. Obstfeld określają bezpośrednie inwestycje zagraniczne jako międzynarodowy transfer kapitału w celu utworzenia w innym kraju filii i sprawowania nad nią kontroli. Definicja tych autorów podkreśla, iż przez bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ) rozumie się jako inwestycje dokonane w kraju innym niż kraj pochodzenia inwestora, polegające na ulokowaniu kapitału (z reguły długoterminowego) w przedsiębiorstwie zagranicznym, w celu uzyskania efektywnej kontroli zarządzania tym przedsiębiorstwem i osiągania z tego tytułu zysków. Pojecie to obejmuje swym zasięgiem:
· zakup udziałów w już istniejących firmach zagranicznych,
· założenie nowej filii za granicą,
· utworzenie joint venture z podmiotem zagranicznym,
· nabycie majątku nieruchomego zagranicą w celu rozszerzenia dotychczasowej działalności.
Pomimo faktu, że ta forma przepływu kapitału występuje w gospodarce światowej już od dawna, jednak dopiero po drugiej wojnie światowej nabrała szczególnego znaczenia głównie za sprawą wyodrębnienia się szczególnej grupy przedsiębiorstw - korporacji transnarodowych. Pod pojęciem korporacji transnarodowej rozumie się spółkę, która posiada aktywa innych podmiotów zlokalizowanych za granicą, przy czym najczęściej chodzi o posiadanie pakietu akcji (10% pakiet akcji jest powszechnie uznawany za pakiet wystarczający do traktowania firmy jako korporacji transnarodowej). Obecnie inwestycje bezpośrednie są najczęściej podejmowane jako element strategii przedsiębiorstw, upatrujących w ekspansji na rynek światowy swojej szansy na rozwój .
Bezpośrednią inwestycją zagraniczną według klasyfikacji Międzynarodowego Funduszu Walutowego i OECD jest natomiast inwestycja podejmowana w celu uzyskania trwałego wpływu na działalność przedsiębiorstwa w innym kraju. A. Budnikowski definiuje inwestycje bezpośrednie jako podejmowanie od podstaw samodzielnej działalności gospodarczej za granicą lub też przejmowanie kierownictwa już istniejącego przedsiębiorstwa.

Z powyżej przytoczonych definicji wynika, że ich autorzy są zgodni co do kwestii konieczności sprawowania kontroli nad firmą przez inwestora zagranicznego. Prawo sprawowania kontroli przez inwestora ma istotne znaczenie, gdyż ma on możliwość kształtowania polityki oraz wpływania na decyzje kontrolowanego przedsiębiorstwa we wszystkich dziedzinach jego działalności. Inwestycje bezpośrednie nie są tylko prostym transferem kapitału finansowego, którego celem jest przyniesienie wyłącznie zysku wynikającego z globalnej strategii przedsiębiorstwa. Kapitał finansowy stanowi raczej instrument umożliwiający przemieszczanie się przez granice zestawu czynników produkcji
w celu ich efektywniejszego eksploatowania, a także lepszego wykorzystania przewagi konkurencyjnej na rynku zagranicznym. Tak więc obok transferu kapitału następuje także transfer technologii, wiedzy, metod zarządzania oraz marketingu. Trafna wydaje się teza J. H. Dunninga, że bezpośrednie inwestycje zagraniczne są specyficzną transakcją wiążącą trzy płaszczyzny: kapitał finansowy, doświadczenie zarządzania i wiedzę techniczną oraz przedsiębiorczość. Powyższe cechy bezpośrednich inwestycji zagranicznych pozwalają je odróżnić od inwestycji portfelowych - innej formy przepływu kapitału finansowego i wejścia na obce rynki
W literaturze przedmiotu wyróżnia się dwie podstawowe formy bezpośrednich inwestycji zagranicznych:
· inwestycje typu greenfield (samodzielna budowa przedsiębiorstwa od podstaw),
· inwestycje typu brownfield (przejęcie już istniejącego przedsiębiorstwa i jego restrukturyzacja albo współpraca z partnerem lokalnym w formie joint venture).
Inwestycje typu greenfield są charakterystyczne dla krajów rozwijających się i polegają na tym, że inwestor zagraniczny buduje zakład w kraju goszczącym od podstaw. Natomiast inwestycje
w postaci fuzji i przejęć (inwestycje typu brownfield) dominują w krajach rozwiniętych
i następują najczęściej poprzez nabycie kontrolnego pakietu akcji przez jeden podmiot w drugim lub wspólną decyzję obu podmiotów o połączeniu swojej działalności, przy czym podmioty te zlokalizowane są w różnych krajach.
Reasumując należy stwierdzić, że bezpośrednie inwestycje zagraniczne traktowane są jako jedne z najbardziej korzystnych i bezpiecznych form międzynarodowych przepływów kapitału oraz finansowania procesów restrukturyzacyjnych i rozwojowych, ponieważ gwarantują bezpośredni dostęp zarówno do zagranicznych rynków zbytu, jak i do nowoczesnych technik
i technologii w sferze produkcji i zarządzania .

2. Teorie przepływu kapitału w formie bezpośrednich inwestycji zagranicznych
W literaturze przedmiotu można odnaleźć wiele teorii, które powstały jako próba odpowiedzi na pytanie, dlaczego inwestorzy lokują posiadane kapitały za granicą. Podobnie jak w innych formach wywozu kapitału, motywem, który skłania jego właściciela do eksportu, jest chęć uzyskania zysku. Jednakże w odróżnieniu od innych form występowanie nawet istotnej różnicy stopy zysku między rynkiem krajowym, a zagranicznym nie jest jedynym, a najczęściej także głównym elementem, który według opinii eksportera, może decydować o osiąganej przez niego wielkości zysku. Ogólnie można powiedzieć, że motywacji przedsiębiorstw decydujących się na bezpośrednie inwestycje zagraniczne należy szukać w warunkach panujących zarówno na rynku krajowym, jak i międzynarodowym, a przede wszystkim w niedoskonałej konkurencji. Żadna jednak z teorii nie jest na tyle kompletna, aby wyjaśnić wszystkie czynniki skłaniające przedsiębiorstwo do zagranicznych inwestycji bezpośrednich .
Teorie wyjaśniające przepływy kapitału w formie bezpośrednich inwestycji zagranicznych można podzielić na:
· makroekonomiczne teorie bezpośrednich inwestycji zagranicznych,
· teorie mikroekonomiczne BIZ.
2.1. Makroekonomiczne teorie bezpośrednich inwestycji zagranicznych
Teoretyczny dorobek dotyczący międzynarodowej migracji kapitału na gruncie makroekonomii jest rozwijany od wielu lat. Do najpopularniejszych makroekonomicznych koncepcji tłumaczących kreowanie bezpośrednich inwestycji zagranicznych zaliczyć należy:
· teorie obszarów walutowych,
· teorie kształtowania się pozycji inwestycyjnej na rynkach zagranicznych,
· teorie względnych przesunięć kosztów siły roboczej i kapitału.
2.1.1. Teoria obszarów walutowych Koncepcją, która próbuje wytłumaczyć zjawisko BIZ jest teoria stóp procentowych. Zgodnie z nią, kapitał wędruje tam, gdzie stopa zwrotu z zainwestowanego kapitału będzie wyższa niż w kraju macierzystym korporacji transnarodowej i innych państw przyjmujących. Tradycyjna teoria przepływów kapitałowych ulegała różnym modyfikacjom. Starano się wprowadzić do niej nowe elementy, które umożliwiłyby wyjaśnienie przyczyn dokonywania inwestycji bezpośrednich. Jedną z takich przyczyn jest problem ryzyka, który został ujęty
w teorii obszarów walutowych Alibera. Teoria ta jest powiązana z teorią stóp procentowych
i uwzględnia taki czynnik lokalizacji, jak poziom kursu walutowego.

Według tej teorii bezpośrednie inwestycje zagraniczne są następstwem występowania różnych obszarów walutowych oraz celnych, które pełnią do pewnego stopnia funkcję decyzyjną. Miejsce wyboru produkcji zależy bowiem od pozycji waluty i wysokości cła
w danym kraju . W tych warunkach pojawiają się inwestycje zagraniczne. Są one naturalnym skutkiem różnej siły (pozycji) poszczególnych walut na międzynarodowym rynku pieniężnym. Taki wniosek wyciąga autor z analizy różnic w sile nabywczej walut różnych krajów i ich grup oraz różnic w stopniu ryzyka utrzymywania lokat w poszczególnych walutach na międzynarodowym rynku pieniężnym. Według koncepcji R.Z. Alibera, każde przedsiębiorstwo utrzymuje swoje aktywa w określonej walucie, która może być walutą mocniejszą bądź słabszą. Inwestorzy z różnych krajów obserwują te różnice i podejmują odpowiednie decyzje inwestycyjne, biorąc pod uwagę stopień ryzyka dokonania zagranicznych inwestycji bezpośrednich. Inwestycje te są realizowane po rozpatrzeniu pozycji waluty kraju inwestora oraz gorszej z reguły pozycji i mniejszej stabilności waluty kraju lokaty kapitału, przy czym odpowiednia kalkulacja jest dokonywana w walucie kraju inwestora, a dodatkowo uwzględnia się stopień ryzyka kursowego, politycznego itd. W związku z tym strumienie zagranicznych inwestycji bezpośrednich płyną głównie z krajów o silnej walucie do krajów o słabszej walucie. Silna waluta krajów pochodzenia tych inwestycji sprawia także, że ich aktywa są na rynku lokaty kapitalizowane według wyższej stopy niż aktywa przedsiębiorstw miejscowych .
2.1.2. Teoria kształtowania się pozycji inwestycyjnej na rynkach zagranicznych
Koncepcją zbliżoną do teorii obszarów walutowych Alibera jest teoria kształtowania się pozycji inwestycyjnej na rynkach zagranicznych J. H. Dunninga. Decyzje lokalizacji zagranicznych inwestycji bezpośrednich wyjaśnia ona za pomocą zróżnicowania poziomu rozwoju gospodarczego poszczególnych krajów. Dunning dostrzega współzależność między pozycją inwestycyjną na rynkach zagranicznych (wielkość netto tych inwestycji na jednego mieszkańca) a poziomem rozwoju gospodarczego, mierzonego wielkością dochodu narodowego per capita . J. H. Dunning wyróżnia cztery grupy krajów, które według niego odpowiadają czterem stadiom rozwoju i jednocześnie czterem fazom kształtowania się pozycji inwestycyjnej na rynkach zagranicznych. Pierwszą grupę tworzą kraje o bardzo niskim poziomie dochodu per capita. Cechuje je zerowa lub wręcz ujemna wielkość netto zagranicznych inwestycji bezpośrednich. Wynika z tego, iż są to kraje, które ani same nie dokonują tych inwestycji, ani też nie są dostatecznie atrakcyjnym terenem lokat obcych.

O wiele atrakcyjne są z tego punktu widzenia kraje, w których dochód kształtuje się na średnim poziomie. Charakterystyczne jest dla nich to, że wzrasta w ich gospodarkach poziom obcych inwestycji, podczas gdy one same inwestują za granicą jedynie w ograniczonym zakresie. Dwie pozostałe grupy krajów mają jeszcze wyższe dochody i inwestują coraz więcej poza granicami kraju. Pod tym względem wyróżniają się kraje o najwyższym poziomie rozwoju gospodarczego, które wyraźnie więcej inwestują za granicą niż obcy inwestorzy u nich.
W krajach zaliczanych do czwartej grupy można mówić o coraz większym znaczeniu zagranicznych inwestycji bezpośrednich głównie w dziedzinach o wysokim poziomie technologicznym.
2.1.3. Teoria względnych przesunięć kosztów siły roboczej i kapitału
Ta teoria w grupie makroekonomicznych teorii dotyczących zagranicznych inwestycji kapitałowych zasługuje na uwagę. Autorem tej teorii jest japoński ekonomista K. Kojima (1973), który podzielił rzeczywiste zagraniczne inwestycje bezpośrednie na dwa typy :
1. Zagraniczne inwestycje bezpośrednie - będące rezultatem mikroekonomicznych kalkulacji na szczeblu przedsiębiorstw, które starają się wykorzystać pewne przewagi typu monopolistycznego lub oligopolistycznego.
2. Zagraniczne inwestycje bezpośrednie – nastawione na wykorzystywanie zachodzących
w czasie zmian pozycji poszczególnych krajów, spowodowanych kształtowaniem się w nich kosztów zastosowania siły roboczej i kapitału.
Kojima uważa, że drugi typ zagranicznych inwestycji bezpośrednich ujawnia się tylko
w gospodarkach typu rynkowego i zwłaszcza w odniesieniu do jednorodnych produktów.
Z powodu zmian kosztów wykorzystywania pracy i kapitału zachodzą systematyczne przemieszczenia produkcji tego typu wyrobów z krajów z gospodarką typu rynkowego
i posiadającego względnie drogą siłę roboczą do innych krajów, w których siła robocza jest stosunkowo tania. W związku z powyższym autor ogranicza swoje rozważania do relacji: kraje wysoko rozwinięte – kraje rozwijające się.
2.2. Teorie mikroekonomiczne
Zasadniczą przesłanką powstawania teorii mikroekonomicznych jest zjawisko wykorzystywania przez korporacje transnarodowe możliwości organizowania na szeroką skalę przepływu czynników wytwórczych w celu realizacji korzyści z tytułu niedoskonałości konkurencji. Należy pamiętać, że rozwój korporacji transnarodowych wynika z rosnącej roli postępu technicznego, z coraz szybszego tempa wyścigu technologicznego oraz innowacji przekraczających granice państw.

Wspólną cechą mikroekonomicznych teorii zagranicznych inwestycji bezpośrednich jest założenie, iż w wyniku funkcjonowania firmy zagranicznej w odmiennym środowisku ekonomicznym, politycznym, kulturowym, instytucjonalnym i prawnym ponosi ona koszty dodatkowe (koszty działania na odległość). Koszty te muszą być rekompensowane z nadwyżką, a jest to możliwe tylko w warunkach niedoskonałej konkurencji, która charakteryzuje się przedstawionymi poniżej właściwościami :
· istnieje mała grupa firm dominujących i związana z tym asymetria podaży;
· niejednakowy stopień zróżnicowania produktów i popytu;
· stabilne podstawowe źródła podaży;
· istnieją dobra renomowane i popyt podatny na regulacje;
· konkurenci (członkowie oligopolu) reagują na zmiany cen;
· są mikrorynki o znacznym stopniu izolacji;
· wytępują ograniczenia w przepływie kapitału między mikrorynkami (bariera rynkowa
i techniczno-organizacyjna).
Zdaniem teoretyków w tych warunkach tworzy się monopolistyczną przewagę konkurencyjną na skalę krajową i międzynarodową. Jednak międzynarodowe przepływy kapitału w skali mikro są tłumaczone w różnicowany sposób.
Do najpopularniejszych mikroekonomicznych wyjaśnień przyczyn powstawania bezpośrednich inwestycji zagranicznych zaliczyć należy:
· teorie przewagi własnościowej przedsiębiorstwa,
· teorie lokalizacji bezpośrednich inwestycji zagranicznych,
· teorie transakcji wewnętrznych,
· teorie zawłaszczalności,
· eklektyczną teorie produkcji międzynarodowej.
2.2.1. Teoria przewagi własnościowej przedsiębiorstwa
Teorią o charakterze mikroekonomicznym jest teoria przewagi własnościowej przedsiębiorstwa, która sformułowana została przez S. Hymera, ale istotne znaczenie ma też wkład wniesiony przez takich autorów jak: R. Caves i F. T. Knickerbrocker. Zgodnie z nią istotną przesłanką podejmowania przez przedsiębiorstwa ekspansji zagranicznej jest dysponowanie określoną przewagą oraz możliwościami trwałego wykorzystywania (zawłaszczania) tej przewagi. Jednakże zawłaszczanie przewagi nie jest łatwe.

Przede wszystkim musi ona być na tyle istotna, aby można było co najmniej zneutralizować lepszą pozycję wyjściową przedsiębiorstw kraju lokaty inwestycji, a jednocześnie uprzedzić podobną strategię rywali. Chodzi także o to, aby uniknąć przedostawania się do nich atrybutów własnej przewagi.
W literaturze przedmiotu wyróżnia się następujące rodzaje przewag: finansową, technologiczną, menedżerską i marketingową. Szczególne znaczenie mają aktywa niematerialne o dużej wartości dla firmy, lecz trudne do wyceny na rynku. Chodzi tu przede wszystkim
o szeroko rozumianą technologię, a raczej zdolność firmy do ciągłego jej doskonalenia dzięki kolejnym wynalazkom, gromadzonej wiedzy i coraz wyższym umiejętnościom pracowników. Przewaga technologiczna ułatwia konkurowanie i skłania przedsiębiorstwo do wchodzenia na rynki zagraniczne, aby szybciej odzyskać nakłady poniesione na jej stworzenie. Aktywem takim jest także marka ceniona przez odbiorców w innych krajach, która pozwala osiągać ponadprzeciętne ceny .
2.2.2. Teoria lokalizacji zagranicznych inwestycji bezpośrednich
Istotnym czynnikiem skłaniającym do podejmowania zagranicznych inwestycji bezpośrednich jest uzyskanie możliwości konkurowania dzięki lokalizacji produkcji na miejscu. Bez fizycznej obecności przedsiębiorstwa na danym rynku niekiedy działalność jest w ogóle wykluczona . Autorami teorii lokalizacji zagranicznych inwestycji bezpośrednich, którzy w jej rozwój wnieśli istotny wkład są m. in. : J. H. Dunning, A.M. Rugman oraz P.Tesch.
W teorii lokalizacji uzależnia się podjęcie BIZ od konkurencyjnych przewag kraju (regionu), które działają korzystnie na procesy rozwojowe przedsiębiorstw. Korzyści konkurencyjne, uwarunkowane lokalizacją, określane są jako korzyści (czynniki) lokalizacyjne. Dają one przedsiębiorstwom na rynkach zagranicznych przewagi związane z dysponowaniem, przewagi cenowe oraz korzyści skali i zakresu. Teoria lokalizacji poszukuje zatem czynników wyznaczających korzystne i niekorzystne dla działalności gospodarczej obszary geograficzne. Wyjaśnia przewagi, jakie ma dana lokalizacja nad innymi. Czynniki lokalizacyjne są określone dla poszczególnych regionów przyjmujących i mogą być tylko w nich wykorzystane .

Do czynników kształtujących przewagę kraju (rynku) docelowego zaliczyć należy:
· przestrzenną strukturę rozmieszczenia czynników wytwórczych, produkcji i rynków zbytu;
· jakość i wydajność pracy;
· koszty transportu i komunikacji;
· zakres i charakter interwencji państw;
· tzw. klimat dla zagranicznych inwestycji bezpośrednich;
· stan infrastruktury gospodarczej, transportowej, instytucjonalnej itd. w kraju lokaty kapitału;
· dystans psychologiczny w postaci barier kulturowych, językowych itd.;
· korzyści ze skali w dziedzinie B+R oraz w sferze produkcji i zbytu .
Optymalne połączenie posiadanej przez przedsiębiorstwa przewagi własnościowej
z przewagą lokalizacyjną kraju ekspansji stanowi przesłankę rozwoju procesu umiędzynarodowienia przedsiębiorstw.
2.2.3. Teoria transakcji wewnętrznych
Twórcami teorii transakcji wewnętrznych, zwanej również teorią internalizacji są: P.J. Buckley, i M. Casson, ale istotny udział w jej rozwoju mieli również: S.P. Magee
i A.M. Rugman. Teoria ta odwołuje się do tezy głoszącej, że wszystkie inwestycje bezpośrednie oraz powstanie przedsiębiorstw multinarodowych można sprowadzić do problemu niedoskonałości rynku i zjawiska zastępowania rynku zewnętrznego rynkiem wewnętrznym. Korzenie teorii internalizacji sięgają teorii kosztów transakcyjnych, według której korporacje międzynarodowe podejmują zagraniczne inwestycje bezpośrednie, ponieważ chcą uniknąć ponoszenia dodatkowych kosztów związanych z zawieraniem transakcji rynkowych . Dokonywanie transakcji międzynarodowych przy wykorzystaniu rynku powoduje powstawanie określonych kosztów, takich jak koszt ustalenia ceny, koszt określenia obowiązków partnerów, opłaty administracyjne, koszt ryzyka transakcji itd. Stąd też w niektórych przypadkach korzystniejsze jest internalizowanie działalności gospodarczej, tj. dokonywanie transakcji wewnętrznych w ramach tego samego przedsiębiorstwa.

Skłonność przedsiębiorstwa do internalizacji zależy od siły i kierunków oddziaływania następujących czynników:
· specyfiki gałęzi (np. charakter produktu, struktura rynku),
· specyfiki regionalnej (np. odległość geograficzna, różnice językowe i kulturowe),
· specyfiki narodowej (np. system polityczny, system podatkowy),
· specyfiki przedsiębiorstwa (np. doświadczenia menedżerskie i marketingowe) .
2.2.4. Teoria zawłaszczalności
Autorem tej hipotezy jest S.P. Magee (1980), który twierdził, że istotnym problemem dla przedsiębiorstw innowacyjnych jest skuteczne przeciwdziałanie utracie innowacji na rzecz konkurencyjnych firm. Innowacyjne przedsiębiorstwa z jednej strony poświęcają poważne zasoby na wytworzenie nowych technologii w celu wygenerowania określonych korzyści
z tytułu wykorzystywania tych technologii, z drugiej strony wiedza techniczna jest w dużym stopniu dobrem publicznym, wykorzystywanym przez wszystkich, łącznie z konkurencją. Fakt ten nie zmniejsza możliwości wykorzystania określonej wiedzy przez innowatora, lecz wykorzystanie jego wiedzy technicznej przez innych zmniejsza jego zyski. Konflikt między publicznym korzystaniem z innowacji a kształtowaniem się zysków firmy innowacyjnej
S. P. Magee nazywa problemem zawłaszczalności. Według autora, z punktu widzenia interesów przedsiębiorstwa – innowatora bardziej jest opłacalna internalizacja wiedzy technicznej niż jej wykorzystywanie poprzez rynek, grożące utratą przewagi technologicznej. Sposoby ochrony nowatorskiej wiedzy technicznej ewoluuje. S. P. Magee twierdzi, że zawsze zawłaszczalność innowacji jest tym wyższa, im większe zyski może czerpać firma innowacyjna. Autor twierdzi również, że zawłaszczalność jest wyższa oraz przedsiębiorstwa innowacyjne i dominujące mogą generować wysokie zyski łatwiej wtedy, gdy technika jest bardziej złożona i może być rozpowszechniona w skali międzynarodowej za pośrednictwem ich zagranicznych filii.
W przypadku prostych technologii przekazywanych przy wykorzystaniu mechanizmu rynkowego zawłaszczalność jest niska i firmy innowacyjne nie interesują się upowszechnianiem tej technologii.

2.2.5. Eklektyczna teoria produkcji międzynarodowejTeoria eklektyczna angielskiego ekonomisty Johna H. Dunninga stanowi syntezę teorii przytoczonych wcześniej. Zgodnie z nią, warunkiem podjęcia bezpośrednich inwestycji zagranicznych jest jednoczesne wystąpienie trzech współzależnych okoliczności składających się na paradygmat:
1) posiadania przez firmę specyficznych przewag własnościowych, którymi nie dysponują inne przedsiębiorstwa działające na rynku zagranicznym,
2) występowania korzystnych czynników lokalizacyjnych,
3) istnienia większych korzyści dla firmy z internalizacji (transferowania przewag własnościowych za granicę wewnątrz własnej organizacji) niż z eksternalizacji (udostępnianie przewag firmom zagranicznym poprzez sprzedaż lub wydzierżawienie) jej działalności.
Teoria eklektyczna, zwana powszechnie paradygmatem OLI (Ownership, Localization, Internalization), dokonuje dokładnej systematyzacji czynników determinujących bezpośrednie inwestycje zagraniczne, dzieląc je na trzy grupy:
· specyficzne przewagi własnościowe (ang. ownership specific adventages),
· specyficzne przewagi lokalizacyjne (ang. location specific adventages),
· specyficzne przewagi internalizacji (ang. internalization specific adventages) .
3. Znaczenie inwestycji bezpośrednich w gospodarce światowej
Inwestycje bezpośrednie są jednym z najbardziej dynamicznych elementów współczesnej gospodarki światowej. Po okresie stagnacji na początku lat osiemdziesiątych XX w. Od 1985r. następuje trwające do 2000r. przyspieszenie tempa wzrostu zagranicznych inwestycji bezpośrednich, które w latach dziewięćdziesiątych nabiera cech prawdziwego boomu uznawanego powszechnie za jeden z najważniejszych przejawów procesu globalizacji .
W latach 1998 – 2002 bezpośrednie inwestycje zagraniczne na świecie charakteryzowały dwa odrębne trendy. W okresie 1998 – 2000 można zauważyć wyraźny trend wzrostowy
o średniorocznym tempie przekraczającym 40%. Na uwagę zasługuje zwłaszcza 2000r., kiedy napływ kapitału w formie inwestycji bezpośrednich zwiększył się o prawie 47%. Z kolei
w okresie 2001 – 2002 nastąpił gwałtowny spadek napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych w skali świata, którego ujemna dynamika wyniosła w 2001r. (w porównaniu
z rokiem wcześniejszym) aż 42%. Dla 2002r. wielkość ta ukształtowała się na poziomie prawie 11,5%.

Oznacza to, że na przestrzeni dwóch lat inwestycje bezpośrednie na świecie zmniejszyły się o 620 mld USD. O ile w 2000r. wyniosły one 1,27 bln USD, o tyle w 2002r. spadły do poziomu zaledwie 651 mld USD .
Tabela 1. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne na świecie w latach 1998 – 2002 (w mld USD).
Rodzaj inwestycji Rok
1998 1999 2000 2001 2002
Greenfield 233 145 127 134 281
Fuzje i przejecia 411 720 1144 601 370
Razem 644 865 1271 735 651
Źródło: Międzynarodowe stosunki gospodarcze, pod red. naukową J. Rymarczyka, PWE, Warszawa 2006, s. 114.
Dynamiczny wzrost inwestycji bezpośrednich w latach dziewięćdziesiątych XX w. Sprawił, że stały się one także ważnym czynnikiem zwiększającym internacjonalizację procesu gospodarowania. W początkach lat dziewięćdziesiątych wielkość sprzedaży (na rynek krajowy
i międzynarodowy) zagranicznych filii osiągnęła poziom porównywalny ze światowym eksportem dóbr i usług. Wielkość obrotów handlowych między centralami przedsiębiorstw i ich zagranicznymi filiami stanowiła w 2003r. około 1/3 całego handlu światowego i wykazywała tendencję wzrostową. Tak duży przyrost inwestycji zagranicznych właśnie we wspomnianym okresie wynika ze splotu działania kilku czynników .
Po pierwsze postęp techniczny, a zwłaszcza rewolucyjne zmiany w dziedzinie przetwarzania i przenoszenia informacji. Wynalazki, takie jak komputer i łączność satelitarna obniżają koszty przekazywania informacji zwiększając w ten sposób techniczne możliwości rozszerzenia działalności za granicą. To również zachęciło przedsiębiorstwa wielonarodowe do lokalizowania poszczególnych rodzajów działalności w tych krajach, które przynoszą one najwyższe zyski .
Po drugie, wpłynęły na to zmiany polityczne i ekonomiczne. W ciągu ostatnich 30 lat miały miejsce procesy integracyjne, zwłaszcza w Europie Zachodniej. Postęp w integracji
w ramach EWG, a następnie Unii Europejskiej prowadził do systematycznej eliminacji ograniczeń ruchu kapitału między krajami Wspólnoty. Dodatkowo zagranicznych inwestorów zaktywizowało gwałtowne przyspieszenie procesów integracyjnych na przełomie lat 80 i 90 XX wieku. Ponadto zdecydowana większość krajów rozwijających się wybrała prorynkowy kierunek rozwoju, dokonując deregulacji, masowej prywatyzacji i otwarcia gospodarek na świat, co zachęciło kapitał zagraniczny do poszukiwania możliwości zyskownych lokat w Europie Wschodniej, Ameryce Południowej i Azji.

Kraje rozwinięte natomiast zdecydowały się na sprywatyzowanie i demonopolizację wielu branż tradycyjnie chronionych przed obcym kapitałem (telekomunikacja, transport lotniczy, energetyka, usługi finansowe) .
W światowym wywozie kapitału w postaci bezpośrednich inwestycji zagranicznych dominującą pozycję zajmują kraje rozwinięte. W latach 1998 – 2002 udział tych krajów
w światowych inwestycjach bezpośrednich za każdym razem przekraczał 90% (w 2002 roku wyniósł 92,7%). Z kolei największymi inwestorami były następujące kraje: Luksemburg, Stany Zjednoczone, Francja, Wielka Brytania oraz Japonia. Pozostałe kraje nie posiadają wystarczającej ilości kapitału, aby partycypować w światowych inwestycjach, i koncentrują swoją uwagę raczej na polityce przyciągania jak największej ilości kapitału w formie bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Jedynym wyjątkiem jest rejon azjatycki, ponieważ przedsiębiorstwa z Hongkongu, Korei Południowej i Tajwanu starają się internacjonalizować swoją działalność.
W przywozie kapitału w postaci inwestycji bezpośrednich przewaga największych gospodarek świata nie jest już tak wyraźna. W latach 1998 – 2002 trafiło do nich średnio ponad 72,5% kapitału przyciągniętego w skali całego świata. W 2002r. krajem, który przyciągnął największą ilość bezpośrednich inwestycji zagranicznych, był Luksemburg. Poza tym,
w pierwszej dziesiątce znalazło się jeszcze osiem innych krajów rozwiniętych, w tym Francja, Niemcy, Stany Zjednoczone, Holandia oraz Wielka Brytania. Drugim znaczącym regionem geograficznym, który w latach 1998 – 2002 partycypował w napływie inwestycji bezpośrednich, była Azja. Nie ulega wątpliwości, że w głównej mierze jest to zasługa dynamicznie rozwijającej się gospodarki chińskiej. Chiny zajęły drugie miejsce po Luksemburgu na liście największych beneficjentów bezpośrednich inwestycji zagranicznych. W światowym napływie bezpośrednich inwestycji zagranicznych zupełnie marginalną rolę odgrywają kraje Afryki, Ameryki Łacińskiej
i Karaibów, a także Pacyfiku. Osobnego komentarza wymaga pozycja krajów Europy Środkowo – Wschodniej. W tej grupie rajów dominują Czechy, Polska, Słowacja oraz Rosja, przy czym systematycznie spada znaczenie Polski, a rośnie znaczenie Słowacji .

Bibliografia
1) Biznes międzynarodowy – obszary decyzji strategicznych, pod red. naukową M. K. Nowakowskiego, Wydawnictwo Key Text,
2) Budnikowski A., Międzynarodowe stosunki gospodarcze, Wydanie III zmienione, PWE, Warszawa 2006.
3) Krugman P.R., Obstfeld M., Międzynarodowe stosunki gospodarcze. Teoria i polityka, Wydanie II poprawione i rozszerzone, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002.
4) Latocha T., Lokalizacja produkcji międzynarodowej a procesy integracji europejskiej, Studia Europejskie, 3/2002.
5) Międzynarodowe stosunki gospodarcze, pod red. naukową J. Rymarczyka, PWE, Warszawa 2006.
6) Misala J., Wymiana międzynarodowa i gospodarka światowa. Teoria i mechanizmy funkcjonowania, SGH, Warszawa 2005.
7) Świerkocki J., Zarys międzynarodowych stosunków gospodarczych, PWE, Warszawa 2004.
8) Weresa M. A., Skutki inwestycji zagranicznych dla gospodarki kraju przyjmującego – doświadczenia Polski, www.case.com.pl.