Kontrola w administracji.
ZASADA KONTROLI
Elementy składowe kontroli:
? Obserwowanie i rozpoznawanie danej działalności lub stanu, czyli ustalanie ich rzeczywistego stanu w danym czasie
? Ocena tej działalności lub stanu - poprzez konfrontację rzeczywistego, faktycznego ich obrazu z odnoszącymi się do nich jako całości, jak również do poszczególnych elementów, założeniami wyjściowymi (znajdującymi wyrazw przyjętych celach, standardach, parametrach itp.) ? prowadzącą do stwierdzenia, że są one prawidłowe lub nieprawidłowe
? Diagnoza co do przyczyn ewentualnych nieprawidłowości, mająca możliwie szeroki zasięg, a w tym uwzględniającą aspekty przedmiotowe wniosków personalne przyczyn nieprawidłowości
? Sformułowanie wniosków odnośnie wyeliminowania ewentualnych nieprawidłowości w przyszłości
Rodzaje kontroli:
o ograniczona i nieograniczona ? zupełna i fragmentaryczna
o bezpośrednia i pośrednia ? pierwsza polega na tym, że organ kontrolujący zapoznaje się z działalnością podmiotu kontrolowanego wskutek bezpośredniego sprawdzania tej działalności i efektów jakie ta działalność przyniosła. Kontrola pośrednia polega na sprawdzeniu i ocenianiu podmiotu kontrolowanego na podstawie badań i analiz sprawozdań oraz innych materiałów dostarczonych przez jednostkę kontrolowaną
o wstępna, faktyczna i następna; kontrola wstępna polega na kontrolowaniu zamierzeń, a nie przedsiębranych już czynności; kontrola faktyczna stanowi kontrolę wykonywaną w stadium prowadzenia przez kontrolowanego określonej działalności; kontrola następna jest kontrolą dotyczącą stadium po zakończeniu procesu działania i uzyskania określonych wyników
o z urzędu i na wniosek. Kontrola z urzędu oznacza kontrolę wykonywaną z inicjatywy własnej podmiotu kontrolującego, stanowiącej konsekwencję obowiązku zrealizowania zadań kontrolnych nałożonych przez prawo na ten podmiot. Kontrola na wniosek pozostaje również w sferze wykonywania zadań przez podmiot kontrolujący, chodzi natomiast o to, że inspiracja do podjęcia i prowadzenia określonej kontroli pochodzi z zewnątrz, od uprawnionego przez przepisy podmiotu (właściwego organu, jednostki organizacyjnej, osoby fizycznej, itd.)
o wewnętrzna i zewnętrzna. Podstawą tego rozróżnienia jest usytuowania kontrolującego wobec kontrolowanego.
o społeczna i zawodowa. Przez kontrole zawodową rozumiemy kontrolę wykonywaną przez pracowników różnych organów państwowych powołanych do kontroli, natomiast przez kontrolę społeczną - kontrolę sprawowaną przez organy o charakterze społecznym, oraz bezpośrednio przez obywateli.
Formy kontroli:
INSPEKCJA ? oznacza kontrolę wykonywaną w drodze bezpośredniej obserwacji kontrolowanego podmiotu w trakcie jego działania
LUSTRACJA ? kontrola również bezpośrednia z tym zastrzeżeniem, że jej celem jest przede wszystkim sprawdzeni nie działalności jednostki kontrolowanej, lecz wyników, efektów tej działalności.
REWIZJA ? kontrola dotycząca dziedziny finansów i spraw majątkowych i polega na sprawdzaniu stanu faktycznego środków finansowych i ich składników majątkowych oraz porównywaniu ich z odpowiednią dokumentacją
WIZYTACJA ? bezpośredni wgląd w działalność dający ogólny i szeroki pogląd na tą działalność
Przykładowe kryteria kontroli:
? Legalność ? ocena Rzetelność punktu widzenia zgodności (lub jej braku) Rzetelność obowiązującym prawem
? Celowość ? ocenia działalności podmiotu kontrolowanego przez pryzmat stopnia realizacji celów Gospodarność zadań przed nim postawionych
? Rzetelność ? obejmuje ocenę działania pod kontem należytej staranności co do prowadzenia działalności jak i realizowanych zadań merytorycznych. Mieści się tu również dbałość o uwzględnienie dyrektyw płynących z ośrodków dyspozycyjnych wyższego rzędu.
? Gospodarność ? dotyczy optymalnego dysponowania środkami finansowymi i materialnymi w trakcie prowadzenia kontrolowanej działalności , jak również optymalizacji stosowanych w jej toku zabiegów organizacyjnych
? Zgodność z polityką rządu
? Uwzględnianie interesu ogólnego i indywidualnego
Problem jakości kontroli
Kontrola prawidłowo wywiązująca się ze swych roli i zadań i odpowiadająca wysokim standardom jakościowym, to kontrola o takich głównych cechach jak:
? Obiektywizm
? Bezstronność
? Kompetentność
? Sprawność
? Efektywność
Czynniki te nie wyczerpują wszystkich elementów i uwarunkowań doskonałej kontroli. Ważna cechą wysokiej jakości kontroli jest unikanie dublowania różnych kontroli nakładania się jednych instytucji na inne. . Ważna role odgrywa też przejrzystość instytucji kontrolnych. Chodzi to o jasność kompetencji i zakresów działania poszczególnych instytucji kontroli, ustalenie, kiedy i wobec jakich podmiotów mogą one podejmować działania kontrolne. Walor dobrej kontroli stanowi też jasność i przejrzystość procedur kontrolnych.
Podział kontroli:
I. kontrola zewnątrzadministracyjna
a) parlamentarna (wobec RM, bezpośrednio ? posiedzenia plenarne, komisje sejmowe, posłowie);
b) Trybunał Stanu i Konstytucyjny
c) RPO
d) NIK
e) Sądy
f) PIP
g) obywatelska
II. Kontrola wewnątrzadministracyjna
1) Ogólna
a) rządowa
b) resortowa
c) terenowa w ramach administracji rządowej
d) terenowa w ramach administracji samorządowej
2) specjalistyczna
a) inspekcji specjalnych
b) kontrola dokonywana przez niektóre organy centralne
c) kontrola finansowa
3) wewnętrzna w ścisłym znaczeniu
4) prokuratorska
Bibliografia:
Jędrzejewski Stanisław, ?Kontrola administracji publicznej, kontrola a nadzór, struktura systemu, instytucje?, Toruń 1995.
Jasielski Jacek ?Kontrola administracji publicznej?, Warszawa 1999.
Bujkowa Olga, Jagielski Jacek, Lang Jacek, ?Kontrola administracji? Warszawa 1986.
Źródła multimedialne:
Strona internetowa Najwyższej Izby Kontroli www.nik.gov.pl