Dydaktyka ( wykłady i ćwiczenia)

Aparatura terminologiczna dydaktyki
4 komponenty uczenia się: charakter, przedmiot, drogi, efekt
Przedmiot:
-kto? Sam nauczyciel
-co? Wykłady, konsultacje
-czas? Cały czas po skończeniu studiów
Nauczanie- planowa i systematyczna praca z uczniami, która ma na celu zdobywanie nowych doświadczeń, wiedzy
Kształcenie= wiedza + nauczanie
Proces uczenia-nauczania = proces kształcenia
Kształcenie jest instytucjonalne
Warianty uczenia się:
A)w zależności od szczebla edukacji:
-kształcenie przedszkolne
-szkolne, wyższe, dorosłych (ustawiczne, przez całe życie)
B)ze względu na treści:
-humanistyczne
-techniczne
-medyczne
-muzyczne
-plastyczne
-ekonomiczne
C)ze względu na jego miejsce:
-stacjonarne (dzienne, wieczorowe)
-korespondencyjne (zaoczne)
Drogi poznawania dydaktyki:
-literatura
-konsultacje
-pytania
-kontakt z grupą
Efekt: wiedza, umiejętności, wpis w indeksie
4 rodzaje uczenia się według Okonia:
-przyswajanie
-odkrywanie
-przeżywanie
-działanie
Nauczanie- systematyczna praca nauczyciela z uczniami, polegająca na wywołaniu i utrwaleniu zmian w ich wiedzy, dyspozycjach, postępowaniu i całej osobowości pod wpływem uczenia się i opanowania wiedzy, przezywanie radości z własnej działalności praktycznej
Nauczanie- organizowanie uczenia się i kierowanie uczeniem się uczniów
Kształcenie- ogół czynności umożliwiających ludziom poznanie przyrody, społeczeństwa, kultury a zarazem uczestnictwo w ich przekształcaniu, jak również osiągniecie możliwie wszechstronnego rozwoju sprawności fizycznej, umysłowej, zdolności, zainteresowań, przekonań, postaw oraz zdobycie pożądanych kwalifikacji zawodowych
Aby zaistniało kształcenie musi być uczenie się i nauczanie.
Proces kształcenia = proces nauczania + uczenia się
Efektem kształcenia jest wykształcenie.
Kształcenie:
-ogólne- wiedza ogólna, kanon podstaw
-zawodowe- związane z zawodem, wyrobienie konkretnych czynności i kompetencji
Dokształcanie- uzupełnianie niezbędnych kwalifikacji na zajmowanym stanowisku np. dokształcanie nauczycieli
Doskonalenie- rozwijanie i rozszerzanie nabytych kwalifikacji
Kształcenie ze względu na stopień organizacji:
-kierowanie bezpośrednio (przez nauczyciela)
-pośrednio- przez podręczniki, skrypty, film, internet, audycje radiowe)
Samokształcenie- nabywanie wykształcenia, tok działalności własnej, warunki i środki ustala sam podmiot (najczęściej nauka języków obcych)
Techniki samokształcenia:
-czytanie i studiowanie literatury
-słuchanie i dyskutowanie
-czerpanie wiedzy z różnych źródeł
-pisemne opracowanie zagadnień
-uczestnictwo w życiu kulturalnym
Samouctwo- zdobywanie wiedzy w zakresie podstawowym
Cele i zadania samokształcenia:
-stałe dążenie do rozwijania, doskonalenia i wzbogacania osobowości
-należyte przygotowanie do zawodu, do wykonywania pracy, obowiązków zawodowych, podnoszenie swych kwalifikacji
-aktywny udział w dorobku kultury narodowej
-kierowanie rozwojem własnej indywidualności (stawianie przed sobą jakiś celów i osiągnięć)
2 komponenty samokształcenia: kształcenie i samodzielność.
Uczenie się zawiera się w nauczaniu. Uczyć się możemy zawsze i wszędzie. Spontaniczne kształcenie zawsze jest instytucjonalne, świadome.
Cele kształcenia
Cele kształcenia według Okonia- coś, do czego dążymy w procesie kształcenia, świadomie i założone efekty, które chcemy osiągnąć w procesie kształcenia
Cel dydaktyczny według Arendsa- komunikaty wyrażające zamiary nauczyciela, jak powinni zmieniać się uczniowie; są to niby "mapy drogowe" pomagają nauczycielowi i jego uczniom zorientować się, dokąd zmierzają, w którym momencie znaleźli się w danym miejscu.
Konstytutywne cechy celu: twórczy, realny, osiągalny, wykonalny, konkretny, dostrzegalny, logiczny, rzeczowy, precyzyjny
Funkcje celu:
-organizacyjna- całe nasze działanie
-koordynacyjna- punkt odniesienia
-ukierunkowująca- nasze działania, dążenia
-zapewniająca trwałe wartości
-motywująca, regulacyjna
Hierarchia celów:
-rozwój osobowości
-kształtowanie postaw, wartości, światopoglądu
-przygotowanie do samorozwoju
-wiadomości
-wiedza encyklopedyczna
Rodzaje celów ze względu na stopień konkretyzacji:
-ogólne- wyraźnie adresowane do nauczyciela, zamysł nauczyciela, jego strategia działania, zakładają, co nauczyciel chce osiągnąć, cele te ukierunkowują to, co przez planowaną lekcję, będzie przez uczniów doskonalone, rozwijane, kształtowane, poznawane, ćwiczone, zdobywane, przeżywane
-szczegółowe (operacyjne) wyraźnie adresowane do ucznia, bardziej sprecyzowane, węższe, skonkretyzowane, opisują konkretne zachowania ucznia, stanowią opis wyników, które mają być uzyskane
Cele według Okonia:
-rzeczowe- udział w przekształcaniu świata, udział w rzeczywistości
-podmiotowe- poznanie samego siebie, własnych zainteresowań, braków
Podział na cele/Cechy osobowości:
-poznawcze- odnoszą się do procesów poznawczych, myślenia, spostrzegania, analizy
-emocjonalne- uczenie się przez przeżywanie, charakteryzowanie
-psychomotoryczne- związane z ruchem, przemieszczaniem, wykonywanie czynności
Rodzaje celów według Okonia:
-potencjalne- istnieją jeszcze w zamyśle nauczyciela
-aktualne- takie, które się da zrealizować
Właściwości celów operacyjnych (szczegółowych):
-obserwowalny- konkretny opis zachowania ucznia (dostrzegalny), używać czasowników akcji
-nieobserwowalny: wiedzieć, znać, potrafić, umieć, uczyć się, znać, poznać
4 cechy celów operacyjnych według Gallowaya:
-cele są formułowane z punktu widzenia ucznia
-cele stanowią opis konkretnych zachowań
-cele mogą zawierać warunki ograniczające np. czas, miejsce, środki dydaktyczne
-cele mogą reprezentować różne typy zachowań ucznia: poznawcze, emocjonalne, psychomotoryczne
Operacjonalizacja- sprowadzenie celów ogólnych do zbioru celów szczegółowych (zamiana)
3 ważne procesy operacjonalizacji:
-skonkretyzowanie
-sprecyzowanie
-uszczegółowienie
Taksonomia- hierarchiczne ujęcie celów kształcenia, hierarchiczność taksonomii polega na tym, że wyższe kategorie mieszczą w sobie kategorie niższe, a więc osiąganie celu wyższego mówi nam, że cel niższy został osiągnięty, są to narzędzia operacjonalizacji celu, hierarchiczna klasyfikacja celów dydaktycznych
Taksonomia według Blooma:
-wiedza
-zrozumienie
-zastosowanie
-analiza (pytanie: dlaczego?)
-synteza (rozwiązanie problemu)
-ocena (formułowanie sądu na jakiś temat)
Dokumenty określające treści kształcenia
A)Plan nauczania- dla danej szkoły obejmuje zakres przedmiotów, liczbę godzin określoną dla danego przedmiotu, w poszczególnych klasach, ich rozkład na poszczególnych latach nauki (rejestr organizowanych przedmiotów)
B)program nauczania- musi zawierać podstawy programowe, określa, w jakiej kolejności uczeń będzie sobie przyswajał materiał programowy
Jak ocenić dokument programowy, czyli jakie kryteria powinien spełniać program, aby był dopuszczony do użytku szkolnego?
-zgodność z podstawami programowymi
-poprawność konstrukcyjna programu (zawiera wszystkie części składowe jak: szczegółowe cele kształcenia, materiał nauczania, procedury osiągania celów, opis założonych osiągnięć ucznia i propozycje metod, ich pomiary)
-poprawność dydaktyczna (materiał przystępny dla ucznia)
-zgodność merytoryczna (nie zawiera sprzecznych informacji, błędów)
-wartościowy z punktu widzenia dyrektora
Program powinien składać się z 3 części:
-uwagi wstępne
-materiał nauczania
-uwagi o realizacji programu (poprawność merytoryczna programu- nie zawiera błędów; poprawność dydaktyczna programu- materiał przystępny dla uczniów, wiedza podana w sposób jasny i klarowny, odpowiedni dla danej grupy wiekowej, odpowiedni język i styl tekstu, materiał powinien być uszeregowany zgodnie z zasadą stopniowania trudności, powinien uwzględniać zainteresowania uczniów, powinien wskazywać na zróżnicowane metody, formy pracy)
Program można napisać samemu, ale musi zatwierdzić go dyrektor i MEN.
D)podstawy programowe- z nich wynika program, minimum, które musi być zrealizowane w określonym czasie, kanon podstawowych umiejętności, wiadomości, które każdy uczeń powinien zdobyć i które stanowią podstawę do opracowania programu; w programie nauczania musi zawierać się podstawa programowa
D)funkcje podręcznika
Funkcje podręcznika według Kupisiewicza: informacyjna, ćwiczeniowa, motywacyjna
Funkcje podręcznika według Okonia:
-informacyjna
-badawcza- podsumowanie na koniec
-praktyczna- ćwiczenia, zadania, pytania na myślenie
-samokształceniowa
Forma, styl, język podręcznika: język odpowiedni do wieku ucznia, forma, czyli grafiki, treści ilustracji musi być adekwatna do treści, wytłuszczone ważne rzeczy, podsumowania, pytania, zadania, autokontrola
Co powinien zawierać program według MEN?
-szczegółowe cele kształcenia
-materiał nauczania związany z celami kształcenia
-procedury osiągania celów
-opis założonych osiągnięć ucznia i propozycje metod ich pomiarów
-program powinien jasno i wyraźnie informować o tym:, jakiego przedmiotu lub, jakiego bloku przedmiotów dotyczy, dla jakiego etapu nauczania i dla jakiej liczby godzin został przygotowany, powinien wyraźnie charakteryzować uczniów tzn. ich cechy, możliwości umysłowe, zainteresowania, powinien też jasno wskazywać, jakie jest niezbędne przygotowanie nauczycieli oraz wyposażenie szkoły w środki dydaktyczne
Podręcznik- jeden z podstawowych środków, wykorzystywanych w procesie nauczania zarówno w toku "żywego" nauczania, jak i przede wszystkim poza nim
Lekcja- główny element systemu klasowo- lekcyjnego w dydaktyce, nazywana jest formą organizacyjną. Istnieją 4 strategie kształcenia Okonia, więc 4 typy lekcji:
I strategia przyswajania wiedzy gotowej (lekcja podająca)
II strategia problemowa- samodzielne dochodzenie uczniów do wiedzy, rozwiązywanie problemów
III strategia oddziaływania na rzeczywistości: praktyka, ćwiczenia, zadania (ekspozycyjna)
IV strategia oddziaływania na ucznia, na jego postawy, system wartości np. muzyka, plastyka, sztuka
Budowa lekcji:
I część główna
II część podstawowa
III czynności końcowe
Funkcje lekcji:
-zaznajamia ucznia z nowym materiałem
-utrwala poznany materiał
-sprawdzenie wiadomości i umiejętności
Formy organizacyjne- wskazują jak organizować pracę z uczniami, stosownie do tego, kto, gdzie i kiedy, w jakim celu ma być podmiotem kształcenia (są zdeterminowane przez cele, treści, itd.)
Podstawy podziału form organizacyjnych stanowią następujące kryteria:
-liczba uczniów (kształcenie indywidualne, grupowe, czyli zespołowe i zbiorowe)
-miejsce uczenia się (zajęcia szkolne i pozaszkolne np. świetlica, lekcje; pozaszkolne: wycieczki, praca domowa, zajęcia w placówkach kulturalno- oświatowych)
-czas trwania zajęć: zajęcia lekcyjne (w czasie lekcji) i poza lekcyjne (nie w czasie lekcji, ale na terenie szkoły, np. zajęcia dodatkowe)

Modele kształcenia na przestrzeni wieków:
-eksponowana rola nauczyciela (guru), encyklopedyzm;
-Dewey- najważniejszy uczeń, nauczyciel to obserwator, zbyt pełen luz;
-uczeń = nauczyciel;
W nowoczesnym systemie kształcenia czynności nauczyciela i uczniów tworzą zintegrowaną całość- przy zachowaniu kierowniczej roli nauczyciela oraz aktywnego i samodzielnego udziału uczniów. Okoń zaobserwował wspólne elementy procesu kształcenia.
Cechy nowoczesnego modelu kształcenia według Kupisiewicza:
-jedność uczenia się i nauczania;
-jedność oddziaływań dydaktycznych i wychowawczych;
-wszechstronność- łączenie tego, co się dzieje w szkole z życiem;
-możliwość obejmowania działalnością dydaktyczno- wychowawczą o różnym tempie pracy, zasobie wiedzy, stopniu zaawansowania w przedmiocie, stopniu uzdolnienia, albo trudności z nauką;
-elastyczność metodyczna i organizacyjna;

OGNIWA:
Okoń jest twórcą teorii 7 ogniw (elementów wspólnych) procesu kształcenia- łańcuch tych ogniw jest rozerwalny:
Elastyczność teorii ogniw polega na tym, że nie wszystkie ogniwa muszą pojawiać się na każdej lekcji, czasem korzystne jest pominięcie któregoś z ogniw, (ale nie jest dobre, gdy pomijamy 2 lub 3 ogniwa); nie musi być przestrzegana kolejność pojawiania się ogniw na lekcji; niektóre ogniwa mogą występować jednocześnie- mogą wchodzić ze sobą w jakieś związki; teoria ta nie jest schematem pracy, lecz propozycją, z której nauczyciel może skorzystać w dowolny sposób;
Ogniwa procesu kształcenia są to wyodrębnione przez Okonia momenty wspólne dla wszelkiego kształcenia, zostały one wyodrębnione na podstawie informacji wielu działań szkolnych np. matematyki, fizyki, biologii, wywnioskowano, że najważniejsze momenty to 7 ogniw procesu dydaktycznego


I. Uświadamianie sobie przez uczniów celów i zadań dydaktycznych.
Istota:
-sprowadza się do wytworzenia u uczniów pozytywnej motywacji sprzyjającej uczeniu się, a niekiedy warunkujące jego efekty końcowe;
-w tym celu nauczyciel opierając się uprzednio na planie lub konspekcie lekcji zaznajamia uczniów z zadaniami danej lekcji lub jednostki metodycznej, jej zamierzonym efektom końcowym lub planom;
-przygotowanie jest ogniwem wstępnym, którego jednak nie należy lekceważyć gdyż uwarunkowuje ono odpowiednie myślenie i kształtuje wolę uczniów uświadamiając im, czego i po co mają się uczyć;
-uświadomienie sobie przez uczniów, pracujących pod kierunkiem nauczyciela, określonej trudności o charakterze teoretycznym lub praktycznym, jest punktem wyjścia do samodzielnego sformułowania przez nich problemu, który mają rozwiązać przede wszystkim na drodze poznania bezpośredniego;
-ogniwo to inicjuje poszukujący tok pracy dydaktycznej na lekcji, ma ono istotne znaczenie dla ukształtowania pozytywnych motywów uczenia się i dla wyznaczenia głównych kierunków dalszej nauki.
Istotą jest stworzenie ładu wewnętrznego i zewnętrznego.

Ład wewnętrzny- działanie nauczyciela, które zmierza do stawiania przez uczniów określonych zadań, jest to uświadamianie uczniom, czego i po co mają się uczyć; wytworzenie u ucznia wewnętrznej perspektywy, która nadaje jego wysiłkom wartość- wzbudzenie motywacji.
Ład zewnętrzny- działanie nauczyciela zmierzające do zapewnienia spokojnego przebiegu lekcji, wiążemy z dyscypliną, sposobami rozpoczynania i kończenia lekcji, jeśli nie będzie ładu, to koncentracja uczniów będzie zaburzona.
Jak stworzyć dobrą atmosferę na lekcji:
-wprowadzaj reguły i procedury;
-przedstawiaj zasady w formie pozytywnej;
-twórz zasady obowiązujące przy zmianach aktywności;
-podkreślaj znaczenie zasad;
-egzekwuj ich zachowanie;
-czujność nauczyciela;
-odpowiednie tempo i rytm pracy na lekcji;
-płynność przebiegu lekcji;
-podzielność uwagi nauczyciela;
-trafne interpretowanie werbalnych i niewerbalnych zachowań ucznia;
-liczne strategie i techniki, które sprawdzają, że uczniowie są czujni i śledzą tok lekcji;
Błędy nauczycieli:
-pomijanie uświadamiania celów na lekcji;
-wytyczanie zbyt trudnych lub łatwych celów;
-ograniczanie się do podawania tematu bez wytyczania celów szczegółowych (potrzebna jest precyzja określenia celu lekcji);
-nieokazywanie przydatności materiału np. w życiu;
Trudności uczniów:
-nieuświadomienie celów lekcji;
-stosunek rodziny do szkoły (aspiracje rodziców);
-wpływ starszego rodzeństwa;
-postawa ucznia w sytuacji, gdzie stwierdza się, że sam musi, powinien się tego nauczyć, aby zobaczył cel, korzyści płynące z nauki;
-nie ma motywacji, nie rozumie tematu;
-jest chaos, nie ma porządku w umyśle ucznia;

II. Poznawanie nowych faktów
Proces poznawania powinien opierać się na czynnościach teoretycznych i praktycznych, dostosowanych do wieku i zdolności uczniów, umożliwiających przyswojenie uczniom określonych wiadomości, nawyków i umiejętności
Spostrzeganie- polega na tym, ze patrząc na różne przedmioty, uczeń zauważa, co się mu „rzuca w oczy”;
Obserwacja- tym się różni od spostrzegania, że pozwala dochodzić do sądów spostrzeżeniowych, mających dać odpowiedź na postawione pytanie; obserwacje poprzedza się zwykle przygotowaniem przed lekcją wszystkich pomocy naukowych, potrzebnych do zajęć laboratoryjnych lub pokazu;
Sposoby poznania:
A) Empiryczne:
-poznanie bezpośrednie (obserwacja, spostrzeganie, eksperyment);
-poznanie pośrednie (schematy, mapy, strategie, obrazy, modele);
B) Werbalne:
-słowo mówione (opis, opowiadanie, pogadanka, wykład, dyskusja);
-słowo drukowane (opis, opowiadanie, praca z tekstem);
Błędy nauczycieli:
-ponaglanie uczniów do wypowiedzi, a zwłaszcza do formułowania wniosków i uogólnień;
-wypowiadanie przez nauczyciela odpowiedzi za uczniów, samodzielne formułowanie wniosków z obserwacji („niecierpliwi nauczyciele”)
-zły dobór przedmiotów do obserwacji, warunków, w jakich przebiega kierowanie obserwacją;
Trudności uczniów:
-trudności w skupieniu uwagi na cechach najważniejszych;
-trudności związane ze słabym wzrokiem;
-trudności związane z trójwymiarowością;
-trudności w użyciu słów we właściwym znaczeniu;
-trudności w zrozumieniu i przyswajaniu treści nie związanych z życiem;
-trudności z wyciąganiem wniosków;
-trudności z uchwyceniem wszystkich elementów;
-brak zainteresowania;

III. Nabywanie pojęć
Proces nabywania pojęć przez uczniów ma charakter złożony. Proces formowania się pojęcia w świadomości ucznia polega on na „odkrywaniu” cech, czyli na abstrahowaniu.
Pojęcia- podstawowa jednostka organizacyjna myślenia, porozumiewania się ludzi, to wytwory poznawania otaczającej rzeczywistości; pojęcia mają cechy, które je opisują i umożliwiają zdefiniowanie; na odróżnienie danego pojęcia od innych pozwalają jego cechy istoty;
Sposoby realizacji(etapy kształtowania pojęć ogólnych):
-kojarzenie nazw z odpowiednimi przedmiotami;
-tworzenie przedpojęć na podstawie znajomości zewnętrznych cech rzeczy i zdarzeń;
-nabywanie pojęć naukowych;
Metody nauczania pojęć według Arendsa: Arends mówi o cechach istotnych i nieistotnych, w definicji mówi, aby uczyć pojęć z podziałem na przykłady i nieprzykłady:
-dedukcyjna- od ogółu do szczegółu (od reguły do przykładu)- nauczanie bezpośrednie;
-indukcyjna- od szczegółu do ogółu (od przykładu do reguły);
Błędy nauczycieli:
-nieuwzględnianie wszystkich etapów;
-podawanie uczniom gotowych definicji niepołączonych z analizą;
-niewłaściwa realizacja poszczególnych etapów kształtowania pojęć;
-zestawienie przedmiotów nieporównywalnych;
-wprowadzenie zbyt wielu pojęć naraz;
-uogólnienie cech przedmiotów na podstawie zbyt małej liczby przykładów, zły dobór przykładów;
-egzekwowanie od uczniów definicji, pojęć bez sprawdzenia rozumienia ich treści;
-nauczyciele nie starają się wdrażać uczniów do posługiwania się pojęciami w sytuacjach nowych;
Trudności uczniów:
-błędy we wnioskowaniu;
-zbyt duża liczba pojęć;
-podawanie gotowych pojęć, a nie ich kształtowanie;

IV. Utrwalanie wiadomości uczniów (utrwalanie, systematyzowanie wiedzy, poznawanie prawidłowości)
Warunki skutecznego utrwalania wiadomości:
-nastawienie uczniów na trwałe zapamiętywanie;
-pełne zrozumienie przez uczniów utrwalonego materiału;
-stosowanie odpowiedniej techniki uczenia się;
Sposoby utrwalania wiadomości (Poplucz):
-bierne- powtarzanie, przypominanie, uczenie się na pamięć ze zrozumieniem;
-aktywne (czynne) systematyzowanie i klasyfikowanie wiadomości, kształtowanie umiejętności i nawyków w postaci ćwiczeń, praca samodzielna;
Jak powtarzać?
-kolejność powtarzania: tuż po wprowadzeniu nowego materiału- należy powtarzać go w takiej kolejności, w jakiej był podany, najważniejszy i najtrudniejszy materiał; na lekcjach powtórzeniowych, aby tworzyć systematyczną wiedzę, na koniec lekcji;
Sposoby powtarzania:
-pogadanka- tradycyjne odpytywanie;
-praca z książką, czasopismem (przygotowanie samodzielnych prac);
-uczenie się na pamięć;
-odpytywanie kilku uczniów na raz i konfrontowanie odpowiedzi tychże uczniów;
-w urozmaicony sposób- następuje nowe uporządkowanie danego materiału;
Błędy nauczycieli:
-pamięciowe utrwalanie wiadomości (bez zrozumienia);
-brak nastawienia uczniów na trwałe zapamiętywanie;
-brak systematycznej kontroli wyników nauczania;
-utrwalanie błędnych skojarzeń;
-utrwalanie materiału niezrozumiałego dla uczniów;
-pomijanie w procesie utrwalania najważniejszych faktów, uogólnień;
-utrwalanie wiadomości, gdy uczeń nie pamięta już przerobionego materiału;
-stosowanie jednego sposobu utrwalania;
Trudności uczniów:
-w utrwalaniu wiadomości;
-z zapamiętywaniem nazw, dat, wzorów;
-z zapamiętywaniem informacji niezwiązanych z zainteresowaniami uczniów;
-z zapamiętywaniem w niewłaściwych warunkach nowych wiadomości;
-mieszanie pojęć podobnych, wprowadzonych w krótkim czasie;

V. Przechodzenie od teorii do praktyki
Umiejętność- sprawność w posługiwaniu się właściwymi regułami przy wykorzystaniu jakichś zadań; pod wpływem systematycznego powtarzania, czyli ćwiczenia, umiejętności może stopniowo przekształcić się w nawyk;
Nawyk- działanie wykonywane z coraz mniejszym wysiłkiem, przy zmniejszonym udziale świadomości; pod wpływem systematycznego powtarzania, czyli ćwiczenia, umiejętności może stopniowo przekształcić się w przyzwyczajenie;
Etapy procesu kształcenia umiejętności u nawyków:
-uświadomienie uczniom nazwy i znaczenia danej umiejętności;
-sformułowanie na podstawie przypomnianych wiadomości jednej lub kilku reguł działania;
-pokazanie przez nauczyciela wzorów danej czynności;
-pierwsze czynności uczniów wykonywane przy stałej kontroli nauczyciela;
-systematyczne i samodzielne ćwiczenia w posługiwaniu się przyswojoną umiejętnością;
Błędy nauczycieli:
-pomijanie na lekcji jednego lub nawet kilku etapów procesu kształcenia umiejętności i nawyków;
-niewłaściwa pod względem dydaktycznym realizacja poszczególnych etapów;
-całkowite zrezygnowanie z kształtowania umiejętności i nawyków;
-jednorazowe pokazywanie danej czynności;
-brak kontroli nad pierwszymi samodzielnymi czynnościami uczniów;
-nieodpowiednie rozłożenie ćwiczeń w czasie oraz zadawanie zbyt trudnych ćwiczeń do domu w stosunku do realizowanych na lekcji;
-zbyt szybkie tempo prowadzenia ćwiczeń;
-nauczyciele tylko powtarzają i pomijają część ćwiczeń;
-ćwiczenia niedostosowane do wieku, zręczności i umiejętności uczniów;
Trudności uczniów:
-brak motywacji, znudzenie, zniechęcenie;
-złe wyjaśnienie przydatności czynności;
-nie dostosowanie wykonywanych czynności do tempa uczniów;
-niewłaściwy, niezrozumiały sposób wyjaśniania;
-zaległości z poprzedniego materiału;
-zbyt złożone umiejętności;
-brak dobrego wprowadzenia do samodzielnej pracy;

VI. Wykonywanie zadań dydaktyczno- wytwórczych
Łączenie teorii z praktyką oznacza wiązanie poznania bezpośredniego (praktyka) z poznaniem pośrednim (teoria), oraz łączenia zdobywanych wiadomości i posługiwanie się nimi w działaniu.
Teoria i praktyka- podstawowe pojęcia tego ogniwa;
Teoria- zespół twierdzeń dotyczących danej dziedziny rzeczywistości, znajomość praw i zasad;
Praktyka- jest najlepszym sprawdzianem wiedzy, jednocześnie dzięki praktyce wiadomości uczniów mogą stać się głębsze i pełniejsze. Praktyka pobudza ucznia do aktywności myślowej, sprzyja rozwojowi jego samodzielności
Łączenie teorii z praktyką:
-P→T→P (funkcja poznawcza);
-T→P→T (funkcja weryfikacyjna);
-T→P (funkcja przekształcająca);
Błędy nauczycieli:
-odrywanie teorii od praktyki;
-nauczyciel sam wykonuje ćwiczenia;
-złe przygotowanie nauczyciela do lekcji;
Trudności uczniów:
-trudności w wykorzystaniu dawniej przyswojonych wiadomości przy opracowaniu nowego materiału, (kiedy wiadomości z zakresu jednego przedmiotu nauczania trzeba zastosować w innym);
-trudności przy rozwiązywaniu zadań tekstowych;
-trudności w znalezieniu związku między wielkością daną a szukana;
-trudności z zastosowaniem pojęć;

VII. Kontrola i ocena wyników nauczania (sprawdzanie osiągnięć):
Kontrola- sprawdzenie osiągnięć uczniów, czy i na ile opanowali oni materiał programowy; jakie pojęcia, reguły i umiejętności opanowali;
Ocena- jest nieodłącznym elementem pracy dydaktycznej, w toku którego kontrolujemy stan wiadomości i umiejętności ucznia. Może wystąpić w stopniu (cyfra) lub słownie (pochwała, ocena opisowa), a także w formie graficznej (buźki, kwiatki, serduszka); osąd, opis stopnia opanowania treści;
Ocenianie- czynność nauczyciela wg przyjętych kryteriów, oparte na systematycznej kontroli pracy uczniów;
Zarzuty wobec stopni (wg B. Niemierki):
A) Stopnie nie mają głębszego sensu:
-ocenianie przebiega inaczej w różnych szkołach i u różnych nauczycieli;
-pojedynczy symbol nie może dokładnie przedstawić złożonych osiągnięć pedagogicznych;
-nauczyciele często oceniają przypadkowo i niedbale;
-stopnie są stosowane jako kary lub środki dyscyplinujące, a nie jak właściwe miary osiągnięć;
B) stopnie są pedagogicznie błahe:
-są tylko symbolami;
-najważniejsze wyniki są nieuchwytne, nie można ich, więc ani wycenić, ani ustopniować;
-ocena nauczyciela jest mniej ważna dla ucznia niż własna samoocena;
-stopnie nie pozwalają poprawnie przewidzieć późniejszych osiągnięć;
C) stopnie są niepotrzebne:
-nieskutecznie motywują do rzeczywistych osiągnięć w kształceniu;
-gdy uczniowie opanują wszystko, co powinni, nic nie pozostaje do różnicowania za pomocą stopni;
-przetrwały głównie dlatego, że nauczyciele tkwią w tradycyjnych sposobach działania;
D) stopnie są szkodliwe:
-niskie stopnie mogą zniechęcać mniej zdolnych uczniów do wysiłku;
-stopnie powodują, że dla niektórych uczniów porażka jest nieunikniona;
-niektórzy rodzice stosują kary wobec uczniów za niskie stopnie i nieodpowiednie nagrody za wysokie stopnie;
-są uniwersalnym wzorem dla wszystkich uczniów mimo różnic indywidualnych między nimi;
-podkreślają wspólność celów wszystkich uczniów, a zniechęcają do indywidualnych celów uczenia się;
-nagradzają konformizm i karzą za twórczość;
-zachęcają do rywalizacji, a nie do współpracy;
-naleganie na wysokie stopnie prowadzi niektórych uczniów do oszustw;
Rodzaje kontroli:
-diagnostyczne (sprawdzenie);
-prognostyczna;
-wychowawcza (wdrażanie do samodzielności i samooceny);
-motywująca;
-dydaktyczna (czy materiał został opanowany przez uczniów);
Metody kontroli:
-ustna;
-pisemna (kartkówki, klasówki, wypracowania, testy);
-działania praktyczne i ćwiczenia;
-praca z książką;
Błędy nauczycieli:
-subiektywizm w ocenie;
-wieloaspektowość ocen (stopni);
-brak systematycznej kontroli i oceny;
-brak jawności ocen i ich uzasadnienia;
-niewłaściwa atmosfera w czasie kontroli;
-niewłaściwe metody kontroli;
-nieocenianie lub przecenianie kontroli;
-ocenianie ucznia na podstawie jego ogólnego zachowania się na lekcji;
Trudności uczniów:
-brak samokontroli ze strony ucznia;
-kontrola mechaniczna, której celu i sensu uczeń nie rozumie, wywiera na niego szkodliwy wpływ;
-nieumiejętność skupienia uwagi podczas kontroli;
-nieumiejętność wypowiadania własnych opinii;



METODA KSZTAŁCENIA- wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności nauczycieli i uczniów, realizujących świadomie, w celu złożonych zmian w osobowości uczniów; systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający osiąganie celów; metody odpowiadają na pytanie „jak nauczać?”
Metody kształcenia zależą od:
-ucznia (wieku, zdolności, stanu wiedzy początkowej, zainteresowań, systemu reprezentacyjnego);
-od nauczyciela (wiedza, osobowość, charakter, temperament, zainteresowania, znajomość metod kształcenia, kultura pedagogiczna);
-od celów;
-od treści i charakterystycznych właściwości przedmiotu;
-od form organizacyjnych;
-od środków dydaktycznych;
Podział metod:
-oglądowe (oparte na obserwacji);
-słowne (werbalne);
-oparte na naśladownictwie (stosowane kiedyś);
Klasyfikacja metod kształcenia według Kupisiewicza:
-słowne (praktyczne, metody laboratoryjne, metody zajęć praktycznych- raczej występują one w szkołach technicznych, zawodowych);
-oglądowe (pokaz, pomiar);
-werbalne (opis, opowiadanie, pogadanka);
-gry dydaktyczne;
Metody według Okonia (do rodzajów uczenia się dodał metody):
A) Podająca (asymilacji wiedzy)- wykład, opowiadanie, pogadanka;

B) Waloryzacyjne (metody eksponujące wartości, wpływające na takie składniki osobowości jak uczucia, szczególnie wyższe, przekonania światopoglądowe, postawy, system wartości i charakter):
-impresywne- sprowadzają się do organizowania uczestnictwa dzieci i młodzieży czy dorosłych w odpowiednio eksponowanych wartościach społecznych, moralnych, estetycznych, naukowych; (łac. impressio - wrażenie, odczucie, przeżycie) sprowadzają się do organizowania uczestnictwa dzieci i młodzieży czy dorosłych w odpowiednio eksponowanych wartościach: społeczny moralnych, estetycznych, naukowych. Metoda polega tu na wywoływaniu takich czynności uczniów, jak: zdobywanie informacji o dziele eksponowanym i jego twórcy, pełne skupienia uczestnictwo w toku ekspozycji dzieła, stosowna forma aktywności własnej uczestników, wyrażająca główną ideę dzieła, konfrontacja tej idei z zasadami postępowania uczestników i ewentualne wyprowadzanie wniosków praktycznych, co do ich własnych postaw i własnego postępowania. Tak rozumianą metodę można stosować zarówno wobec utworu literackiego, jak i przedstawienia teatralnego, wartościowego filmu, dzieł sztuki plastycznej, utworów muzycznych czy opisu czynów ludzkich, głównie czynów takich ludzi, którzy swoim charakterem i swoimi osiągnięciami są w stanie wzbudzić zainteresowanie i podziw uczestników. Wartość tych metod zależy przede wszystkim od doboru „dzieła” i od tego, czy udało się wywołać u uczestników głębsze przeżycia, chęć do wymiany myśli i wrażeń z innymi, a w najlepszym razie - chęć zmienienia siebie pod jakimś względem.
-ekspresyjne- polegają na stwarzaniu sytuacji, w których uczestnicy sami wytwarzają bądź odtwarzają dane wartości, wyrażając niejako siebie, a zarazem je odtwarzają (bierze udział coś wykonując); (łac. expressio - wyrażenie). Polegają one na stwarzaniu sytuacji, w których uczestnicy sami wytwarzają bądź odtwarzają dane wartości, wyrażając niejako siebie, a zarazem je przeżywają. Dobrym przykładem może tu być czynny udział uczniów w przedstawieniu szkolnym w roli aktorów, scenografów, reżyserów, organizatorów widowni, a nawet autorów prostszych dzieł scenicznych. Podobnie wartościowe przykłady prac zespołowych bądź indywidualnych to wytworzenie obrazu, rzeźby, filmu krótkometrażowego, zorganizowanie wystawy prac uczniowskich, inscenizacja wydarzeń historycznych czy happening lub psychodrama na zadany temat z dziedziny stosunków międzyludzkich. W tych i innych formach eksponowania wartości łatwiej niż w innych warunkach następuje utożsamianie się uczestników z wartościami zasługującymi na wybór lub odrzucanie wartości na to niezasługujących. Ocena pojawia się tu w atrakcyjnej postaci: jest częścią przeżycia i jej nieuchronną konsekwencją, toteż znacznie łatwiej staje się trwałym elementem systemu wartości niż oceny narzucane przez rodziców czy nauczycieli.

C)Problemowa (samodzielnego dochodzenia do wiedzy)
-mikronauczanie- twórcze uczenie się złożonych czynności praktycznych, omawianie fragmentów lekcji, czegoś, co się wiąże z pedagogiką; metoda twórczego uczenia się złożonych czynności praktycznych, szczególnie spopularyzowana w procesach kształcenia kandydatów na nauczycieli. Stosuje się ja w małych, kilkuosobowych grupach, które najpierw obserwują odpowiednio wybrany fragment lekcji szkolnej, trwający od 5 do 20 minut, a następnie dokonują grupowej analizy i oceny tego fragmentu, aby z kolei jeden z członków grupy mógł przeprowadzić go z nowymi uczniami, już w ulepszonej wersji. Analizę i ocenę ułatwia nagrywanie lekcji za pomocą magnetowidu, co umożliwia eksponowanie jej w całości lub we fragmentach w czasie dyskusji. Przy ponownym przeprowadzeniu lekcji nagrywa się ją ponownie, po czym analizuje się ją i ocenia. W ten sposób metoda ta umożliwia względnie szybkie i precyzyjne opanowanie wybranych czynności nauczycieli.

D)Praktyczne:
-metody realizacji zajęć wyrównawczych;
-metody ćwiczeniowe;

E)Gry dydaktyczne- gra to zabawa prowadzona według ściśle określonych zasad postępowania zwanych najczęściej regułami. Jest to celowo organizowana sytuacja, oparta na opisie faktów i procesów, w której osoby uczące się konkurują ze sobą w ramach określonych reguł gry. W nauczaniu szczególnie przydatne są dwie odmiany gier: gry symulacyjne i gry decyzyjne.
-sytuacyjna- dotyczy zwykłych sytuacji, zachodzących w życiu klasowym np. komuś ukradli długopis i co z tym zrobić, szereg możliwości; metoda sytuacyjna jest nazywana także metodą przypadków- polega na bardzo dokładnym rozpatrzeniu jakiegoś przypadku, jakiejś sytuacji tam skonstruowanej, żeby była typowa dla dużej klasy zdarzeń, uczniom przedstawia się sytuację wymagającą podjęcia decyzji, doprowadza się ich do zaproponowania kilku rozmaitych projektów decyzji i omawia się konsekwencję każdej z nich; metoda ta polega na przeanalizowaniu przed zajęciami opisu sytuacji, a następnie dyskusji nad zawartym w opisie problemem (problemami), i przyjęciu określonego rozwiązania lub podjęciu decyzji. Przez określenie "opis sytuacji" rozumie się tu nie tylko opis, jak ma to miejsce w metodzie przypadków, ale komplet materiałów, wśród których mogą się znaleźć teksty, nagrania magnetowidowe, filmy, zestawienia, protokoły zebrań itp. Materiały te mogą liczyć kilkadziesiąt stron. Stosując tę metodę nie podaje się nowego materiału nauczania, lecz przedstawia słuchaczom sytuację problemową występującą w życiu praktycznym, w taki sposób, aby zdobytą wiedzę i doświadczenie umiał wykorzystać w nowych warunkach lub przy podejmowaniu najbardziej trafnej decyzji. Metoda ta, zbliżona do metody przypadków, polega na wprowadzeniu uczniów w jakąś złożoną sytuację, za której takim lub innym rozwiązaniem przemawiają jakieś racje "za" i "przeciw". Zadaniem uczniów jest zrozumieć tę sytuację oraz podjąć decyzję w sprawie jej rozwiązania, a następnie przewidzieć skutki tej decyzji oraz innych ewentualnych decyzji. Ta złożona sytuacja zwykle dotyczy jakiejś instytucji, niezbędne jest, więc poznanie przez uczniów opisu tej instytucji i zasad jej funkcjonowania. Ze względu na dużą zazwyczaj dokładność i znaczną objętość tych opisów metoda sytuacyjna jest trudna w realizacji. Wymaga przygotowania opisów wraz z załącznikami w postaci tablic, schematów, projektów zmian, co stanowi trudność techniczną. Trudności merytoryczne wiążą się z potrzebą wnikania przez uczniów w sytuacje dla nich nowe, z reguły nienawiązujące do ich doświadczeń, a przy tym wymagające dojrzałego osądu i rzeczowych decyzji, jak również przewidywania ich skutków.
-metoda symulacyjna (symulacja- hipotetyczne przypuszczenie)- gdybanie, interpretowanie czegoś, uczeń może wchodzić w role; w trakcie symulacji (inscenizacji) gracze mają możliwości oddziaływania na model, który w skutek ich działalności podlega zmianom; metoda ta polega na przeanalizowaniu przed zajęciami opisu sytuacji, a następnie dyskusji nad zawartym w opisie problemem (problemami), i przyjęciu określonego rozwiązania lub podjęciu decyzji. Przez określenie "opis sytuacji" rozumie się tu nie tylko opis, jak ma to miejsce w metodzie przypadków, ale komplet materiałów, wśród których mogą się znaleźć teksty, nagrania magnetowidowe, filmy, zestawienia, protokoły zebrań itp. Materiały te mogą liczyć kilkadziesiąt stron. Stosując tę metodę nie podaje się nowego materiału nauczania, lecz przedstawia słuchaczom sytuację problemową występującą w życiu praktycznym, w taki sposób, aby zdobytą wiedzę i doświadczenie umiał wykorzystać w nowych warunkach lub przy podejmowaniu najbardziej trafnej decyzji.
-metoda biograficzna- związana z poznawaniem życiorysu jakiejś osoby, postaci, wyróżniamy takie czynności jak: wybór gry, przygotowanie zestawu pytań, zadań, opracowanie scenariusza gry, omówienie gry;
-burza mózgów- metoda nauczania, polegająca na umożliwieniu uczniom szybkiego zgromadzenia wielu konkurencyjnych lub uzupełniających się hipotez rozwiązania problemu, któremu jest poświęcona dana jednostka metodyczna lub jej fragment. Można zgłaszać wszystkie najbardziej śmiałe lub niedorzeczne pomysły rozwiązania, choćby nietypowe, ryzykowne i nierealne, w obojętnej formie, żeby nawet chwila namysłu nad poprawnością językową nie zmniejszyła pomysłowości. Pomysły te nie mogą być oceniane ani komentowane, a z tytułu ich wypowiedzenia na autorów nie spływają żadne obowiązki ani odpowiedzialność. Cała konstrukcja burzy mózgów jest tak pomyślana, aby przerwać komunikację między fazą produkcji pomysłów a ocenianiem pomysłów. Metoda ta jest opisywana w literaturze pod wieloma nazwami: giełda pomysłów, sesja odroczonego wartościowania, metoda Osborna, konferencja dobrych pomysłów, jarmark pomysłów, sesja odroczonej oceny; każdy rzuca pomysły, rozwiązania danego problemu; tego się nie ocenia (tych pomysłów), nie motywujemy autora, inaczej niż w giełdzie pomysłów; burza mózgów jest to metoda przeznaczona do samodzielnego i szybkiego wymyślania przez uczniów zbioru hipotez, przy wykorzystaniu myślenia intuicyjnego;
PRACA DOMOWA jest jedną z najbardziej rozpowszechnionych dydaktycznych form organizacji procesu kształcenia na wszystkich szczeblach nauczania, szeroko stosowana zarówno w lekcji problemowej jak i lekcji podającej. Polega na obowiązkowym wykonywaniu w domu zajęć, które zleca uczniowi nauczyciela w toku trwającej lekcji. Służy wdrożeniu wychowanków do samokształcenia poprzez samodzielną analizę treści zawartych w podręcznikach i encyklopediach, jak również zrozumienie, utrwalenie i pogłębienie wiedzy, oraz samodzielnością myślenia w posługiwaniu się nią. Nauka domowa tylko wówczas spełnia swoje zadanie, gdy: łączy się ściśle z pracą na lekcji, jest właściwie zadana, nie przekracza możliwości uczniów, jest samodzielnie wykonywana, systematycznie się ją kontroluje i ocenia, po jej wykonaniu uczeń jest poinformowany o błędach, które popełnił. Należy pamiętać, iż nadmiar pracy domowej prowadzi do przeciążenia, co działa niekorzystnie na zdrowie i motywację do nauki.
Praca domowa - integralna część prowadzonego przez szkołę i na terenie szkoły procesu nauczania- uczenia się. Utrwala ona wiedzę ucznia, wdraża ucznia do samodzielności w myśleniu i posługiwaniu się wiedzą, w realizowaniu samodzielnych zadań twórczych.
Organizacja pracy domowej:
Lekcja, stanowiąc najważniejszą formę pracy, wymaga uzupełnienia i wzbogacenia przez inne formy. Jedną z nich jest praca domowa uczniów, tradycyjny składnik systemu szkolnego. Praca domowa stanowi uzupełnienie i ciąg dalszy pracy lekcyjnej, umożliwia pogłębienie i utrwalenie wiedzy ucznia, a przede wszystkim wdrożenie go do samodzielności w myśleniu i posługiwaniu się wiedzą, w realizowaniu samodzielnych zadań twórczych;
Cele pracy domowej:
-opanowanie nowego materiału;
-utrwalenie materiału przyswojonego;
-kształtowanie umiejętności i nawyków;
-rozwijanie samodzielności i twórczości uczniów;
Rodzaje/Treść (tematyka)pracy domowej:
-przygotowanie materiału do nowej lekcji;
-zadania domowe, które mają na celu utrwalenie przyswojonego materiału (pamięciowe opanowanie wierszy lub innych tekstów, praca pisemna);
-prace domowe, mające na celu kształtowanie umiejętności nawyków, przyzwyczajeń;
Funkcje pracy domowej:
-pobudzenie aktywności uczniów;
-zaspokojenie lub pobudzenie zainteresowań;
-wzbudzenie pragnienia wiedzy, chęci uczenia się;
-rozwijanie samodzielności myślenia i działania;
-opanowanie i utrwalenie treści programowych;
-rozwijanie sprawności w uczeniu się;
-kształtowanie nawyków systematycznego, dokładnego i chętnego podejmowania zadań;
-rozwijanie inicjatywy, pomysłowości, zdolności twórczych;
-budzenie pozytywnych emocji, wiary we własne możliwości, pozytywnego stosunku do nauki;
Efektywność nauki domowej jest uwarunkowana:
-stosowaniem wielu rodzajów zadań domowych;
-racjonalnym zadawaniem na lekcji;
-właściwą kontrolą i oceną;
Indywidualizacja pracy ucznia:
-zadania otwarte (wiele możliwości rozwiązań);
-dostosowanie do możliwości uczniów, ich zainteresowań;
-zadawać w sposób zróżnicowany;
-powinna mobilizować do samokontroli, autokorekty;
Jak zadawać pracę domową?
-powiązanie treści pracy domowej z treścią lekcji;
-odpowiedni czas zadawania (końcowy fragment lekcji, po dokładnym przerobieniu nowego materiału);
-nie przeciążać pracą domową;
Kontrola pracy domowej:
Im częstsza i dokładniejsza jest kontrola zadań domowych, tym systematycznej i staranniej dzieci je wykonują. Kontrola pozwala nauczycielowi stwierdzić, czy jego sposób zadawania pracy domowej jest właściwy, czy dzieci są odpowiednio przygotowane do wykonywania tej pracy. Największą wartość kontroli polega na tym, że pozwala w porę usunąć braki w wiadomościach i umiejętnościach uczniów. Jeżeli uczeń bez uzasadnionego powodu nie wykona określonych zadań czy też wykona je niedbale i błędnie, braki te pod wpływem kontroli uzupełnia, prace wykonuje lub poprawia i zdaje z tego sprawę nauczycielowi. W zależności od charakteru pracy domowej kontrola może mieć różny przebieg. W zasadzie przeznaczamy na nią pierwszą część każdej lekcji, niekiedy jednak, gdy praca domowa nie wiąże się z tematem nowej lekcji, kontrolę można przeprowadzić na końcu lekcji. Z kontrolą prac domowych z reguły łączy się ich ocena.

WYCIECZKA- bezpośrednie zaznajamianie uczniów z określonymi przedmiotami, często w ich naturalnym środowisku, zjawiskami i procesami przyrodniczymi, technicznymi, społecznymi i kulturowymi pod kątem widzenia wcześniej ustalonych celów pedagogicznych, wycieczką szkolną nazywamy każde zorganizowane wyjście uczniów poza teren szkoły w celach poznawczych, wychowawczych lub zdrowotno- rekreacyjnych.
Wycieczka powinna być:
-zaplanowana;
-celowa;
-realizująca założone zadanie;
Rodzaje wycieczki:
1) Ze względu na liczbę uczestników:
-indywidualne;
-grupowe;
-zbiorowe;
2) Ze względu na zagadnienia poznawcze:
-historyczne;
-geograficzne;
-biologiczne..;
3) Ze względu na tematykę wycieczek:
-dotycząca dziejów politycznych;
-dotycząca dziejów kultury;
-dotycząca zagadnień społeczno- gospodarczych;
4) Wycieczki kompleksowe (w ramach kilku przedmiotów nauczania);
5) Ze względu na środek lokomocji:
-piesze;
-rowerowe;
-autokarowe;
-pociągiem;
6) Ze względu na miejsce zamieszkania uczestników:
-bliższe;
-dalsze;
7) ze względu na czas trwania wycieczki:
-krótkotrwałe (2-3 godzin)
-długotrwałe (1 dzień i dłużej)
8) ze względu na ich cel:
-rozpoznawcze (np. terenu);
-poznawcze;
-pogłębiające;
-podsumowujące materiał;
-porównawcze;
Fazy wycieczki:
1) Przygotowanie i planowanie (organizacja):
-temat i cel wycieczki;
-ustalenie trasy i terminu;
-ustalenie sposobu dotarcia do celu;
-miejsce pobytu, zakwaterowanie;
-ustalenie obiektów- zabytków;
-rozmowa z rodzicami;
-zebranie funduszy;
-ubezpieczenie dzieci;
-sprawdzenie biura turystycznego, kierowcy;
-apteczka;
-poinformowanie uczniów;
-powrót i czas trwania;
-dodatkowi opiekunowie;
-przygotowanie ewentualnych pytań;
-uwzględnienie zasad, regulaminu wycieczki;
2) realizacja wycieczki:
-realizujemy zadania i cele;
-aby dzieci się nie nudziły (np. zabawy, pomocne przybory);
3) Podsumowanie, analiza:
-czy zamierzone cele zostały zrealizowane
Cele wycieczki:
-dokonanie obserwacji np. zjawisk geograficznych;
-zaznajomienie uczniów z faktami, które mówią o przeszłości bliższej lub dalszej;
-pogłębianie wiedzy;
-podsumowanie materiału;
-porównanie;

LEKCJA
W systemie klasowo-lekcyjnym lekcja to podstawowa, najbardziej znana, powszechnie obowiązująca forma organizacyjna procesu kształcenia (nauczania).
Jedną z form nauczania zbiorowego jest system klasowo-lekcyjny. Charakteryzuje się tym, że:
• pracą uczniów na lekcji kieruje nauczyciel, on też ocenia postępy w nauce oraz decyduje o promowaniu lub nie promowaniu poszczególnych uczniów do następnej klasy;
• uczniowie podzieleni są na grupy 25-30 osobowe i w tych grupach nauczyciel prowadzi zajęcia trwające 45 minut;
• w grupach uczniowie są w zbliżonym wieku, na podobnym poziomie rozwoju intelektualnego;
• treści kształcące ujęte są w przedmiotach;
• każda lekcja poświęcona jest w zasadzie jednemu przedmiotowi z wyjątkiem klas najniższych.
Lekcja wg Półturzyckiego to swoisty akt nauczania i uczenia się, który stanowi jedność całą i zamkniętą, celowo i porządnie zbudowaną, uwieńczoną określonym i pożądanym wynikiem kształcąco-wychowawczym.
Lekcja stanowi integralną całość, która określa temat i czas jego opracowania. To, jaki temat mamy zrealizować, narzucony jest przez program, który nauczyciel może sam skonstruować.
Budowa lekcji wg Półturzyckiego
Każda lekcja trwa 45 minut. Powinna składać się ze stałych elementów – są to tzw. określone części:
• część przygotowawcza – wprowadzenie (powtórzenie)
• część podstawowa (główna) – opracowuje (tu ma nastąpić realizacja celu)
• część końcowa – utrwala nowy materiał lekcyjny
Część podstawowa (główna) jest najważniejsza, najistotniejsza. Tak powinniśmy planować lekcję, aby na tę część poświęcać jak najwięcej czasu.
Taka trójczłonowa struktura lekcji nie jest całkowicie zamknięta, ponieważ w każdej z tych części znajdują się malutkie elementy tzw. sytuacje dydaktyczne.
Każda część składa się z sytuacji dydaktycznych:
• część przygotowawcza składa się z trzech sytuacji dydaktycznych:
o czynności organizacyjne, czyli kontrola obecności, przygotowanie środków (materiałów) dydaktycznych;
o kontrola pracy domowej* polega na ogólnym sprawdzeniu wykonania pracy pisemnej w postaci zadań, ćwiczeń, wypracowań, a następnie przedstawienie konkretnych rezultatów pracy przez jednego z uczniów;
o wprowadzenie do nowego tematu
• część podstawowa (główna) składa się z różnej liczby sytuacji dydaktycznych, w zależności od rodzaju prowadzonej lekcji
• Część końcowa składa się z trzech sytuacji dydaktycznych:
o Powtórzenie i utrwalenie
o Zadanie i omówienie pracy domowej
o Czynności porządkowe
Rodzaje lekcji:
Lekcja problemowa – ma na celu rozwiązanie jakiegoś problemu. Część podstawowa:
• Zetknięcie uczniów z trudnością, jej odczucie i uświadomienie (stworzenie problemu)
• Określenie trudności i sformułowanie problemów, pytań lub zagadnień (rozwiązywanie problemu)
• Ustalenie pomysłu rozwiązania, planu wykonania zadania lub hipotez do sprawdzenia (rozwiązywanie problemu)
• Wykonanie zadania, realizacja pomysłów, weryfikacja hipotez przez dobór i analizę danych, ich interpretację, przemyślenie i ocenę (dawanie i weryfikacja pomysłów)
• Sprawdzanie poprawności rozwiązania
Lekcja podająca – ma na celu zaznajomienie uczniów z nowymi treściami i dbałość o to, aby te treści były zrozumiane i zapamiętane przez uczniów. Część podstawowa to:
• Podanie nowych treści
• Zrozumienie
• opracowanie i zebranie
Lekcja eksponująca – ma za zadanie rozwijać wyobraźnię i przeżycia estetyczne. Część podstawowa:
• ekspozycja utworu np. projekcja filmu, nagranie z płyt, magnetofonowe, magnetowidowe, przezrocza, program komputerowy
• analiza i zrozumienie utworu (rozmowa o utworze) – dyskusja, interpretacja
• podsumowanie naszych rozważań, rezultatów pracy, korekta błędów
• ponowna ekspozycja całości lub fragmentu
Lekcja ćwiczeniowa – ma na celu kształtowanie umiejętności i nawyków. Ćwiczenie polega na opanowaniu określonych czynności, które są powtarzane w celu rozwinięcia odpowiedniej sprawności lub umiejętności. Część podstawowa:
• uświadomienie uczniom zadania i podanie tematu
• wprowadzenie nowego materiału, omówienie zasad i reguł
• pokaz czynności z objaśnieniem
• próbne ćwiczenia uczniów
• korekta i dodatkowe objaśnienia
• ćwiczenia wdrażające
• kontrola i korekta wykonywanych ćwiczeń
Lekcja mieszana – może się składać ze wszystkich rodzajów lekcji. Lekcje te wydają się być najbardziej wartościowe i pozwalają rozwinąć pełny zakres skutecznych metod nauczania i uczenia się.
Rodzaj lekcji to taka jej odmiana, której układ odpowiada ogólnym zasadom systemu dydaktycznego lub określonym przez Okonia strategiom dydaktycznym.
Strategie Okonia:
A – podająca
P – problemowa
E – emocjonalna
O – ćwiczeniowa
Typ lekcji to taka jej odmiana, która wynika z realizacji funkcji dydaktycznych w toku procesu nauczania i uczenia się oraz z organizacji pracy na lekcji, zastosowanych metod czy środków dydaktycznych.
Typy lekcji wynikające z realizacji funkcji:
• lekcje wprowadzające i zaznajamiające uczniów z nowym materiałem
• lekcje utrwalające – utrwalanie wiadomości, umiejętności i nawyków
• lekcja służąca opracowaniu poznanego materiału
• lekcja powtórzeniowo-systematyzująca – powtórzenie, uogólnienie i utrwalenie poznanych wiadomości i umiejętności
• lekcja korektywno-uzupełniająca – korekta błędów i uzupełnienie braków
• lekcja zawierająca wszystkie ogniwa procesu nauczania i uczenia się
• lekcja obejmująca kilka ogniw procesu nauczania i uczenia się
• lekcja sprawdzająca postępy uczniów
• lekcja służąca ukształtowaniu pojęć
Typy lekcji wynikające z organizacji pracy na lekcji:
• lekcja dyskusyjna
• lekcja wycieczka
• lekcja z wykorzystaniem komputera
• lekcja z wykorzystaniem filmu
• lekcja w laboratorium
• lekcja pracy zespołowej
• lekcja uczenia się pod kierunkiem
• lekcja referatowa
• lekcja samodzielnej pracy uczniów
• lekcja w warsztatach szkolnych
• lekcja łączona
Typy lekcji zazębiają się z rodzajami lekcji np. lekcja dyskusyjna może być lekcją eksponującą lub problemową.
Od czego zależy typ, rodzaj i budowa lekcji:
1. przedmiotu nauczania, czyli treści
2. wieku ucznia, roku nauczania, wykorzystywanego dotychczas poziomu wiedzy
3. systemu dydaktycznego, który przyjął nauczyciel (herbartowski, deweyowski, wielostronnego nauczania wg Okonia, systemu łączenia teorii z praktyką)
4. kolejnego ogniwa (elementu) realizowanego w procesie kształcenia
5. możliwości organizacyjnych
6. środków dydaktycznych, jakimi dysponuje nauczyciel
7. dojrzałości uczniów do samodzielnej realizacji zadań dydaktycznych

PRZYGOTOWANIE NAUCZYCIELA DO LEKCJI składa się z 3 zakresów:
1. przygotowanie merytoryczne – zwane przedmiotowym, związane z treściami – znajomość treści, wybór konkretnych zagadnień, które będą omawiane, wybór treści, które wg nauczyciela są niezbędne. W trakcie tego przygotowania nauczyciel określa, jakie treści, w jakim celu i w jakim porządku będzie realizował
2. przygotowanie metodyczne – jest odpowiedzią na pytanie „jak poprowadzić przygotowaną lekcję?”. Podstawowe zadania to:
a. określić rodzaj lekcji
b. określić typ lekcji
c. określić metody nauczania
d. przegląd środków dydaktycznych
e. ustalić czynności nauczyciela i ucznia
f. ustalić formy i metody kontroli
g. ustalić zakres pracy domowej
3. przygotowanie organizacyjne, – czyli sprawy, które należy przewidzieć poza treścią przedmiotową i rozwiązaniami metodycznymi. Przygotowanie organizacyjne to przygotowanie miejsca pracy i środków dydaktycznych
Zewnętrznym wyrazem przygotowania nauczyciela jest konspekt zajęć, zawierający plan, układ materiału do przekazania i opracowania z uczniami, metody i środki dydaktyczne do wykorzystania w toku pracy.
Konspekt lekcji (scenariusz zajęć)
1. Temat
2. Cele, – po co ma być ta lekcja
a. Ogólne – np. przekazywanie wiadomości na temat komórki roślinnej
b. Szczegółowe, – co ja chcę żeby uczeń wyniósł z zajęć np. uczeń potrafi (wie), z jakich elementów składa się komórka, uczeń potrafi rozróżnić komórkę roślinną od zwierzęcej, uczeń rozumie, na czym polega funkcja komórki w organizmie.
3. Formy pracy
a. Zbiorowa
b. Grupowa
c. Indywidualna
4. Określenie rodzaju i typu lekcji
5. Metody – sposoby postępowania nauczyciela z uczniami w celu osiągnięcia zamierzonych rezultatów np.:
a. dyskusja – metody oparte na słowie
b. wykład – oparte na słowie
c. „burza mózgów” – metody problemowe
d. pogadanka – „giełda pomysłów” (polega na wytwarzaniu pomysłów) – oparte na słowie
e. opowiadanie – metoda oparta na słowie
f. pokaz – oparte na obserwacji i pomiarze
g. wyjaśnienie
h. prezentacja – na obserwacji i pomiarze
i. laboratoryjna – oparte na praktycznej działalności
j. ćwiczeniowa – jw.
6. Środki dydaktyczne – to wszystkie przedmioty, z których korzystamy podczas realizacji zajęć
7. Przebieg zajęć – po kolei w punktach to, co będziemy robić. Część wstępna, główna, końcowa (zależy od rodzaju lekcji)

Środki dydaktyczne – to wszelkiego rodzaju przedmioty oddziałujące na zmysły uczniów, których zadaniem jest ułatwienie poznawania rzeczywistości. Środki dydaktyczne skracają proces nauczania, pozwalając w krótszym czasie przekazać więcej wiadomości.
ŚRODKI DYDAKTYCZNE:
• Środki naturalne takie jak okazy z otoczenia przyrodniczego, kulturowego, społecznego, które bezpośrednio przedstawiają rzeczywistość
• Środki techniczne, które pokazują rzeczywistość w sposób pośredni:
o wzrokowe:
 przeźrocza;
 film;
 rysunki;
 fotografie;
 ilustracje z czasopism, folderów itp.;
o słuchowe:
 nagrania magnetofonowe, płytowe;
 audycje radiowe;
o wzrokowo słuchowe:
 programy telewizyjne;
 multimedialne programy komputerowe;
o automatyzujące:
 maszyny dydaktyczne;
 komputery.

• Środki symboliczne, przedstawiające rzeczywistość za pomocą słowa żywego oraz drukowanego (w tym podręcznik szkolny), znaków, rysunków technicznych, grafów, map.

W. Okoń dzieli środki dydaktyczne na proste i złożona.
Pierwsze z nich to środki słowne 2) proste środki wzrokowe, w których rzeczywistość reprezentowana jest w postaci; bezpośredniej, pośredniej, uogólnionej.

Postać bezpośrednią mają pomoce przedmiotowe /realne/, w których nośnikiem informacji jest bezpośrednio kształt pomocy, jej struktura i procesy, jakie w niej zachodzą. Poznający uzyskuje bezpośrednio nową wiadomość drogą obserwacji pomocy lub manipulując nią.

Pomoce realne stanowią dużą grupę środków - od instalacji pomocniczych /źródła światła/ i izolujących /pompy próżniowe/, poprzez układy bezpośredniego oddziaływania na przedmiot poznawany, i środki wzmacniające oraz przekształcające informację np. mikroskop, do układów rejestrujących i pomiarowych.

Oddzielną podgrupę środków stanowią zestawy służące do organizowania technik projekcyjnych (stroboskopowa, cieniowa itd.). Postać pośrednią mają środki wzrokowe wówczas, gdy przed stawiają rzeczywistość w sposób uproszczony. Są to modele (statyczne i dynamiczne) oraz pomoce obrazowe (tablice, fotografie, rysunki w tym także folio- i fazogramy, programy komputerowe).

Środki wzrokowe w postaci uogólnionej /symboliczne/ charakteryzują się brakiem zewnętrznego podobieństwa do odzwierciedlanego obiektu.

Szczególnego znaczenia zaczyna nabierać dynamicznie rozwijająca się technologia informacyjna (środki dydaktyczne w postaci programów komputerowych). Pozwalają one nie tylko na wykonywanie szybkich operacji numerycznych a przede wszystkim na modelowanie i symulowaniu przebiegu wielu zjawisk czy procesów fizycznych z aktywnym udziałem uczniów.

Istotnym zagadnieniem przy doborze lub konstruowaniu środków dydaktycznych jest ich dostosowanie do prawidłowości procesu kształcenia.
Środki dydaktyczne, powinny:
-umożliwiać problematyzację procesu poznawczego,
-być tak skonstruowane, aby można było odkrywać prawidłowości charakteryzujące- zjawiska poprzez możliwość zmiany na oczach uczniów warunków jego przebiegu /parametrów/,
-czynić zadość psychologicznym prawidłowościom procesu poznawczego jak analiza, synteza, porównywanie, abstrahowanie.