Nadzór i kontrola w administracji

PRACA ZALICZENIOWA
z PRAWA ADMINISTRACYJNEGO



1. Nadzór i kontrola w administracji.

Nadzór jest stałe i bieżące kontrolowanie podległej lub podporządkowanej jednostki z równoczesnym wydawaniem stosownych decyzji, mających na celu usprawnienie, udoskonalenie działalności nadzorowanej jednostki.
Uprawnienia nadzorcze oznaczają tyle, co prawo do kontroli, wraz z możliwością wiążącego wpływania na organy czy instytucje nadzorowane. W niektórych przypadkach termin ten bywa używany do oznaczenia kierownictwa lub kontroli, co wiąże się z faktem, że nadzorowanie jest jednym z elementów funkcji kierowania. Przepisy nie zawsze zawierają prawidłową terminologię, określając np. uprawnienia kontrolne mianem nadzoru.
Organ nadzorujący ma więc prawo do kontroli, sprawdzania na bieżąco funkcjonowania podległych mu jednostek oraz wydawania stosownych decyzji, rozporządzeń i zaleceń, mających na celu zlikwidowanie nieprawidłowości, usprawnienie działania, bardziej efektywne funkcjonowanie.
Nadzór dotyczy odpowiedniego sterowania przez organy wyższego szczebla,
organami niższego szczebla.

Aby organ nadzorujący mógł władczo oddziaływać na jednostki nadzorowane, przepisy muszą mu przyznawać takie uprawnienia. Noszą one miano środków nadzoru.

Uprawnienia organu nadzorującego dzieli się zwykle na:
− środki oddziaływania merytorycznego- to np. uprawnienia do zawieszania lub uchylania rozstrzygnięć (uchwał i zarządzeń) jednostek nadzorowanych,
− środki nadzoru personalnego to np. prawo zawieszania w czynnościach członków kierownictwa nadzorowanej jednostki.

Organ nadzorujący może stosować wyłącznie takie środki, jakie przyznaje mu ustawa. Przy braku środków nadzoru sformułowanych expressis verbis w przepisach prawa może tylko próbować wpływać na podmiot nadzorowany za pomocą środków niewładczych, starając się zwrócić uwagę na ewentualne nieprawidłowości w działaniu jednostki nadzorowanej.


Natomiast kontrolą nazywamy porównywanie stanu faktycznego ze stanem wymaganym, wyznaczonym przez normy prawne, techniczne, ekonomiczne, itd.
Kontrola administracji polega na badaniu jej stanu organizacyjnego oraz zachowania się (działania lub niedziałania) ze względu na określone kryteria. Przedmiotem kontroli może więc być zarówno struktura organizacyjna administracji, jak i jej działalność.

Podstawowe funkcje kontroli, to:

- sprawdzanie,
- ocenianie,
- wnioskowanie.

Etapy postępowania kontrolnego:

- stwierdzenie stanu faktycznego badanych czynności, zjawisk, itp.,
- porównanie stanu faktycznego ze stanem określonym w normach prawnych, technicznych i innych i ustalenie nieprawidłowości od stanu wymaganego,
- ustalenie przyczyn stwierdzonych nieprawidłowości (obiektywnych niezależnych od działania jednostki kontrolowanej; subiektywnych- zależnych od jej działania),
- ustalenie osoby odpowiedzialnej za stwierdzone nieprawidłowości, tj. straty, szkody i inne negatywne skutki,
- sformułowanie wniosków, zmierzających do likwidacji nieprawidłowości, usprawnienia działalności, osiągnięcia lepszych efektów.


Ze względu na usytuowanie podmiotów, które wykonują kontrolę w administracji wyróżniamy kontrolę:


 Zewnętrzną, którą wykonują osoby usytuowane na zewnątrz administracji, są to osoby fizyczne i prawne oraz inne jednostki organizacyjne, niepaństwowe i państwowe na podstawie uznanego zwyczaju lub przepisów prawnych ( osoby fizyczne oraz organizacje społeczne) oraz tylko i wyłącznie na podstawie i w zakresie wyznaczonym przez aktualne przepisy prawa (pozostałe jednostki organizacyjne).

 Wewnętrzną, wykonywaną przez osoby usytuowane wewnątrz administracji, czyli pracownika, wewnętrzną jednostkę organizacyjną lub inny podmiot należący do systemu jednostek organizacyjnych administracji. Może to być: samokontrola lub kontrola innych pracowników.
Do tej kontroli może być również powołana odrębna jednostka organizacyjna tego
urzędu.

Kontrolą społeczną nazywamy kontrolę sprawowaną przez osoby fizyczne, organizacje społeczne, a także organy państwowe, jeżeli w skład ich wchodzą przedstawiciele społeczeństwa wykonujący swoje funkcje niezawodowo.

Kontrolą zawodową natomiast nazywamy kontrolę sprawowaną przez pozostałe organy państwowe i państwowe jednostki organizacyjne, a także pracownika organizacji społecznej.


Kontrola zewnętrzna

Dzieli się ona na :

1. Kontrolę państwową, którą sprawują organy i instytucje państwowe: Sejm RP, Prezydent RP, Trybunał Konstytucyjny, Trybunał Stanu, NIK, Rzecznik Praw Obywatelskich, Państwowa Inspekcja Pracy, Generalny Inspektor Danych osobowych, sądy powszechne i administracyjne.
2. Kontrolę niepaństwową, którą sprawują organy nie należące do administracji rządowej.




Kontrola wewnętrzna


Dzieli się ona na :

1. Kontrolę funkcjonalną - to kontrola związana z funkcją, stanowiskiem kierowniczym w jednostce, do której obowiązków należą czynności kontrolne, np główny księgowy jednostki ma szerokie obowiązki kontrolne.
2. Kontrolę instytucjonalną - to kontrola prowadzona przez specjalne, wyodrębnione organy kontroli, np. w urzędach wojewódzkich- wydziały kontroli, w ministerstwach- departamenty.

W literaturze znajdujemy również podział kontroli wewnętrznej ze względu na rzeczowy i terenowy zasięg tej kontroli na kontrolę :

1. międzyresortową, wykonywana przez specjalistyczne jednostki instytucjonalnej kontroli zawodowej i niektóre instytucje specjalnie do tego powołane,
2. wewnątrzresortową, wykonywana przez upoważnionych pracowników, wszystkich kierowników i głównego księgowego.

Z uwagi na okres objęty kontrolą, możemy wyodrębnić następujące trzy rodzaje kontroli:

- kontrola wstępna, wyprzedzająca (tzw. ex ante- przed danym działaniem), są to badania obejmujące czynności wstępne przed podjęciem decyzji, zarządzenia, przed zrealizowaniem wydatków, np. badanie umowy w sprawie transakcji, inwestycji.

- kontrola bieżąca, to kontrola czynności aktualnie prowadzonych, pracy bieżącej, kontrola robót inwestycyjnych, w trakcie pracy.

- kontrola następcza (następna)- tzw. kontrola ex post, to kontrola wykonywanych przedsięwzięć, zarządzeń, wydatków, sprawozdań finansowych.

Kryteria są to mierniki oceny, na podstawie których kontrolujący ocenia działalność badanej jednostki.

Kryteria kontroli to:

- legalność,
- gospodarność,
- rzetelność,
- celowość,
- przejrzystość (transparentność),
- jawność.

Legalność- oznacza zgodność działania z przepisami prawa. Kontrola pod względem legalności oznacza, czy jednostka działa zgodnie z przepisami prawa ogólnie obowiązującymi (ustawami, rozporządzeniami odpowiednich organów), a także przepisami prawa lokalnego- zarządzeniami wewnętrznymi, statutem, regulaminami wewnętrznymi. Ponadto badanie według kryterium legalności oznacza także sprawdzenie czy decyzje, zarządzenie wydawane przez kierownictwo jednostki jest zgodne z obowiązującymi przepisami, a także, czy te zarządzenia i decyzje nie skłaniają jednostki do działań niecelowych, nieefektywnych.

Gospodarność- badanie to oznacza, czy jednostka działa zgodnie z zasadą racjonalnego gospodarowania tzn., czy osiąga optymalne wyniki, efekty przy najniższych kosztach, nakładach, środkach majątkowych, zyski, ozn. również skuteczność i wydajność.

Ponadto kontrolujący bada, czy nie było strat, zbędnych kosztów, marnotrawstwa. Jednocześnie musi ocenić, czy podjęte decyzje gospodarcze nie przekroczyły granic określonego ryzyka.

Rzetelność- oznacza, uczciwość, terminowość, dyscyplinę wykonania, sumienność, prawdomówność, słowność oraz zgodność dokumentów, ewidencji i sprawozdań ze stanem faktycznym.

Celowość- oznacza, czy jednostka działa zgodnie z wyznaczonym celem, zadaniami określonymi w statucie, regulaminie, bądź aktach normatywnych. Oznacza zbadanie, czy jednostka realizuje wyznaczone jej działania oraz czy osiąga zaplanowane efekty, wyniki.

Przejrzystość- oznacza odpowiednio dostępne procedury, regulaminy, przepisy, które są jawne i dostępne do wiadomości publicznej. Z przejrzystością łączy się konstytucyjny obowiązek informowania obywateli o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne.

Jawność- łączy się ona z przejrzystością i oznacza podawanie do wiadomości publicznej różnego rodzaju sprawozdań finansowych, bilansów z działalności jednostek, itp..



Bibliografia:

Bujkowa O., Jagielski J., LangJ., „Kontrola administracji”, UW, Warszawa 1986 r.,
Jagielski J., „Kontrola w administracji publicznej”, Warszawa 1999 r.,
Wierzbowski M., „Prawo administracyjne”, LexisNexis, wydanie IV, Warszawa 2001 r.,
Wykłady z „Ustroju administracji” mgr Laskowskiego i „ Prawa administracyjnego” prof. Dr hab. Sitka w Wyższej Szkole Gospodarki Krajowej w Kutnie
Internet:
www.google.pl
www.NIK.gov.pl
www.students.e-tools.pl