Unia Europejska w świecie
Potęga polityczna czy regionalne ugrupowanie ekonomiczne? Partner handlowy otwarty na innych czy strefa protekcjonizmu ? Kraje trzecie różnie spostrzegają Unię Europejską. Zależne to jest od charakteru stosunków ekonomicznych, dyplomatycznych, kulturalnych czy strategicznych, które Unia nawiązała z każdym z nich.
Dla Stanów Zjednoczonych budująca się Europa jest zarazem sojusznikiem, uznającym te same wartości, i konkurencją technologiczną i handlową. Deklaracja Transatlantycka, sygnowana 20 listopada 1990 roku między Stanami Zjednoczonymi a Wspólnotą Europejską i jej członkami, uroczyście potwierdza wsparcie polityczne, jakie zgodnie z tradycją Waszyngton kieruje do demokratycznego i stabilnego partnera europejskiego. Odbywają się regularne konsultacje między Prezydentem Stanów Zjednoczonych, Przewodniczącym Komisji i Przewodniczącym Rady. Sojusz polityczny i strategiczny, który łączy liczne kraje Unii i Stany Zjednoczone w ramach Paktu Północnoatlantyckiego, pozwolił na złagodzenie konfliktów handlowych dotyczących produktów rolnych, stali i aeronautyki.
Stosunki z Japonią, drugim wielkim partnerem ze świata przemysłu, również mają ogromne znaczenie. Europejczycy od dawna starają się o większe otwarcie rynku japońskiego, co stanowiłoby niezbędną przeciwwagę dla spektakularnej ekspansji towarów japońskich na rynku europejskim. Dla krajów rozwijających się Unia jest największym rynkiem konsumpcyjnym świata. UE umożliwia większości ich produktów rolnych czy przemysłowych uprzywilejowany dostęp do swojego rynku. Europa stworzyła więzi solidarności z siedem dziesięcioma krajami Afryki, Karaibów i Pacyfiku, których korzenie tkwią w związkach historycznych i w odpowiedzialności, jak wzięły na siebie dawne mocarstwa kolonialne.
Czy Unia Europejska, pierwsza potęga handlowa świata, stanie się też olbrzymem politycznym ? Traktat z Maastricht umożliwia państwom członkowskim stworzenie i wdrożenie dwóch podstawowych narzędzi, które zapewnią im siłę: wspólnej waluty i wspólnej obrony. Ale Piętnastka ma okazać wystarczającą wolę polityczną, a wspólnie wykonywać swą suwerenną władzę dziedzinach, które są jej sercem.
Kierunek wybrany przez założycieli pozwolił już na pokonanie znacznego odcinka na drodze ku tożsamości europejskiej. Jej konkretnym wyrazem było wprowadzenie wspólnych taryf celnych w 1968 roku jako zewnętrznej przeciwwagi dla zniesienia opłat celnych i kontyngentów wewnętrznych.
Ponieważ gospodarka europejska opiera się głównie na przetwarzaniu bogactw naturalnych na produkty o wysokiej wartości dodanej, Wspólnota starała się o rozwinięcie systemu wymiany handlowej na szczeblu globalnym. W łonie GATT-u, którego członkami na mocy kontraktów są państwa Unii, ale którego główne porozumienia międzynarodowe podpisywała Unia jako taka, odegrała ona wiodącą rolę w ramach poszczególnych "cykli" pogłębiania liberalizacji. Traktat Rzymski przyznaje instytucjom Unii wyłączność na negocjowanie opłat celnych, stosowanie norm ochronnych, działania antydumpingowe i przekazywanie rynków publicznych.
Wyważony średni poziom opłat celnych od towarów przemysłowych wwożonych na teren Unii nie sięga 5%. W 1994 roku Unia zawarła nową umowę ze swoimi partnerami z Rundy Urugwajskiej dotyczącą wymiany usług i produktów rolnych. Dyskusje na tematy rolne rzuciły światło na rozbieżności między producentami żywności po dwóch stronach Atlantyku. Unia była w stanie skutecznie bronić punktu widzenia swoich członków tylko dlatego, że okazała się zjednoczona. Zakończenie procesu tworzenia rynku wewnętrznego w 1993 roku przyniosło w rezultacie pogłębienie wspólnej polityki handlowej: następuje stopniowe znoszenie ograniczeń importu, które dotąd mogły być narzucane przez poszczególne państwa członkowskie i wewnętrzne równomierne rozmieszczenie towarów "drażliwych" - samochodów i urządzeń elektronicznych pochodzących z Japonii, tekstyliów, stali. Światowa Organizacja Handlowa, stanowiąca jedną z najbardziej pozytywnych zdobyczy Układów z Marrakeszu, stanie się, z inspiracji Europy, narzędziem zażegnywania sporów handlowych na skalę światową.
Czy zewnętrzny wymiar wielkiego rynku uczyni z Unii "fortecę" protekcjonizmu czy "sito", przez które przewalą się wszystkie wiatry konkurencji i które będzie niezdolne do ochrony swych producentów? Unia, licząca trzysta siedemdziesiąt milionów konsumentów, mająca wysoki poziom dochodów i zharmonizowane normy, jest szczególnie atrakcyjnym partnerem dla eksporterów z krajów trzecich. Obecnie jest ona w stanie wyegzekwować od swych partnerów respektowanie reguł gry zapewniającej zdrową konkurencję i podobne warunki wzajemnego dostępu do rynków.
Trzeba też należycie ocenić wpływ wdrażania Unii Ekonomiczno-Walutowej, w kolejności etapów ustalonych przez Traktat z Maastricht, na miejsce, które powinna zajmować waluta europejska w międzynarodowym systemie walutowym. Stabilność strefy, w której w użyciu jest jedna waluta, oferuje znaczne korzyści europejskim i światowym inwestorom. Wyeliminuje ona koszty transakcji związane dzisiaj z istnieniem różnych dewiz państwowych. Wielkie przedsiębiorstwa, jak i kraje trzecie, będą zmuszone do stworzenia sporej rezerwy finansowej w ecu, co uchroni je od wahań kursu dolara i jena. Unia, jako potęga ekonomiczna, handlowa, walutowa, może stać się także potęgą polityczną, jeśli rozwinie wszystkie swoje możliwości, o których mowa w Traktacie z Maastricht. Już samo oddzielenie zewnętrznych działań gospodarczych od działań dyplomatycznych okazuje się sztuczne, kiedy chodzi o zastosowanie go w konkretnych przypadkach. Decyzje o charakterze politycznym, podejmowane w rezultacie przeprowadzonej procedury typu międzyrządowego, wymagają aktów wspólnotowych jako instrumentów ich realizacji. Sankcje przeciw Argentynie podczas wojny na Malwinach i przeciw Irakowi w sierpniu 1990 roku zostały uchwalone i zrealizowane w ramach instytucji wspólnotowych. Kiedy Unia występuje na forum międzynarodowym, czy będzie to KBWE czy ONZ, niemożliwe okazuje się oddzielenie ekonomii od polityki, gdy chodzi o prowadzenie globalnych działań potwierdzających wiarygodność zobowiązań europejskich. Dlatego też Unia Europejska jest reprezentowana w ONZ w charakterze obserwatora, zarówno przez stałą delegację Komisji, jak i przez państwo aktualnie przewodniczące Radzie. Unia Europejska, jako taka, podpisała około pięćdziesięciu konwencji i układów zawartych pod auspicjami Narodów Zjednoczonych.
Unia Europejska, działając w ramach struktur wielostronnych, wierna jest swemu pierwotnemu powołaniu: popieraniu ugrupowań i wspólnych działań, zarówno w swoim łonie, jak i wobec innych krajów. Wobec krajów południowego wybrzeża Morza Śródziemnego, które z racji swej bliskości geograficznej, zbieżności historycznych i kulturowych, istniejących i potencjalnych ruchów migracyjnych, są ważnymi partnerami Europy, Unia tradycyjnie już prowadzi politykę integracji regionalnej, zwanej "globalnym podejściem śródziemnomorskim". Unia z uwagą śledzi i popiera wysiłki krajów Maghrebu zmierzające do ustanowienia Unii Maghrebu Arabskiego.
Stosunki Europy z państwami Afryki sięgają samych początków Traktatu Rzymskiego z 1957 roku, który to akt uczynił z krajów i terytoriów zamorskich niektórych państw członkowskich kraje stowarzyszone. Proces dekolonizacji zapoczątkowany w latach sześćdziesiątych, przekształcił tą więź w stowarzyszenie innego typu. Na podstawie artykułu 238 Traktatu o EWG łączy ono kraje suwerenne. Dzisiaj siedemdziesiąt krajów Afryki, Karaibów i Pacyfiku cieszą się uprzywilejowanymi stosunkami z WE w ramach czwartej konwencji z Lom , pod pisanej na lata 1990-2000. Na rozwój tych stosunków przeznaczona jest kwota 12 miliardów ecu w formie subwencji i niskooprocentowanych pożyczek przeznaczonych za pośrednictwem Europejskiego Funduszu Rozwoju na finansowanie programów inwestycji ekonomicznych i socjalnych w krajach Afryki, Karaibów i Pacyfiku. Współpraca przemysłowa i rolna jest również zagwarantowana.
Konwencja umożliwia wwiezienie na rynek Piętnastki 99% towarów przemysłowych krajów Afryki, Karaibów i Pacyfiki bez opłat celnych i to bez wzajemności Oryginalny mechanizm - Stabex - daje pewną gwarancję stabilności zysków, które państwa AKP ciągną z eksportu czterdziestu ośmiu produktów rolnych. Ten mechanizm stosuje się również w dziedzinie bogactw naturalnych w ramach tzw. Sysmin. Konwencja z Lom określa również relacje na szczeblu instytucji - Rady Ministrów Komitetu Ambasadorów i Zgromadzenia Parytetowego AKP - EWG, w łonie którego Parlament Europejski reprezentowany jest przez posłów europejskich.
Współpraca między Unią a krajami i Ameryki Łacińskiej nie ma tak wyraz struktury. Rozwijające się kraje tych regionów korzystają z systemu ogólnych preferencji, zapewniającego uprzywilejowane traktowanie ich eksportu i pomoc finansową. Ramowe układy o współpracy zostały podpisane między Unią a Meksykiem, Argentyną, Brazylią i Urugwajem oraz krajami Paktu Andyjskiego (Boliwią, Ekwadorem, Kolumbią, Peru, Wenezuelą). Ich celem jest wspieranie regionalnej integracji ekonomicznej. Tego samego typu układ zawarto w 1980 roku między Unią a Stowarzyszeniem Narodów Azji Południowo-Wschodniej oraz w 1988 roku - z Radą Współpracy w Zatoce.
Unia jest najważniejszym partnerem krajów rozwijających się, niezależnie od tego czy działa za pośrednictwem swych instytucji, czy przez państwa członkowskie. W sferze handlu pochłania 21,5% ich eksportu. Udziela 36% całej pomocy światowej (63% tych sum kierowane jest do Afryki, 12% do Azji i 11 % do Ameryki Łacińskiej i Karaibów). Dwie trzecie tej pomocy poświęcone jest finansowaniu projektów rozwojowych, jedna trzecia przeznaczana jest na pomoc żywnościową. Czy te wysiłki wystarczą? Europa będzie musiała stawić czoła ogromnym wyzwaniom w postaci rosnącej przepaści między dochodami kumulowanymi w tak bliskich geograficznie, a tak oddalonych pod względem rozwoju strefach, jakie stanowią z jednej strony Unia, a z drugiej nowe państwa powstałe z dawnego Związku Radzieckiego oraz kraje południowego wybrzeża Morza Śródziemnego i Afryki.