Rola ryzyka w zarządzaniu strategicznym
W procesie zarządzania można wyróżnić pięć podstawowych funkcji: planowanie, organizowanie, przewodzenie, motywowanie i kontrolowanie.
Zarządzanie strategiczne jest częścią zarządzania i związane jest z planowaniem.
Aby rozwinąć temat mojej pracy zacznę od wyjaśnienia samego pojęcia zarządzania strategicznego. Zarządzanie strategiczne zaczęło się rozwijać w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych. Jest to kompleksowy i ciągły proces kierowniczy, którego celem jest formułowanie i wdrażanie skutecznych strategii sprzyjających nadrzędnemu priorytetowi zgodności organizacji z jej otoczeniem i osiągnięciu celów strategicznych.
Co kryje w sobie samo słowo strategia? Na jakie pytania próbuje ona odpowiedzieć? Ogólnie rzec biorąc, dobrze pomyślana strategia obejmuje cztery podstawowe obszary: zasięg, dystrybucję zasobów, wyróżniającą kompetencję i sposób, w jaki różne dziedziny działalności firmy uzupełniają się lub wspomagają czyli synergię. Pozwolę sobie tu napisać następujący schemat: STRATEGIA = SYNERGIA = HAZARD, którego stawką jest przyszłość. Hazard odgrywa również istotną rolę w zarządzaniu strategicznym, gdyż występuje w sytuacji, w której zestawienie w sposób istotny pewnych warunków zwiększa możliwość wystąpienia realizacji ryzyka. Na przykład w literaturze ubezpieczeniowej hazard jest zdeterminowany poprzez czynniki fizyczne jak i oszustwa.
Strategia wytycza jednolity kierunek działania organizacji i wyznacza sposób użytkowania zasobów przybliżający wykonanie tych różnorodnych zadań. Jest wdrażana na poziomie przedsiębiorstwa, autonomicznej jednostki gospodarczej (jednostki operacyjnej) i poziomie funkcjonalnym. Strategię należy najpierw sformułować, a następnie realizować.
Pomyślne wdrożenie strategii zależy od struktury organizacji, przywództwa, systemów informacyjno – kontrolnych, zasobów ludzkich oraz techniki.
A jaką rolę odgrywa w tym wszystkim RYZYKO? W dalszej części mojej pracy postaram się odpowiedzieć na to pytanie.
Integralną częścią wszelkiej działalności kierowniczej są decyzje, które znacznie większe znaczenie odgrywają w procesie planowania. Podejmowanie decyzji jest aktem wyboru jednej możliwości spośród ich zestawu. Decyzje mogą być podejmowane w warunkach pewności, ryzyka i niepewności.
I właśnie to ryzyko odgrywa niezmiernie ważną rolę w niniejszej pracy. Istnieje wiele definicji opisujących istotę i klasyfikację ryzyka w zależności od charakteru i przedmiotu opracowania.
Ryzyko, jego stan, opisałabym jako sytuację, w której dostępność poszczególnych możliwości i związane z każdą z nich potencjalne korzyści i koszty są znane z pewnym szacunkowym prawdopodobieństwem.
Ryzyko może również charakteryzować się cechami takimi jak:
a) obiektywność, czyli realne i istniejące obiektywnie zjawiska gospodarcze mające bezpośredni lub nawet tylko pośredni wpływ na sytuacje danej organizacji, np. odkrycie rewolucjonizujące przemysł energetyczny,
b) subiektywność, czyli wszelkie decyzje podejmowane prospektywnie są zawsze obarczone mniejszym lub większym błędem, wynikają z niedoskonałości człowieka, który dokonuje analizy i podejmuje decyzje,
c) wymiar symetryczny inaczej ambiwalentność, czyli możliwość wystąpienia zjawiska pozytywnego jak i negatywnego,
d) mierzalność – skalę ryzyka można mierzyć za pomocą odpowiednich narzędzi ( metod ) diagnostycznych,
e) decyzyjność – stanowi podstawę do podejmowania racjonalnych decyzji oraz
f) dynamiczność – źródło, skala ryzyka jak i jego realizacja może ulegać mniejszym lub większym zmianom w całym procesie gospodarowania.
W innej perspektywie symetrycznej – ryzyka spekulatywnego, definicja ryzyka brzmi:
RYZYKO jest to prawdopodobieństwo (w sensie potencjału, możliwości) uzyskania sukcesu lub/i porażki (zysku lub/i straty) w wyniku podejmowania działań o charakterze gospodarczym.
Biorąc pod uwagę zmienne warunki działalności gospodarczej S. Nahotko wyróżnia następujące rodzaje ryzyka:
· ryzyko działalności – zależne jest od wahań popytu i cen,
· ryzyko nieściągalności – występuje, gdy dłużnik nie jest w stanie spłacić długu lub odsetek,
· ryzyko rynkowe – to ryzyko globalnych zmian na rynku, np. hossa lub bessa na giełdzie,
· ryzyko siły nabywczej – występuje, kiedy nie możemy uzyskać z inwestycji takiej siły nabywczej, w jaką się zainwestowało,
· ryzyko płynności – oznaczające, że składnik aktywów może nie znaleźć natychmiast nabywcy chętnego do jego zakupu po cenie rynkowej,
· ryzyko stopy procentowej – odnosi się do wahań kursów papierów wartościowych, walut i stóp procentowych.
Nieodłącznym elementem przy omawianiu ryzyka w zarządzaniu strategicznym jest zarządzanie ryzykiem, które jest elementem kierowania organizacją, systemem postępowania ( i właściwie myślenia ) umożliwiającym stałą kontrolę nad ryzykiem na jakie jest ona narażona. Zgodnie z definicją Wielkiej Encyklopedii Mutimedialnej mamy:
Zarządzanie ryzykiem – to system metod i działań zmierzających do obniżenia stopnia oddziaływania ryzyka na funkcjonowanie podmiotu gospodarczego i do podejmowania w tym celu optymalnych decyzji. Szczegółowe poznanie charakteru i zakresu potencjalnego ryzyka pozwala na wybór w odpowiednim czasie czynności zapobiegawczych ( np. ubezpieczenie od niektórych rodzajów ryzyka ) bądź też minimalizujących jego wpływ i skutki.
Najnowsze techniki zarządzania ryzykiem pozwalają efektywnie ocenić jakościowo i wartościowo ryzyko, zmniejszyć je, kontrolować i znaleźć źródła jego finansowania – ma to swoje odzwierciedlenie głównie w dużych przedsiębiorstwach. Właśnie dlatego zarząd firmy, a także wyższe i niższe szczeble kierownicze aktywnie uczestniczą w procedurach zarządzania ryzykiem mając do dyspozycji szeroki dostęp do wyspecjalizowanej wiedzy w tym właśnie zakresie.
Zarządzanie ryzykiem strategicznym obejmuje procesy identyfikacji, analizowania i udzielania odpowiedzi na ryzyko w danym projekcie.
Jak już wcześniej wspomniałam zarządzanie związane jest z nierozłącznym podejmowaniem decyzji.
Większość poważnych decyzji we współczesnych organizacjach podejmuje się w warunkach niepewności. Menedżerowie, którzy podejmują decyzje w tych warunkach muszą się upewnić, że zapoznali się możliwie szczegółowo z sytuacją, i podejmować problem w racjonalnej i logicznej perspektywie.
Rzadko menedżerowie mogą pozwolić sobie na komfort zadecydowania w sytuacji całkowitej pewności, po zebraniu wszelkich niezbędnych informacji i przewidzeniu przyszłych skutków. Menedżerowie czasami rozumieją niemal doskonale warunki, w jakich decyzja jest podejmowana, niekiedy jednak ich rozpoznanie jest błędne. Ogólnie rzecz biorąc, warunki podejmowania decyzji mogą się odznaczać jak już wcześniej wspomniałam pewnością, ryzykiem bądź niepewnością.
Decyzje możemy podzielić na:
· d. podejmowane w warunkach pewności – gdy dysponujemy wszystkimi potrzebnymi informacjami,
· d. podejmowane w warunkach niepewności – gdy nie wiemy nic o przyszłych stanach systemu i otoczenia,
· d. podejmowane w warunkach ryzyka – gdy możemy ocenić prawdopodobieństwo wystąpienia różnych stanów otoczenia, a także systemu na podstawie posiadanych informacji.
„ Kłopot polega na tym, że jeżeli w ogóle nie ryzykujesz, ryzykujesz jeszcze bardziej” wskazywała na kluczowy dylemat każdego przedsiębiorcy pisarka Erica Jong.
Istotnym jest fakt, że każdy menedżer prowadzący działalność gospodarczą musi podejmować decyzje w sytuacji występowania ryzyka, jak też w sytuacji całkowitej niepewności.
Wyróżniamy trzy postawy względem ryzyka:
1) Neutralność wobec ryzyka,
2) Zamiłowanie do ryzyka,
3) Awersja do ryzyka.
W pierwszym przypadku jest to menedżer ( osoba ), która decyduje się na podjęcie działań tylko wtedy, gdy możemy oczekiwać większych zysków od podjętego ryzyka. Osoba posiadająca zamiłowanie do ryzyka, podejmuje działania nawet wtedy, kiedy prawdopodobieństwo uzyskania zysku jest niewielkie. „ Im silniejsze jest zamiłowanie do ryzyka, tym większe musi być niebezpieczeństwo straty, aby dana jednostka zrezygnowała z działania”. Natomiast osoba posiadająca awersję do ryzyka, w zasadzie w ogóle nie podejmuje działań jeżeli szansa na osiągniecie sukcesu jest zbyt mała. „ Im bardziej dana jednostka unika ryzyka, tym większe muszą być szanse osiągnięcia zysków, aby mogła podjąć działanie”.
Z problematyką indywidualnych postaw względem ryzyka wiąże się bezpośrednio umiejętność dokonywania radykalnych zmian w przedsiębiorstwie.
Współcześnie w zarządzaniu zwraca się coraz większą uwagę na analizę strategiczną, przez którą rozumie się nie tylko zbiór metod i etapów postępowania, lecz sposób właściwy ludziom i organizacjom myślącym strategicznie.
Skuteczne zarządzanie ryzykiem wymaga wkomponowania procesu zarządzania ryzykiem w proces zarządzania przedsiębiorstwem.
Efektywne zarządzanie ryzykiem obejmuje wszystkie działy, funkcje i procesy przedsiębiorstwa. O jego sukcesie decyduje współdziałanie wszystkich elementów. Decydującą rolę przypisuje się formalnym kryteriom i ramowym warunkom kultury ryzyka i jego kontroli, które należy pielęgnować w firmie po wprowadzeniu procesu zarządzania ryzykiem. Jednak kluczowym elementem w tym wszystkim są pracownicy, od których wymaga się zaangażowania i odpowiedzialnego zachowania w sytuacjach zagrożenia ryzykiem. Ich motywacja i współpraca decydują o jakości wykonywanej pracy, a co za tym idzie – sukcesie firmy. Stosunek pracownika do pracy odgrywa bardzo ważną rolę w zarządzaniu strategicznym. Menedżer zatrudniający pracownika na określone stanowisko, musi dokładnie przeprowadzić rekrutację i ocenić jego kwalifikacje, np. na stanowisko Dyrektora Salonu Optycznego nie zatrudni człowieka, który jest po szkole gastronomicznej z 2-letnim stażem pracy w tej branży -> ponieważ ta osoba nie ma absolutnie doświadczenia na tym stanowisku i nie nadaje się do zarządzania Salonem na dodatek Optycznym!
W tym momencie występuje duże ryzyko zatrudnienia takiej osoby na w/w stanowisku, co w gruncie rzeczy może przynieść określone skutki w przyszłości - przez co spowoduje narażenie firmy na straty.
Podejmowanie decyzji w przedsiębiorstwie, ze względu na ich przyszłe skutki, zawsze związane jest z ryzykiem.
Ryzyko związane jest z każdą działalnością podejmowaną przez człowieka, a przede wszystkim z działalnością o charakterze gospodarczym. W różnego rodzaju literaturach przedmiotu nauk organizacyjnych i zarządzania, ryzyko postrzegane jest zazwyczaj jako czynnik negatywny, będący zagrożeniem realizacji zamierzonych przez kierownictwo firmy celów. Na przykład jeśli chodzi o zarządzanie ryzykiem inwestycyjnym, ubezpieczeniowym, bankowym, rynkowym, handlowym itd. W definiowaniu ryzyka w wymiarze symetrycznym – spekulatywnym, traktowane jest ono nie tylko jako zagrożenie dla organizacji, ale również jako szansa jej rozwoju ilościowego i jakościowego.
Ryzyko odgrywa bardzo ważną rolę w zarządzaniu strategicznym i jest jego nieodłącznym elementem. Na naszym rynku istnieje wiele dostępnych materiałów, procedur i opracowań dotyczących zarządzania ryzykiem strategicznym, lecz wcale nie jest ono takie łatwe. Odpowiednia postawa i predyspozycje menedżera w obszarze ryzyka i niepewności, umożliwiają stały rozwój organizacji. W innym przypadku menedżerowie stają się mimowolnie głównym hamulcem uniemożliwiającym przeprowadzenie zmian strategii zarządzania firmą. Z drugiej jednak strony zbyt duży radykalizm menedżera bądź przedsiębiorcy może hamować tworzenie się na pewnym etapie rozwoju równowagi organizacyjnej, która sprzyja nie tylko zapewnieniu egzystencji, ale również zwiększeniu produktywności a także satysfakcji.