Prawo Unii Europejskiej

PRAWO WSPÓLNOTOWE I INTEGRACJA EUROPEJSKA
SEMESTR III PROF. Andrzej Szejna



~ PRAWNE ASPEKTY PROCESU INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ – RYS HISTORYCZNY ~

Integracja – proces tworzenia całości z części lub włączenia pewnych elementów w całość.

Koncepcje integracyjne:
→ Federalizm – postępująca koncentracja władzy na płaszczyźnie ponadnarodowej prowadzi ostatecznie do powstania federalnego państwa związkowego.
→ Konfederalizm – zakłada zachowanie przez łączące się państwa ich zasadniczych uprawnień i wyposażenie wspólnych organów w wyraźnie określone kompetencje.
→ Funkcjonalizm – działania integracyjne powinny obejmować struktury i mechanizmy gospodarcze, a za ich pomocą należy dążyć do praktycznego rozwiązania problemów gospodarczych.

Etapy integracji gospodarczej:
→ Strefa wolnego handlu – zniesienie ceł i ograniczeń poza taryfowych w stosunkach między państwami tworzącymi strefę oraz zachowania ich własnych narodowych taryf w odniesieniu do państw trzecich.
→ Unia celna - polega na zlikwidowaniu ceł i ograniczeń w obrotach handlowych wewnątrz unii i wprowadzeniu jednolitych, wspólnych taryf celnych w obrocie zewnętrznym.
→ Wspólny rynek – obejmuje unię celną i jest ustanawiany dla urzeczywistnienia swobodnego przepływu towarów, osób, usług i kapitału.
→ Unia gospodarczo – pieniężna – jej celem jest ścisła koordynacja polityk gospodarczych państw na rynku wewnętrznym oraz polityki budżetowej i fiskalnej, a także centralizacja polityki pieniężnej, zgodnie z zasadami gospodarki wolnorynkowej i wolnej konkurencji.
→ Pełna integracja – połączenie się gospodarek państwowych w jeden organizm gospodarczy, kierowany przez wspólny ośrodek władzy oraz powiązanie tego procesu z integracją w innych dziedzinach.

Ogólna charakterystyka koncepcji integracyjnych w Europie po II wojnie światowej.

14 maja 1947r. – podpisanie przez Belgię, Holandię i Luxemburg konwencji o unii celnej.
17 marca 1948r. – podpisanie przez Belgię, Holandię, Luxemburg, Francję i Wielką Brytanię Traktatu brukselskiego.
16 kwietnia 1948r. – na podstawie Konwencji paryskiej została utworzona przez 16 państw zachodnioeuropejskich Organizacja Europejskiej Współpracy Gospodarczej.
8-10 maja 1948r. – odbył się w Hadze Kongres Europejski, zorganizowany z inicjatywy Międzynarodowego Komitetu Ruchów Jedności Europejskiej.
5 maj 1949r. – podpisano w Londynie Statut Rady Europy.
4 kwietnia 1949r. – został sporządzony w Waszyngtonie Traktat Północnoatlantycki powołujący do życia NATO.

Za oficjalny początek procesu kształtowania się struktur wspólnotowych jest uznawany dzień 9 maja 1950r., w którym francuski minister spraw zagranicznych Robert Schuman przedłożył projekt utworzenia ponadnarodowego ugrupowania gospodarczego, kontrolującego produkcję węgla i stali w państwach członkowskich.

Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (EWWiS).
Traktat został podpisany przez przedstawicieli sześciu negocjujących państw w Paryżu 18 kwietnia 1951r., a wszedł w życie 25 lipca 1952r. Był to traktat terminowy zawarty na 50 lat, który wygasł w dniu 23 lipca 2002r.
Celem EWWiS było przyczynienie się do rozwoju gospodarczego, wzrostu zatrudnienia i poziomu życia w państwach członkowskich przez ustanowienie wspólnego rynku węgla i stali. Wspólny rynek należało osiągnąć znosząc: opłaty przywozowe i wywozowe, podatki o podobnym znaczeniu oraz ograniczenia ilościowe obrotu węglem i stalą, środki lub praktyki dyskryminujące niektórych producentów, nabywców lub konsumentów, subwencje lub pomoc państwa oraz nakładane przez nie obciążenia, praktyki restrykcyjne dotyczące podziału lub wykorzystania rynków.

Cztery instytucje EWWiS:
→ Wysoka Władza – składała się z 9 członków, działających w charakterze funkcjonariuszy międzynarodowych przez 6 lat. Zadaniem Wysokiej Władzy było zapewnienie realizacji celów EWWiS poprzez uchwalenie decyzji, formułowanie zaleceń i wydawanie opinii.
→ Wspólne Zgromadzenie – składało się z 78 delegatów wyznaczanych przez parlamenty państw członkowskich lub pochodzących z bezpośredniego wyboru. Pełniło ono funkcje kontrolne, obradowało nad sprawozdaniem przedłożonym przez Wysoką Władzę i mogło wobec niej uchwalić wotum nieufności, zobowiązując ją do ustąpienia.
→ Specjalna Rada Ministrów – 6-ciu przedstawicieli z poszczególnych państw należących do Wspólnoty, którzy byli członkami ich rządów. Sprawowali oni kolejno, przez trzy miesiące, funkcję przewodniczącego Rady.
→ Trybunał Sprawiedliwości – złożony z 7 sędziów, mianowanych na 6-letnią kadencję, miał zapewnić poszanowanie prawa w wypadku stosowania i interpretowania TEWWiS ( Traktatu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali) oraz przepisów wykonawczych.

Europejska Wspólnota Obronna (EWO).
Propozycję utworzenia EWO przedstawił premier Francji Rene Pleven 24 października 1950r., podczas obrad francuskiego Zgromadzenia Narodowego. Plan Plevena nawiązywał do wcześniejszej koncepcji premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla, przedłożonej 11 sierpnia 1950r., w Zgromadzeniu Doradczym Rady Europy, dotyczącej powołania do życia armii europejskiej, dowodzonej przez europejskiego ministra obrony.
Traktat ustanawiający EWO został podpisany przez przedstawicieli Belgii, Francji, Holandii, Luxemburga, RFN i Włoch 27 maja 1952 r. w Paryżu. Traktat ustanawiający EWO został ratyfikowany przez 5 państw członkowskich EWWiS, natomiast francuskie Zgromadzenie Narodowe 30 sierpnia 1954 r., odrzuciło wniosek o jego ratyfikację, i tym samym cały projekt poniósł fiasko.

Europejska Wspólnota Polityczna (EWP).
Traktat ustanawiający EWP został przyjęty przez Wspólne zgromadzenie EWWiS wstępnie – 10 marca 1953r., a ostatecznie – 9 maja 1953 r. zakresem działalności EWP postanowiono objąć: ochronę praw człowieka, politykę obronną i zagraniczną oraz sprawy gospodarcze.
Organy EWP: Europejska Rada Wykonawcza, dwuizbowy Parlament, Rada Ministrów, Rada Gospodarcza i Społeczna oraz Trybunał Sprawiedliwości.

Ogólna charakterystyka traktatów ustanawiających Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (EWEA).
Traktat ustanawiający EWG oraz traktat ustanawiający EWEA zostały podpisane w Rzymie 25 marca 1957r.
Traktat ustanawiający EWG składał się ze wstępu i 248 artykułów, podzielonych pomiędzy sześć części umowy, dotyczących: zasad, podstaw EWG, jej polityki, stowarzyszenia krajów i terytoriów zamorskich, instytucji EWG oraz zawierającej postanowienia ogólne i końcowe.
Zadaniem EWG było popieranie harmonijnego rozwoju działalności gospodarczej w całej Wspólnocie, stałej i zrównoważonej ekspansji, większej stabilizacji, przyśpieszonego wzrostu poziomu życia i bliższych stosunków pomiędzy tworzącymi EWG państwami poprzez ustanowienie wspólnego rynku i stopniowe zbliżanie polityk gospodarczych państw członkowskich.
Traktat ustanawiający EWEA składał się ze wstępu i 225 artykułów, ujętych w sześciu tytułach. Obejmowały one postanowienia: odnoszące się do zadań Wspólnoty, mające na celu popieranie postępu w dziedzinie energii jądrowej, dotyczące instytucji, oraz postanowienia finansowe, ogólne i dotyczące okresu wstępnego.
Zadaniem EWEA było przyczynianie się do powstania i szybkiego rozwoju przemysłu jądrowego, podwyższenia poziomu życia w państwach członkowskich, rozwoju wymiany z innymi krajami.
Oba traktaty weszły w życie 1 stycznia 1958r., i zostały zawarte na czas nieograniczony.

Konwencja o niektórych wspólnych instytucjach Wspólnot Europejskich.
Zgodnie z celem ograniczenia liczby instytucji odpowiedzialnych za wypełnianie w WE podobnych zadań, postanowiono, iż zgromadzenie będzie stanowiło wspólną instytucję w EWG i EWEA, a także zastąpi działające dotychczas Wspólne Zgromadzenie w EWWiS. Na tych samych zasadach wspólną instytucją trzech Wspólnot stał się Trybunał.
Odrębnymi instytucjami pozostały, zatem Rada w EWG i EWEA oraz Specjalna Rada Ministrów, w EWWiS, a także Komisje w EWG i EWEA oraz Wysoka Władza w EWWiS.

Traktat o fuzji.
Traktat ustanawiający jednolitą Radę i jednolitą Komisję Wspólnot Europejskich, tzw. Traktat o fuzji, został podpisany w Brukseli 8 kwietnia 1965 r., a wszedł w życie 1 lipca 1967 r. celem traktatu było osiągnięcie dalszego postępu w zakresie unifikacji trzech WE przez ustanowienie dla nich wspólnej Rady i Komisji.
Wraz z Traktatem o fuzji przyjęto Protokół o przywilejach i immunitetach WE oraz Decyzję przedstawicieli rządów państw członkowskich dotyczącą tymczasowego określenia siedziby niektórych instytucji i służb WE.

Rada Europejska (RE).
Spotkania szefów państw i rządów państw członkowskich WE. Podczas szczytu w Paryżu w grudniu 1974r., nazwano je mianem Rady Europejskiej i zdecydowano, iż będą organizowane trzykrotnie w ciągu roku, a funkcje przewodniczącego Rady będzie pełnił szef państwa, w którym odbywa się spotkanie.

Wybory do Parlamentu Europejskiego (PE).
20 września 1976r., Rada uchwaliła Decyzję 76/787, do której załączono Akt dotyczący wyborów przedstawicieli do PE przez bezpośrednie, powszechne głosowanie. Przewidziano w nim, iż 410 członków PE będzie wybieranych na 5-letnią kadencję w drodze bezpośrednich wyborów powszechnych. Pierwsze takie wybory odbyły się 7 i 10 lipca 1979r.

Jednolity Akt Europejski (JAE).
Został on podpisany 17 lutego 1986r. w Luxemburgu przez przedstawicieli 9 państw członkowskich oraz 28 lutego 1986r. w Hadze przez przedstawicieli pozostałych 3 państw, a wszedł w życie 1 lipca 1987r.
JAE składa się z 34 artykułów ujętych w czterech tytułach obejmujących: postanowienia dotyczące EWP (Europejska Wspólnota Polityczna), UE i Rady Europejskiej, postanowienia określające zmiany w traktatach ustanawiających WE, uregulowania dotyczące europejskiej współpracy w dziedzinie polityki zagranicznej oraz postanowienia ogólne i końcowe.
JAE zawiera też postanowienia przewidujące utworzenie SPI (Sąd Pierwszej Instancji) przy ETS (Europejski Trybunał Sprawiedliwości) i określające ramy jego funkcjonowania. Sąd utworzono na podstawie decyzji Rady z 24 października 1988r.
Najważniejsze postanowienia JAE o charakterze materialnym dotyczą ustanowienia rynku wewnętrznego – do 31 grudnia 1992r. – jako „obszaru bez granic wewnętrznych, na którym zostaje zapewniony swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału, zgodnie z postanowieniami niniejszego Traktatu”.

Traktat o Unii Europejskiej (TUE).
Został uzgodniony 11 grudnia 1991 r. w Maastricht, a jego podpisanie nastąpiło także w Maastricht 7 lutego 1992 r. Traktat wszedł w życie 1 listopada 1993r.
TUE składa się z siedmiu tytułów obejmujących artykuły oznaczone literami od A do S. Pierwszy tytuł zawiera postanowienia ogólne dotyczące istoty, celów i ram instytucjonalnych UE. W trzech następnych tytułach zamieszczono postanowienia zmieniające TEWG (Traktat o Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej), TEWWiS (Traktat o Europejskiej Wspólnocie Węgła i Stali) i TEWEA (Traktat o Europejskiej Wspólnocie Energii Atomowej). Tytuł V dotyczy WPZiB (Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa), a tytuł VI – Współpracy w Dziedzinie Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych. W siódmym, ostatnim tytule zawarto postanowienia końcowe.

Unia Gospodarcza i Pieniężna (UGiP).
Proces ustanowienia UGiP obejmował trzy etapy.
Etap I trwał od 1 lipca 1990r., do 31 grudnia 1993r. i polegał na zniesieniu ograniczeń w przepływie kapitału, wzmocnieniu koordynacji polityki gospodarczej poszczególnych państw i zintensyfikowaniu współpracy narodowych banków centralnych.
Etap II objął okres od 1 stycznia 1994r., do 31 grudnia 1998r. W ramach tego etapu dążono do ograniczenia nadmiernych deficytów budżetowych w państwach członkowskich, zmniejszenia inflacji i zadłużenia państw oraz wyrównania poziomu gospodarczego w UE.
Etap III rozpoczął się 1 stycznia 1999 r., i zakończył 1 stycznia 2002 r. Wraz z rozpoczęciem tego etapu euro uzyskało status waluty obowiązkowej obok walut narodowych państw uczestniczących podczas szczytu Rady Europejskiej w Madrycie w grudniu 1995 r., przewidującym trzy fazy A, B i C.

Konferencja Międzynarodowa 1996-1997.
Konferencja rozpoczęła się 27 marca 1996r., a jej celem było osiągnięcie dalszego postępu w procesie integracji i dostosowanie instytucji do poszerzenia UE.
2 października 1997r., podpisano Traktat Amsterdamski (TA) zmieniający TUE, traktaty ustanawiające WE i niektóre odnośne akty. Wszedł w życie 1 maja 1999r.

Traktat Amsterdamski.
Składa się z 15 artykułów ujętych w 3 częściach. W części pierwszej w 5 kolejnych artykułach zawarto poprawki wnoszone do traktatów UE, WE, EWWiS, EWEA oraz Aktu dotyczącego wyborów przedstawicieli do PE (Parlamentu Europejskiego) z 1976r. W części drugiej zamieszczono postanowienia, których celem było uproszczenie tekstów traktatów założycielskich WE, by stały się bardziej zrozumiałe dla obywateli państw członkowskich.
Traktat Amsterdamski nie rozstrzygnął wielu ważnych kwestii, zapoczątkował jednak proces uproszczenia i konsolidacji podstaw traktatowych WE i UE.

Konferencja Międzynarodowa 2000.
Program podstawowy Konferencji Międzynarodowej 2000, który obejmował trzy zasadnicze problemy: kształt i skład KE, system ważenia głosów w Radzie oraz rozszerzenie zakresu głosowania większością kwalifikowaną.
Konferencja Międzynarodowa rozpoczęła się 14 lutego 2000r.
Druga część Konferencji przeprowadzona w okresie Prezydencji francuskiej zakończyła przyjęciem tekstu Traktatu podczas spotkania Rady Europejskiej w Nicei w grudniu 2000r.
TN (Traktat Nicejski) został podpisany w Nicei 26 lutego 2001 r., a wszedł w życie 1 lutego 2003r.

Traktat Nicejski (TN).
TN składa się z preambuły i dwóch części. W zwięzłej preambule przypomniano historyczne znaczenie zakończenia istniejącego na kontynencie europejskim podziału, wyrażono pragnienie sfinalizowania zapoczątkowanego przez TA procesu przygotowania instytucji do działania w ramach poszerzonej UE oraz potwierdzono wolą kontynuowania negocjacji akcesyjnych i ich pomyślnego zamknięcia.
Część pierwsza TN obejmuje 6 artykułów, w których zawarto poprawki wnoszone do TUE, TWE, TEWEA, a także Protokołu w sprawie Statutu ESBC (Europejski System Banków Centralnych) i EBC (Europejski Bank Centralny) oraz Protokołu w sprawie przywilejów i immunitetów Wspólnot Europejskich.
W części drugiej zamieszczono postanowienia przejściowe i końcowe. Trzy pierwsze artykuły tej części odnoszą się do uchylenia postanowień protokołów dotyczących Statusu ETS (Europejski Trybunał Sprawiedliwości).
Do TN dołączono 4 protokoły:
1) Protokół w sprawie poszerzenia UE,
2) Protokół w sprawie Statutu Trybunału Sprawiedliwości,
3) Protokół o skutkach finansowych wygaśnięcia Traktatu EWWiS oraz o Funduszu Badawczym Węgla i Stali,
4) Protokół w sprawie artykułu 67 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską.

~ CHARAKTER PRAWNY I STRUKTURA UNII EUROPEJSKIEJ. POJĘCIE PRAWA UNII ~
Kryterium oceny charakteru prawnego i struktury UE oraz jej prawa muszą stanowić przede wszystkim powszechnie przyjęta definicja organizacji miedzynarodowej i struktura stanowionego przez nie prawa.
Organizacja międzynarodowa - jest to zrzeszenie państw i innych podmiotów prawa międzynarodowego, krajowych osób prawnych lub osób fizycznych z różnych państw, utworzone celem realizowania zadań określonych w statucie.

Organizacje międzynarodowe dzielimy na dwie kategorie:
• Organizacje międzypaństwowe, które zrzeszają państwa i inne podmioty prawa międzynarodowego. Zasadniczą cechą tego rodzaju organizacji jest, iż działa ona na podstawie umowy międzynarodowej zawartej przez państwa członkowskie.
• Organizacje pozarządowe, które zrzeszają podmioty prawa krajowego i osoby fizyczne z różnych państw.

Odróżnia się dwa zasadnicze obszary prawne w ramach organizacji międzypaństwowej:
→ Umowę międzynarodową ustanawiającą daną organizację i wszelkie porozumienia zmieniające taką umowę; ten obszar prawny organizacji jest określany terminem prawa pierwotnego organizacji
→ Na podstawie takiej umowy organizacja może podejmować różne decyzje, w tym o charakterze wiążącym; decyzje o charakterze wiążącym określane są jako prawo stanowione przez organizację; zasadniczo rozróżnia się w tej mierze dwa dalsze obszary o różnym charakterze:
1) Decyzje wiążące dotyczące wewnętrznego funkcjonowania organizacji, uzasadnione kompetencją organizacji do regulowania jej spraw wewnętrznych
2) Decyzje wiążące odnoszące się do państw członkowskich organizacji; ten obszar prawny organizacji jest określany terminem prawa pochodnego organizacji.

Organizacja ponadnarodowa – szczególny rodzaj organizacji międzypaństwowej, która:
→ W wyniku zakresu i rozrostu jej kompetencji tworzy samodzielny, autonomiczny porządek prawny, różny od prawa międzynarodowego i od prawa krajowego jej państw członkowskich.
→ Stanowi prawo pochodne szczególnego rodzaju – stosowane bezpośrednio w sferze wewnętrznej państw członkowskich: charakteryzujące się skutkiem bezpośrednim w sferze prawa krajowego państw członkowskich i pierwszeństwem wobec tego prawa.

Struktura UE.
DACH
Postanowienia wspólne
PIERWSZY FILAR
(prawo wspólnotowe) DRUGI FILAR
(współpraca międzyrządowa) TRZECI FILAR
(współpraca międzyrządowa)
Traktat o Wspólnocie Europejskiej Traktat o EWWiS Traktat o
EWEA Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Współpraca Policji i Sądowa w Sprawach Karnych
FUNDAMENT

Dach Unii składa się z następujących zasadniczych elementów – określenia celów UE, jej ram instytucjonalnych i aksjologii Unii.
W skład I filaru wchodzą dwie Wspólnoty Europejskie, stanowiące podstawę Unii. Są dwiema odrębnymi organizacjami międzynarodowymi, choć na podstawie odrębnych umów organizacje te mają wspólne instytucje.
→ Wspólnota Europejska (WE) – jej zasadniczym celem jest stworzenie wspólnego rynku poprzez realizację czterech swobód: przepływu towarów, przepływu usług, przepływu kapitału oraz prowadzenie wspólnych polityk
→ Europejska Wspólnota Energii Atomowej (EWEA) – zajmuje się kontrolą i koordynacją cywilnej energii jądrowej.
II filar ustanawia Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa. Jej zasadniczym celem jest umocnienie tożsamości europejskiej w stosunkach międzynarodowych, szczególnie zaś w dziedzinie polityki bezpieczeństwa.
III filar ustanawia Współpracę Policji i Sądową w Sprawach Karnych. Na mocy TA część materii pierwotnego III filaru została „uwspólnotowiona”, dodano nowe problemy; dalsze, niewielkie zmiany wprowadził TN.
Fundament obejmuje dwa obszary zagadnień:
→ Postanowienia dotyczące wzmocnionej współpracy
→ Postanowienia końcowe TUE, wśród których szczególne znaczenie dla całej UE mają: zmiany traktatów ustanawiających UE i WE, uzyskanie członkostwa UE oraz czas obowiązywania TUE.

Wzmocniona współpraca – obecne państwa członkowskie dostrzegały w wzmocnionej współpracy jeden z istotnych środków wpływania na dynamikę i kierunek rozwoju procesu integracji europejskiej po rozszerzeniu, UE, gdy powiększy się liczba państw członkowskich i zwiększy zróżnicowanie ich wydolności politycznej i ekonomicznej.

Wymogi, których spełnienie jest konieczne w celu doprowadzenia do zmiany traktatów:
→ Stosowną propozycja o zmianę traktatów może przedłożyć do Rady Europejskiej rząd każdego z państw członkowskich lub KE (Komisja Europejska)
→ Rada po zasięgnięciu opinii PE (Parlamentu Europejskiego) i w miarę potrzeby KE zwołuje Konferencję przedstawicieli państw członkowskich
→ W ramach Konferencji Międzyrządowej przygotowywane są propozycje przez Radę Europejską
→ Po zaakceptowaniu przez Radę Europejską projekt staje się przedmiotem pracy służb prawnych KE i Rady w celu przygotowania ostatecznego projektu traktatu rewizyjnego
→ Tak przygotowany traktat jest podpisywany przez wszystkie państwa członkowskie, a następnie poddany procedurze ratyfikacyjnej w tych państwach, „zgodnie z ich odpowiednimi wymogami konstytucyjnymi”; wchodzi w życie po ratyfikowaniu we wszystkich państwach członkowskich.

Uzyskanie członkostwa w UE.
Państwo kandydujące o członkostwo musi ubiegać się o członkostwo w Unii jako całości, tzn. o członkostwo w Wspólnotach wchodzących do filaru I oraz II i III filarze.

Wystąpienie państwa członkowskiego z UE i WE.
Postanowienia traktatów nie przewidują wyraźnie możliwości wystąpienia z UE i WE. Możliwość taka istnieje jednak na podstawie ogólnych zasad międzynarodowego prawa traktatów. Obejmuje ona kilka wariantów:
→ Możliwe jest wystąpienie jednego z państw członkowskich na podstawie uzgodnienia z pozostałymi państwami członkowskimi
→ Jednostronne wystąpienie z powołaniem na klauzurę zasadniczej zmiany okoliczności, przy czym również w takim przypadku musiałoby dojść do porozumienia między państwem występującym a pozostałymi państwami członkowskimi w sprawie politycznych, a przede wszystkim ekonomicznych następstw takiego wystąpienia;
→ Wystąpienie na ogólnych zasadach wypowiedzenia umowy, bądź też faktycznego, samowolnego wystąpienia państwa z organizacji; w takim przypadku jednak państwo opuszczające organizację stawia się w sytuacji popełnienia deliktu międzynarodowego, co pociągnęłoby daleko idące następstwa polityczne i ekonomiczne.


Wykluczenie z UE.
Wykluczenie jednego z państw członkowskich zasadniczo nie jest możliwe. W przypadku „ciężkiego naruszenia” traktatu wielostronnego przez jedno z państw członkowskich, pozostałe państwa członkowskie mogą porozumieć się m.in., co do wygaśnięcia lub zawieszenia traktatu w odniesieniu do takiego państwa.

Terytorialny zakres obowiązywania UE - jest określony zasadami prawa międzynarodowego. Umowa międzynarodowa jest stosowana na całym terytorium państwa, strony umowy, chyba że sama umowa stanowi co innego.

Status języków państw członkowskich.
Języki państw członkowskich mają w UE status trojakiego rodzaju:
→ Języki autentyczne traktatów – 12 języków, jakimi posługuje się 15 państw-stron traktatów ustanawiających UE. Języki te są autentyczne w tym znaczeniu, iż mają jednakową moc i jednakowe znaczenie przy interpretacji traktatów.
→ Języki urzędowe – ustala Rada, stanowiąc jednogłośnie. Rozporządzenie Rady ustala, iż językami urzędowymi jest 11 języków autentycznych – poza irlandzkim. Język polski stanie się językiem urzędowym UE z chwilą uzyskania członkostwa w UE.
→ Języki robocze – używane w bieżącej pracy; są to według wewnętrznych ustaleń – angielski, francuski i niemiecki.

Symbole UE.
→ Flaga UE ma kolor granatowy z 12 złotymi gwiazdami. Została ona w 1986r. przejęta od Rady Europy.
→ Hymnem UE jest Oda do radości (IVcz. IX symfonii Beethovena).
→ Dzień Europejski to 9 maja.

Charakter prawny UE:
→ W TUE nie nadano UE podmiotowości prawnej ani w rozumieniu prawa międzynarodowego, ani prawa prywatnego.
→ UE nie została wyposażona we własne kompetencje.
→ UE nie dysponuje własnymi organami: jedynie Rada Europejska może pretendować do miana organu UE
→ Ustanowienie UE nie oznaczało „wchłonięcia” Wspólnot przez UE: Wspólnoty są nadal odrębnymi organizacjami międzynarodowymi, posiadającymi podmiotowość prawną.
UE jest specyficzną strukturą o charakterze szczególnym, nie posiadającą podmiotowości prawnej, działającą na podstawie umowy międzynarodowej i znajdującą się w rozwoju.

Z prawnego punktu widzenia UE nie można kwalifikować jako:
→ Federacji (państwa federalnego), bowiem struktura i podział kompetencji w ramach państwa federalnego opiera się na konstytucji narodowej, proces integracji europejskiej formuje się natomiast na podstawie umów międzynarodowych między państwami.
→ Związku państw (konfederacji), który w istocie swojej jest formą pogłębionej współpracy między państwami, opartą na umowie międzynarodowej.

Prawo UE obejmuje dwa zasadnicze działy:
→ Prawo pierwotne UE obejmuje przede wszystkim traktaty ustanawiające UE i WE i składa się z dwóch obszarów:
1) z prawa pierwotnego UE, w skład którego wchodzą traktaty ustanawiające WE i odpowiednie postanowienia TUE.
2) Z prawa pierwotnego II i III filaru, które stanowią odpowiednie postanowienia TUE.
→ Prawo stanowione w UE, obejmuje całość aktów prawnych przyjmowanych w UE, przy czym należy podzielić je przede wszystkim na akty składające się na:
1) Prawo wewnętrzne UE
2) Prawo stanowione w UE obejmuje dwa obszary:
 Prawo stanowione w I filarze jest to wspólnotowe prawo pochodne, stanowiące najistotniejszy dział prawa stanowionego w UE, do którego mają zastosowanie zasady pierwszeństwa wobec prawa krajowego i skutku bezpośredniego
 Prawo stanowione II i III filaru, jest to obszar, który rozwija się dynamicznie, rządzony jest jednak nie przez reżim wspólnotowy, lecz przez prawo międzynarodowe.

~ I FILAR UNII EUROPEJSKIEJ – INTEGRACJA GOSPODARCZA ~

Cele i zasady ogólne integracji gospodarczej.
Cele Wspólnoty obejmują całość szeroko rozumianej polityki gospodarczej i społecznej. Realizacja tych celów następuje przy użyciu określonych instrumentów prawnych, do których zalicza się przede wszystkim utworzenie jednolitego rynku wewnętrznego oraz UGiP (Unia Gospodarcza i Pieniężna). Urzeczywistnieniu tych celów mają służyć cztery swobody (przepływu towarów, osób, usług i kapitału) oraz kilkanaście wspólnych polityk.
Zasady:
→ Zasada niedyskryminacji ze względu na obywatelstwo.
Zakaz dyskryminacji jest związany z faktem, że działalność gospodarcza w obrębie Wspólnoty jest prowadzona przez jednostki na podstawie przepisów obowiązujących w poszczególnych państwach członkowskich.
Dyskryminacja - polega na niejednakowym traktowaniu jednakowych sytuacji bez obiektywnego uzasadnienia.
→ Zasada subsydiarności i związana z nią zasada proporcjonalności.
Zasada subsydiarności – polega na przeniesieniu podejmowania decyzji na możliwie niski szczebel administracji. W sprawach nie należących do jej wyłącznej kompetencji Wspólnota może podejmować działania tylko wtedy, jeśli planowany skutek nie może być osiągnięty bardziej efektywnie przez działanie na niższym szczeblu.
Zgodnie z zasadą proporcjonalności - instytucje wspólnotowe w ramach swych kompetencji mogą podejmować tylko takie działania, które są konieczne i niezbędne dla osiągnięcia zamierzonych celów określonych w prawie wspólnotowym.
→ Zasada lojalności.
Ma ona dwa aspekty. W aspekcie pozytywnym oznacza, że państwa członkowskie zobowiązane są do podjęcia wszelkich działań w celu zapewnienia skuteczności prawa wspólnotowego w ich wewnętrznej przestrzeni prawnej. W aspekcie negatywnym nakazuje państwom członkowskim powstrzymanie się od jakichkolwiek działań mogących podważyć skuteczność prawa wspólnotowego w prawie krajowym.
→ Zasada równowagi instytucjonalnej.
Składa się na nią kilka elementów:
- Instytucje wspólnotowe mogą działać tylko i wyłącznie w ramach przyznanych im kompetencji
- Żadna instytucja nie może zastępować innych w działaniu
- Należy bezwzględnie przestrzegać procedur określonych przez TWE (Traktat Wspólnoty Europejskiej)
- Wszystkie instytucje mają również obowiązek współdziałania w celu realizacji zadań wyznaczonych przez prawo wspólnotowe.

Rynek wewnętrzny – przestrzeń bez granic wewnętrznych, w której zgodnie z przepisami Traktatu jest zapewniony swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitałów.

Swoboda przepływu towarów.
Unia celna opiera się na trzech zasadniczych przesłankach:
→ Zakaz wprowadzania ceł i opłat o stosunku podobnym do ceł pomiędzy państwami członkowskimi.
Zakaz wprowadzania nowych ceł jest oczywistą konsekwencją unii celnej.
Opłaty o skutku podobnym do cła – opłaty nakładane na towar w związku z przekroczeniem przezeń granicy, na podstawie przepisów innych niż taryfa celna.
→ Zakaz opodatkowania dyskryminacyjnego towarów i produktów pochodzących z innych państw członkowskich.
Zakaz dyskryminacyjnego opodatkowania polega na tym, że określone towary krajowe i zagraniczne powinny być opodatkowane w jednakowym stadium produkcji lub dystrybucji.

→ Zakaz wprowadzenia ograniczeń ilościowych oraz środków o skutku zbliżonym do ograniczeń ilościowych.
Środkami o skutku podobnym są wszelkie regulacje dotyczące handlu, które mogą bezpośrednio lub pośrednio, rzeczywiście lub potencjalnie, stanowić przeszkodę w handlu między państwami członkowskimi.

Swoboda przepływu osób.
Swoboda ta dotyczyła przede wszystkim pracowników; stopniowo rozciągnięto ją jednak na emerytów i rencistów, studentów i pozostałe osoby, nie należące do żadnej z wymienionych wyżej kategorii.
Pojęcie pracownika oznacza osobę, która wykonuje pewne, uzasadnione gospodarczo i mające wymierną wartość ekonomiczną czynności na rachunek i pod kierunkiem innej osoby, otrzymując za to wynagrodzenie.

Swoboda świadczenia usług.
Pojęcie usługi w rozumieniu TWE obejmuje wszelkie formy działalności gospodarczej, które nie są objęte przepisami traktatu dotyczącymi innych swobód.

Swoboda przepływu kapitału.
Zakazuje się wprowadzenia jakichkolwiek ograniczeń swobody przepływu kapitału pomiędzy państwami członkowskimi, a także w stosunkach pomiędzy państwami członkowskimi, a także w stosunkach pomiędzy państwami członkowskimi i państwami trzecimi.

Struktura wspólnotowego prawa konkurencji obejmuje:
→ Zakaz karteli
Zakazane są wszelkie umowy, nieformalne porozumienia i praktyki, prowadzące do naruszenia lub zniekształcenia zasad konkurencji między przedsiębiorstwami oraz wpływające na handel pomiędzy państwami członkowskimi.
→ Zakaz nadużywania pozycji dominującej
TWE nie zakazuje pozycji dominującej, lecz jedynie jej nadużywania, które wpływa na handel pomiędzy państwami członkowskimi.
→ Zakaz pomocy państwa poza przypadkami określonymi w traktacie,
Pojęcie pomocy obejmuje przy tym wszelkie formy płatności, ulg i zwolnień przyznawanych poszczególnym przedsiębiorstwom uznaniowo ze środków publicznych.
→ Regulację dotyczącą sytuacji prawnej monopoli publicznych
→ Wprowadzoną odrębnymi aktami prawnymi kontroli połączeń przedsiębiorstw

Wspólna polityka handlowa - Reguluje ona stosunki handlowe między WE i państwami nie członkowskimi w szczególności politykę celną i eksportową, kontyngenty, środki antydopingowe oraz środki, mające na celu zapobieganie subwencjonowaniu przez państwa trzecie eksportu do Wspólnoty.

Wspólna polityka ochrony środowiska - Opiera się ona na zasadach unikania zagrożenia ekologicznego oraz odpowiedzialności sprawców zanieczyszczeń za spowodowanie szkody.

Wspólna polityka rolna - Wspólne organizacje rynku opierają się na zorganizowanym systemie zbytu produkowanych towarów rolnych po gwarantowanych cenach, uzupełnionym przez bariery wwozowe oraz dopłaty importowe.

Wspólna polityka transportowa – podstawową jej cechą jest brak systemowej regulacji prawnej w tej dziedzinie. Państwa członkowskie mają obowiązek powstrzymania się od wydawania regulacji krajowych utrudniających integrację w zakresie transportu.

Europejska Wspólnota Węgla i Stali.
Utworzenie EWWiS stanowiło pierwszy krok w kierunku integracji gospodarczej Europy. Celem Wspólnoty było utworzenie wewnętrznego rynku węgla i stali, natomiast zewnętrzne taryfy celne pozostawiono regulacji państw członkowskich.

Europejska Wspólnota Energii Atomowej.
Kompetencje EWEA, działającej na podstawie Traktatu podpisanego w Rzymie z 25 marca 1957r. mają – podobnie jak w przypadku EWWiS – charakter sektorowy. Celem organizacji jest zapewnienie pokojowego wykorzystania energii atomowej oraz przyczynianie się do pozyskania dodatkowego źródła energii.

~ II FILAR UNII EUROPEJSKIEJ – WSPÓLNA POLITYKA ZAGRANICZNA I BEZPIECZEŃSTWA ~

Europejska Wspólnota Obronna.
W 1950 r. został przedstawiony plan Pleven’a, stosownie, do którego miała zostać utworzona armia europejska pod wspólnym dowództwem. Na podstawie tego plany państwa członkowskie EWWiS podpisały w maju 1952r. układ o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty obronnej (EWO). Równolegle trwały prace nad utworzeniem Europejskiej Wspólnoty Politycznej, (EWP), która miała objąć m.in. EWWiS oraz EWO. Oba te projekty nie zostały zrealizowane z powodu sprzeciwu w 1954r. francuskiego Zgromadzenia Narodowego.

Plan Fouchet’a.
Ponowną próbę podjęto na początku lat sześćdziesiątych. Specjalny komitet przedłożył w latach 1961-1962 plany, postulujące zacieśnienie współpracy w dziedzinie polityki zagranicznej i polityki obrony. Ze względu na rozbieżności polityczne między Francją a pozostałymi państwami członkowskimi plany te nie zostały zrealizowane.

Europejska Współpraca Polityczna.
Szefowie państw i rządów podczas spotkania w grudniu 1969 r. w Hadze zobowiązali ministrów spraw zagranicznych do podjęcia prac w celu osiągnięcia postępu w dziedzinie „jedności politycznej”. Na podstawie tzw. Raportu Davignon’a ministrowie spraw zagranicznych przyjęli podczas spotkania w Luksemburgu w październiku 1970 r. postanowienia, w których określono cele i metody praktycznej współpracy w dziedzinie polityki zagranicznej, określonej mianem Europejskiej Współpracy Politycznej (EWP). Miała ona charakter pragmatyczny. Z pewnego punktu widzenia nie została włączona do prawa wspólnotowego.
Następnym etapem był raport kopenhaski z lipca 1973 r. Wprowadził on wiele pragmatycznych rozwiązań, konkretyzujących działanie EWP. Ustanowiono także grupę tzw. korespondentów europejskich do utrzymywania bieżących kontaktów między państwami członkowskimi oraz stworzono specjalną sieć połączeń teleksowych, (COREU).
Szczyt paryski z grudnia 1974r. wprowadził istotną zmianę w strukturze EWP – szefowie państw i rządów postanowili utworzyć podczas tego szczytu Radę Europejską, która regularnie – wraz z ministrami spraw zagranicznych – dyskutowała nad problemami Europy „jako całości”.
Dalsze umocnienie EWP nastąpiło pod wpływem radzieckiej inwazji w Afganistanie i rewolucji islamskiej w Iraku. Znalazło to wyraz w raporcie londyńskim z października, 1981r., który nie zmieniał struktury EWP, zawierał jednak wiele istotnych postanowień poprawiających jej funkcjonowanie oraz – włączał kwestię polityki bezpieczeństwa do przedmiotu prac EWP.

Jednolity Akt Europejski.
Znaczenie JAE polegało przede wszystkim na tym, że pragmatycznej współpracy w ramach EWP nadawał podstawę prawno międzynarodową. EWP pozostawała formalnie „poza Wspólnotami”, zyskiwała jednak – jako współpraca międzyrządowa – podstawę prawną.
JAE określał trzy grupy zadań EWP:
→ Wspólne formułowanie i realizowanie polityki zagranicznej przez państwa członkowskie
→ Potwierdzenie włączenia do EWP polityki bezpieczeństwa
→ Zacieśnienie współpracy między państwami członkowskimi na forum międzynarodowym

Zasady WPZiB (Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa).
WPZiB umacnia w dwóch zasadniczych płaszczyznach tożsamość UE:
→ W realizacji WPZiB unia widzi możliwość „potwierdzenia swojej tożsamości na arenie międzynarodowej”
→ TUE w brzmieniu nadanym przez TA (Traktat Amsterdamski) sprecyzował spójność i solidarność państw członkowskich. Państwa członkowskie:
1) Popierają „aktywnie i bez żadnych zastrzeżeń” WPZiB „w duchu lojalności politycznej”
2) Współpracują w celu „umacniania i rozwijania wzajemnej solidarności politycznej
3) Powstrzymują się od wszelkich działań, które byłyby „sprzeczne z interesami Unii lub mogłoby zaszkodzić jej skuteczności jako spójnej sile w stosunkach międzynarodowych”

Cele WPZiB, precyzuje art.11 ust. 1 TUE wskazując na:
→ Ochronę wspólnych wartości, podstawowych interesów, niezawisłości i integralności UE, zgodnie z zasadami Karty Narodów Zjednoczonych
→ Umacnianie bezpieczeństwa UE we wszystkich formach
→ Utrzymanie pokoju i umacnianie bezpieczeństwa międzynarodowego zgodnie z zasadami Karty Narodów Zjednoczonych oraz zasadami Aktu końcowego z Helsinek i celami Karty Paryskiej, w tym z zasadami dotyczącymi granic zewnętrznych
→ Popieranie współpracy międzynarodowej
→ Rozwijanie oraz umacnianie demokracji i państwa prawnego oraz poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności.

Instrumenty działania WPZiB (Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa) obejmują:
→ Zasady i ogólne wytyczne; ustala je Rada Europejska. Nie mają one mocy wiążącej.
→ Wspólne strategie; ustala je Rada Europejska. Dotyczą one spraw, w których państwa członkowskie UE „mają ważne wspólne interesy”. Ustalając wspólne strategie RE określa w każdym przypadku ich cel, czas trwania i niezbędne środki, jakie muszą być przekazane do dyspozycji przez Unię i przez jej państwa członkowskie.
→ Wspólne działania; mają one charakter wiążący dla państw członkowskich UE. Rada przyjmuje wspólne działa w pewnych sytuacjach, „w których niezbędne jest podjęcie operatywnych działań”
→ Wspólne stanowiska; mają one charakter wiążący dla państw członkowskich UE. Określają one „podejście” UE w odniesieniu do „danego problemu o charakterze geograficznym lub przedmiotowym”.
→ Umacnianie współpracy państw członkowskich; państwa członkowskie działają w ramach WPZiB spójnie i solidarnie, w szczególności zaś:
1) Dokonują „w ramach Rady” wymiany informacji i uzgodnień, w celu „zapewnienia możliwie najskuteczniejszego wpływu Unii poprzez zgodne i zbieżne działania”
2) Koordynują działania w organizacjach międzynarodowych i podczas międzynarodowych konferencji, podtrzymując na forum międzynarodowym wspólne stanowiska;
3) Mogą zwracać się do rady ze wszelkimi pytaniami dotyczącymi WPZiB oraz przedkładać Radzie propozycje

Mechanizm decyzyjny.
Podstawową zasadą podejmowania decyzji w WPZiB była pod rządami TUE w brzmieniu nadanym przez Traktat z Maastricht jednomyślność. TA wprowadził istotne zmiany w tej dziedzinie. Podejmowanie decyzji jednogłośnie, pozostało, co prawda zasadą działania w WPZiB, ustanowiono jednak tzw. konstrukcyjne wstrzymanie się od głosu i rozszerzono możliwość podejmowania decyzji kwalifikowaną większością głosów. Traktat z Nicei w niewielkim stopniu poszerzył zakres spraw, w których decyzje podejmowane są kwalifikowaną większością oraz w pewnym zakresie wprowadził do WPZiB możliwość podjęcia wzmocnionej współpracy.

Konstruktywne wstrzymanie się od głosu.
Istotą konstruktywnego wstrzymania się od głosu jest, iż wstrzymanie się od głosu nie stoi zasadniczo na przeszkodzie jednogłośnemu podjęciu decyzji. I tak:
→ Państwo powstrzymujące się od głosu może złożyć w tej sprawie „formalne oświadczenie”; nie jest ono wówczas zobowiązane do realizacji danej decyzji, ale akceptuje, że decyzja ta wiąże UE;
→ „w duchu wzajemnej solidarności” powstrzymuje się ono od wszelkich działań, które mogłyby być sprzeczne lub utrudniać działania Unii na podstawie takiej decyzji
→ Pozostałe państwa członkowskie „szanują” stanowisko państwa powstrzymującego się od głosu;
→ Konstruktywne wstrzymanie się od głosu przestaje działać, jeśli państwa powstrzymujące się od głosu dysponują więcej niż jedną trzecią głosów ważonych.

Podejmowanie decyzji większością kwalifikowaną.
Rada decyduje kwalifikowaną większością, jeśli:
→ Przyjmuje wspólne działania, wspólne stanowiska, względnie podejmuje inne decyzje na podstawie wspólnych strategii;
→ Podejmuje decyzję wykonującą wspólne działanie lub wspólne stanowisko.
Traktat z Nicei dodał do tego katalogu:
→ Mianowanie Specjalnego Przedstawiciela
→ Podejmowanie decyzji w sprawie zawierania umów międzynarodowych, o ile umowa taka ma na celu wprowadzenie w życie wspólnego działania lub wspólnego stanowiska.
Możliwość podejmowania decyzji WPZiB większością kwalifikowaną jest jednak obwarowana ograniczeniami:
→ Nie dotyczy ona decyzji mających wpływ na kwestie wojskowe lub polityczno – obronne
→ Możliwość taka jest obwarowana również wentylem bezpieczeństwa, przypominającym tzw. kompromis luksemburski: do głosowania nie dochodzi, jeśli jedno z państw członkowskich oświadczy, że zamierza sprzeciwić się decyzji z ważnych „względów polityki krajowej”.

Wzmocniona współpraca – polega m.in. na tym, że może ona odnosić się jedynie do szczebla wykonawczego, tzn. może dotyczyć wprowadzenia w życie wspólnych działań lub wspólnych strategii; nie może ona w żadnym wypadku dotyczyć „spraw mających wpływ na kwestie wojskowe lub polityczno – obronne”.
Niezależnie od tego wzmocniona współpraca w ramach, WPZiB musi szanować:
→ Zasady, cele, ogólne wytyczne i spójność WPZiB oraz podjęte w tej dziedzinie decyzje
→ Kompetencje WE
→ Spójność wszystkich polityk UE z jej działaniami zewnętrznymi.

Organy WPZiB (Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa):
→ Rada Europejska. Traktat Amsterdamski umocował Radę Europejską wyraźnie jako organ II filaru. Do jej kompetencji należy określanie głównych kierunków działania WPZiB, poprzez:
- Ustalenie zasad i ogólnych wytycznych WPZiB
- Podejmowanie decyzji w sprawie stopniowego uzupełnienia WPZiB wspólną polityką obronną, która mogłaby doprowadzić do wspólnej obrony
→ Organy działające na zasadzie zapożyczenia:
• Rada; działająca w składzie ministrów spraw zagranicznych, jest głównym organem decyzyjnym i wykonawczym WPZiB:
- Zapewnia „jednolitość”, „spójność” i „skuteczność” działaniom UE w WPZiB
- Rekomenduje Radzie Europejskiej wspólne strategie i jest odpowiedzialna za ich relację
- Podejmuje wspólne działania i przyjmuje wspólne stanowiska
- Podejmuje decyzje w sprawie ustanowienia wzmocnionej współpracy
- Spełnia wiele innych istotnych funkcji koordynacyjnych, jako forum wymiany informacji; jej organy spełniają w ramach WPZiB ważne funkcje.
• Parlament Europejski; Parlament Europejski:
- Może kierować do Rady pytania i formułować pod adresem Rady zalecenia
- Konsultowany jest przez Prezydencję „w najważniejszych kwestiach i podstawowych kierunkach” WPZiB
- Prezydencja jest zobowiązana do zapewnienia, aby poglądy Parlamentu Europejskiego zostały należnie uwzględnione
- Prezydencja i KE regularnie informują PE o rozwoju WPZiB
- Raz w roku jest przeprowadzana w PE debata na temat postępów w realizacji WPZiB
• Komisja Europejska; Komisja Europejska w ramach WPZiB spełnia następujące funkcje:
- W pełnym zakresie uczestniczy w pracach WPZiB
- W pełnym zakresie uczestniczy w szczególności w reprezentowaniu UE przez Prezydencję decyzji podjętych w ramach WPZiB
- Wchodzi w skład nowej struktury Trójki – obok Prezydencji i Wysokiego Przedstawiciela do spraw WPZiB
- Spełnia wiele innych istotnych zadań: może np. zwracać się do Rady z zapytaniami w sprawie WPZiB, wnioskować zwołanie nadzwyczajnego posiedzenia Rady.
• Prezydencja; spełnia w WPZiB trzy istotne funkcje:
- Reprezentuje UE w sprawach objętych WPZiB
- Jest odpowiedzialna za realizację decyzji podejmowanych w ramach WPZiB
- Reprezentuje stanowisko UE w organizacjach międzynarodowych i podczas międzynarodowych konferencji.
• Wysoki Przedstawiciel do spraw WPZiB; urząd Wysokiego Przedstawiciela do spraw WPZiB został połączony z urzędem Sekretarza Generalnego Rady. Wysoki Przedstawiciel:
- Wspiera Prezydencję w sprawach WPZiB
- Wspomaga Radę w sprawach WPZiB, zwłaszcza przyczyniając się do formułowania, opracowania i wprowadzania w życie decyzji politycznych
- Prowadzi dialog polityczny ze stronami trzecimi – działając w imieniu Rady i na zlecenie Prezydencji
- Traktat z Nicei ustanowił kompetencje Wysokiego Przedstawiciela dla spraw WPZiB w ramach wzmocnionej współpracy w tej dziedzinie, które polegają na zapewnieniu, aby PE i państwa członkowskie były w pełni poinformowane o realizacji wzmocnionej współpracy.
• Komitet Stałych Przedstawicieli; komitet ten (COROPER) jest organem pomocniczym Rady. W jego skład wchodzą Stali Przedstawiciele państw członkowskich. Generalnie ma on zapewniać kontynuację prac Rady pod ich nieobecność, przygotowuje prace Rady.
→ Organy WPZiB sui generis
• Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa; ma istotne kompetencje:
- Obserwuje sytuację międzynarodową w obszarach objętych WPZiB
- Przyczynia się do ustalenia polityk poprzez dostarczanie radzie ocen
- Czuwa nad realizacją uzgodnionych polityk
Traktat z Nicei dodał do tego następujące kompetencje:
- Sprawowanie, pod kierunkiem Rady, kontroli politycznej i kierownictwa strategicznego nad operacjami zarządzania kryzysami
- Na mocy upoważnienia Rady, podejmowanie decyzji w tej mierze – w celu i na czas trwania operacji zarządzania kryzysami.
• Jednostka planowania strategicznego i wczesnego ostrzegania; do zadań jednostki należy:
- Czuwanie i analiza rozwoju sytuacji w dziedzinach objętych WPZiB
- Ocena interesów UE w dziedzinie polityki zagranicznej i polityki bezpieczeństwa oraz określanie przyszłych głównych zagadnień WPZiB
- Stosownie wczesne ocenianie wydarzeń i sytuacji, które mogą oddziaływać na WPZiB, łącznie z potencjalnymi politycznymi kryzysami oraz odpowiednio wczesne ostrzeganie w takich przypadkach
- Opracowanie dokumentów określających opcje polityczne, które mogą zawierać analizy, zalecenia i strategie dla WPZiB.
• Korespondenci europejscy; w Ministerstwach Spraw Zagranicznych państw członkowskich powołano tzw. Korespondentów Europejskich, którzy odpowiedzialni są za bieżącą wymianę informacji.
• Specjalni przedstawiciele; Rada może w przypadkach koniecznych powoływać specjalnych przedstawicieli dla poszczególnych spraw politycznych.

Finansowanie WPZiB.
Z budżetu WE pokrywane są wydatki operacyjne ponoszone z wprowadzeniem w życie postanowień WPZiB, z wyjątkiem wydatków przypadających na operacje mające wpływ na kwestie wojskowe i polityczno-obronne.

Stosowanie sankcji ekonomicznych.
Obecnie decyzje w sprawie zastosowania sankcji ekonomicznych podejmuje Rada, stanowiąc jednomyślnie – w ramach wspólnego działania lub wspólnego stanowiska. Następnie Rada, stanowiąc kwalifikowaną większością na wniosek KE, podejmuje decyzje wykonawcze w formie stosowanych aktów prawa wspólnotowego.

Ustanowienie wspólnej polityki obronnej i wspólnej obrony.
Określanie wspólnej polityki obronnej jest procesem, który dopiero może prowadzić do „wspólnej obrony”. W dalszym ciągu pozostają otwarte istotne kwestie polityczno – prawne:
→ Samo pojęcie wspólnej obrony jest nieostre: interpretacja tego pojęcia idzie w dwóch kierunkach, w myśl jednego poglądu przesłanki wspólnej obrony są spełnione, jeśli dany system zawiera prawnie wiążącą klauzurę sojuszniczą, niezależnie od tego, czy dysponuje wspólnym potencjałem obronnym; w myśl innej koncepcji ze wspólną obroną mamy do czynienia jedynie wówczas, gdy obie te przesłanki są spełnione
→ W przypadku ustanowienia wspólnej obrony w drodze włączenia UZE (Unia Zachodnioeuropejska) do UE wyniknie problem stosownego umocowania i zakresu klauzuli sojuszniczej; istotne wówczas będzie takie skonsolidowanie klauzuli sojuszniczej, aby zawierała ona w sobie pewną elastyczność, oraz, aby nie osłabiała więzi transatlantyckich – NATO.

Europejski system opanowania kryzysów.
Istotnym osiągnięciem TA było włączenie, do WPZiB tzw. zadań petersburskich. Jednostki wojskowe państw członkowskich UZE, mogą być również użyte do następujących trzech zadań:
→ Zadań humanitarnych i ratunkowych
→ Zadań utrzymania pokoju
→ Zadań zbrojnych, służących zarządzeniu kryzysami, w tym przywróceniu pokoju.

Rozwój Wspólnej Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony.
1. Spotkanie Rady Europejskiej W Kolonii 3-4 czerwca 1999r.
Powstało wspólne oświadczenie Wzmocnienia Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony, w którym stwierdzono m.in., że członkowie Rady Europejskiej zdecydowanie opowiadają się za tym, aby na arenie międzynarodowej UE bez ograniczeń zaczęła odgrywać należną jej rolę. W tym celu będą jej oddane do dyspozycji niezbędne środki i zdolności tak, aby UE mogła wypełniać podstawowe przed nią wspólne europejskie zadania w ramach polityki bezpieczeństwa i obrony.
2. Posiedzenie Rady Europejskiej W Helsinkach 10-11 grudnia 1999r.
Podjęto kierunkowe decyzje w następujących sprawach:
→ Uzyskania przez państwa członkowskie zdolności do przeznaczenia dla operacji, UE 50-60 tys. Żołnierzy – tzw. Helsiński Cel Zasadniczy
→ Utworzenia nowych organów politycznych i wojskowych
→ Podjęcia prac nad ustaleniem zasad współpracy między UE a NATO
Zapowiedziano powołanie nowych organów:
→ Stałego Komitetu Politycznego i Bezpieczeństwa
→ Komitetu Wojskowego
→ Sztabu Wojskowego
3. Decyzje Rady ds. Ogólnych 14 luty 2000r.
Powołano struktury tymczasowe; objęły one następujące organy:
→ Tymczasowy Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa
→ Tymczasową Strukturę Wojskową
→ Grupę Wojskowych Ekspertów Krajowych
4. Posiedzenie Rady Europejskiej w Santa Maria da Feira 19-20 czerwca 1999r.
Skoncentrowano się na trzech kwestiach:
→ Współpracy UE w ramach ESDP z tzw. państwami trzecimi: współpraca ta w okresie przejściowym obejmuje dwie tzw. formuły:
• Formułę „15+15” – współpracę państw członkowskich UE z państwami kandydującymi do członkostwa oraz z europejskimi państwami NATO niekandydującymi do UE
• Formułę „15+6” – współpracę państw członkowskich UE z 6 europejskimi państwami NARO nie należącymi do UE
→ Współpracy UE z NATO – postanowiono powołać cztery grupy robocze ad hoc, które zajęły się następującymi sprawami:
• Opracowaniem porozumienia o bezpiecznym obiegu informacji i dokumentów
• Wykorzystaniem dla ESDP procesu planowania NATO
• Zasadami użycia sił i środków NATO w operacjach UE
• Opracowaniem stałego mechanizmu współpracy między UE a NATO
→ Cywilnych aspektach reagowania w przypadku kryzysu – postanowiono:
• Powołać Komitet do spraw cywilnych aspektów zarządzania kryzysami
• Umocnić cywilne zarządzenie kryzysami i zapewnić spójność takiego zarządzania z działaniami wojskowymi
• Zobowiązać państwa członkowskie do wystawienia w tym celu do 2003 r. 5 tys. Policjantów

5. Spotkanie Rady Europejskiej w Nicei 7-11 grudnia 2000r. i spotkanie Rady Północnoatlantyckiej NATO w Brukseli 14-15 grudnia 2000r.
Dotychczasowy rozwój w ramach przyjętych ustaleń jest następujący:
→ Zdolności operacyjne UE: podjęto decyzję, iż państwa członkowskie przeznaczą do operacji UE ponad 100 tys. Żołnierzy i około 400 samolotów, oraz ustanowiono tzw. mechanizm regularnego przeglądu sił europejskich; dalszym krokiem stało się ustanowienie tzw. Kolektywnych Zdolności Celowych, dotyczących dowodzenia siłami zbrojnymi, rozpoznania strategicznego oraz transportu powietrznego i morskiego.
→ Budowa nowych organów: od 2001 r. rozpoczęły działanie nowe organy powołane przez Radę Europejską w Helsinkach, przy czym Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa zyskał podstawę traktatową na mocy TN
→ Współpraca z państwami trzecimi: ustalenia z Santa Maria da Feira zostały skonkretyzowane w następującym zakresie – kolejne, Prezydencje zostały zobowiązane do opracowania kalendarza i agendy spotkań w formułach „15+15”, i „15+6”, przewidziano możliwość organizacji spotkań dodatkowych, w tym również na wniosek państw trzecich, przewidziano możliwość ustanowienia przez państwa trzecie przedstawiciela przy Komitecie Politycznym i Bezpieczeństwa.
→ Mechanizm współpracy UE z NATO: osiągnięty kompromis obejmuje podczas każdej Prezydencji jedno spotkanie Komitetu Politycznego i Bezpieczeństwa z Radą Północnoatlantycką NATO i jedno spotkanie na szczeblu ministrów oraz możliwość zapraszania przedstawicieli NATO na spotkania w ramach, UE, jeśli rozpatrywane sprawy będą dotyczyć NATO lub będą wymagać ze strony NATO ekspertyzy;
→ Dostęp UE zasobów NATO: obejmuje możliwość korzystania przez UE z konkretnych sił, struktur dowodzenia i zdolności planowania operacyjnego NATO, przy podstawowym założeniu, iż operacje UE będą realizowane wówczas, gdy NATO nie podejmie decyzji o rozpoczęciu operacji;
→ Cywilne aspekty zarządzania kryzysami: utworzony na mocy decyzji podjętych w Santa Maria de Feira Komitet do spraw cywilnych aspektów zarządzania kryzysami rozpoczął działalność w drugiej połowie 2000 r. skupiając się na przygotowaniu sił policyjnych;

~ III FILAR UNII EUROPEJSKIEJ – WSPÓŁPRACA SĄDOWA I POLICJI W SPRAWACH KARNYCH ~

Początki współpracy – układ z Schengen.
Znaczącym etapem w historii współpracy imigracyjnej, policyjnej i sądowej pomiędzy państwami członkowskimi stało się zawarcie przez państwa Beneluksu, RFN i Francję porozumień z Schengen. Były to dwie umowy międzynarodowe, z których wcześniejsza, podpisana 14 czerwca 1985 r., miała charakter programowy i wytyczyła główne kierunki współpracy pomiędzy stronami; druga natomiast, zawarta 19 czerwca 1990 r., stanowiła realizację umowy wcześniejszej i przewidywała konkretne działania stron w zakresie imigracji, azylu, współpracy sądowej i współpracy policyjnej.

Rola instytucji w funkcjonowaniu III filara.
→ Rada Europejska; (szefowie państw i rządów oraz Przewodniczący KE) powinna nadawać impulsy i określać podstawowe kierunki działań i wytyczne w tej mierze.
→ Rada UE; jest najważniejszym organem kierującym pracami Unii w sferze III filara, określana w tym przypadku jako Rada do spraw sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Organizację prac Rady powierzono generalnie na gruncie prawa unijnego COREPER. W celu bieżącego zarządzenia utworzono trzy instytucje: Grupę Strategiczną do Spraw Migracji, Granic i Azylu; Grupę Wyższych Funkcjonariuszy do Spraw Azylu i Migracji oraz Komitet do Spraw Prawa Cywilnego.
→ Komisja Europejska; jej uprawnienia zostały ograniczone do wskazywania nowych kierunków współpracy i pomocy w ich realizacji. KE uzyskała na równi z państwami członkowskimi prawo inicjatywy ustawodawczej. W ramach KE została powołana w 1999 r. nowa Dyrekcja Generalna do Spraw Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych.
→ Trybunał Sprawiedliwości; Trybunał może dokonywać wykładni oraz badać ważność decyzji ramowych, oraz interpretować konwencje międzynarodowe. Nie ma natomiast prawa badania legalności i proporcjonalności działań służb policyjnych i innych w poszczególnych państwach członkowskich.
→ Parlament Europejski; sprawuje nadzór nad wszelkimi środkami służącymi zwalczaniu przestępstw na szkodę interesów finansowych WE. Rada zasięga opinii PE w odniesieniu do wszystkich środków wiążących, przyjmowanych w ramach III filara. PE zachował prawo do uzyskania informacji ze strony Prezydencji i KE, uprawnienie do kierowania pod adresem Rady pytań i zaleceń oraz do wysłuchania corocznego sprawozdania.

Instrumenty prawne:
→ Wspólne działania i wspólne stanowiska; wspólne działania dzielą się na cztery grupy:
• Środki, dla których implementacji nie potrzeba podjęcia przez organy państw członkowskich jakichkolwiek dalszych działań
• Środki, dla których implementacji konieczna jest modyfikacja praktyki administracyjnej państw.
• Wspólne działania, wymagające wprowadzenia przez rządy zmiany przepisów administracyjnych.
• Zakłada podjęcie przez państwa członkowskie inicjatywy ustawodawczej w celu zmiany obowiązującego ustawodawstwa.
→ Konwencje Międzynarodowe; ze względu na dość skomplikowaną procedurę, weszły w życie dwie konwencje o Europolu i o ochronie interesów finansowych Wspólnoty.
→ Decyzje i decyzje ramowe; decyzje mogą być przyjmowane we wszystkich sprawach, będących przedmiotem zainteresowania III filara, z wyjątkiem zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich, które jest zastrzeżone dla decyzji ramowych. Decyzje ramowe odpowiadają koncepcyjnie i konstrukcyjnie dyrektywom w I filarze.
→ Instrumenty nieformalne; instrumenty takie nie stanowią aktów prawa wspólnotowego. Ponieważ UE nie ma osobowości prawnej, muszą one być traktowane z punktu widzenia prawa międzynarodowego jako środki przyjęte przez państwa członkowskie.



Specyficzne rozwiązania prawne uzupełniające strukturę III filara:
→ Klauzura pomostowa; zespół norm traktatów unijnych dotyczących możliwości przekazania pewnych kwestii z III filara do I filara określa się zwykle jako klauzurę pomostową.
→ Klauzura gwarancyjna; zgodnie z nią współpraca w zakresie III filara nie wyłącza i nie może zastępować odpowiedzialności poszczególnych państw za utrzymanie porządku publicznego i bezpieczeństwa wewnętrznego.

Konkluzje Rady Europejskiej z Tampere.
Wykładni pojęcia „Obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości” a także rozwinięcia przedstawionych wyżej zamierzeń, dokonała Rada Europejska na spotkaniu w Tampere w dniach 15-16 października 1999r. Spotkanie to miało wymiar historyczny, ponieważ po raz pierwszy w dziejach UE odbyło się nadzwyczajne posiedzenie na szczycie poświęcone współpracy w zakresie spraw wewnętrznych i wymiaru sprawiedliwości.

Dziedzina azylu polityki migracyjnej.
W dziedzinie azylu i polityki migracyjnej państwa członkowskie wypowiedziały się za dalszym ograniczeniem postępowań azylowych i zaostrzeniem walki z nielegalną imigracją. Nowa polityka UE ma obejmować środki związane z daleko idącą pomocą w zwalczaniu bezrobocia, polepszeniu warunków życia i demokratyzacją państw pochodzenia potencjalnych uchodźców.

Zwalczanie przestępczości zorganizowanej.
Zaproponowano wprowadzenie dwóch nowych rozwiązań instytucjonalnych: systemu Eurojust oraz Europejskiej Akademii Policyjnej. Zadaniem pierwszej będzie koordynacja działań prokuratur krajowych, połączona z prowadzeniem postępowań śledczych oraz załatwianiem wniosków w zakresie pomocy prawnej. Zadaniem Akademii ma być szkolenie wyższych urzędników krajowych organów śledczych.

Współpraca z państwami trzecimi.
Znaczącą zdobyczą posiedzenia Rady Europejskiej w Tampere stało się otwarcie drogi dla daleko idącej i szeroko idącej zakrojonej współpracy z państwami trzecimi w sferze wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Decyzje dotyczyły przede wszystkim współpracy policyjnej. Uznano zwłaszcza za konieczne wprowadzenie stałych, regularnych konferencji szefów wydziałów operacyjnych policji państw członkowskich, którzy wspólnie z kierownictwem Europolu, a także przyspieszenie utworzenia systemu Eurojust jako złożonego z przedstawicieli państw członkowskich organu o charakterze prokuratorskim, mającego wspierać Europol w koordynowaniu prowadzonych działań.

Najważniejsze akty prawne przyjęte w ramach III filara:
→ Konwencja dublińska z 15 czerwca 1990r. w sprawie załatwienia wniosków azylowych, ustanawiająca właściwość jednego państwa
→ Konwencja o przekroczeniu granic zewnętrznych UE; dotąd nie weszła w życie ze względu na spór między Wielką Brytanią a Hiszpanią w sprawie Gibraltaru; konwencja określa zasady i tryb przekroczenia granic, rozróżnia granice zewnętrzne i wewnętrzne, precyzuje sposoby wykonywania kontroli granicznych oraz zasady udzielania zezwoleń na pobyt;
→ Konwencja o ochronie interesów finansowych Wspólnoty; dotycząca zwalczania przestępstw na szkodę finansów UE; 28 kwietnia 1999r. utworzono w tym celu Europejski Urząd do spraw Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF), mający kompetencje zarówno wobec instytucji unijnych, jak i państw członkowskich;
→ Konwencje ekstradycyjne z 10 marca 1995 r. i z 27 września 1996 r.; mają one na celu przyśpieszenie i uproszczenie procedur ekstradycyjnych oraz regulują ekscepcję przestępstwa politycznego i ekstradycję sprawców czynów o charakterze terrorystycznym pomiędzy państwami członkowskimi.
→ Konwencja o Europolu z 26 lipca 1995 r.; na jej podstawie utworzono międzynarodową jednostkę policyjną, której zadaniem było początkowo stworzenie ram instytucjonalnych dla wymiany informacji, a która z czasem uzyskała pewne kompetencje operacyjne; celem Europolu jest współpraca w dziedzinie zwalczania: handlu narkotykami, pornografii dziecięcej, fałszerstwa pieniędzy, kradzieży samochodów, nielegalnej imigracji.
→ Decyzja ramowa 2002/584/IHA z 13 czerwca 2002 r.; o europejskim nakazie aresztowania. Ma ona na celu uproszczenie procedur ekstradycyjnych pomiędzy państwami członkowskimi poprzez zastąpienie procedury administracyjnej przez bezpośrednią współpracę sądów.

~ UNIA GOSPODARCZA I PIENIĘŻNA ~

UGiP jako etap integracji gospodarczej.
Wszystkie postaci integracji gospodarczej można scharakteryzować następująco:
→ Obszar wolnego handlu; charakteryzuje się usunięciem wszelkich ceł i ograniczeń ilościowych w handlu pomiędzy państwami objętymi jego zasięgiem. Państwa uczestniczące w nim nie prowadzą jednak wspólnej polityki handlowej.
→ Unia celna; charakteryzuje się nie tylko usunięciem wszelkich ceł i ograniczeń ilościowych w handlu pomiędzy państwami w niej uczestniczącymi, ale również tym, że stosują one wspólną politykę handlową wobec państw trzecich.
→ Wspólny rynek; w którym funkcjonuje nie tylko unia celna, ale, w którym państwa uczestniczące w tym przedsięwzięciu integracyjnym przyjęły wiele wspólnych polityk: w dziedzinie rolnictwa, transportu, prawa konkurencji, opodatkowania oraz polityki regionalnej.
→ Unia gospodarcza; w której zapewniony swobodny przepływ kapitału, zniesione są wszelkie bariery w świadczeniu w którymkolwiek z państw uczestniczących w nim usług, jak również może wy