Ekonomia międzynarodowa - materiały na egzaminy, zaliczenia

1. Teoria obfitości zasobów i teorie neoczynnikowe
1.1. Teoria obfitości zasobów(proporcji w zasobach, H-O-S)
Autorzy: Heckscher, Ohlin, Samuelson. Ceny i koszty są podstawowymi przesłankami i skutki wymiany międzynarodowej
Założenia:
a) wyjściowe:
- 2 kraje, 2 towary, 2 czynniki wytwórcze (praca + kapitał)
- brak kosztów transportu
- różne wyposażenie krajów w te czynniki wytwórcze
b) dotyczące technicznych warunków produkcji i warunków wyboru konsumenta:
- czynniki produkcji są jednorodne, podzielne i porównywalne w skali międzynarodowej
- wyposażenie w te czynniki produkcji nie zmienia się – funkcje produkcji dla wszystkich wyrobów są stałe i ściśle określone
- poziom i relacje kosztów i cen kształtują się pod wpływem relatywnego wyposażenia w czynniki wytwórcze
- niezmienność zasobochłonności wytwarzanych produktów
- brak rosnących lub malejących przychodów
- preferencje konsumentów są takie same i nie zmieniają się w czasie
c) dotyczące systemu funkcjonowania gospodarki rynkowej i rynku międzynarodowego:
- doskonała konkurencja – brak przeszkód w przepływie produktów
- wolna konkurencja, pełne zatrudnienie czynników produkcji
Podstawową przesłanką rozwoju handlu międzynarodowego i czynnikiem go determinującym jego strukturę jest występowanie między dwoma krajami różnic kosztów i cen- jest ono spowodowane odmiennym wyposażeniem w dwa podstawowe czynniki wytwórcze, tj. w kapitał i w pracę. Kraje te mają identyczne funkcje produkcji, ale mają też różną obfitość w kapitał i pracę.
Podstawowa zasada teorii:
Każdy kraj powinien eksportować towary, których wewnętrzna produkcja wymaga bardziej intensywnego zastosowania relatywnie obfitszego i przez to tańszego czynnika produkcji, a jednocześnie importować towary wymagające bardziej intensywnego zastosowania relatywnie mniej obfitego i w związku z tym droższego czynnika produkcji.
*Twierdzenia oparte na teorii obfitości zasobów*
* Lernera i Samuelsona- poprzez rozwój handlu międzynarodowego wyrównują się ceny czynników wytwórczych (względne i absolutne)
* Stolpera i Samuelsona- istnieje ścisły związek między zmianami cen towarów a zmianami cen czynników produkcji (konsekwencje zmian cen towarów dla kształtowania się cen czynników produkcji i dalej – dochodów ich właścicieli). Wzrost ceny relatywnej danego towaru prowadzi do wzrostu realnej ceny czynnika używanego bardziej intensywnie przy produkcji tegoż towaru, a zarazem spadku realnej ceny czynnika używanego mniej intensywnie.
*Rybczyńskiego-wzrost zasobu określonego czynnika wytwórczego powoduje (w warunkach stałych cen relatywnych) absolutny i jednocześnie zwielokrotniony przyrost rozmiarów produkcji towaru wymagającego bardziej intensywnego wykorzystania tego czynnika, a jednocześnie absolutny i zwielokrotniony spadek produkcji towar wymagającego bardziej intensywnego użycia czynnika, którego zasoby się nie zmieniają.
1.2. Teorie neoczynnikowe
Uwzględnia się tu większą ilość czynników oraz zmiany ich zasobów w czasie. Łączy się z teorią H-O-S (podstawowa zasada). Dotychczas sformułowano trzy teorie neoczynnikowe:
1) zasoby naturalne to trzeci, niezależny czynnik wytwórczy
2) pomijając zasoby naturalne uwzględnia się tu złożoność czynników pracy (prosta i złożona) i kapitału (rzeczowy i ludzki- nagromadzony w społeczeństwie kraju zasób wiedzy i umiejętności)
3) syntetyczna teoria- uwzględnia: zasoby naturalne jako czynnik jednorodny i niezależny, a pracę i kapitał jako złożone czynniki.
2. Teorie neotechnologiczne.
Autorzy podkreślają, że postęp techniczny to istotny czynnik determinujący kierunki specjalizacji w handlu, kierunki jego rozwoju i wielkość osiąganych korzyści.
2.1. Teoria luki technologicznej.
Założenie: w różnych krajach istnieją różne poziomy rozwoju wiedzy technicznej, różne tempo i kierunki postępu technicznego oraz ograniczone możliwości szybkiego i nieodpłatnego nabywania z innych krajów wiedzy technicznej.
O kierunkach i strukturze handlu artykułami przemysłowymi decydują opóźnienia poszczególnych krajów w opanowywaniu technik produkcji nowoczesnych wyrobów oraz wykorzystaniu postępu technologicznego. Kraje przodujące w innowacyjności eksportują przede wszystkim nowe rodzaje wiedzy technicznej oraz nowoczesne artykuły przemysłowe o wysokim stopniu przetworzenia, pozostałe wywożą artykuły o mniejszym wkładzie postępu technicznego oraz artykuły tradycyjne różnego typu.
Podział okresu utrzymywania się przewagi technologicznej nad partnerami krajowymi i zagranicznymi:
- wewnątrzkrajowa luka imitacyjna- utrzymywanie się przewagi technologicznej przedsiębiorstwa-innowatora z kraju A nad pozostałymi partnerami.
- międzynarodowa luka popytu – okres, który upływa zanim w krajach otoczenia pojawi się efektywny popyt na nowy wyrób
- międzynarodowa luka imitacyjna- okres od momentu wprowadzenia innowacji w kraju A do momentu pełnego dysponowania nowym produktem przez kraje otoczenia. Podokresy:
*okres uczenia się- potrzebny producentom z otoczenia do wdrożenia nowej technologii, rozpoczęcia produkcji nowego wyrobu i jego sprzedaży na rynku wewnętrznym
* okres zwiększenia rozmiarów produkcji wewnętrznej aż do momentu rozpoczęcia eksportu na rynek kraju będącego liderem w wyścigu technologicznym.
2.2. Teoria cyklu życia produktów i surowców.
Teoria ta uwzględnia w najszerszym zakresie różnorodne efekty postępu technicznego w produkcji i wymianie. Uwypukla się tu różnorodne czynniki podażowe oraz takie cechy obrotu towarowego jak wielkość i chłonność rynków zbytu, kontakty z potencjalnymi i faktycznymi nabywcami, kształtowanie się cenowej i dochodowej elastyczności popytu i podaży. Wiedza techniczna nie jest równomiernie w świecie rozłożona, przepływ informacji o technikach wytwarzania i o produktach jest ograniczone przez prawo patentowe i inne bariery. Produkt przechodzi przez fazę: innowacyjną, dojrzewania i standaryzacji.
Cechy
Faza I (innowacja)
Faza II (dojrzewanie)
Faza III (standaryzacja)
Cechy produktu
Nowość technologiczna i funkcjonalna, brak jednorodności, przedmiot procesu testowania
Stopniowe standaryzowanie nowości
Produkt standaryzowany, tendencje do dywersyfikacji faktycznej i fikcyjnej
Cechy procesu produkcyjnego
Ścisłe związki ze sferą B+R, duże znaczenie kadry o wysokich kwalifikacjach. Krótkie serie, szybkie zmiany techniki produkcji
Stopniowe stosowanie metod produkcji wielkoseryjnej opartej na ujednoliconej technologii zatrudnianie kadry mniej kwalifikowanej
Ustabilizowanie metody produkcji długoseryjnej, internacjonalizacja procesu produkcji, wysoka zasobochłonność produkcji
Cechy popytu i rynku zbytu
Wysoka elastyczność dochodowa popytu, wąski rynek zbytu, intensywne komunikowanie się z rynkiem, niska cenowa elastyczność popytu
Wzrost popytu i znaczenia jego cenowej elastyczności
Względne nasycanie się popytu, jego względne zmniejszanie się oraz możliwości zbytu
Cechy podaży i polityki sprzedaży
Monopolizacja lub oligopolizacja, wysoki udział kosztów zbytu w kosztach ogółem, dążenie do unikania ryzyka, konkurencja o charakterze pozacenowym
Postępujący proces oligopolizacji, stopniowa organizacja regularnej i wyspecjalizowanej sieci zbytu i usług posprzedażowych, zapoczątkowanie konkurencji cenowej
Wycofywanie się liderów z procesu produkcyjnego, różnicowanie produkt, stosowanie różnych technik marketingowych.
2.3. Teoria korzyści ze skali w sferze produkcji i zbytu.
Teoria korzyści skali stanowi uzupełnienie powyższych teorii. Korzyści skali produkcji i zbytu występują wtedy, gdy wielkości produkcji i zbytu rosną szybciej niż nakłady czynników produkcji (np. podwojeniu nakładów czynników towarzyszy trzykrotny wzrost wielkości produkcji).
Stałe korzyści skali- (stałe koszty produkcji) stałe przychody przy różnej skali produkcji
Malejące korzyści skali- w miarę wzrostu produkcji i eksportu rosną koszty krańcowe
Rosnące korzyści skali- w miarę wzrostu produkcji i eksportu wzrastają przychody  rozmiary produkcji i zbytu rosną szybciej niż nakłady czynników wytwórczych. Wśród rosnących korzyści skali wyróżniamy statyczne i dynamiczne korzyści skali:
Statyczne (krótkookresowe) korzyści skali - wskutek specjalizacji zwiększają się serie produkcyjne i serie sprzedaży. Prowadzi to do obniżenia jednostkowych kosztów wytwarzania dzięki zmniejszeniu częstotliwości przestawiania aparatu produkcyjnego, wzrostowi wydajności pracy zatrudnionych, rozłożeniu kosztów stałych (np. kosztów projektowania) na większą liczbę jednostek, a także dzięki dokonywaniu drobnych, stopniowych usprawnień stosowanej techniki produkcji (ulepszeń sposobu wytwarzania w związku z kumulowaniem doświadczeń produkcyjnych itd.).
Dynamiczne (średniookresowe i długookresowe) – mają miejsce, gdy występują bardziej radykalne zmiany technik produkcji i obrotu handlowego. Powoduje to m.in. poprawę technologii wytwarzania, zwiększenie zdolności produkcyjnej urządzeń czy wzrost ich sprawności.
3. Teorie popytowo-podażowe.
3.1. Teoria podobieństwa preferencji.
Każdy kraj eksportuje głównie takie artykuły, na które istnieje tzw. reprezentatywny popyt na rynku wewnętrznym, czyli określone zapotrzebowanie społeczeństwa w rozmiarach gwarantujących podjęcie opłacalnej produkcji i prowadzenie skutecznej konkurencji z producentami identycznych lub podobnych dóbr zagranicznych. Towary krajowe mogą być eksportowane przede wszystkim na rynki tych partnerów, u których również reprezentatywny popyt, popyt ten w kraju i na rynkach krajów sąsiednich nie zawsze może być zaspokojony mimo własnej produkcji, zatem produkty na które jest zapotrzebowanie mogą być przedmiotem importu i eksportu jednocześnie.
Dwie podstawowe tezy:
I: Intensywność handlu międzynarodowego artykułami przemysłowymi jest tym większa, im bardziej zbliżone do siebie są struktury popytu krajów- partnerów.
II: Handel międzynarodowy artykułami przemysłowymi jest tym bardziej intensywny, im mniejsze są różnice przeciętnych dochodów indywidualnych w krajach- partnerach.
3.2 Teoria zróżnicowania produktów
Przedmiotem handlu międzynarodowego są nie tylko produkty homogeniczne, ale też zróżnicowane jakościowo. Według teorii zróżnicowania produktów wymiana handlowa pomiędzy krajami jest tym większa i bardziej intensywna, im większe jest zróżnicowanie (dywersyfikacja) wyrobów. Jeśli produkty stają się coraz bardziej zróżnicowane, to wielkość strumieni towarów wymienianych rośnie. Wyroby zróżnicowane są rzeczywiście lub tylko pozornie.
3.3. Teoria handlu wewnątrzgałęziowego
Przedmiotem zainteresowania jest równoległa wymiana dóbr zróżnicowanych, czyli charakteryzujących się występowaniem licznych odmian, gatunków czy modeli. Wysoki popyt na różnorodność umożliwia specjalizację-to tzw. Specjalizacja wewnątrzgałęziowa.
Specjalizacja wertykalna (pionowa) –gdy importuje się dobra o innej użyteczności. Modele:
- bazujące na teorii obfitości zasobów i teoriach neoczynnikowych,
- bazujące na teorii podobieństwa preferencji i teoriach neotechnologicznych,
- bazujące na teorii produkcji wieloetapowej
Specjalizacja horyzontalna (pozioma) –gdy importuje się towary nawet tam, gdzie jest się eksporterem netto. Modele:
- nawiązujące do koncepcji konkurencji monopolistycznej Chamberlina (odmiany produktu mają taką samą jakość, różnią się innymi cechami- barwa, smak; produkty są identyczne, nabywcy uważają je za odmienne z powodów subiektywnych)
- nawiązujące do koncepcji asymetryczności funkcji użyteczności konsumentów- nabywcy dążą do nabycia jednej, ulubionej odmiany produktu.
4. Zarys prób powrotu do dorobku klasyków teorii ekonomii i teorii handlu międzynarodowego.
4.1.Teoria przewagi z tytułu dysponowania czynnikami wytwórczymi i produktami oraz jej rozwinięcie.
O kształtowaniu się rozmiarów i struktury handlu międzynarodowego decyduje to, że jedne posiadają określone czynniki wytwórcze i produkty, inne zaś nie. Trzy podstawowe grupy czynników wytwórczych i produktów, którymi dysponuje dany kraj, a nie dysponuje nimi określony partner, chodzi tu o surowce naturalne, wyroby o dużej zawartości postępu technicznego oraz wyroby różniące się od podobnych dodatkowymi, specyficznymi właściwościami. Kravis wprowadza pojęcie absolutnego i względnego dysponowania oraz niedysponowania produktami i czynnikami wytwórczymi.
Uzupełnienia teorii:
Kraj realizuje import zgodnie z teorią w sytuacjach, gdy:
- deficyt określonych surowców naturalnych w sensie absolutnym (kompletny brak) lub względnym (popyt > podaż krajowa); realizacja importu niezbędnego lub uzupełniającego produkcję krajową,
- występuje nadwyżka popytu nad rozmiarami produkcji wewnętrznej w okresie przyspieszenia gospodarczego, realizuje się import niezbędny;
- deficyt spowodowany niższym poziomem wiedzy technicznej, infrastruktury naukowo – badawczej. Import zgodnie z teorią luki technologicznej i cyklu życia produktu;
- deficyt wywołany zróżnicowaniem produktów i preferencji kupujących; realizacja importu, który ma zaspokoić subiektywne niedysponowanie dobrami o specyficznych właściwościach.
4.2. Model Dornbuscha, Fischera, Samuelsona
Model DFS wskazuje na współzależność poziomu płac i struktury obrotów handlowych w dwóch krajach biorących udział w wymianie międzynarodowej.
Model DFS rozwija teorię kosztów względnych poprzez wprowadzenie więcej czynników wytwórczych niż dwa wymieniane dobra. Autorzy tej metody twierdzą że skoro kurs walutowy ma wpływ na handel to również wpływa na eksport i import. Na opłacalność wpływa relacja płac skorygowana o kurs walutowy. W swoim modelu biorą pod uwagę dwa kraje (A i B gdzie kraj B utożsamiają jako resztę świata). Twierdzą, że można uporządkować towary będące przedmiotem wymiany handlowej według rosnącej i malejącej relatywnej wydajności pracy przy ich wytwarzaniu.
Gdzie:
Model ten głosi, że czynnikiem decydującym o tym jaki kraj ma produkować poszczególne towary jest relacja płac w rozpatrywanych krajach WA/WW oraz poziom kursu walutowego.
Dobra 1,2,3 do pewnego momentu mogą być eksportowane. Eksportować należy dane dobra do momentu kiedy stosunki wydajności są większe od relacji stawek płac. A jeżeli stosunek wydajności jest mniejszy od relacji stawek płac wówczas należy dane dobra importować. Importujemy takie wyroby w których relacja wydajności w stosunku do otoczenia naszego dobra jest mniejsza od relacji stawek płac.
Równowaga rynkowa występuje pomiędzy dobrami 1 i 6. Handel najbardziej jest opłacalny pomiędzy krańcowymi wielkościami tego modelu.
4.3. Model Ruffina jako ogniwo łączące teorię przewag komparatywnych z teorią obfitości zasobów.
Teoria przewag komparatywnych
Teoria obfitości zasobów
- odmienne funkcje produkcji
- jednolita funkcja produkcji
- różne wyposażenie w dwa podstawowe czynniki wytwórcze: kapitał + praca
Model Ruffina: kluczowe znaczenie ma podejście do wyposażenia w siłę roboczą. Kraje mają różne funkcje produkcji i dysponują różnymi rodzajami i ilościami siły roboczej- mają specyficzne umiejętności, rozmieszczenie rodzajów jest nierównomierne.
1. Pośrednie i bezpośrednie międzynarodowe przepływy czynników wytwórczych.
Pośrednie przepływy- pewne czynniki wytwórcze są niemobilne w skali międzynarodowe, np.: zasoby ziemi, wód. Ich przepływy odbywają się w sposób pośredni poprzez np.: wymianę dóbr surowcowo chłonnych na dobra kapitałochłonne.
Inaczej jest w przypadku czynników wytwórczych (zasobów produkcyjnych: siła robocza, kapitał i wiedza techniczna) mobilnych w skali międzynarodowej. Występuje tu przepływ pośredni (wymiana dóbr pracochłonnych na kapitałochłonne) oraz z przepływami bezpośrednimi.
2. Międzynarodowe przepływy siły roboczej.
2.1. Istota, motywy i przesłanki.
Pod pojęciem międzynarodowych przepływów siły roboczej rozumie się wiele różnych ich form, najczęściej chodzi o migracje długookresowe, czyli na pobyt stały, aby wystąpił międzynarodowy ruch ludności musza być spełnione trzy warunki, musi istnieć:
- motyw pobudzający do zmiany miejsca
- stopień swobody przekraczania granicy
- możliwość pokrycia kosztu przemieszczenia
Motywy przemieszczania się są różne, wyróżniamy migrację przymusową (np.: ze względów politycznych) i dobrowolną- mającą na celu poprawę warunków bytu. Migrację dzielimy na emigrację i imigrację.
2.2. Przyczyny i skutki międzynarodowych przepływów homogenicznego czynnika praca w świetle teorii klasycznej.
Przepływ siły roboczej (ludności), kapitału i technologii (czynników wytwórczych) zaczął stawać się alternatywą dla przepływu towarów przez granicę. U podstaw tego przepływu znalazły się różnice w zasobach i wydajności tych czynników. Przewaga w zasobach pracy (czy kapitału) jest powodem do ich odpływu. Przewaga w wydajności czynników produkcji zachęca do ich przypływu. Motywem jest dążenie do uzyskania wyższej płacy(w przypadku siły roboczej) lub wyższego zysku (w przypadku kapitału). Jednakże zasady międzynarodowych przepływów siły roboczej i kapitału są zbliżone do zasad międzynarodowego handlu towarami. Przy czym ze względów pozaekonomicznych ograniczenie w przepływach czynników produkcji są większe niż w przepływach towarów.
2.3. Zarys rozwoju współczesnej teorii gospodarowania czynnikiem praca w skali międzynarodowej.
Wzrasta intensywność przepływów siły roboczej, łatwiej jest uzyskać środki na przemieszczenie, ponadto kraje ograniczają bariery migrowania, wzrasta mobilność ludzi, głównie występują migracje z kraju o stawce płacy niższej do kraju o stawce wyższej, obecnie na znaczeniu zyskują również motywy nie tylko finansowe.
Czynnik praca nie jest czynnikiem homogenicznym, chodzi o wyjaśnienie problemów dotyczących migracji ludności o określonych kwalifikacjach i umiejętnościach, w poszczególnym wieku itd. Autorzy zakładają, że rynki pracy SA posegmentowane, oraz ujawniają się regionalne i międzyregionalne różnice w stawkach płac. Preferencje do migrowania na określone tereny mogą być na tyle duże, by zaakceptować występujące tam niższe stawki płac, lub przeciwnie, o zmianie miejsca zamieszkania decyduje fakt, że w innym miejscy istnieje perspektywa otrzymania pracy z lepszym wynagrodzeniem, nie chodzi o sam fakt znalezienia pracy. Jest to kalkulacja zysków i strat z migracji, czyli kosztów (m.in.: wydatki na przemieszczanie się, związane z poszukiwaniem pracy, szkoleniem, koszty ryzyka podejmowanych decyzji, koszt rozłąki z rodziną) i korzyści (wyższe stawki płac, lepsze możliwości kształcenia itd.). Analiza kosztów i korzyści jest trudna dla pracowników.
3. Międzynarodowe przepływy kapitału.
Wzrasta intensywność migracji kapitału w skali międzynarodowej, m.in.: w związku z rozwojem handlu, rozwojem korporacji, z działalnością organizacji międzynarodowych, również w związku ze zmianami w prawie państw (znoszenie barier w przepływie kapitału), z związku z rozwojem technologii oraz bankowości (szybciej i sprawniej). NAJBARDZIEJ MOBILNY CZYNNIK
Wyróżniamy:
- kapitał w szerokim znaczeniu- wszelkie przepływy finansowe z kraju za granicę i z zagranicy do kraju ujmowane w bilansie płatniczym (te, z których mamy zysk, nieodpłatne i bezzwrotne)
- kapitał w wąskim znaczeniu- środki pieniężne, których wykorzystanie za granicą rodzi stosunek pieniężny należności – zobowiązania między eksporterem i importerem; skutkują osiągnięciem zysku- procenty, dywidendy.
*produkcyjny- w postaci inwestycji portfelowych, ZIB
*pożyczkowy- związany z udzielaniem kredytów (wyłączając akcje)
* Przyczyna – zmiana stóp %.
* Skutki:
- produkcyjne – produkcja się zmniejszy w kraju I po migracji kapitału, w kraju II zwiększy się (przepływ kapitału); łączne rozmiary produkcji obydwu krajów wzrosną (globalna produkcja rośnie w krajach I i II)
- dochodowe – w kraju I stopa % zwiększyła się, dochody pracowników zmniejszyły się, w kraju II zmniejszyły się dochody właścicieli kapitału, dochody pracowników zwiększają się.
* efekt redystrybucyjny – spadek dochodów właścicieli kapitału w kraju II, wzrost dochodów pracowników
Inne przyczyny migracji kapitału:
-dywersyfikacja przepływów kapitałowych – przedsiębiorcy dążą aby mieć wszędzie swój kapitał
-interwemediacja przepływów kapitałowych – przeplatają się przepływy, kapitał jest zróżnicowany pod względem płynności, ryzyka
-informacyjna rola przepływów kapitałowych
-stymulująca rola przepływów kapitałowych
Motywy:
-różnice w stopach % - przepływy jednokierunkowe (z jednego kraju do drugiego)
-inne przyczyny – przepływy różnokierunkowe (wielokierunkowe)
Teorie migracji kapitału:
-makroekonomiczne – wskazują na ogólne czynniki wpływające na przepływy kapitału (np. teoria rentowności lokaty kapitału, teoria obszarów walutowych)
-mikroekonomiczne – (teoria inwestycji portfolio, teoria dywersyfikacji portfela inwestycyjnego, t. reakcji przedsiębiorstwa na warunki konkurencji typu oligopolistycznego, t. przewagi własnościowej przedsiębiorstwa, t. transakcji wewnętrznych (internacjonalizacji), hipoteza zawłaszczalności
-mieszane – np. teoria lokalizacji zagranicznych inwestycji bezpośrednich, eklektyczna teoria produkcji międzynarodowej.
4. Wiedza techniczna
Przepływ nowych technologii, know – how, i wiedzy technicznej ma miejsce przede wszystkim za pośrednictwem korporacji transnarodowych, których działalność w dużym stopniu wiąże się z przepływem i rozwojem nowoczesnych technologii (silne zaplecze naukowo- badawcze, rozwój B+R, innowacji), intensyfikacja BIZ.
Wiedza:
-czysta (nieucieleśniona) – efekty działalności naukowej – licencje, patenty, know-how
-ucieleśniona – produkty o zaawansowaniu technicznym, high-tech, postać materialna.
Nośnikami są ludzie, dokumentacje, publikacje naukowe.
Podstawowe kanały:
- operacje licencyjne, - handel patentami, - zagraniczne inwestycje bezpośrednie,- handel towarami zaawansowanymi technologicznie
Inne kanały:
- współpraca badania + rozwój (B+R), - współpraca między uczelniami, - współpraca między ośrodkami naukowymi, - sympozja, - wywiad gospodarczy, - migracja ludności, - kooperacja produkcyjna, - wymiana pracowników, - wymiany naukowców, - wymiany studentów
Model doganiania cyklu życia produktu (szyku dzikich gęsi).
5.Środowisko naturalne
Intensywność migracji środowiska naturalnego zależy od wyposażenia krajów w środowisko, jak społeczeństwo reaguje na zanieczyszczenia (jak eliminuje).
Cena środowiska naturalnego – renta środowiskowa
Hipoteza ekologicznego życia produktu – wytwarzanie każdego z dóbr przyczynia się do zanieczyszczenia środowiska naturalnego.
Koncepcja cyklu życia surowców naturalnych:
- I – faza boomu po stronie popytu (produkt jest nowością, jego cena jest wysoka)
- II – faza substytucji – poszukiwanie substytutów(cena produktu spada)
- II – faza upowszechniania się syntetyków na skutek prowadzenia prac badawczych (pewne surowce można imitować, cena takiego produktu zupełnie spada).
Efekty związane z gospodarowaniem środowiskiem naturalnym w skali globalnej: - produkcyjne, - konsumpcyjne, - handlowe, - techniczno – technologiczne, - strukturalne, - regulacyjne
System gospodarczy - mechanizmy, wg których działa życie gospodarcze w danym kraju. Zespół unormowań, zasad, praw akceptowanych przez podmioty gospodarcze w danym kraju. Decyduje on o systemie własności (prywatna lub publiczna), i o tym co się produkuje.
Komponenty: ludzie, zasoby, instytucje rządowe, organizacje, mechanizmy regulowania rynku, polityka gospodarcza.
Rodzaje systemów gospodarczych:
1. Ze względu na mechanizm regulacji: - wolnorynkowy; - nakazowy- procesy gospodarcze ustala państwo na szczeblu centralnym
2. Ze względu na własność środków produkcji: - kapitalistyczne- dominuje własność prywatna; - kolektywistyczne- podmioty gospodarcze należą do „wszystkich”, własność publiczna, państwowa
System gospodarczy stanowi otoczenie instytucjonalno-gospodarcze, które w dużym stopniu decyduje czy dany kraj będzie konkurencyjny. Systemy sprzyjające konkurencyjności: wolnorynkowe, z własnością prywatną. Aby system był konkurencyjny musi umieć swoje bieżące przewagi przekształcić na przewagi przyszłościowe i utrzymać je. Przewagi te muszą być unikatowe na tle innych krajów, trudne do podrobienia.
Istota i cele narodowej polityki gospodarczej.
Określana jest też mianem narodowej polityki ekonomicznej, jest to oddziaływanie władz narodowych (rządu) na rozwój społecznego gospodarowania. Istotnym celem tej polityki jest dążenie do zwiększania międzynarodowej zdolności konkurencyjnej gospodarki narodowej i w konsekwencji także jej bieżącej międzynarodowej konkurencyjności. Sprzyjanie rozwojowi zdolności do: sprzedaży, zwiększania atrakcyjności kraju, inwencji i innowacyjności, dostosowania się.
Cel narodowej polityki gospodarczej to przede wszystkim regulowanie mechanizmu rynkowego.
Wyróżnia się 3 szkoły myślenia dotyczące rodzajów zawodności mechanizmów rynkowych i sposobów przeciwdziałania tym zawodnością przez szeroko rozumiany rząd
- szkoła neoklasyczna- zadaniem rządu jest przede wszystkim poprawa infrastruktury ludzkiej i rzeczowej- obszary takie jak bezpieczeństwo (utrzymanie armii, policji), podstawowe zabezpieczenie socjalne, efektywny system prawa i jego egzekucja, zabezpieczenie dóbr i usług publicznych.
- szkoła makroekonomiczna- kierowanie popytu przy wykorzystaniu polityki dochodowej, fiskalnej, monetarnej, kursu walutowego…
- szkoła makroorganizacyjna- zwalczanie nieuczciwej konkurencji, deregulacja i decentralizacja gospodarki, analiza roli i znaczenia sektora publicznego, rozwoju handlu zagranicznego, międzynarodowych przepływów wiedzy technicznej, kapitału.
Cele narodowej polityki gospodarczej są ze sobą często sprzeczne, realizacja wszystkich jednocześnie nie jest możliwa. Przykładowe: max poziom zatrudnienia, stabilny poziom cen, wzrost PKB na osobę. Rząd musi obrać priorytety i realizować je.
Instrumenty krajowej polityki gospodarczej:
Instrumenty krajowej polityki gospodarczej są to narzędzia przy pomocy, których państwowe organy gospodarcze oddziałują na podmioty i procesy gospodarcze, w celu osiągniecia zakładanych celów i zamierzeń gospodarczych i społecznych. Instrumentarium krajowej polityki gospodarczej, jest współcześnie nadzwyczaj rozbudowane, i niejako wielopłaszczyznowe. Z tego względu instrumenty czyli narzędzia tej polityki można klasyfikować według różnych kryteriów.
Najbardziej znanym podziałem jest podział na instrumenty, pośrednie(parametryczne) i bezpośrednie(nakazy, zakazy czy dyrektywy). W warunkach gospodarki rynkowej podstawową rolę odgrywają instrumenty parametryczne. Poprzez te parametry przekazywane są inwestorom, producentom i konsumentom odpowiednie preferencje szeroko rozumianego rządu, np. ministerstw czy banku centralnego.
Występuje również podział instrumentów krajowej polityki gospodarczej na makroekonomiczne i mikroekonomiczne. Makroekonomiczne instrumenty krajowej polityki gospodarczej stosowane są wobec wszystkich lub większości podmiotów gospodarczych funkcjonujących na terenie danego kraju. Różnego typu instrumenty makroekonomiczne stosuje się w celu przywracania lub utrzymywania równowagi gospodarczej i to na rozmaitych przekrojach, np. na rynkach zasobów, produktów oraz na rynku pieniądza krajowego i zagranicznego. Chodzi wtedy w szczególności o różnorodne instrumenty następujących rodzajów polityki:
-Cenowej i dochodowej, -Fiskalno-budżetowej, -Pieniężno-kredytowej, -Kursu walutowego, -Rozwoju obrotów zagranicznych
Mikroekonomiczne instrumenty polityki gospodarczej stosuje się jedynie w odniesieniu do wybranych podmiotów i ich grup. Chodzi o instrumenty, które można określić mianem wyraźnie adresowanych, np. celowe ulgi podatkowe czy też dochodowe.
Polityka ekonomiczna
Zagraniczne polityka ekonomiczna określonego kraju – świadome oddziaływanie państwa na wymianę gospodarczą z zagranicą sprowadzające się z jednej strony: do wytyczenia określonych celów w tej dziedzinie, z drugiej: do wyboru i zastosowania określonych instrumentów oraz niezbędnych środków (finansowych, rzeczowych), które przez swój wpływ na obroty gospodarcze z zagranicą mają przyczynić się do osiągania tych celów.
Zagraniczna polityka ekonomiczna stanowi ogólnej polityki ekonomicznej każdego kraju i dlatego jest ściśle powiązana z pozostałymi dziedzinami tej polityki: polityką pieniężną, rolną, przemysłową, naukowo-badawczą, technologiczną itd. U podstaw związku leży ścisła zależność między sytuacją w wymianie gospodarczej z zagranicą a sytuacją w gospodarce wewnętrznej danego kraju.
Zagraniczną politykę ekonomiczną dzielimy na:
- autonomiczną (prowadzona całkowicie samodzielnie, bez uzgodnień z zagranicznymi part-nerami),
- umowna (prowadzona z uzgodnieniami z zagranicznymi partnerami).
Głównym celem zagranicznej polityki ekonomicznej jest sprzyjanie osiąganiu możliwie najwyższego poziomu dobrobyt społeczeństwa. Realizacja tego celu w praktyce jest trudna do jednoznacznej oceny – jest to przedmiot subiektywnych ocen i odczuć. W praktyce zagraniczna polityka ekonomiczna zmierza do osiągnięcia konkretnych celów cząstkowych.
Praktyczne cele zagranicznej polityki ekonomicznej:
- osiągnięcie możliwie najwyższego poziomu zatrudnienia
- osiągnięcie możliwie wysokiego tempa rozwoju gospodarczego
- stabilność cen
- możliwie najbardziej sprawiedliwy podział dochodu narodowego
- dążenie do osiągania równowagi w wymianie gospodarczej z zagranicą
W dążeniach do osiągnięcia równowagi w obrotach z otoczeniem chodzi głównie o zapew-nienie równowagi zewnętrznej- trzeba na niego patrzeć w kontekście wszystkich innych celów ogólnej polityki ekonomicznej. W związku z tym zagraniczna polityka ekonomiczne jest często wykorzystywana do osiągania pewnych celów w gospodarce wewnętrznej np.: przyspieszenia tempa wzrostu gospodarczego lub zapewnienia wewnętrznej równowagi mierzonej stabilnością cen, i odwrotnie.
Do celów cząstkowych zagranicznej polityki ekonomicznej zaliczamy:
- osiągnięcie równowagi bilansu płatniczego,
- stabilność kursu walutowego,
Instrumenty zagranicznej polityki ekonomicznej (ze względu na zasięg)
- makroekonomiczne - wpływają na wszystkie podmioty
- mikroekonomiczne - wpływają tylko na podmioty w obrocie.
Makroekonomiczne:
Kurs walutowy - cena danej waluty wyrażona w innej walucie. Miejscem transakcji, na którym przedmiotem są waluty krajowe jest rynek walutowy; sprzedaje się jedną walutę w zamian za inną. Mowa jest o rynku, aby podkreślić, że występuje na nim: podaż, popyt i cena. Na ogół o relacjach wymiany walut, czyli o kursach walut, decyduje podstawowe prawo rynku tworzące kurs (cenę) równowagi przy zrównaniu popytu z podażą danej waluty.
Dewaluacja – jednorazowo – kurs stały / deprecjacja – stopniowo – kurs płynny
↓
pogorszenie cenowych terms of trade – krótki okres – ceny w eksporcie ↓ ,ceny w imporcie ↑
↓
poprawa ilościowych terms of trade – eksport ↑, import ↓, warunek Marshalla-Lernera (α1, α2 > 1)

Rewaluacja (inaczej rewaloryzacja, deprecjacja) – kraj musi mieć dobrą sytuację na rynku pracy – niskie bezrobocie
- dodatnie saldo bilansu handlowego
- wysoki poziom rezerw walutowych
↓
poprawa cenowych terms of trade – ceny w eksporcie ↑, ceny w imporcie ↓
↓
pogorszenie ilościowych terms of trade – eksport ↓, import ↑
Rodzaje kursów walutowych:
-Kurs sztywny – ustalony przez organ państwa, nie podlega wahaniom
-Kurs stały – ulega wahaniom wywołanym grą popytu i podaży, zakres wahań jest ściśle określony
-Kurs płynny – kształtowany jedynie poprzez popyt i podaż
Kursy stałe: *dewaluacja – skokowe, administracyjne zmniejszenie międzynarodowej wartości waluty, *rewaluacja – skokowe, administracyjne zwiększenie międzynarodowej wartości waluty.
Kursy płynne: *deprecjacja – spadek międzynarodowej wartości waluty, *aprecjacja – wzrost międzynarodowej wartości waluty.
Funkcje kursu walutowego:
• Współczynnik efektywności wymiany – gdy ceny i koszty ustalane są w różnej walucie.
• Regulator wymiany – zmniejszenie lub zwiększenie efektywności wymiany łączy się ze zmniejszeniem lub zwiększeniem liczby i wartości zawieranych transakcji.
• Instrument polityki gospodarczej – aby kurs walutowy był instrumentem polityki gospodarczej musi być podatny na wpływy władz publicznych w kraju. Władze monetarne mając możliwość kształtowania kursu walutowego mogą stanowić bądź wspierać określone tendencje zmian.
• Instrument gier finansowych – zróżnicowanie kursów walutowych w przestrzeni i w czasie pozwala na dokonywanie różnego rodzaju transakcji walutowych, np. transakcje arbitrażowe, opcje walutowe, transakcje future.
• Kurs walutowy jako kryterium porównywalności gospodarek i dochodów – kursy pełnią funkcję jakby wspólnego mianownika przy porównywaniu wartości wyrażonych w różnych walutach.
• Funkcja informacyjna – informuje o cenie walut obcych.
• Funkcja cenotwórcza – kurs przenosi zagraniczne układy cen na układ krajowy wraz ze wszystkimi wynikającymi stąd ekonomicznymi konsekwencjami dla gospodarki światowej.
Czynniki oddziałujące na wysokość i zmiany kursu: Ekonomiczne: *podaż walut obcych na krajowym rynku, *popyt na waluty obce, *różnice stóp % oraz stóp inflacji na rynku obcym i krajowym, *stopień reglamentacji waluty, *polityka walutowa, *stan gospodarki kraju oraz partnerów gospodarczych.
Polityczne: *sytuacja międzynarodowa, *napięcia polityczne.
Psychologiczne: *związane z oczekiwaniami dotyczącymi przyszłego stanu gospodarki.
Stopa procentowa- miernik przychodu, jaki przysługuje posiadaczowi kapitału z racji udostępnienia go innym. W przypadku sektora bankowego mamy do czynienia ze stopami oficjalnymi banku centralnego (w Polsce ich wysokość ustala Rada Polityki Pieniężnej) oraz rynkowymi – tak określa się oprocentowanie kredytów i depozytów pomiędzy bankami. Występuje również stopa nominalna (oficjalne oprocentowanie) i realna (oprocentowanie pomniejszone o wartość inflacji). Przy wyliczaniu oprocentowania kredytów i depozytów (ich stóp procentowych) banki posługują się stopą podstawową (lub bazową), której wartość ustalana jest indywidualnie w banku – na ogół w oparciu o stopy rynkowe.
Stopa % wpływa na:
•bilans obrotów kapitałowych – wysoka stopa % przyciąga inwestorów (bezpośrednio),
•obroty bieżące – wysoka stopa % zachęca do oszczędzania (pośrednio) – mniej pieniędzy będziemy konsumować (spadek konsumpcji)
•stopa % ↑ → wysoki koszt zaciągnięcia kredytu → mniejsze zyski → obniżenie aktywności gospodarczej.
Polityka fiskalna – podatki, cło, akcyza (pośrednie, bezpośrednie – od dochodów ludności) – wpływają na obroty z zagranicą, bilans obrotów kapitałowych (przyciąganie kapitału zagranicznego poprzez zmniejszenie lub likwidację podatków).
Polityka pieniężna: zbyt duża podaż pieniądza → inflacja → zmniejszenie konkurencyjności
Państwo ma wpływ na: - operacje otwartego rynku, - stopa dyskontowa, - stopa rezerw obowiązkowych
poprzez: - stopa %, - kurs walutowy, - ceny

Związki między polityką kursu walutowego, polityką stopy %, polityka pieniężną i polityką fiskalną oraz kształtowanie się konkurencyjności polityki narodowej
Z punktu widzenia kształtowania się międzynarodowej zdolności konkurencyjnej oraz międzynarodowej konkurencyjności gospodarki narodowej danego kraju istotne znaczenie ma umiejętne zgranie polityki kursu walutowego, polityki stopy %, polityki pieniężnej i fiskalnej.
W istocie chodzi o to, że w warunkach gospodarki otwartej mniej lub bardziej umiejętne zgranie się tych rodzajów polityki wpływa na efektywność współdziałania trzech rynków: rynku pieniądza, dóbr i pracy. W gruncie chodzi o mniej lub bardziej skuteczne sterowanie wymienionymi powyżej 4 rodzajami oddziaływania. Widać to na rysunku XII.6 gdzie dane oddziaływanie oznaczono poszczególnymi liczbami.
Istotę problemu skutecznego sterowania 4 rodzajami oddziaływania przedstawia się zazwyczaj za pomocą modelu IS – LM. Pierwszy oznacza inwestycje – oszczędności; drugi popyt na pieniądz – podaż pieniądza. Ich rozszerzeniem i uzupełnieniem jest model IS – LM – BP, gdzie BP to bilans płatniczy.
W każdej gospodarce otwartej zarządzający wykazują chęć do zwiększania międzynarodowej zdolności konkurencyjnej i międzynarodowej konkurencyjności własnej gospodarki narodowej. W tym celu powinni uwzględniać kształtowanie się stanu równowagi makroekonomicznej kraju, którą można analizować dzięki modelowi IS – LM – BP. Dzięki modelowi Fleminga – Mundella możliwe jest podejmowanie decyzji dotyczących kształtowania się zmiennych występujących w modelu w każdym momencie.
Rysunek przedstawia model IS – LM – BP w stanie równowagi makroekonomicznej. Założenie takie jest czysto teoretyczne a w praktyce nie spotykane. Jest to sytuacja idealna z punktu widzenia gospodarki narodowej danego kraju, ale by zaistniała przyjąć należy wiele dodatkowych założeń chociażby:
•Zapewnienie równowagi wewnętrznej Y = C + I + G + X – Z
•Zapewnienie równowagi zewnętrznej (czyli równowagi ekonomicznej bilansu płatniczego) tzn. BP = 0
•Występowanie równowag cząstkowych tzn. równowagi na rynku dóbr, pracy oraz szeroko rozumianym rynku pieniądza wraz z kursem walutowym
•Ujemne lub dodatnie saldo bilansu obrotów bieżących jest niejako równoważne + lub – saldem obrotów kapitałowych
W rzeczywistości nigdy tak nie jest i możliwe są jedynie różne kombinacje czyli nachylenia kształtowania się linii BP pod wpływem stopy % czy kursu walutowego. Wszystkie analizowane parametry i polityka silniej lub słabiej na siebie oddziaływają. Przez zmieniające się stany równowagi i nierównowagi tworzą one mechanizm ruchu okrężnego jak i dynamicznego dla którego nie stworzono jeszcze jednego modelu. Cały czas jest to swoistym wyzwaniem dla ekonomistów.

Koncepcja zlokalizowanego konkurowania międzynarodowej konkurencyjności (w Polsce)
Sfery:
•konkurowanie ze sobą firm na rynkach produktów
•konkurowanie ze sobą krajów, regionów o mobilne czynniki wytwórcze (kapitał-głównie, praca-wysoko wykwalifikowana, wiedza techniczna)
•konkurowanie ze sobą krajów o niemobilne lub mało mobilne czynniki wytwórcze (środowisko naturalne)
•konkurowanie instytucjonalne – konkurowanie ze sobą rządów krajów o mobilne czynniki wytwórcze
Do realizacji konkurowania na danych płaszczyznach (sfery) konieczne są instrumenty polityki ekonomicznej:
•poprawa jakości dóbr (dobra publiczne – infrastruktura twarda i miękka)
•odpowiednie stawki podatkowe (Krzywa Laffera)
•rozwiązania instytucjonalne
W konkurowaniu ze sobą krajów, regionów, rządów ważne jest wykorzystanie odpowiednich instrumentów do realizacji danych celów.
Koncepcja strategicznej polityki handlowej bazuje na założeniu, że wolny rynek nie jest do końca efektywny – przedsiębiorstwa mogą osiągać korzyści gdyby była doskonała m.in. elastyczność popytu – gdyby istniała konkurencja doskonała. W rzeczywistości konkurencja doskonała nie występuje, ponieważ występują zniekształcenia – monopole, oligopole. Państwo wykorzystuje politykę handlową w celu osiągnięcia korzyści; musi wspomagać system rynkowy. W warunkach braku konkurencji doskonałej państwo wykorzystuje instrumenty (np. subsydia, cła), aby wspomóc gałęzie, które uważa za strategiczne dla swojego rozwoju. Państwo wspiera te sektory, które są uważane za strategiczne dla rozwoju. Pozostałe gałęzie np. inne kraje znajdują w nich korzyści.

Międzynarodowy Fundusz Walutowy
• Ma dbać, aby kraje się nie zadłużały (a zadłużają się)
• Ma dbać, aby nie pojawiały się obligacje śmieciowe (straty)
• Ma utrzymywać stabilność
• Ma przeciwdziałać kryzysom (a mamy kryzys)
• MFW działa schematycznie

WTO – Światowa Organizacja Handlu
• Nie chroni rodzimych rynków (np. rynku pracy)
• Ma promować ideę wolnego rynku
• Ma znosić dyskryminacje ma eliminować instrumenty nie fair (subsydia, dumping)
• Kraje nie mogą stosować dyskryminacji – prestiż uczestnictwa w WTO

Bank Światowy
• Pełni głównie rolę kredytodawcy
• Ma wyrównywać poziom rozwoju między krajami – eliminować ubóstwo, inwestycje w edukację, opiekę zdrowotną, uczenie odpowiedniego gospodarowania, inwestowania, przedsiębiorczości,
• Bank Światowy daje pieniądze na ściśle określony cel, np. ochrona środowiska – budowa oczyszczalni ścieków.
• Bank Światowy udziela pożyczek na długi okres.
• Obecnie Polska nie korzysta z kredytów Banku Światowego, lecz w przeszłości tak.
Instytucje te są krytykowane głównie przez antyglobalistów. Zarzucają im, że służą interesom krajów najbogatszych oraz że ograniczają suwerenność.

Koncepcje konkurowania:
Koncepcja strategicznej polityki handlowej:
* Modele:
- koncentrujące się na konkurencji monopolistycznej
- koncentrujące się na konkurencji oligopolistycznej
- wpływające na osiągnięcie korzyści skali
- wpływające na kształtowanie się cen
Nie zawsze musi mieć pozytywne skutki. Jeśli kraj niesubsydiowany ma lepszą technologię, to ma większe zyski niż kraj subsydiowany.
* Dostarcza intelektualnej motywacji dla rządów do działania na rzecz zwiększenia krajowego dobrobytu; istnieją jednak wyraźne zastrzeżenia:
- ograniczone zasoby: w równowadze ogólnej wzrost produkcji jednego sektora dokonuje się kosztem innych sektorów (nieefektywna alokacja)
- wejście i wyjście nowych firm zmniejszy nadzwyczajne zyski
- retaliacja: istnieje ryzyko odwetu
- trudności w uzyskaniu odpowiedniej informacji na temat struktury kosztów, popytu, sposobu konkurencji między firmami
→ wątpliwości co do skuteczności strategicznej polityki handlowej
* Duże kraje o zmonopolizowanym rynku, gałęzie zaawansowane technologicznie.
* Koncepcja strat. polityki handlowej rzadko się sprawdza
* Popiera idee protekcjonizmu.
* Może skutkować odwetem innych krajów.
Koncepcja zlokalizowanego konkurowania
* Opiera się na idei wolnego rynku i wolnego handlu
* Sfery: instytucjonalna, produktów, czynników wytwórczych (mobilnych).
* Najważniejsze dla kraju jest utrzymanie czynników wytwórczych i import ich z zagranicy.
* Instrumenty: stawki podatkowe (polityka podatkowa), dobra publiczne (infrastruktura twarda i miękka), czynniki o charakterze instytucjonalnym, prawnym.
* Państwo musi ułożyć komponent z tych instrumentów, nie może się skupić tylko na jednym instrumencie (musi to być optymalny zestaw tych instrumentów).
* Koncepcja ta jest najlepsza dla krajów małych i średnich (np. Polska).
Wspólne cechy:
* oba modele dążą do jednego celu – poprawa konkurencyjności, dobrobytu, osiąganie jak największych korzyści z handlu.
Różnice:
* inny zakres analizowanych zagadnień:
- - k.strat.pol.handl – możliwości działania rządu w obrębie towarów i usług (przekłada się na poprawę bilansu obrotów bieżących)
- k.zlokal.handlu – szersza – analizuje się więcej obszarów, warunki instytucjonalne, prawne
* ze względu na punkt widzenia:
- k.strat.pol.handl.- z punktu widzenia krajów dużych
- k.zlokal.handlu – z punktu widzenia krajów małych i średnich
* wynik gry:
- k.strat.pol.handl.- gra o sumie zerowej – zubażanie sąsiada (zysk kosztem sąsiadów)
- k.zlokal.handlu – obie strony mogą zyskać, podział zysków jest różny
* skuteczność:
- k.strat.pol.handl – w praktyce nieskuteczna – tylko w krajach dużych, które mają możliwość kształtowania cen, o dużym zaawansowaniu technologicznym, gdzie występują monopole i ologopole
- k.zlokal.handlu – większe szanse aby założenia były zrealizowane.