Rywalizacja mocarstw w Chinach

W ciągu trzech lat pomiędzy 1896 a 1899 dokonał się szeroko opisywany podział Chin. Inicjatywę przejęła Rosja starając się ograniczyć potęgę japońską. Natomiast na Chinach cały czas spoczywał obowiązek spłacenia kontrybucji, na które państwo nie miało pieniędzy. Doprowadziło to do ogromnego zapożyczenia ię Chin u innych państw, które potraktowały pożyczki jako formę podporządkowania sobie tego ogromnego, lecz upadłego państwa. W tym korzystnym procederze udział wzięły Niemcy, Wielka Brytania, Francja i w szczególności Rosja, która miała daleko idące plany w stosunku do Chin. Pierwszym działaniem był projekt przedłużenia Kolei Transsyberyjskiej aż do Władywostoku, który został zatwierdzony 3 czerwca 1896 roku w Petersburgu przez przewodniczącego delegacji chińskiej i przekupionego Li-Hung-chang. Traktat ten miał zapewnić Chinom wojskową pomoc Rosji. Jednak już niedługo Brytyjczycy sprzeciwili się tym aneksjonistycznym planom carskim. Także Francja 20 czerwca 1895 roku wymogła na Chinach podpisanie konwencji o korzystnej dla niej zmianie granicy z Tonkinem oraz o przyznanie Francuzom nowych przywilejów w prowincjach graniczących z Indochinami. Także Niemcy nie pozostały obojętne wobec podziałów Chin. W listopadzie 1897 roku flota niemiecka zajęła port Tsingtao, a następnego roku 6 marca państwo zmusiło Chiny do podpisania traktatu o wydzierżawieniu zatoki Kiao-czou i obszaru w promieniu 50 km na 99 lat oraz o przywilejach dla Niemiec dotyczących eksploatacji linii kolejowej i nabywania kopalni.
<BR>Niemiecki sukces zmobilizował Rosję, w wyniku czego opanowała ona port Luszun. 27 marca 1898 roku władze pekińskie podpisały konwencję oddającą Rosji w dzierżawę ten port oraz port Talien i kontrolę nad obszarami neutralnymi. Następnie Chiny musiały potwierdzić dominację brytyjską w dolinie Jangcy oraz wydzierżawić Brytyjczykom miasto i port Weihaiwei. Trudności sprawiały jedynie Niemcy, które uważały Weihaiwei za część swojej oraz japońskiej strefy.
<BR>W wyniku negocjacji Anglia zdołała uzyskać aprobatę obu mocarstw, po czym Chiny musiały podpisać 1 lipca 1898 roku umowę na wydzierżawienie Wielkiej Brytanii Weihaiwei na tak długo, jak długo port Luszun będzie w rękach Rosji. Dalszą zdobyczą był oddany przez Chiny 9 czerwca 1898 roku półwysep Kowloon.
<BR>Swoją strefę, czy choćby dzierżawę w Chinach usiłowały załatwić sobie także Włochy, jednak Pekin dobrze wiedział, iż tym razem może sobie pozwolić na odmowę.
<BR>Ostatnim państwem ubiegającym się o wpływy w Chinach stały się Stany Zjednoczone. Po wojnie secesyjnej dynamiczny rozwój doprowadził do ekspansji handlu amerykańskiego i, co się z tym wiąże, zainteresowanie Orientem. Po przyłączeniu Hawajów, a zwłaszcza odebraniu Hiszpanom Filipin, Stany uzyskały dogodną pozycję do penetracji Dalekiego Wschodu. W 1895 roku utworzono korporację American – China Development Company, która zabiegała o kontrakty inwestycyjne, jednak początkowo wyniki nie były zadowalające. Dlatego też Ameryka zaczęła szukać swoich sprzymierzeńców wśród mocarstw zaangażowanych w Chinach. Okazała się nim Wielka Brytania oraz Japonia. Oba kraje twierdziły, iż największym przeciwnikeim jest Rosja, a to skłaniało je do wspierania Japonii, jako niezbędnego ogniwa w systemie równowagi regionalnej.
<BR>Wielka Brytania, która w 70% opanowała rynek chiński, nie chciała dopuścić do , aby strefy wpływów poszatkowały Chiny na monopolistyczne sektory. Niewygodne to było również i dla USA, które próbowały dopiero zdobyć swoje mocarstwowe miejsce. Mimo to pierwsza próba akcji brytyjsko – amerykańskiej była nieudana. Sekretarz stanu John Sherman odrzucił bowiem w marcu 1898 roku propozycję Wlk. Brytanii współdziałania w Chinach. Niedługo później John Hay opracował notę do rządów Wielkiej Brytanii, Niemiec i Rosji, przekazaną im 6 września 1899 roku, a następnie Francji, Włoch i Japonii – 17 listopada. Proponował w nich, aby zainteresowane mocarstwa zobowiązały się do przestrzegania trzech zasad: powstrzymywania się od integrowania w sprawy handlu prowadzonego przez inne państwa w ramach ich stref interesów lub portów traktatowych; ujednolicenie taryf pobieranych przez rząd chiński oraz ujednolicenie opłat od statków zawijających do portów. Reakcja mocarstw była ambiwalentna – nikt jej nie potępił, ale też nikt ie poparł (poza Włochami). Jednak w nocie z 20 marca 1900 roku rozesłanej do sześciu mocarstw, uznano, iż Stany uważają tę doktrynę otwartych drzwi za przyjętą. Rozwój wydarzeń skłonił wkrótce amerykańskiego sekretarza do istotnego uzupełnienia swej doktryny. Nastąpiło to w czasie tzw. Powstania bokserów, ruchu ludowego wymierzonego w skorumpowane władze pekińskie, a zwłaszcza upokarzającą zależność kraju od cudzoziemców. Kierujące powstaniem stowarzyszenie I Ho Cz’uan zdołało zgromadzić znaczne siły, a wkrótce zaczęło zagrażać stolicy. Ponieważ armia cesarska sama nie potrafiła poradzić sobie z siłami ludowymi, mocarstwa same postanowiły przystąpić do stłumienia buntu. Pierwsza ekspedycja zbrojna Wielkiej Brytanii, Niemiec, Francji, Japonii, Rosji, Stanów Zjednoczonych, Austro – Węgier i Włoch odbyła się w czerwcu 1900 roku. Wyruszyła z Tienstinu na pomoc oblężonym w stolicy siedzibom poselstw zagranicznych, jednak została zatrzymana przez oddziały powstańcze. W konsekwencji 20 czerwca rząd pekiński wypowiedział wojnę ośmiu mocarstwom. Na zaostrzenie konfliktów jeszcze tego samego dnia dodatkowo wpłynęło zamordowanie niemieckiego barona Klemensa von Kettelera.
<BR>W tym właśnie czasie amerykański sekretarz stanu przekazał nową notę domagającą się „zachowania integralności terytorialnej Chin i administracyjnej samodzielności”.
<BR>Na początku sierpnia 1900 roku sformowany został nowy, liczący 19 tysięcy żołnierzy korpus ekspedycyjny ośmiu państw. Już po dwóch tygodniach dodatkowo wzmocnione przez niemiecki oddziały wojska interwencyjne zdobyły Pekin. Stojący na ich czele feldmarszałek hrabia Alfred von Waldersee mianowany został głównodowodzącym zjednoczonych sił sojuszniczych. Pod jego dowództwem na rozkaz Wilhelma II liczne ekspedycje karne skutecznie spacyfikowały powstańcze tereny.
<BR>Pierwszy projekt zakończenia konfliktu i ukarania Chin sformułowali we wrześniu Niemcy, a w październiku Francuzi. Ostatecznie 22 grudnia 1900 roku uzgodniono wspólną notę do rządu pekińskiego. Warunki były surowe, a negocjacje trwały aż do 7 września 1901 roku, kiedy podpisano protokół końcowy porozumienia pomiędzy ośmioma wcześniej wymienionymi państwami, Belgią, Holandią i Hiszpanią a Chinami. Na podstawie tej noty Chiny zobowiązały się do wzniesienia w miejscu zamordowania Jego Ekscelencji barona von Kettelera pamiątkowy pomnik wyrażający ubolewanie JCM cesarza Chin z powodu dokonanego morderstwa. Innym postanowieniem było nałożenie na Chiny 450-milionowego odszkodowania z odsetkami spłacanymi przez 39 lat. Chinom zabroniono przywożenia na swe terytorium broni i amunicji oraz nakazano wydzielenia w Pekinie dzielnicy dla poselstw zagranicznych. Po stłumieniu powstania bokserów i przyjęciu protokołu z 1901 roku Chiny, zachowując formalnie niepodległość, stały się w rzeczywistości półkolonią mocarstw.
<BR>