Nauczanie i kształcenie - analiza pojęć

"Nauczanie i kształcenie - analiza pojęć"


Nauczanie i kształcenie to dwa spośród wielu pojęć pedagogicznych.Mają one ze sobą wiele wspólnego,ale posiadają także kilka zasadniczych różnic.Pierwsze z tych pojęć jest jasne i łatwe do zanalizowania,drugie zaś jest rozległe i trudne w nadaniu jednoznaczności.
Nauczanie jest to planowa i systematyczna praca nauczyciela z uczniami mająca na celu wywołaie pożądanych trwałych zmian w ich postępowaniu,dyspozycjach i całej osobowości pod wpływem uczenia się i opanowywania wiedzy,przeżywania wartości i działań praktycznych.Nauczanie jest działalnością intencjonalną,znaczy to,że jego intencją jest wywołanie uczenia się jako czynności podmiotowej samych uczniów,stąd też niektórzy dydaktycy określają nauczanie jako kierowanie uczeniem się,jest to jednak określenie niepełne,pomija bowiem inne cechy nauczania.Jedną z takich ważnych cech nauczania stanowi obieg informacji między nauczycielem i innymi źródłami a uczniem,umożliwiający opanowanie wiedzy naukowej czy to przez jej przyswojenie w gotowej postaci,czy przez samodzielne rozwiązywanie zagadnień.Nabywając wiedzę o otaczającej go rzeczywistości uczeń staje się zdolny do podejmowania decyzji regulujących jego stosunek do tej rzeczywistości.Jednocześnie poznając liczne wartości moralne,estetyczne,społeczne i przeżywając je w procesie nauczania kształtuje swój stosunek do nich i tworzy własny system wartości.Ważnym czynnikiem wytwarzania zmian w uczniach jest również ich działalność praktyczna,odpowiednio zharmonizowana z opanowywaniem wiedzy o rzeczywistości.Tak szeroko rozumiane nauczanie umożliwia uczniom nie tylko zdobycie wiadomości,umiejętności i nawyków oraz rozwinięcie zdolności i zainteresowań,lecz także ukształtowanie przekonań i postaw oraz trwałych dyspozycji do uczenia się.Tak więc nauczanie wiąże się z kształceniem i wychowaniem.Ze względu na ogromne społeczne znaczenie nauczania we wszystkich krajach otacza się je szczególną opieką.Wyraża się ona w instytucjonalizacji nauczania,a więc w tworzeniu systemów szkolnictwa,budownictwie szkół,tworzeniu infrastruktury oświatowej,wprowadzeniu obowiązku szkolnego i tworzeniu systemów kształcenia nauczycieli.Nauczanie możemy podzielić na:
a) nauczanie łączone,jest to kierunek dydaktyczny traktujący treści i metody pracy w klasach początkowych jako określone całości tematyczne,które obejmują różne treści,zgodnie z tym,jak występują one w życiu,a nie jako odrębne przedmioty nauczania.Te złożone kompleksy treściowe stanowią roczne,miesięczne lub dzienne "ośrodki" nauczania.Nauczanie łączne bywa nazywane rozmaicie,a więc nosi miano nauki całościowej,nauczania globalnego,nauczania syntetycznego,metody ośrodków zainteresowań,metody projektów lub metody ośrodków pracy.
b) nauczanie elementarne,nauczanie początkowe,kształcenie wczesnoszkolne,dawniej nauczanie dla szerokich mas,z reguły dla dzieci robotników i chłopów,trwające 3-4 lata i dające im skromne wiadomości wraz z umiejętnością czytania,pisania i rachowania.W miarę demokratyzacji życia społecznego nauczanie elementarne rozrastało się ilościowo i jakościowo;dzisiaj stanowi pierwszy stopień szkoły obowiązkowej.Nazywane jest częściej nauczaniem początkowym,którego zadaniem jest przygotowanie do pracy w klasach wyższych szkoły ogólnokształcącej oraz zapewnienie mozliwie wszechstronego rozwoju.Okres nauczania elementarnego jest różny w różnych krajach,np. w Polsce,Szwecji obejmuje kurs 3-letni,w Austrii,Danii-kurs 4-letni,we Francji-kurs 5 letni,w Belgii,USA (przeważnie) i Japonii-kurs 6-letni.
c) nauczanie podające,sposób nauczania,który polega na dostarczaniu uczniom przez nauczyciela lub źródła drukowane gotowej wiedzy do zapamiętania oraz na przyswajaniu jej przez uczniów.
d) nauczanie problemowe,inaczej metoda problemowa,metoda zagadnieniowa.Jest to sposób nauczania lub uczenia się,ktorego osnowę stanowi rozwiązywanie przez uczniów (studentów) zagadnień praktycznych i teoretycznych.Metoda nauczania problemowego obejmuje zespół następujących czynności:organizowanie sytuacji problemowych,formułowanie problemów przez uczących się bądź przez nauczyciela,formułowanie pomysłów rozwiązania (hipotez),sprawdzanie teoretyczne lub eksperymentalne bądź praktyczne tych pomysłów,systematyzacja i wielorakie zastosowanie nowo zdobytej wiedzy.Metoda problemowa sprzyja zbliżeniu procesu uczenia się do procesu badania naukowego,a treści współczesnej nauki w jej podstawowych układach i strukturach,zwiększa możliwości kształtowania racjonalnego poglądu na świat oraz rozwijania zdolności i zainteresowań poznawczych,jak również pozytywnej motywacji uczenia się.
e) nauczanie programowane, sposób nauczania i uczenia się,za którego twórcę uważany jest B.F.Skinner,który w 1954 r. ogłosił pierwszy artykuł na temat nauczania programowego.Wcześniej,bo w 1920 r.,pierwsze próby nauczania programowego podjął w Polsce S.Trębicki,a w 1926 r. w USA S.A.Pressey.Nauczanie programowe opiera się na odpowiednio ułożonym programie zawierającym powiązane z sobą logiczne dawki informacjina określony temat.Rozróżnia się następujące rodzaje nauczania programowego:
- liniowe (B.F.Skinner),które polega na tym,że materiał nauczania dzieli się na merytorycznie i logicznie powiązane z sobą dawki informacji (kroki),przy czym uczeń po wpisaniu w odpowiedniej luce odpowiedzi przechodzi do następnej dawki,z kolei odpowiedź własną porównuje (sprawdza) z odpowiedzią zawartą w tekście programowanym,
- rozgałęzione (wg koncepcji N.A.Crowdera),polegające na stosowaniu dawek informacji i wyborze jednej z kilku zawartych w programie odpowiedzi oraz jej sprawdzeniu,przy czym prócz prawidłowej odpowiedzi uczeń dowiaduje się również,dlaczego musi być ona taka,a nie inna.
- mieszane,mające różne odmiany,np.metoda blokowa,którą w Polsce rozwinął Cz.Kupisiewicz.Sprowadza się ona do kolejnego eksponowania bloków (treści) informacyjnych,przeplatanych blokami powtórzeniowymi,systematyzującymi,problemowymi,syntetyzującymi,rozszerzającymi i kontrolnymi.
f) nauczanie przedmiotowe,podział treści kształcenia na odrębne przedmioty nauczania,zwykle powierzone nauczycielom specjalistom.Nauczanie przedmiotowe przeciwstawia się nauczaniu łącznemu (globalnemu),w którym treści kształcenia występują w postaci ośrodków zainteresowań,ośrodków życia,ośrodków pracy,projektów czy problemów.
g) nauczanie wielopoziomowe, forma organizacyjna nauczania,przy której nauczyciel dostosowuje zadania,a zwłaszcza stopień ich trudności i czas pracy,do możliwości 2-3 grup uczniów,wyodrębionych ze względu na osiągany przez nich poziom wyników nauczania.W niektórych krajach nauczanie wielopoziomowe stosuje się w toku całego procesu dydaktycznego;w Polsce ma ono zastosowanie niekiedy w czasie opracowania nowych tematów,bądź ich utrwalania,jak również w czasie przeznaczonym na wyrównanie braków.R.Więckowski określa nauczanie wielopoziomowe jako "jedną z form organizacyjnych procesu nauczania,polegającą na zróżnicowaniu przez nauczyciela stopnia trudności problemów bądź różnych poleceń i dostosowaniu ich do odpowiedniej liczby (namniej dwóch) poziomów wyodrębnionych w klasie dla określonych celów dydaktycznych".
Natomiast kształcenie jest to jedno z najmniej jasnych pojęć pedagogicznych;próby nadania mu pewnej jednoznaczności natrafiają na przeszkody uwarunkowane przez utrwalenie się poglądów różnych autorów.W gruncie rzczy termin kształcenie,jak wszystkie rzeczowniki odsłowne kończące się na "nie",oznacza czynność (czynność kształcenia) i jej wynik (cel kształcenia);kształcenie jako stan to wykształcenie.Największą trudność stanowi ustalenie związku między kształceniem a wychowaniem.Wiąże się to z pojmowaniem człowieka jako niepodzielnej całości,bądź jako stanu złożonego z różnych części.Starogrecki ideał człowieka pięknego i dzielnego był wyrazem pierwszego stanowiska.Stanowisko podobne zajmowali tacy pedagogowie,jak Pestalozzi,Kerschensteiner czy Hessen,którzy utożsamiali kształcenie z wychowaniem.Dla Hessena cała pedagogika miała być teorią wychowania:morlanego i prawnego,naukowego,artystycznego,gospodarczego i religijnego;ich zadaniem było zaszczepić w wychowanku podstawowe wartości kultury.Podobny pogląd znalazł swoje odbicie również w teorii kształcenia wielostronnego.Nie mniej popularne jest stanowisko odmienne.Oddziela się w nim kształcenie od wychowania w sposób radykalny.Dla H.Muszyńskiego kształcenie,czyli nauczanie,jest działaniem zmierzającym do ukształtowania dyspozycji emocjonalno-wolicjonalnych (czyli kierunkowych) w osobowości jednostki.Sośnicki również przez kształcenie rozumiał przekształcenie intelektualnej strony człowieka,czego rezultatem ma być wykształcenie,zakładał też możliwość szerszego rozumienia wykształcenia jako pewnego stanu całej psychiki człowieka,a zwłaszcza "związania jego strony emocjonalnej,wolicjonalnej i jego działania ze stroną intelektualną".Szeroko pojmował wykształcenie i Nawroczyński - jako zespolenie się wartościowych wytworów ducha ludzkiego (np.języka,moralności,sztuki etc.) z wewnętrznym życiem duchowym rozwijającej się jednostki ludzkiej,nacechowanym jej indywidualnością.Za błąd uważał on "utożsamianie teorii nauczania lub wychowania z samym nauczaniem lub wychowaniem".Współczesna teoria kształcenia coraz bardziej oddala się od stanowiska,które kojarzy kształcenie z rozwojem intelektualnej strony osobowości,a tym bardziej z "przekazywaniem wiedzy",wiąże je natomiast z rozwojem całej osobowości.Stanowisko takie zajął m.in. W.Klafki,według którego sztuka kształcenia opiera się na związku trzech podstawowych zdolności:
- do samookreślenia się jednostki co do pojmowania przez nią spraw międzyludzkich,zawodowych,etycznych i religijnych;
- do współdecydowania
- do solidarności
Problem wiedzy i to w ujęciu problemowym pojawia się w Klafkiego dopiero przy charakterystyce kształcenia ogólnego.Można przyjąć,że kształcenie to system działań zmierzających do tego,aby uczącej się jednostce lub zbiorowi jednostek umożliwić:
- poznanie świata,jaki stworzyła natura i jaki zawdzięczamy kulturze,włącznie z nauką,sztuką i techniką;
- przygotowanie się zmieniania świata przez rozwinięcie kwalifikacji fizycznych i umysłowych,zdolności i uzdolnień,zainteresowań i zamiłowań oraz potrzeb i umiejętności samokształceniowych;
- ukształtowanie indywidualnej osobowości przez rozwinięcie postaw twórczych oraz osobistego stosunku do wartości moralnych,społecznych,poznawczych,artystycznych i religijnych.
Tak rozumiane kształcenie obejmuje całą strukturę duchową człowieka,a zatem całość jego osobowości,stąd kojarzenie go do niedawna wyłącznie ze sferą obejmuje bowiem sferę emocjonalną i sferę działania praktycznego.Taką wielostronną działalność realizuje się w procesach nauczania-uczenia się i samokształcenia.Pojęcie kształcenia ma za sobą długą historię.W czasach starożytnych nauczyciel-niewolnik pracował z pojedynczymi uczniami,lecz już w Rzymie wprowadzono kształcenie zbiorowe.Obie te formy oraganizacji kształcenia zachowały się do naszych czasów,podlegając zmianom w zależności od epoki historycznej i pomysłów dydaktycznych.Jednocześnie zmianom ulegały programy kształcenia i jego mocniej lub luźniej z życiem związane treści,co pozostawało w związku ze sprawą powszechności kształcenia i dostępności doń różnych warstw społecznych.Będąc w dawnych epokach przywilejem warstw zamożnych,kształcenie zaczęło stopniowo - dzięki takim reformatorom oświaty,jak np. J.A.Komeński czy J.A.N. Condorcet i takim instytucjom jak np. polska Komisja Edukacji Narodowej czy UNESCO - nabierać znaczenia uniwersalnego,to jest stawać się zadaniem wszystkich ludzi oraz obowiązkiem wszystkich społeczeństw i państw.Stopień upowszechnienia kształcenia,zwany też stopniem skolaryzacji.zależy od poziomu kształcenia.Np. w krajach europejskich ma miejsce pełne upowszechnienie na poziomie elementarnym i na ogół na poziomie niższym średnim,istnieje też ogólna tendencja do upowszechnienia kształcenia na poziomie średnim,umozliwiającym uzyskanie świadectwa dojrzałości i prawa wstępu na studia wyższe,których upowszechnienie mieści się na ogół w granicach od 10% do 50%.Obok tego uczelnie wyższe i specjalne kursy dla absolwentów organizują kształcenie podyplomowe,którego celem jest odnawianie i poszerzanie zakresu kwalifikacji ogólnych bądź zawodowych;Proces kształcenia,w którym uczestniczy jednostka lub jakaś wyodrębniona zbiorowość - jako podmiot kształcenia - może być organizowany przez instytucje,zwłaszcza przez szkołę,uczelnie wyższą i rodzinę,przez różne organizacje,zakłady pracy i pojedyncze osoby,głównie będące nauczycielami,może też być podejmowany przez jednostkę czy grupę samorzutnie,wówczas przybiera postać samokształcenia,bądź samouctwa.
Ze względu na treść edukacji wyróżnia się m.in. następujące odmiany kształcenia:
a) kształcenie ogólne,koncepcja kształcenia ogólnego skrystalizowała się w XIX w.Miało ono zapewniać uzyskanie takiego wykształcenia ogólnego,jakie otwierało drogę do studiów wyższych,a po ich ukończeniu do odpowiednich stanowisk.Takie przygotowanie do studiów zapewniała elitarna ogólnokształcąca szkoła średnia o programie ukierunkowanym na rozwijanie odobowości,opartym na odpowiednio wyselekcjonowanych elementach kultury.Ponieważ owo jednolite kształcenie ogólne nie odpowiadało coraz bardziej różnicującym się szkołom wyższym,pojawiła się koncepcja swoistego kształcenia ogólnego.Jej orędownicy, G.Kerschensteiner i S.Hessen,zakładali,że abstrakcyjne pojęcie encyklopedycznego kształcenia ogólnego trzeba zastąpić konkretnym kształceniem ogólnym,którego "środek ciężkości" ma stanowić jakaś dziedzina kultury wybierana przez ucznia,odpowiadająca jego osobistym zainteresowaniom i dążeniom.Konsekwencją tego stanowiska bylo wyodrębnienie przez Hessena czterech kierunków "zróżnicowania zawodowego" na szczeblu szkoły stopnia licealnego.Miały to być kierunki: matematyczno-fizyczny,biologiczno-przyrodniczy,humanistyczny i ekonomiczno-społeczny.Tę indywidualistyczną koncepcję kształcenia ogólnego usiłowano przezwyciężyć po II wojnie światowej.Szeroka demokratyzacja oświaty wraz z tendencją do upowszechnienia edukacji na poziomie średnim to czynniki,które nadały kształceniu ogólnemu nowe oblicze.Zaczęto w różnych krajach poszukiwać owej koncepcji kształcenia ogólnego,takiej,która by odpowiadała zasadzie jego powszechności,a zarazem jeszcze większemu zróżnicowaniu wyższych uczelni.Przy tym,zgodnie z zasadą powszechności,kształcenie ogólne miało się stawać nie tylko fundamentem dla kształcenia zawodowego,lecz także obejmować pewne jego zadania,już nawet poczynając od wyższych klas szkoły podstawowej,a jednocześnie zapewniać ogółowi młodzieży ogólną orientację w życiu społecznym,w świecie wartości oraz niezbędny poziom dojrzałości w rozwoju umyslowym,społecznym,moralnym i fizycznym.Przyjęcie zasady zróżnicowania edukacji ogólnej oraz łączenia w szkole ogólnokształcącej elementów kształcenia ogólnego z elemntami kształcenia specjalistycznego utrudniło sprecyzowanie założeń współczesnego kształcenia ogólnego.Pojawiło się wiele różnych stanowisk i w ich konsekwencji wiele różnic w rozwiązaniach ustrojowych szkoły stopnia licealnego: od podziału tej szkoły na kilka kierunków,jak np. w Polsce,do daleko idącego zróżnicowania,jak np. w Szwecji,gdzie trzy kierunki gimnazjum (humanistyczno-społeczny,gospodarczy,przyrodniczo-techniczny) dzielą się z kolei na liczne odgałęzienia.Treść kształcenia ogólnego na tych wszystkich kierunkach łączy się z odpowiednio zróżnicowaną treścią przysposobienia zawodowego oraz odpowiednim kierunkiem studiów wyższych.Na kształcenie ogólne,wspólne dla wszystkich kierunków ogólnokształcącej szkoły średniej,składa się opanowanie:
- ogólnej wiedzy o przyrodzie,społeczeństwie,technice i sztuce,nabytej przez własną działalność poznawczą uczniów,przez studiowanie podstaw nauk związanych z tymi dziedzinami,jak również przez bezpośrednie oddziaływanie na nich przyrody,życia społecznego,techniki i sztuki;
- wiedzy o wytworzonych i współcześnie przez ludzi wytwarzanych wartościach: estetycznych,moralnych,społecznych i pozawczych w połączeniu z przeżywaniem tych wartości i tworzeniem na ich podstawie własnych dzieł,własnego systemu wartości i własnego poglądu na świat;
- ogólnego przygotowania do działalności praktycznej,nabywanego przez wykonywanie różnych zadań,w tym różnych ćwiczeń oraz zadań związanych z przekształcaniem przyrody,życia społecznego,techniki i sztuki.
Jednocześnie na kształcenie ogólne składa się rozwijanie sprawności umysłowej i zdolności poznawczych,ze szczególnym uwzględnieniem samodzielności w myśleniu i działaniu,kształtowanie zainteresowań i zamiłowań twórczych oraz przyzwyczajanie do samokształcenia i pracy nad sobą,jak również do odpowiedzialności ze swoje postępowanie w stosunku do innych i własnego kraju.
b) kształcenie zawodowe,przygotowywanie ludzi,odpowiednio wykształconych ogólnie,do wykonywania różnych zawodów,realizowane przez niższe i średnie szkoły zawodowe,szkoły wyższe,kursy i zakłady pracy.Celem kształcenia zawodowego jest:
- opanowanie wiedzy zawodowej z tych dziedzin specjalnych,które są wspólne dla wszystkich zawodów objętych danym kierunkiem kształcenia zawodowego,
- opanowanie typowych metod,środków i form działalności zawodowej,
- rozwinięcie specjalnych uzdolnień i zainteresowań niezbędnych do wykonywania danego zawodu,
- przyzwyczajanie do ciągłego podnoszenia kwalifikacji.
Przygotowanie do zawodu przechodziło różne stadia,jak terminatorstwo cechowe,terminatorstwo fabryczne,szkolenie kursowe i wreszcie kształcenie w szkole zawodowej.
Obecnie w Polsce kształcenie zawodowe odbywa się na 4 poziomach:
- przygotowania robotników niewykwalifikowanych do wykonywania czynności zawodowych przez naukę pod okiem majstra w toku pracy i przez kursy,
- kształcenia robtników kwalifikowanych w zasadniczych szkołach zawodowych lub w liceach zawodowych,
- kształcenia techników w średnich szkołach technicznych i szkołach pomaturalnych,
- kształcenia inżynierów i inżynierów dyplomowanych w szkołach wyższych.
Obok tych dwu podstawowych odmian kształcenia spotyka się wiele innych,jak:
a) kształcenie specjalne,rodzaj kształcenia,który obejmuje uczniów mających różne i w różnym nasileniu występujące trudności w nauce,spowodowane czynnikami zewnętrznymi,zaburzeniami fizycznymi lub psychicznymi.Oprócz funkcji edukacyjnych kształcenie specjalne pełni w stosunku do uczniów z brakami rozwojowymi funkcje rehabilitacyjne.Organizacja kształcenia specjalnego,oparta na postanowieniach Ustawy Sejmu PRL z 15 VII 1961 r.,obejmuje następujące formy kształcenia;placówki dla upośledzonych umysłowo,dla przewlekle chorych i kalekich,dla głuchych i niedosłyszących,dla niewidomych i niedowidzących oraz placówki resocjalizacyjne i pogotowia opiekuńcze.
b) kształceniedorosłych,działalność wychowawczo-dydaktyczna w środowisku ludzi dorosłych,prowadzona przez placówki i instystucje oświatowe,jak wieczorowe i korenspondencyjne szkoły dla dorosłych,uniwersytety powszechne,ludowe i robotnicze,towarzystwa kulturalno-oświatowe,kursy,koła zainteresowań i czytelnie,lub w formie indywidualnego samokształcenia.W zakres kształcenia dorosłych wchodzą także studia wyższe dla pracujących (wieczorowe,zaoczne i eksternistyczne) oraz studia podyplomowe.Celem kształcenia dorosłych jest tworzenie warunków umożliwiających dorosłym uzyskanie pożądanego wykształcenia podstawowego,średniego,wyższego,zdobycie kwalifikacji zawodowych i zawodu lub zmianę specjalności zawodowej,przysposobienie do zycia społecznego i rodzinnego,rozwijanie zainteresowań i zamiłowań,rozwój twórczości,poglądu na świat i całej osobowości.Teorią kształcenia dorosłych zajmuje się endragogika.
c) kształcenie równoległe,wychowanie równoległe,trzeci - obok systemu szkolnego i systemu kształcenia ustawicznego - człon systemu oświatowo-wychowawczego.Kształcenie równoległe odbywa się przez stale wzrastający wpływ środków masowego przekazu (radio,telewizja,prasa,teatr,kino,muzea),oddziaływanie organizacji młodzieżowych,pozaszkolnych placówek oświatowych,sportu,gier towarzystkich i czytelnictwa.Placówki i instytucje kształcenia równoległego w niektórych krajach znajdują się pod opieką resortów kultury,co,mimo trudności w integrowaniu ich wysiłków,zapewnia ich finansowanie.W krajach zachodnich wiele z nich znajduje się w posiadaniu prywatnym,co stwarza potencjalne trudności wychowawcze,zwłaszcza wtedy,gdy względy komercyjne biorą górę nad celami i potrzebami wychowawczo-oświatowymi.Z uwagi na atrakcyjność i żywiołowość oddziaływania środków kształcenia równoległego system szkolny coraz szerzej włącza je do swoich form pracy.
d) kształcenie formalne,dawniej rodzaj kształcenia opartego przede wszystkim na rozwijaniu umysłu i zdolności poznawczych wychowanków (formalizm dydaktyczny).Obecnie jest to system kształcenia oparty na stałych pod względem czasu i treści nauki formach (klasy,stopnie szkoły,programy,podręczniki),prowadzący od szkoły początkowej do uniwersytetu i włączający - obok kursów wykształcenia ogólnego - wiele programów specjalnych oraz instystucji stacjonarnego kształcenia technicznego i zawodowego.
e) kształcenie incydentalne,trwający przez całe życie nie zorganizowany i niesystematyczny proces nabywania przez każdego człowieka wiadomości,sprawności,przekonań i postaw na podstawie codziennego doświadczania oraz wpływów wychowawczych otoczenia:rodziny,rówieśników,sąsiadów,środowiska społecznego,publikacji,dzieł sztuki i innych środków masowego oddziaływania.Szczególną rolę w procesie kształcenia incydentalnego spełnia rodzina: tu dziecko opanowuje podstawy języka,nabywa wiele umiejętności i postaw oraz kształtuje swój system wartości;duże znaczenie mają również śroski masowego oddziaływania.
f) kształcenie korespondencyjne,kształcenie zaoczne,organizacja nauczania - uczenia się polegająca na samodzielnej realizacji przez uczącego się w tempie dla niego stosownym,z dala od uczelni,ustalonego programu nauczania (studiów).Uczelnia pełni swą funkcję przez dostarczanie uczącym się podręczników,materiałów,tematów prac samodzielnych,a następnie ich ocen,wskazówek metodycznych,odpowiedzi na pytania.Uczący się odsyła do uczelni wykonane zadania,ćwiczenia i prace kontrolne oraz sprawozdania i ewentualne zapytania.Oprócz więzi korenspondencyjnej obie strony łączą również sesje,konferencje i konsultacje.Angielski Open University,kanadyjski TEVEC i polska była Politechnika Telewizyjna są dowodem rosnących możliwości kształcenia korenspondecyjnego za pośrednictwem radia i telewizji.
g) kształcenie modułowe,rodzaj kształcenia,które polega na ujmowaniu treści kształcącej w moduły;kształcenie modułowe stosuje się w wielu krajach; wg systemu amerykańskiego moduł to część dnia szkolnego wypełniona odpowiednią treścią,obliczoną na 15-20 minut pracy (lub mniej); w ciągu 6-7-godzinnego dnia pracy pojawia się więc porad 20 modułów:jedne z nich realizują duże grupy,inne - grupy małe,bądź pojedynczy uczniowie.Stosowane w Niemczech kształcenie modułowe koncentruje uwagę uczniów na elementach treściowych nie organizacyjnych;moduł jest tam rozumiany jako jednostka programowa.przedstawiająca względnie zamknięty odcinek kształcenia;większe toki kształcenia dzieli się na takie uporządkowane jednostki;taki podział treści na moduły ma sprzyjać osiaganiu założonych kwalifikacji.
h) kształcenie nieformalne,świadoma oraz zorganizowana działalność kształcąco-wychowująca,prowadzona poza ustanowionym formalnym systemem szkolnym,umożliwiająca określonej grupie uczestników osiągnięcie założonych celów kształcenia.Do form kształcenia nieformalnego zalicza się m.in. ośrodki przedszkolne,ośrodki uczenia śię,szkolne programy ekwiwalentne dla osób,które uczęszczają do szkoły,działalność organizacji młodzieżowych,kursy ,kształcenie w zakładach pracy,kluby młodych rolników,grupy sportowe oraz rekreacyjne,grupy artystyczne,różne formy kształcenia dorosłych (kursy alfabetyzacji,kształcenie zawodowe),kształcenie korenspondencyjne.
i) kształcenie politechniczne,kształcenie techniczne,składnik wychowania i kształcenia ogólnego,którego cele sformułował K.Marks.Według niego kształcenie politechniczne obejmuje zaznajmianie uczniów z naukowymi podstawami głównych dziedzin produkcji oraz opanowanie umiejętności posługiwania się elementarnymi narzędziami pracy.Zarówno K.Marks,jak W.I.Lenin i H.K.Krupska traktowali kształcenie politechniczne jako nieodzowny składnik ogólnego wykształcenia,jako warunek wszechstronnego rozwoju człowieka.Realizacji kształcenia politechnicznego w szkole miało służyć: nauczanie przedmiotów cyklu matematyczno-przyrodniczego i zajęć technicznych oraz prowadzenie kół zainteresowań technicznych i prac społecznie użytecznych o charakterze wytwórczym.W Polsce swoiste koncepcje kształcenia politechnicznego rozwinęli K.Lech i T.Nowacki.
j) kształcenie stacjonarne,organizacja kształcenia,która polega na pełnym uczestnictwie uczniów i studentów we wszystkich zajęciach dydaktyczno-wychowawczych,w odróżnieniu od kształcenia w ramach szkół i studiów dla pracujących (wieczorowych,korespondencyjnych lub eksternistycznych).
k) kształcenie ustawiczne,kształcenie ciągłe,proces ciągłego doskonalenia kwalifikacji ogólnych i zawodowych;zasada współczesnego systemu oświaty,zgodnie z którą kształcenie trwa przez całe życie człowieka,obejmując odnawianie,poszerzanie i pogłębianie jego kwalifikacji ogólnych i zawodowych.Wobec gwałtownych zmian,jakim podlega rzeczywistość,a zwłaszcza wobec tempa postępu naukowo-technicznego,wykształcenie zdobyte w systemie szkolnym stopniowo staje się przestarzałe,toteż koniecznością jest kontynuowanie kształcenia przez całe życie w takich formach organizacyjnych i rozmiarach,jakie dla przedstawicieli danego zawodu są optymalne,tzn. jakie umożliwiają im odnawianie i rozszerzanie kwalifikacji ogólnych i zawodowych.Koncepcja kształcenia ustawicznego,szeroko popularyzowana przez UNESCO,podważa dawny pogląd o podziale życia ludzkiego na okres przygotowania się do życia przez naukę szkolną,okres pracy i okres dojrzałego uczestnictwa w życiu społecznym;jednocześnie łączy ono ulegające przewartościowaniu,ze względu na wytworzenie potrzeby kształcenia się przez całe życie,zadania kształcenia szkolnego (do uzyskania dyplomu) z zadaniami kształcenia poszkolnego (podyplomowego).Z tych powodów koncepcja ta zaczyna wywierać coraz większy wpływ na współczesny system szkolny,a zwłaszcza na cele,treść,metody i organizację pracy szkolnej.W kształceniu poszkolnym ważną rolę wyznacza się prowadzonym przez specjalistów kursom kilkumiesięcznym,które mają umożliwiać - co kila lat - odnawianie wiedzy i umiejętności oraz rozszerzenie zainteresowań zawodowych.Oprócz kursów zadania kształcenia ustawicznego realizują placówki oświaty dorosłych,placówki kształcenia zawodowego (włączając w to doskonalenie robotników kwalifikowanych),studia dla pracujących,studia podyplomowe,uniwersytety powszechne różnych typów; ważną rolę grają też różne formy indywidualnego samokształcenia.
l) kształcenie wielostronne,kształcenie,które przez rozbudzenie i rozwinięcie zdolności poznawczych,motywacji i życia uczuciowego oraz zdolności do twórczej działalności praktycznej wpływa na rzwój harmonijnie ukształtowanej osobowości wychowanków.W grę wchodzą tu trzy kategorie aktywności wychowanków,wielorako ze sobą zintegrowane.Jest to przede wszystkim aktywność intelektualna.W procesie kształcenia przejawia się ona w dwojaki sposób,gdyż poznanie i zrozumienie rzeczywistości wymaga wykorzystania dwu dróg.Pierwszą z nich jest przyswajanie wiedzy o przyrodzie,społeczeństwie i kulturze - zarówno przy pomocy nauczycieli,jak przez samodzielne korzystanie z bogatych źródeł tej wiedzy,z komputerami włącznie.Ale jednocześnie znaczną część własnej wiedzy uczeń odkrywa sam,formułując i rozwiązując odpowiednio dobrane problemy i doskonaląc tym samym własne zdolności twórcze w dziedzinie intelektualnej.Są to głównie problemy,których rozwiązywanie wymaga myślenia konwergencyjnego.W koncepcji kształcenia wielostronnego duży nacisk kładzie się również na aktywność emocjonalną,która opiera się na przeżywaniu wartości oraz ich wytwarzaniu.Dotyczy ona tej strony procesu edukacji,która jest notorycznie zaniedbywana.Chodzi tu o czynnik doniosły w działaniu wychowawczym: o radość,którą wychowanek może czerpać z przeżywania dostępnych mu wartości poznawczych,moralnych i estetycznych.Ale te przeżycia i ich efekty w postaci własnych systemów wartości stają się jeszcze cenniejsze,gdy sam zaczyna tworzyć nowe dzieła - nowe wartości w szczególnie mu bliskich dziedzinach.Trzecim warunkiem wielostronności jest respektowanie aktywności praktycznej wychowanków.Ma ona również swoje dwie strony.Opiera się mianowicie na pozawaniu wiedzy o rzeczywistości (realnej i wirtualnej),z którą ktoś ma do czynienia.Wiedza staję się tu bezpośrednio użyteczna w twórczości technicznej,opartej na rozwiązywaniu problemów typu "wynaleźć", i w procesach pracy produkcyjnej.Wiedza o rzeczywistości i znajomość wzorów przekształcania rzeczywistości to czynniki przyspasabiające młodzież do samodzielnego rozwiązania problemów technicznych,inaczej mówiąc,do działania dywergencyjnego w dziedzinie techniki,ekonomiki i zakresie produkcji.Te trzy kategorie aktywności wychowanków szkoły,każda z jej stroną bardziej pasywną i bardziej twórczą,tworzą harmonijnącałość apelującą - po wypełnieniu jej wartościową pod względem wychowawczym treścią - do całej osobowości wychowanków.Pewnym uzupełnieniem byłoby jeszcze respektowanie wielostronności w sferze organizacji procesu kształcenia,to jest udział w tym procesie pracy indywidualnej i zbiorowej oraz różnych form pracy grupowej.Wszystkie te odmiany aktywności mają służyć poznawaniu rzeczywistości i twórczemu oddziaływaniu na nią.Cykl dydaktyczny obejmuje tu więc: praktykę - teorię - praktykę.Taka koncepcja kształcenia wielostronnego przeciwstawia się zarówno sensualizmowi dydaktycznemu,w którym zasada poglądowości stała się alfą i omegą wszelkiego nauczania,jak i jednostronnemu abstrakcjonizmowi,opartemu wyłącznie na wiedzy książkowej,cz wreszcie instrumentalizmowi dydaktycznemu,w którym dominuje jednostronny kult praktyki,pojmowanej pragmatycznie.
W rezultacie kształcenia i samokształcenia człowiek osiąga wykształcenie,które też może być ogólne lub zawodowe.
W niektórych krajach występuje dualizm kształcenia,polega on na istnieniu dwu dróg kształcenia szkolnego: jednej - prowadzącej do ukończenia studiów wyższych - dla dzieci z wartw i klas uprzywilejowanych,drugiej - ograniczającej możliwości kształcenia do szkoły elementarnej lub niepełnej średnie j- dla dzieci z warstw upośledzonych.




Bibliografia:

Wincenty Okoń, "Nowy słownik pedagogiczny", Wydawnictwo Akademickie "Żak", Warszawa 2004