II wojna światowa.
II Wojna Światowa 1939-1945 Konflikt między grupą demokratyczną państw Europy zachodniej do których później przyłączyły się USA i ZSRR , występujące w obronie własnych pozycji w Europie i na świecie , a państwami faszystowskimi ( oraz ich sojusznikami ) , zmierzającymi do zdobycia hegemoni w świecie ; konflikt
w warunkach wielkiego skoku naukowo-technicznego , który doprowadził do rozwarstwienia sił zbrojnych na nowoczesne armie (głównie niemieckie ) wyposażone w najnowsze typy uzbrojenia i tradycyjne armie przede wszystkim państw średnich i małych . W okresie narastania konfliktu wojennego wystąpiły sprzeczności społecznej
które znalazły wyraz w ukształtowaniu się ruchów faszystowskich odwołujących się do wzorów niemieckich lub oraz ruchu komunistycznego podporządkowanego ZSRR. Wybuch wojny światowej poprzedziły wojny lokalne :Hiszpańska wojna domowa 1936- 1939 ( zakończyła się zwycięstwem frankistów wspieranych przez Włochy i Niemcy ) oraz trwająca od 1937 r. wojna chińsko- japońska , która z czasem stała się częścią konfliktu światowego ( pod okupacją japońską znalazła się wschodnie nadbrzeże części chińskiej , pozostałą część kontrolował Kuomintang wspierany przez ZSRR i państwa zachodnie ) , doszło też do przerwanego przez wybuch wojny w Europie lokalnego konfliktu
sowiecką-japońskiego na pograniczu Mandżurii ( marionetkowe cesarstwo pod protektorem Japonii ) i Mongolii
( marionetkowa republika pod protektorem ZSRR).
Początek wojny. Niemcy, po włączeniu wiosną 1938 Austrii do III Rzeszy jesienią 1938 na konferencji w Monachium uzyskali zgodę na anektowanie części Czech i Moraw ( III 1939 zajęli całe terytorium Czech i Moraw, jednocześnie powstało państwo słowackie ); Niemcy wystąpili wobec Polski z żądaniami dotyczącymi Wolnego Miasta Gdańska i Pomorza ; odrzucenie tych żądań przez rząd polski , jednoczesne potwierdzenie sojuszu
francusko-polskiego i wzajemne gwarancje polsko-brytyjskie ( porozumienie francusko- brytyjsko-polskie miało
miało charakter polityczny a , nie wojskowy ) spowodowały , że 31 III Hitler postanowił rozpocząć bezpośrednie przygotowanie do wojny z Polską ; w sierpniu Hitler zawarł porozumienie ze Stalinem ( układy sowiecko - niemieckie 1939 ) w którym obaj dyrektorzy dokonali podziału strefy wpływów w środkowo-wschodniej Europie.
Niemiecki plan wojny przewidywał uderzenie na Polskę z jednoczesną osłoną na zachód ; plan polski zakładał obronę na pograniczu , później odwrót na linię ostatecznego oporu ; plan francuski – rozwinięcie obrony na granicy południowo-wschodniej i wschodniej ,później przegrupowanie między rzeki Ren i Mozelę oraz podjęcie ograniczonej akcji zaczepnej ; plan rosyjski osiągnięcie linii Wisły .
1 IX Niemcy zaatakowały Polskę ( kampania wrześniowej 1939 ) , 3 IX w stanie wojny z nimi znalazły się Wielka Brytania i Francja – konflikt z lokalnego przekształcił się w światowy .
Na f r o n c i e p o l s k i m Niemcy mieli przewagę liczebną i materiałową , z wyprzedzaniem dokonali mobilizacji
i siłami pancerno-motorowymi , wspieranymi przez lotnictwo, w ciągu kilku dni przełamali opór wojsk polskich w bitwie granicznej , 8 IX doszli do środkowej Wisły i do Warszawy polski zwrot zaczepny doprowadził do bitwy nad Bzurą która odciążyła stolicę ; nim bitwa dobiegła końca 17 IX od wschodu uderzyła Armia Czerwona , zmierzając ku Wiśle ( po umowie moskiewskiej z 28 IX cofnęła się na linię rzeki Bug ); władze RP opuściły kraj . Pod koniec września opór polski wygasł 28 IX skapitulowała Warszawa , 2-5 X pod – Kockiem rozegrała się ostatnia bitwa kampanii .
Na f r o n c i e z a c h o d n i m 10 IX Francuzi podjęli lokalne akcje zaczepne w rejonie Saary , ale przerwali je po kilku dniach ; później na froncie zachodnim panowała cisza ( - drole de guerre ) Niemcy panowali podjęcie ofensywy na zachodzie jeszcze 1939 , ale ostateczne odłożyli je na późniejszy termin . Na morzu działania rozpoczęły się 3 IX i przyniosły powodzenie niemieckiej broni podwodnej . Na wschodzie X 1939 zgodnie z umowami
sowiecko- niemieckimi ZSRR utworzył bazy na Litwie , Łotwie i w Estonii i wystąpił z ultimatum wobec Finlandii ;
po odrzuceniu żądań przez rząd fiński 30 XI wojska sowieckie przekroczyły granicę fińską ( sowiecko-fińska wojna
1939 – 1940 ) utknęły w przesmyku Karelskim ( Mannerheima linia ) i w Karelii w Laponii okupywały rejon Petsamo .
W Chinach japończycy 17 IX uderzyli na miasto Changsha , 2 X Chińczycy przeszli do kontrataku .
W 1939 na zajętych terytoriach przez Niemcy i ZSRR poczynając od Czechosłowacji (protektorat Czech i Moraw )
i Polski wprowadzono administracje okupacyjną stosując terror : eksterminacje , areszty i deportacje, które dotknęły setki tysięcy ludzi ( deportacja Katyń ). Jednocześnie zaczęły powstawać zalążki ruchu oporu i konspiracji , a także rządy na uchodźstwie ( rząd Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie )
Działania 1940 w Skandynawii w lutym wojna sowiecko- fińska weszła w stadium krytyczny ; ZSRR skierował na front blisko milion żołnierzy ; obrona fińska na przesmyku Karelskim została przełamana ; Francja i Wielka Brytania
wspierały władze fińskie , planowały wysłanie do Finlandii korpusu ekspedycyjnego ( z udziałem Polskiej Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich) ; nim do tego doszło , 12 III w Moskwie został podpisany
sowiecko-fiński traktat pokojowy ; Finlandia utraciła przesmyk Karelski i część Karelii ale zachowała niepodległość .
Niemcy zaplanowali szerszą akcję na północ , 9 IV ich wojska zajęły Danię ( która nie stawiała oporu ) i wylądowały w głównych portach Norwegii ; zaskoczeni Norwegowie stawiali nieskoordynowany opór , a nieliczne posiłki brytyjskie i francuskie nie zmieniały sytuacji i zostały ewakuowane ; 30 IV podpisano kapitulację armii norweskiej
W południowej części kraju ;dłużej trwały walki w północnej części Norwegii wokół Narwiku , 9 IV opanowanego przez Niemców ; Norwegów wsparł brytyjsko- francusko- polsko korpus posiłkowy . Francuzi i Norwegowie odbili Narwik 29 V Polacy Ankenes; 10 VI wojska Norweskie skapitulowały , alianci wycofali się .
Na froncie zachodnim 10 V armia niemiecka uderzyła na Holandię i Belgię ; 14 V holenderskie siły zbrojne skapitulowały ; siły lewego skrzydła wojsk sprzymierzonych weszły w tym czasie do Belgii , ale niemieckie zgrupowanie pancerno- motorowe ,nacierające przez Ardeny 14-15 V sforsowano środkową Mozę ,19 V osiągnęło brzeg cieśniny La Manche odcinając główne siły sprzymierzonych we Flandrii ; 28 V skapitulowała armia belgijska , do 6 VI wojska brytyjskiej i część armii francuskiej z Dunkierki ewakuowały się do Wielkiej Brytanii .Francuzi odtworzyli front na linii rzek Somma i Aisne , ale przeważające siły niemieckie 5 VI wznowiły natarcie , przełamały front i przeszły do pościgu ; 10 VI Włochy wypowiedziały wojnę Francji , 14 VI Niemcy wkroczyli do Paryża ;
25 VI weszło w życie zawieszenie broni , Niemcy zaczęli okupację południowej i zachodniej części Francji i narzucili jej ograniczenie wojsk .
W części nie okupowanej utworzono tzw. Wolną Francję z rządem w Vichy ; działania wojenne na lądzie ustały , nasiliły się walki w powietrzu i na morzu . Niemcy przygotowali desant na Wielkiej Brytanii dążąc do panowania w powietrzu ( bitwa o Wielką Brytanię ).
Na O c e a n i e A t l a n t y c k i m w pierwszej połowie 1940 niemiecka marynarka wojenna i lotnictwo nie osiągnęły większych sukcesów , po zdobyciu baz w Norwegii i Francji skuteczność działań niemieckich przeciwko liniom zaopatrzeniowym aliantów wzrosła . Na M o r z u Ś r ó d z i e m n y m działania morskie przez blisko 3 lata stanowiły główną część operacji wojennych na tym obszarze zwłaszcza na liniach komunikacyjnych Włoch
( Włochy – Libia później Włochy -Bałkany ) i Wielkiej Brytanii ( Gibraltar – Egipt później Egipt – Grecja zaopatrywanie Malty ) ; działania sił nawodnych doprowadziły do starć koło przylądków Teulada i Spartivento
( Sardynia ) ; brytyjskie lotnictwo pokładowe zaatakowało bazę włoskiej floty w Tarencie i wyeliminowało z działań większość floty liniowej , ale nie ograniczyło przewozów morskich przeciwnika.
W A f r y c e P ó ł n o c n e j Włoska 10 armia IX 1940 dotarła z Libii do Sidi Barrani w Egipcie i została
zatrzymana , 9 XII wojska brytyjskie rozpoczęły ofensywę w ciągu kilku dni rozbiły większość sił 10 armii włoskiej , i wkroczyli do Cyrenajki , obległy Bardiję .
Na P ó ł w y s p i e B a ł k a ń s k i m 28 X Włosi uderzyli na Grecję . licząc na szybkie zwycięstwo ; Grecy powstrzymywali przeciwnika , 14 XI przeszli do ofensywy i wyprawszy nieprzyjaciela z własnego terytorium wkroczyli do Albanii .
W A f r y c e W s c h o d n i e j w Etiopii Włosi zajęli tereny na pograniczu z Sudanem ( Kas salą ) i Kenię
( Moyale ) w sierpniu obsadzili też Somali Brytyjskiej ( Berbera)
W E u r o p i e W s c h o d n i e j rząd sowiecki wykorzystał zaangażowanie Niemiec na zachodzie i latem inkorporował Litwę, Łotwę i Estonię , przekształcając je w republiki związkowe ZSRR , od Rumuni uzyskał Besarabię i północną Bukowinę , sięgając wpływami na Półwysep Bałkański . Niemcy z Włochami i Japonią utworzyli Pakt Trzech ( 27 IX ) , do którego dołączyły Słowacja , Węgry i Rumunia . Obie strony ( sowiecka i niemiecka ) rozpoczęły przygotowania do zbrojnego rozstrzygnięcia , którego głównym obszarem miały być okupywane ziemie
polskie .
W C h i n a c h wojska Kuomintangu odbiły Nanning ( 12 III),otwierając połączenie lądowe z Indochinami ;
na froncie centralnym wojska japońskie opanowały Yichag i rozpoczęły bombardowanie Chongging ; w grudniu japończycy podjęli kolejną próbę opanowania linii kolejowych Hangzhou - Kanton . Po klęsce Francji 22 IX w 1940 państwa Osi opanowały niemal całą zachodnią i północną Europę ; Wielka Brytania utrzymała się na wyspach i w strefie śródziemnomorskiej , gdzie działania wojenne ponownie przeniosły się na teren Europy ; w krajach okupowanych przez III Rzeszę i ZSRR zaczął organizować się ruch oporu ; nastąpiło zbliżenie się Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej i Wielkiej Brytanii
Działania 1941 W strefie M o r z a Ś r ó d z i e m n e g o w Afryce Północnej wojska brytyjskie w początkach roku kontynuowały natarcie , zdobyły Bardiję , Tobruk i Bengazi niszcząc całkowicie włoską 10 armię i zajmując całą Cyrenajkę ; Niemcy skierowali w rejon walk lotnictwo i wojska lądowe ( Korpus Afrykański )
P ó ł w y s e p B a ł k a ń s k i Na froncie albańskim ofensywa Grecka utknęła w górach . Niemcy przygotowując się do interwencji w Grecji , w styczniu skierowali wojska do Rumuni i 2 III wkroczyli do Bułgarii ; Brytyjczycy ,osłabiając swe siły w Afryce północnej , wysłali do Grecji korpus ekspedycyjny ; 6 IV wojska niemieckie, wspierane przez jednostki włoskie a , później węgierskie uderzyły na Jugosławię i Grecję ; armia jugosłowiańska rozpadła się bez udziału w znaczniejszych walkach , Grecja broniła się dłużej 20 V – 1 VI , Niemcy za pomocą desantu powietrznego opanowali Kretę .
W A f r y c e P ó ł n o c n e j na Pustyni Libijskiej w marcu i kwietniu wojska niemiecko-włoskie pokonały Brytyjczyków, odbiły Cyrenajkę ( oprócz Tobruku obronionego przez Australijczyków, których od sierpnia zastępowała m.in. polska Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich ) ; 19 XI brytyjska 8 armia , uprzedzając przeciwnika , przeszła do natarcia odblokowania Tobruku i ponownie zajęła Cyrenajkę .
W A f r y c e W s c h o d n i j wojska brytyjskie rozbiły armię włoską i zajęły ten obszar .
Na B l i s k i m W s c h o d z i e Brytyjczycy opanowali Irak , następnie Syrię . W sierpniu ( po wybuchu wojny sowiecko- niemieckiej ) wojska brytyjskie i sowieckie rozpoczęły okupację Iraku , co pozwoliło na otwarcie bezpośredniego połączenia lądowego między ZSRR a , obszarami kontrolowanymi przez Wielką Brytanię.
W E u r o p i e W s c h o d n i e j na wiosnę Niemcy i sojusznicy ( Rumunia i Finlandia ) rozpoczęli przegrupowanie wojsk w celu uderzenia na ZSRR ; uderzenie wojsk Osi 22 VI 1941 zaskoczyło stronę sowiecką kierunkiem natarć oraz mechanizmem prowadzenia działań ( we współczesnej historiografii istnieje również pogląd , iż atak ten wyprzedził stronę sowiecką przygotowując napaść na III rzeszę ); latem zostały rozbite wojska pierwszego sowieckiego rzutu strategicznego , a jesienią –drugiego , dopiero trzeci powstrzymał Niemców pod Leningradem ,Moskwą i u wrót Kaukazu ( Rostów ) ; 5 – 6 XII rozpoczęło się sowieckie przeciwnatarcie pod Moskwą ( Bitwa pod Moskwą ) , które zmusiły wojska niemieckie do odwrotu o 300-400 kilometrów i obrony na całym froncie wschodnim .
Finowie odbili przesmyk Karelski po dawną granicę sowiecko- fińską oraz obsadzili Karelię po rzekę Swir i jezioro Onega . W Laponii wojska niemieckie podjęły próbę opanowania Murmańska utknęły jednak nad rzeką Stara Lica ; na obszarze od Morza Czarnego do Morza Barentsa ukształtował się front liniowy , który związał większość niemieckich sił lądowych .
Na O c e a n i e A t l a n t y c k i nasiliła się wielka bitwa o komunikację ( bitwa o Atlantyk ), Brytyjczycy doskonalili system konwojów, uzyskali pomoc amerykanów.( VIII 1941 podpisali deklarację współpracy , Kartę Atlantycką ) ; Niemcy zatopili 432 statki ,tracąc 35 okrętów podwodnych .Latem przez Morze Barentsa ruszyły pierwsze konwoje sprzymierzonych zmierzające do sowieckich portów północnych ( murmańskie konwoje ) .
W w o j n i e p o w i e t r z n e j w pierwszych miesiącach 1941 lotnictwo niemieckie kontynuowało bombardowanie obiektów na Wielkiej Brytanii, później jego aktywność osłabła ; lotnictwo brytyjskie stopniowo nasilało naloty na Niemcy i cele w krajach okupowanych
Na o b s z a r a c h o k u p o w a n y c h trwało formowanie się konspiracji , rozpoczęto działania partyzanckie ; po rozpoczęciu wojny sowiecko- niemieckiej ruch komunistyczny w państwach okupowanych i zależnych od III Rzeszy na polecenie Międzynarodówki Komunistycznej podjął działalność konspiracyjną ( w największej skali w Jugosławii, gdzie walka partyzancka była również elementem wojny domowej , oraz na okupowanych obszarach ZSRR)
W C h i n a c h japończycy kontynuowali akcję blokowania wybrzeży , opanowali wiele miast nadmorskich , głównie w północnej części Chin , Japończycy przygotowywali uderzenie na północną część kontynentu ; we wrześniu Chińczycy zwyciężyli w bitwie pod Changsha; uderzenie Japonii na Stany Zjednoczone i Wielką Brytanie spowodowało, iż tzw. incydent chiński stał się częścią działań II wojny światowej ; 20 X władze Japonii zatwierdziły ostateczny plan wojny ze Stanami Zjednoczonymi , Wielką Brytanią i Holandią ( przewidywał eliminowanie amerykańskiej floty , opanowanie stref mórz Azji północno- wschodniej - Filipiny , Indie wschodnie , Nowa Gwinea , Wyspy Salomona, a później Birmy, z pozostawieniem części armii lądowej w Chinach oraz silnej osłony w Mandżurii).
Utworzenie n o w y c h f r o n t ó w d a l e k o w s c h o d n i c h zapoczątkowały japoński atak na bazę floty amerykańskiej w – Pearl Harbor – 8 XII , następnie Japończycy opanowali Hongkong , na Malajach wysadzili desant , który rozpoczął natarcie na Singapur , z Indochin wkroczyli do Syjamu ( przyłączył się do Japonii ), następnie uderzyli na północną Birmę; desant japoński wylądował na wyspie Luzon ( Filipiny ) .
Przystąpienie do wojny ZSRR i Stanów Zjednoczonych z jednej strony i Japonii z drugiej przekształciło działania wojenne w w o j n ę p o w s z e c h n ą , konflikt globalny między dwoma blokami mocarstw , z udziałem większości państw świata , angażujący niemal całość zasobów światowych . ( ich wykorzystanie 1944 osiągnęło poziom maksymalny ) .
Działania 1942 Konflikt wojenny był już w pełni wojną wielofrontową i wielopłaszczyznową; w Europie miała ona charakter głównie lądowy z nasilającą się wojną powietrzną; na Oceanie Spokojnym – przede wszystkim
powietrzno-morskiej ; W Chinach i Birmie – lądowej .
W E u r o p i e W s c h o d n i e j na początku roku Armia Czerwona kontynuowała kontrofensywę i na niektórych odcinkach frontu , zmusiła Niemców do odwrotu ( Ukraina ); latem armia niemiecka , po uprzednim opanowaniu Sewastopola , przeszła do ofensywy na północnym odcinku frontu , i nacierając na Kaukaz rozbiła sowieckie lewe skrzydło , ale w sierpniu-wrześniu utknęła w Stalingradzie i na zachodniej części pasma kaukaskiego;
19 XI rozpoczęła się sowiecka kontrofensywa pod Stalingradem , 23 XI wojska sowieckie okrążyły niemieckie zgrupowanie ( Stalingradzka bitwa ); na środkowym odcinku frontu uderzenia sowieckiego związały znaczne siły niemieckie
W A f r y c e P ó ł n o c n e j na Pustyni Libijskiej wojska niemiecko-włoskie na początku roku ( 21 I – 7 II ) odrzuciły brytyjską 8 armię na linię Al Mechila , 27 V przeszły do ofensywy, pobiły Brytyjczyków w Cyrenajce podczas pościgu zdobyły Tobruk ( 21 VII ) i doszły do Al Alamajen , 23 X – 4 XI brytyjska 8 armia rozbiła wojska niemiecko- włoskie i przeszła do pościgu , do końca roku opanowując po raz trzeci Cyrenajkę. W listopadzie w portach Maroka i Algierii wylądowały wojska amerykańskie oraz brytyjskie , po zawarciu porozumienia z miejscową administracją francuską ruszyły ku Tunisowi , gdzie wylądował desant niemiecko-włoski ; pod koniec roku w zachodniej Tunezji ukształtował się protektor francuski .
W E u r o p i e 9-10 X wojska niemieckie obsadziły nie okupowaną część Francji , a oddziały włoskie Korsykę .
W powietrzu rozpoczęła się ofensywa bombowa na Niemcy , początkowa prowadzona przez lotnictwo brytyjskie
( w tym Polskie Siły Powietrzne ) , od sierpnia również amerykańskie .
Na O c e a n i e A t l a n t y c k i m po przystąpieniu Stanów Zjednoczonych do wojny , Niemcy poszerzyli strefę działań floty podwodnej do wybrzeży ameryki , co w połączeniu ze wzrostem liczby okrętów podwodnych spowodowało zwiększenie liczby zatopionych statków sprzymierzonych ( lepiej ostatnie transporty z wojskiem z reguły docierały w całości ) .
Na D a l e k i m W s c h o d z i e Japończycy opanowali Malaje ( 15 II skapitulował Singapur ), następnie Birmę , mimo wsparcia Brytyjczyków przez Chińczyków; na Filipinach Japończycy 2 I zajęli Manilę , następnie zmusili do kapitulacji armię filipińsko- amerykańską broniącą się na półwyspie Bataan ( 9 IV ) ; w styczniu desant japoński wylądował na Borneo , po wygraniu bitwy na Morzu Jawajskim ( 24 II ) – na Jawie . Na wiosnę 1942 pod japońską okupacją była cała strefa mórz Azji Południowo- Wschodniej ; Australia i Indie były zagrożone , a Chiny odcięte od połączeń z państwami zachodnimi ;ofensywa japońska w kierunku południowo-wschodnim została jednak zatrzymana , 7 – 8 V stoczono nierozstrzygniętą bitwę morską na Morzu Koralowym , 3-5 VI klęska floty japońskiej w bitwie koło atolu ; Midway spowodowała przełom w wojnie na Oceanie Spokojnym ; po wylądowaniu 10 VII desantu amerykańskiego na wyspie Guadalcanal ( Wyspy Salomona ) stoczono kilka bitew powietrzno-morskich ; na Nowej Gwinei Australijczycy ,powstrzymali marsz japończyków na port Moresby i wraz z Amerykanami rozpoczęli natarcie na Buna.
Na początku 1942 największe sukcesy militarne odniosła Japonia , w lecie Niemcy , jesienią zaczęła zarysowywać się przewaga przeciwników Osi . Stany Zjednoczone i Wielka Brytania ściśle współdziałały , poszukiwano porozumienia z Związkiem Radzieckim ( ZSRR )
Działania 1943 Nastąpiło wzmocnienie nacisku państw sprzymierzonych na państwa Osi w Europie ; na lądzie (od wschodu i południa) , w powietrzu ( od zachodu ) ; wzmagał się ruch oporu , zwłaszcza w państwach okupowanych ; na Oceanie Spokojnym nasiliły się powietrzno-morskie działania amerykańskich sił zbrojnych ;narastał wysiłek zaplecza walczących mocarstw ( wzrost produkcji wojennej szczególnie w państwach sprzymierzonych ) .
Na f r o n c i e w s c h o d n i m pierwsze miesiące 1943 przyniosły kontynuację ofensywy sowieckiej na południowym odcinku frontu oraz likwidację zgrupowania niemieckiego otoczonego w Stalingradzie ( 2 II ) ;pod koniec lutego wojska sowieckie zbliżyły się do dolnego biegu Dniepru ; przeciwnatarcie Niemców pod Charkowem ustabilizowano front ; Armia Czerwona utrzymała tereny w rejonie Kurska , wojska niemieckie zaś ( po wycofaniu się z północnego Kaukazu ) – przyczółek na półwyspie Tamańskim ; od Moskwą Niemcy wycofali się spod Rżewa i Domińska , Rosjanie przebili lądowe połączenie do okrężnego Leningradu ; obie strony rozpoczęły przygotowania do kampanii letniej, 5 VII Niemcy przeszli do natarcia uderzając koncentrycznie na Kursk ( Kurska bitwa ) stoczono wielką bitwę , której decydującym punktem była największa bitwa pancerna wojny pod Prochorowka, później Armia Czerwona wyszła pod dolny Dniepr , po jego sforsowaniu ( 6 XI ) zajęła Kijów i odcięła Krym od obszarów okupowanych jeszcze przez Niemców . Na centralnym odcinku frontu wojska sowieckie opanowały Smoleńsk .
W A f r y c e P ó ł n o c n e j wojska brytyjskie 8 armii w styczniu opanowały Trypolinę i zepchnęły wojska niemiecko-włoskie na przyczółek tunezyjski ( zlikwidowany w połowie maja ) , droga przez Morze Śródziemne została otwarta żeglugi sprzymierzonych .
W e W ł o s z e c h 10 VII desant wojsk alianckich wylądował na Sycylii , do 17 VIII resztki wojsk
Niemiecko- włoskich broniących wyspy ewakuowały się na kontynent ; 25 VII obalono rząd B. Mussoliniego , nowy rząd włoski 3 IX podpisał zawieszenie broni ze sprzymierzonymi , desant brytyjski wylądował Kalabrii ; 9 IX , jednocześnie z ogłoszeniem zawieszenia broni , rozpoczął się desant sprzymierzonych w zatoce Salerno. Niemcy odpowiedzieli rozbrojeniem większości oddziałów armii włoskiej we Włoszech i na półwyspie Bałkańskim , opanowali Rzym ( 10 IX ) , po przegranej bitwie pod Salerno , powstrzymali sprzymierzonych na linii zimowej pod Monte Casino.
Na O c e a n i e A t l a n t y c k i m w pierwszej połowie roku nastąpił przełom w bitwie o opanowanie tego obszaru ; w marcu Niemcy zatopili 92 statki ( 540 tyś .BRT ) , w czerwcu tylko 8 ( 30 tyś. BRT ) ; jednocześnie w marcu stracili 15 okrętów podwodnych , w maju – 41 ; sprzymierzeni udoskonalili środki obrony konwojów , produkcja nowych statków znacznie przewyższała straty . W p o w i e t r z u wzrosła siła amerykańskiego lotnictwa strategicznego
( stacjonującego w Wielkiej Brytanii ) ; wspólnie z siłami brytyjskimi rozwinęło ono kombinowaną ofensywę powietrzną na Niemcy – Brytyjczycy atakowali nocą , Amerykanie w ciągu dnia .
R u c h o p o r u i k o n s p i r a c j a wzmocniły się organizacyjnie , tworząc w podziemiu zawiązki wojska , nasiliły sabotaż i dywersję, a na okupowanych terenach ZSRR i Jugosławii ruch partyzancki; IV 1943 wybuchło powstanie w getcie warszawskim.
Na O c e a n i e S p o k j n y m Amerykanie opanowali Wyspy Salomona, zajęli Wyspy Gilberta i wspólnie z Australijczykami opanowali wschodnią część Nowej Gwinei; obsadzili wyspy: Attu i Kiska w archipelagu Aleutów
Na D a l e k i m W s c h o d z i e w Birmie, na pograniczu z Indiami i Chinami, trwały lokalne starcia; w Chinach nasilił się konflikt między Kuomintangiem KP Chin: Japończycy podejmowali lokalna ataki, m.in. bez powodzenia na Changsha.
Państwa sprzymierzone w 1943 nawiązały ścisłe współdziałanie, w Teheranie odbyła się konferencja tzw. wielkiej trójki ( Wielkiej Churchill, F.D. Roosevelt, Stalin; teherańska konferencja ), która ustaliła plan działań militarnych 1944
( w tym otwarcie tzw. drugiego frontu ), przyjęła ogólny zarys ładu powojennego, podział wpływów wielkich mocarstw
( Polska podporządkowana ZSRR ). Po stronie przeciwnej Oś rozpadła się; dowództwo niemieckie po klęskach na froncie wschodnim przyjęło koncepcję obrony przeciwko Armii Czerwonej i koncentracji sił do podbicia desantu
sprzymierzonych na Zachodzie.
Działania 1944 W Europie nastąpiło koncentryczne uderzenie wojsk sprzymierzonych na obszary opanowane przez Niemców, połączone z masowym wystąpieniem ruchu oporu i konspiracji . Na Dalekim Wschodzie , na Oceanie Spokojnym działania zaczepne prowadzili sprzymierzeni w Chinach – Japonia ;1944 to szczytowy okres produkcji zbrojeniowej , szybkiego postępu naukowo-technicznego , początek kształtowania ładu powojennego opartego na nierówności
Na F r o n c i e W s c h o d n i m na początku roku wojska sowieckie rozbiły skrajne skrzydła armii niemieckiej , na północ odrzuciły przeciwnika spod Leningradu , na południe dotarły do Karpat i wyzwoliły Krym ;w czerwcu-lipcu Armia Czerwona rozgromiła centrum wojsk niemieckich na Białorusi i na południe od rzeki Prypeć na przełomie lipca i sierpnia wyszła nad środkową Wisłę ; w stolicy polski wybuchło powstanie ( powstanie Warszawskie 1944 ) . W sierpniu wojska sowieckie rozbiły w Mołdawii siły niemiecko- rumuńskie i po przejęciu Rumunii ( 23 VIII ) na stronę sprzymierzonych rozpoczęły przez Siedmiogród natarcie na Wielką Nizinę Węgierską ( później po sforsowaniu środkowego Dunaju okrążyły Budapeszt ) ; także w sierpniu rozpoczęło się powstanie słowackie .
Na P ó ł w y s p i e B a ł k a ń s k i m we Wrześniu wojska sowieckie nie napotykając na opór wkroczyły do Bułgarii ; po przewrocie wojska i przejściu Bułgarii na stronę sprzymierzonych wraz z armią bułgarską uderzyły na Macedonię i Serbię ; 20 X wojska sowieckie i Jugosłowiańskie opanowały Belgrad ; wojska niemieckie wycofały się z Grecji , Albanii i Czarnogóry . W Grecji wylądowały oddziały brytyjskie , rozpoczęła się walka z partyzantką komunistyczną . Pod koniec roku front przebiegał między rzeką Drawa i M. Adriatyckim ; na jego zapleczu toczyły się walki domowe .
W E u r o p i e P ó ł n o c n e j 10 VI wojska sowieckie przeszły do natarcia na Przesmyku Karelskim , przełamały fińską 26 VI zajęły Wyborg ; 19 IX podpisano sowieckie-fińskie zawieszenie broni Finlandia wystąpiła przeciwko III Rzeszy ; w Laponii rozpoczęły się walki fińsko-niemieckie, na wybrzeżach Morza Barentsa uderzyły wojska sowieckie; pod koniec wycofali się do północnej Norwegii .
We Włoszech sprzymierzeni od stycznia bez powodzenia podejmowali ataki pod Monte Casino, połączone z desantem pod Anzio ; 11 V wojska sprzymierzonych ( w tym drugi Korpus Polski ) przełamały obronę niemiecką , 4 VI weszły do Rzymu i w pościgu dotarły do Apeninu Toskańsko-Emilińskiego.
W E u r o p i e Z a c h o d n i e j w pierwszej połowie roku obie strony przygotowały działania na wielką skalę ; sprzymierzeni – desant na północny zachód od wybrzeży Francji , Niemiec – jego rozbicie na wybrzeżu ; 6 VI wojska sprzymierzonych rozpoczęły operację desantową w Normandii i utworzyły przyczółek , następnie pobiły niemiecką armię ; na przełomie lipca i sierpnia przełamały obronę niemiecką pod Avranches, okrążyły Niemców pod Falaise, następnie prowadziły pościg ; 19 VIII wybuchło powstanie w Paryżu , rozbite wojska niemieckie wycofały się ku granicy niemieckiej ; 15 VIII wojska amerykańsko-francuskie wylądowały w Prowansji. Na początku września wojska sprzymierzonych wkroczyły do Belgii oraz dotarły do granic Lotaryngii i Alzacji ; we wrześniu próba szybkiego wkroczenia do Niemiec przez Holandię ( połączona operacja wojsk powietrznych i lądowych w Arnhem ) zakończyła się niepowodzeniem ; później prowadzono akcję na mniejszą skalę , 21 X Amerykanie zajęli Akwizgran , 29 X
Polacy - Bredę , 23 XI Francuzi – Strasburg . Pod koniec roku Niemcy podjęli ostatnią próbę pokonania wojsk sprzymierzonych uderzając 16 XII w Ardenach , sprzymierzonym , początkowo zaskoczonym , udało się zatrzymać Niemców.
W p o w i e t r z u lotnictwo strategiczne sprzymierzonych kontynuowało ofensywą na Niemcy; w lecie zostało użyte główne do bezpośredniego wsparcia wojsk lądowych we Francji . Niemcy wprowadzili do akcji pociski V-1 i V-2 używane do ataków na Londyn . Na O c e a n i e A t l a n t y c k i m sprzymierzeni powiększyli przewagę , co pozwoliło na swobodne przewozy wojsk i sprzętu ; rozpoczęto ruch morski przez podejście dalekowschodnie , konwoje arkami nie przyniosły poważnych strat .
Na D a l e k i m W s c h o d z i e działania wojenne nasiliły się; na Oceanie Spokojnym Amerykanie wysadzili desant na wyspie Saipan i zwyciężyli w bitwie powietrzno-morskiej na Morzu Filipińskim ; opanowali Mariany; na południu oddziały amerykańskie obsadziły kolejne punkty na Nowej Gwinei ; 20 X wysadzono desant na wyspie
Leyte ( Filipiny ), wielka bitwa powietrzno-morska uniemożliwiała flocie japońskiej działania na większą skalę .
Amerykańskie wojska lądowe opanowały Leyte, później zajęły Mindoro ; rozpoczęły się uderzenia powietrzne na Japonie ,a amerykańska flota podwodna paraliżowała morską komunikację przeciwnika , przede wszystkim między wyspami Japońskimi a strefą mórz Azji Południowo-Wschodniej . W Brimie w wyniku natarcia odzyskano północną część kraju i ponownie otwarto lądowe połączenie z Chinami . W Chinach od kwietnia do grudnia wojska japońskie prowadziły ofensywę w celu uzyskania bezpośredniego połączenia wzdłuż linii kolejowej Pekin- Kanton i dalej od
Indochin .
W 1944 siły niemieckie zostały zepchnięte do obszaru ograniczonego na wschodnią Wisłę , na zachodnim Renem , na południu Padem ; nad obszarem tym panowanie w powietrzu uzyskało lotnictwo sprzymierzonych ; na wyzwolonych obszarach Europy zaczęło odtwarzać państwa w warunkach ostrych konfliktów społecznych na zachodzie , otwartej wojny domowej w Grecji , jej elementów w Jugosławii oraz uzależnienia od ZSRR krajów zajętych przez Armię Czerwoną .
Działania 1945 Na f r o n c i e w s c h o d n i m po przejściu do natarcia 12 – 15 I między Morzem Bałtyckim i Karpatami główne zgrupowanie wojsk sowieckich przełamało obronę niemiecką nad Wisłą i Narwią ( 17 I pierwsza armia WP wyzwoliła Warszawę ) i pod koniec stycznia osiągnęło środkową Odrę oraz brzeg Morza Bałtyckiego
( Zalewu Wiślanego ) , w lutym i marcu rozbiło Niemców na Pomorzu oraz Śląsku ; 9 IV padł Królewiec.
Na południe od Karpat wojska sowieckie 13 II zdobyły Budapeszt i Wiedeń ; decydujące uderzenie przeprowadziły między Morzem Bałtyckim i Sudetami ; 16 IV główne siły Armii Czerwonej i WP rozpoczęło ofensywę , 2 V zdobyły Berlin , wyszły nad Łabę i spotkały się z wojskami amerykańskimi i brytyjskimi , 9 V wkroczyły do Pragi , wyzwolonej przez powstańców , którzy rozpoczęli walkę 5 maja .
Na F r o n c i e Z a c h o d n i wojska sprzymierzonych 8 II rozpoczęły stopniowo rozszerzanie natarcia między Mozą i Renem, w marcu sforsowały rzekę ( na północ od Zagłębia Ruhry ); na północnym skrzydle Brytyjczycy sforsowali dolną Łabę i dotarli Lubeki , polska pierwsza Dywizja Pancerna do Wilhelmshaven , siły prawego skrzydła wojsk sprzymierzonych skręciły na południe , sforsowały górny Dunaj i dotarły do jeziora Bodeńskiego i Tyrolu . W lutym 1945 na konferencji jałtańskiej m.in. uzgodniono podział Niemiec na strefy okupacyjne i ich demilitaryzację , potwierdzono podział stref wpływów mocarstw. We W ł o s z e c h 9 IV rozpoczęła się ofensywa sprzymierzonych , 21 IV Polacy weszli do Bolonii ; rozbici Niemcy próbowali przeprawić się na południowy brzeg Padu ; jednocześnie w południowych Włoszech zaczęły walkę grupy ruchu oporu . Na P ó ł w y s p i e B a ł k a ń s k i m 16 IV wojska jugosłowiańskie przeszły do natarcia , 9 V weszły do Zagrzebia .
W p o w i e t r z u wielka ofensywa bombowa lotnictwa sprzymierzonych z powodu zmniejszania się liczby celów stopniowo zamierała , ostatnimi spektakularnymi celami były : Drezno oraz siedziba Hitlera w Berchtesgaden.
Na m o r z u panowali sprzymierzeńcy .
W C h i n a c h na początku 1945 Japończycy umocnili połączenie Pekin – Indochiny, w marcu okupowali Indochiny Francuskie ( część oddziałów francuskich przebiła się do Chin ). W Birmie w styczniu rozpoczęła się ofensywa wojsk brytyjskich, 3 V padł Rangun, resztki wojsk japońskich wycofały się z góry. Na O c e a n i e S p o k o j n y m Amerykanie 9 I wysadzili desant w zatoce Lingayen na wyspie Luzon i 23 II zdobyli Manilę, pobici Japończycy schronili się w góry; mniejsze desanty amerykańskie wylądowały na innych wyspach Archipelagu Filipińskiego, później zdobyły wyspy: Iwo – jima i przede wszystkim Okinawę, co ułatwiło nasilenie bombardowania Japonii; uderzenia lotnictwa pokładowego zespołów okrętów amerykańskich podpływających bezpośrednio do brzegów
Wysp Japońskich i działania floty podwodnej doprowadziły do niemal pełnej blokady Japonii.
Koniec wojny w Europie W warunkach beznadziejnej polityczno-militarnej sytuacji Niemiec grupy polityków niemieckich podjęły próby rozmów , ale ostateczne decyzje podjęło dowództwo wojskowe , 29 IV podpisano wstępne warunki bezwarunkowej kapitulacji armii niemieckiej na froncie włoskim ( 2 V weszło w życie ) , 30 IV Hitler desygnował na swoje miejsce admirała K. Dnitza i popełnił samobójstwo ; 4 V poddały się wojska niemieckie , znajdujące się w północno-zachodnich Niemczech i Danii ; 5 V złożyły broń wojsk niemieckie w południowych Niemczech, Tyrolu i zachodniej Austrii ; 7 V godzina 2.41 w Reims przedstawiciele admirała ( pełniącego służbę prezydenta ) podpisali akt bezwarunkowej kapitulacji niemieckich sił zbrojnych i przerwania działań wojennych 8 V o godzinne 23.01 czasu środkowoeuropejskiego . Na żądanie strony sowieckiej akt kapitulacji powtórzono w Berlinie
( 9 V 0.16 czasu wschodnioeuropejskiego ) ; tylko niektóre zgrupowania niemieckie oraz formacje serbskie , chorwackie i słoweńskie przebijały się na zachód w celu poddaniu wojskom brytyjskim lub amerykańskim . W VII – VIII 1945 na konferencji poczdamskiej przywódcy wielkiej trójki ustalili m.in. zasady polityki wobec Niemiec
Koniec wojny w Azji 6 VIII Amerykanie zrzucili bombę atomową na Hiroszimę , 8 VIII na Nagasaki ; japońskie władze podjęły decyzję o kapitulacji . 8 VIII rząd sowiecki wypowiedział wojnę Japonii , 9 VIII jego wojska uderzyły z trzech stron na Mandżurię , do połowy miesiąca doszły do Mukdenu; po kapitulacji Japończyków obsadziły resztę Mandżurii , północną Koreę , Kuryle oraz południową Sachalin . 2 IX w Zatoce Tokijańskiej na okręcie liniowym Missouri przedstawiciele Japonii podpisali akt bezwarunkowej kapitulacji .
Wyniki wojny Wojna 1939 – 1945 była konfliktem globalnym prowadzonym na terytoriach Europy , Azji , Afryki i Oceanii , na wszystkich oceanach i morzach oraz w przestrzeni powietrznej ; uczestniczyło w niej 61 państw i 1,7 miliardów ludzi ( pod bronią 110 milionów ludzi ) . Bezpośrednie straty ludzkie wynosiły ponad 50 milionów osób , w tym około 20 milionów żołnierzy ; działaniom wojennym towarzyszyły : masowy terror , mordy , deportacje , przesiedlenia grup ludności , często całych narodów , zapoczątkowane 1937 w Chinach i w 1939 w Polsce . Wojna przynosiła degradację państw Europy w stosunku do Stanów Zjednoczonych , przyspieszyła rozkład systemu kolonialnego ; spowodowała rozgromienie faszyzmu i nazizmu po całej Europie i militaryzmu w Azji . Ład powojenny ukształtowany przez konferencje : teherańską , jałtańską , i poczdamską , usankcjonowany w formule ONZ , zapewnił hegemonię mocarstw , przede wszystkim Stanów Zjednoczonych i ZSRR , których rywalizacja doprowadziła do utworzenia 2 bloków militarno- politycznych : komunistycznego , rządzonego przez ZSRR , oraz demokratycznego , skupiającego się wokół Stanów Zjednoczonych .
II Wojna Światowa 1939-1945 Konflikt między grupą demokratyczną państw Europy zachodniej do których później przyłączyły się USA i ZSRR , występujące w obronie własnych pozycji w Europie i na świecie , a państwami faszystowskimi ( oraz ich sojusznikami ) , zmierzającymi do zdobycia hegemoni w świecie ; konflikt
w warunkach wielkiego skoku naukowo-technicznego , który doprowadził do rozwarstwienia sił zbrojnych na nowoczesne armie (głównie niemieckie ) wyposażone w najnowsze typy uzbrojenia i tradycyjne armie przede wszystkim państw średnich i małych . W okresie narastania konfliktu wojennego wystąpiły sprzeczności społecznej
które znalazły wyraz w ukształtowaniu się ruchów faszystowskich odwołujących się do wzorów niemieckich lub oraz ruchu komunistycznego podporządkowanego ZSRR. Wybuch wojny światowej poprzedziły wojny lokalne :Hiszpańska wojna domowa 1936- 1939 ( zakończyła się zwycięstwem frankistów wspieranych przez Włochy i Niemcy ) oraz trwająca od 1937 r. wojna chińsko- japońska , która z czasem stała się częścią konfliktu światowego ( pod okupacją japońską znalazła się wschodnie nadbrzeże części chińskiej , pozostałą część kontrolował Kuomintang wspierany przez ZSRR i państwa zachodnie ) , doszło też do przerwanego przez wybuch wojny w Europie lokalnego konfliktu
sowiecką-japońskiego na pograniczu Mandżurii ( marionetkowe cesarstwo pod protektorem Japonii ) i Mongolii
( marionetkowa republika pod protektorem ZSRR).
Początek wojny. Niemcy, po włączeniu wiosną 1938 Austrii do III Rzeszy jesienią 1938 na konferencji w Monachium uzyskali zgodę na anektowanie części Czech i Moraw ( III 1939 zajęli całe terytorium Czech i Moraw, jednocześnie powstało państwo słowackie ); Niemcy wystąpili wobec Polski z żądaniami dotyczącymi Wolnego Miasta Gdańska i Pomorza ; odrzucenie tych żądań przez rząd polski , jednoczesne potwierdzenie sojuszu
francusko-polskiego i wzajemne gwarancje polsko-brytyjskie ( porozumienie francusko- brytyjsko-polskie miało
miało charakter polityczny a , nie wojskowy ) spowodowały , że 31 III Hitler postanowił rozpocząć bezpośrednie przygotowanie do wojny z Polską ; w sierpniu Hitler zawarł porozumienie ze Stalinem ( układy sowiecko - niemieckie 1939 ) w którym obaj dyrektorzy dokonali podziału strefy wpływów w środkowo-wschodniej Europie.
Niemiecki plan wojny przewidywał uderzenie na Polskę z jednoczesną osłoną na zachód ; plan polski zakładał obronę na pograniczu , później odwrót na linię ostatecznego oporu ; plan francuski – rozwinięcie obrony na granicy południowo-wschodniej i wschodniej ,później przegrupowanie między rzeki Ren i Mozelę oraz podjęcie ograniczonej akcji zaczepnej ; plan rosyjski osiągnięcie linii Wisły .
1 IX Niemcy zaatakowały Polskę ( kampania wrześniowej 1939 ) , 3 IX w stanie wojny z nimi znalazły się Wielka Brytania i Francja – konflikt z lokalnego przekształcił się w światowy .
Na f r o n c i e p o l s k i m Niemcy mieli przewagę liczebną i materiałową , z wyprzedzaniem dokonali mobilizacji
i siłami pancerno-motorowymi , wspieranymi przez lotnictwo, w ciągu kilku dni przełamali opór wojsk polskich w bitwie granicznej , 8 IX doszli do środkowej Wisły i do Warszawy polski zwrot zaczepny doprowadził do bitwy nad Bzurą która odciążyła stolicę ; nim bitwa dobiegła końca 17 IX od wschodu uderzyła Armia Czerwona , zmierzając ku Wiśle ( po umowie moskiewskiej z 28 IX cofnęła się na linię rzeki Bug ); władze RP opuściły kraj . Pod koniec września opór polski wygasł 28 IX skapitulowała Warszawa , 2-5 X pod – Kockiem rozegrała się ostatnia bitwa kampanii .
Na f r o n c i e z a c h o d n i m 10 IX Francuzi podjęli lokalne akcje zaczepne w rejonie Saary , ale przerwali je po kilku dniach ; później na froncie zachodnim panowała cisza ( - drole de guerre ) Niemcy panowali podjęcie ofensywy na zachodzie jeszcze 1939 , ale ostateczne odłożyli je na późniejszy termin . Na morzu działania rozpoczęły się 3 IX i przyniosły powodzenie niemieckiej broni podwodnej . Na wschodzie X 1939 zgodnie z umowami
sowiecko- niemieckimi ZSRR utworzył bazy na Litwie , Łotwie i w Estonii i wystąpił z ultimatum wobec Finlandii ;
po odrzuceniu żądań przez rząd fiński 30 XI wojska sowieckie przekroczyły granicę fińską ( sowiecko-fińska wojna
1939 – 1940 ) utknęły w przesmyku Karelskim ( Mannerheima linia ) i w Karelii w Laponii okupywały rejon Petsamo .
W Chinach japończycy 17 IX uderzyli na miasto Changsha , 2 X Chińczycy przeszli do kontrataku .
W 1939 na zajętych terytoriach przez Niemcy i ZSRR poczynając od Czechosłowacji (protektorat Czech i Moraw )
i Polski wprowadzono administracje okupacyjną stosując terror : eksterminacje , areszty i deportacje, które dotknęły setki tysięcy ludzi ( deportacja Katyń ). Jednocześnie zaczęły powstawać zalążki ruchu oporu i konspiracji , a także rządy na uchodźstwie ( rząd Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie )
Działania 1940 w Skandynawii w lutym wojna sowiecko- fińska weszła w stadium krytyczny ; ZSRR skierował na front blisko milion żołnierzy ; obrona fińska na przesmyku Karelskim została przełamana ; Francja i Wielka Brytania
wspierały władze fińskie , planowały wysłanie do Finlandii korpusu ekspedycyjnego ( z udziałem Polskiej Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich) ; nim do tego doszło , 12 III w Moskwie został podpisany
sowiecko-fiński traktat pokojowy ; Finlandia utraciła przesmyk Karelski i część Karelii ale zachowała niepodległość .
Niemcy zaplanowali szerszą akcję na północ , 9 IV ich wojska zajęły Danię ( która nie stawiała oporu ) i wylądowały w głównych portach Norwegii ; zaskoczeni Norwegowie stawiali nieskoordynowany opór , a nieliczne posiłki brytyjskie i francuskie nie zmieniały sytuacji i zostały ewakuowane ; 30 IV podpisano kapitulację armii norweskiej
W południowej części kraju ;dłużej trwały walki w północnej części Norwegii wokół Narwiku , 9 IV opanowanego przez Niemców ; Norwegów wsparł brytyjsko- francusko- polsko korpus posiłkowy . Francuzi i Norwegowie odbili Narwik 29 V Polacy Ankenes; 10 VI wojska Norweskie skapitulowały , alianci wycofali się .
Na froncie zachodnim 10 V armia niemiecka uderzyła na Holandię i Belgię ; 14 V holenderskie siły zbrojne skapitulowały ; siły lewego skrzydła wojsk sprzymierzonych weszły w tym czasie do Belgii , ale niemieckie zgrupowanie pancerno- motorowe ,nacierające przez Ardeny 14-15 V sforsowano środkową Mozę ,19 V osiągnęło brzeg cieśniny La Manche odcinając główne siły sprzymierzonych we Flandrii ; 28 V skapitulowała armia belgijska , do 6 VI wojska brytyjskiej i część armii francuskiej z Dunkierki ewakuowały się do Wielkiej Brytanii .Francuzi odtworzyli front na linii rzek Somma i Aisne , ale przeważające siły niemieckie 5 VI wznowiły natarcie , przełamały front i przeszły do pościgu ; 10 VI Włochy wypowiedziały wojnę Francji , 14 VI Niemcy wkroczyli do Paryża ;
25 VI weszło w życie zawieszenie broni , Niemcy zaczęli okupację południowej i zachodniej części Francji i narzucili jej ograniczenie wojsk .
W części nie okupowanej utworzono tzw. Wolną Francję z rządem w Vichy ; działania wojenne na lądzie ustały , nasiliły się walki w powietrzu i na morzu . Niemcy przygotowali desant na Wielkiej Brytanii dążąc do panowania w powietrzu ( bitwa o Wielką Brytanię ).
Na O c e a n i e A t l a n t y c k i m w pierwszej połowie 1940 niemiecka marynarka wojenna i lotnictwo nie osiągnęły większych sukcesów , po zdobyciu baz w Norwegii i Francji skuteczność działań niemieckich przeciwko liniom zaopatrzeniowym aliantów wzrosła . Na M o r z u Ś r ó d z i e m n y m działania morskie przez blisko 3 lata stanowiły główną część operacji wojennych na tym obszarze zwłaszcza na liniach komunikacyjnych Włoch
( Włochy – Libia później Włochy -Bałkany ) i Wielkiej Brytanii ( Gibraltar – Egipt później Egipt – Grecja zaopatrywanie Malty ) ; działania sił nawodnych doprowadziły do starć koło przylądków Teulada i Spartivento
( Sardynia ) ; brytyjskie lotnictwo pokładowe zaatakowało bazę włoskiej floty w Tarencie i wyeliminowało z działań większość floty liniowej , ale nie ograniczyło przewozów morskich przeciwnika.
W A f r y c e P ó ł n o c n e j Włoska 10 armia IX 1940 dotarła z Libii do Sidi Barrani w Egipcie i została
zatrzymana , 9 XII wojska brytyjskie rozpoczęły ofensywę w ciągu kilku dni rozbiły większość sił 10 armii włoskiej , i wkroczyli do Cyrenajki , obległy Bardiję .
Na P ó ł w y s p i e B a ł k a ń s k i m 28 X Włosi uderzyli na Grecję . licząc na szybkie zwycięstwo ; Grecy powstrzymywali przeciwnika , 14 XI przeszli do ofensywy i wyprawszy nieprzyjaciela z własnego terytorium wkroczyli do Albanii .
W A f r y c e W s c h o d n i e j w Etiopii Włosi zajęli tereny na pograniczu z Sudanem ( Kas salą ) i Kenię
( Moyale ) w sierpniu obsadzili też Somali Brytyjskiej ( Berbera)
W E u r o p i e W s c h o d n i e j rząd sowiecki wykorzystał zaangażowanie Niemiec na zachodzie i latem inkorporował Litwę, Łotwę i Estonię , przekształcając je w republiki związkowe ZSRR , od Rumuni uzyskał Besarabię i północną Bukowinę , sięgając wpływami na Półwysep Bałkański . Niemcy z Włochami i Japonią utworzyli Pakt Trzech ( 27 IX ) , do którego dołączyły Słowacja , Węgry i Rumunia . Obie strony ( sowiecka i niemiecka ) rozpoczęły przygotowania do zbrojnego rozstrzygnięcia , którego głównym obszarem miały być okupywane ziemie
polskie .
W C h i n a c h wojska Kuomintangu odbiły Nanning ( 12 III),otwierając połączenie lądowe z Indochinami ;
na froncie centralnym wojska japońskie opanowały Yichag i rozpoczęły bombardowanie Chongging ; w grudniu japończycy podjęli kolejną próbę opanowania linii kolejowych Hangzhou - Kanton . Po klęsce Francji 22 IX w 1940 państwa Osi opanowały niemal całą zachodnią i północną Europę ; Wielka Brytania utrzymała się na wyspach i w strefie śródziemnomorskiej , gdzie działania wojenne ponownie przeniosły się na teren Europy ; w krajach okupowanych przez III Rzeszę i ZSRR zaczął organizować się ruch oporu ; nastąpiło zbliżenie się Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej i Wielkiej Brytanii
Działania 1941 W strefie M o r z a Ś r ó d z i e m n e g o w Afryce Północnej wojska brytyjskie w początkach roku kontynuowały natarcie , zdobyły Bardiję , Tobruk i Bengazi niszcząc całkowicie włoską 10 armię i zajmując całą Cyrenajkę ; Niemcy skierowali w rejon walk lotnictwo i wojska lądowe ( Korpus Afrykański )
P ó ł w y s e p B a ł k a ń s k i Na froncie albańskim ofensywa Grecka utknęła w górach . Niemcy przygotowując się do interwencji w Grecji , w styczniu skierowali wojska do Rumuni i 2 III wkroczyli do Bułgarii ; Brytyjczycy ,osłabiając swe siły w Afryce północnej , wysłali do Grecji korpus ekspedycyjny ; 6 IV wojska niemieckie, wspierane przez jednostki włoskie a , później węgierskie uderzyły na Jugosławię i Grecję ; armia jugosłowiańska rozpadła się bez udziału w znaczniejszych walkach , Grecja broniła się dłużej 20 V – 1 VI , Niemcy za pomocą desantu powietrznego opanowali Kretę .
W A f r y c e P ó ł n o c n e j na Pustyni Libijskiej w marcu i kwietniu wojska niemiecko-włoskie pokonały Brytyjczyków, odbiły Cyrenajkę ( oprócz Tobruku obronionego przez Australijczyków, których od sierpnia zastępowała m.in. polska Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich ) ; 19 XI brytyjska 8 armia , uprzedzając przeciwnika , przeszła do natarcia odblokowania Tobruku i ponownie zajęła Cyrenajkę .
W A f r y c e W s c h o d n i j wojska brytyjskie rozbiły armię włoską i zajęły ten obszar .
Na B l i s k i m W s c h o d z i e Brytyjczycy opanowali Irak , następnie Syrię . W sierpniu ( po wybuchu wojny sowiecko- niemieckiej ) wojska brytyjskie i sowieckie rozpoczęły okupację Iraku , co pozwoliło na otwarcie bezpośredniego połączenia lądowego między ZSRR a , obszarami kontrolowanymi przez Wielką Brytanię.
W E u r o p i e W s c h o d n i e j na wiosnę Niemcy i sojusznicy ( Rumunia i Finlandia ) rozpoczęli przegrupowanie wojsk w celu uderzenia na ZSRR ; uderzenie wojsk Osi 22 VI 1941 zaskoczyło stronę sowiecką kierunkiem natarć oraz mechanizmem prowadzenia działań ( we współczesnej historiografii istnieje również pogląd , iż atak ten wyprzedził stronę sowiecką przygotowując napaść na III rzeszę ); latem zostały rozbite wojska pierwszego sowieckiego rzutu strategicznego , a jesienią –drugiego , dopiero trzeci powstrzymał Niemców pod Leningradem ,Moskwą i u wrót Kaukazu ( Rostów ) ; 5 – 6 XII rozpoczęło się sowieckie przeciwnatarcie pod Moskwą ( Bitwa pod Moskwą ) , które zmusiły wojska niemieckie do odwrotu o 300-400 kilometrów i obrony na całym froncie wschodnim .
Finowie odbili przesmyk Karelski po dawną granicę sowiecko- fińską oraz obsadzili Karelię po rzekę Swir i jezioro Onega . W Laponii wojska niemieckie podjęły próbę opanowania Murmańska utknęły jednak nad rzeką Stara Lica ; na obszarze od Morza Czarnego do Morza Barentsa ukształtował się front liniowy , który związał większość niemieckich sił lądowych .
Na O c e a n i e A t l a n t y c k i nasiliła się wielka bitwa o komunikację ( bitwa o Atlantyk ), Brytyjczycy doskonalili system konwojów, uzyskali pomoc amerykanów.( VIII 1941 podpisali deklarację współpracy , Kartę Atlantycką ) ; Niemcy zatopili 432 statki ,tracąc 35 okrętów podwodnych .Latem przez Morze Barentsa ruszyły pierwsze konwoje sprzymierzonych zmierzające do sowieckich portów północnych ( murmańskie konwoje ) .
W w o j n i e p o w i e t r z n e j w pierwszych miesiącach 1941 lotnictwo niemieckie kontynuowało bombardowanie obiektów na Wielkiej Brytanii, później jego aktywność osłabła ; lotnictwo brytyjskie stopniowo nasilało naloty na Niemcy i cele w krajach okupowanych
Na o b s z a r a c h o k u p o w a n y c h trwało formowanie się konspiracji , rozpoczęto działania partyzanckie ; po rozpoczęciu wojny sowiecko- niemieckiej ruch komunistyczny w państwach okupowanych i zależnych od III Rzeszy na polecenie Międzynarodówki Komunistycznej podjął działalność konspiracyjną ( w największej skali w Jugosławii, gdzie walka partyzancka była również elementem wojny domowej , oraz na okupowanych obszarach ZSRR)
W C h i n a c h japończycy kontynuowali akcję blokowania wybrzeży , opanowali wiele miast nadmorskich , głównie w północnej części Chin , Japończycy przygotowywali uderzenie na północną część kontynentu ; we wrześniu Chińczycy zwyciężyli w bitwie pod Changsha; uderzenie Japonii na Stany Zjednoczone i Wielką Brytanie spowodowało, iż tzw. incydent chiński stał się częścią działań II wojny światowej ; 20 X władze Japonii zatwierdziły ostateczny plan wojny ze Stanami Zjednoczonymi , Wielką Brytanią i Holandią ( przewidywał eliminowanie amerykańskiej floty , opanowanie stref mórz Azji północno- wschodniej - Filipiny , Indie wschodnie , Nowa Gwinea , Wyspy Salomona, a później Birmy, z pozostawieniem części armii lądowej w Chinach oraz silnej osłony w Mandżurii).
Utworzenie n o w y c h f r o n t ó w d a l e k o w s c h o d n i c h zapoczątkowały japoński atak na bazę floty amerykańskiej w – Pearl Harbor – 8 XII , następnie Japończycy opanowali Hongkong , na Malajach wysadzili desant , który rozpoczął natarcie na Singapur , z Indochin wkroczyli do Syjamu ( przyłączył się do Japonii ), następnie uderzyli na północną Birmę; desant japoński wylądował na wyspie Luzon ( Filipiny ) .
Przystąpienie do wojny ZSRR i Stanów Zjednoczonych z jednej strony i Japonii z drugiej przekształciło działania wojenne w w o j n ę p o w s z e c h n ą , konflikt globalny między dwoma blokami mocarstw , z udziałem większości państw świata , angażujący niemal całość zasobów światowych . ( ich wykorzystanie 1944 osiągnęło poziom maksymalny ) .
Działania 1942 Konflikt wojenny był już w pełni wojną wielofrontową i wielopłaszczyznową; w Europie miała ona charakter głównie lądowy z nasilającą się wojną powietrzną; na Oceanie Spokojnym – przede wszystkim
powietrzno-morskiej ; W Chinach i Birmie – lądowej .
W E u r o p i e W s c h o d n i e j na początku roku Armia Czerwona kontynuowała kontrofensywę i na niektórych odcinkach frontu , zmusiła Niemców do odwrotu ( Ukraina ); latem armia niemiecka , po uprzednim opanowaniu Sewastopola , przeszła do ofensywy na północnym odcinku frontu , i nacierając na Kaukaz rozbiła sowieckie lewe skrzydło , ale w sierpniu-wrześniu utknęła w Stalingradzie i na zachodniej części pasma kaukaskiego;
19 XI rozpoczęła się sowiecka kontrofensywa pod Stalingradem , 23 XI wojska sowieckie okrążyły niemieckie zgrupowanie ( Stalingradzka bitwa ); na środkowym odcinku frontu uderzenia sowieckiego związały znaczne siły niemieckie
W A f r y c e P ó ł n o c n e j na Pustyni Libijskiej wojska niemiecko-włoskie na początku roku ( 21 I – 7 II ) odrzuciły brytyjską 8 armię na linię Al Mechila , 27 V przeszły do ofensywy, pobiły Brytyjczyków w Cyrenajce podczas pościgu zdobyły Tobruk ( 21 VII ) i doszły do Al Alamajen , 23 X – 4 XI brytyjska 8 armia rozbiła wojska niemiecko- włoskie i przeszła do pościgu , do końca roku opanowując po raz trzeci Cyrenajkę. W listopadzie w portach Maroka i Algierii wylądowały wojska amerykańskie oraz brytyjskie , po zawarciu porozumienia z miejscową administracją francuską ruszyły ku Tunisowi , gdzie wylądował desant niemiecko-włoski ; pod koniec roku w zachodniej Tunezji ukształtował się protektor francuski .
W E u r o p i e 9-10 X wojska niemieckie obsadziły nie okupowaną część Francji , a oddziały włoskie Korsykę .
W powietrzu rozpoczęła się ofensywa bombowa na Niemcy , początkowa prowadzona przez lotnictwo brytyjskie
( w tym Polskie Siły Powietrzne ) , od sierpnia również amerykańskie .
Na O c e a n i e A t l a n t y c k i m po przystąpieniu Stanów Zjednoczonych do wojny , Niemcy poszerzyli strefę działań floty podwodnej do wybrzeży ameryki , co w połączeniu ze wzrostem liczby okrętów podwodnych spowodowało zwiększenie liczby zatopionych statków sprzymierzonych ( lepiej ostatnie transporty z wojskiem z reguły docierały w całości ) .
Na D a l e k i m W s c h o d z i e Japończycy opanowali Malaje ( 15 II skapitulował Singapur ), następnie Birmę , mimo wsparcia Brytyjczyków przez Chińczyków; na Filipinach Japończycy 2 I zajęli Manilę , następnie zmusili do kapitulacji armię filipińsko- amerykańską broniącą się na półwyspie Bataan ( 9 IV ) ; w styczniu desant japoński wylądował na Borneo , po wygraniu bitwy na Morzu Jawajskim ( 24 II ) – na Jawie . Na wiosnę 1942 pod japońską okupacją była cała strefa mórz Azji Południowo- Wschodniej ; Australia i Indie były zagrożone , a Chiny odcięte od połączeń z państwami zachodnimi ;ofensywa japońska w kierunku południowo-wschodnim została jednak zatrzymana , 7 – 8 V stoczono nierozstrzygniętą bitwę morską na Morzu Koralowym , 3-5 VI klęska floty japońskiej w bitwie koło atolu ; Midway spowodowała przełom w wojnie na Oceanie Spokojnym ; po wylądowaniu 10 VII desantu amerykańskiego na wyspie Guadalcanal ( Wyspy Salomona ) stoczono kilka bitew powietrzno-morskich ; na Nowej Gwinei Australijczycy ,powstrzymali marsz japończyków na port Moresby i wraz z Amerykanami rozpoczęli natarcie na Buna.
Na początku 1942 największe sukcesy militarne odniosła Japonia , w lecie Niemcy , jesienią zaczęła zarysowywać się przewaga przeciwników Osi . Stany Zjednoczone i Wielka Brytania ściśle współdziałały , poszukiwano porozumienia z Związkiem Radzieckim ( ZSRR )
Działania 1943 Nastąpiło wzmocnienie nacisku państw sprzymierzonych na państwa Osi w Europie ; na lądzie (od wschodu i południa) , w powietrzu ( od zachodu ) ; wzmagał się ruch oporu , zwłaszcza w państwach okupowanych ; na Oceanie Spokojnym nasiliły się powietrzno-morskie działania amerykańskich sił zbrojnych ;narastał wysiłek zaplecza walczących mocarstw ( wzrost produkcji wojennej szczególnie w państwach sprzymierzonych ) .
Na f r o n c i e w s c h o d n i m pierwsze miesiące 1943 przyniosły kontynuację ofensywy sowieckiej na południowym odcinku frontu oraz likwidację zgrupowania niemieckiego otoczonego w Stalingradzie ( 2 II ) ;pod koniec lutego wojska sowieckie zbliżyły się do dolnego biegu Dniepru ; przeciwnatarcie Niemców pod Charkowem ustabilizowano front ; Armia Czerwona utrzymała tereny w rejonie Kurska , wojska niemieckie zaś ( po wycofaniu się z północnego Kaukazu ) – przyczółek na półwyspie Tamańskim ; od Moskwą Niemcy wycofali się spod Rżewa i Domińska , Rosjanie przebili lądowe połączenie do okrężnego Leningradu ; obie strony rozpoczęły przygotowania do kampanii letniej, 5 VII Niemcy przeszli do natarcia uderzając koncentrycznie na Kursk ( Kurska bitwa ) stoczono wielką bitwę , której decydującym punktem była największa bitwa pancerna wojny pod Prochorowka, później Armia Czerwona wyszła pod dolny Dniepr , po jego sforsowaniu ( 6 XI ) zajęła Kijów i odcięła Krym od obszarów okupowanych jeszcze przez Niemców . Na centralnym odcinku frontu wojska sowieckie opanowały Smoleńsk .
W A f r y c e P ó ł n o c n e j wojska brytyjskie 8 armii w styczniu opanowały Trypolinę i zepchnęły wojska niemiecko-włoskie na przyczółek tunezyjski ( zlikwidowany w połowie maja ) , droga przez Morze Śródziemne została otwarta żeglugi sprzymierzonych .
W e W ł o s z e c h 10 VII desant wojsk alianckich wylądował na Sycylii , do 17 VIII resztki wojsk
Niemiecko- włoskich broniących wyspy ewakuowały się na kontynent ; 25 VII obalono rząd B. Mussoliniego , nowy rząd włoski 3 IX podpisał zawieszenie broni ze sprzymierzonymi , desant brytyjski wylądował Kalabrii ; 9 IX , jednocześnie z ogłoszeniem zawieszenia broni , rozpoczął się desant sprzymierzonych w zatoce Salerno. Niemcy odpowiedzieli rozbrojeniem większości oddziałów armii włoskiej we Włoszech i na półwyspie Bałkańskim , opanowali Rzym ( 10 IX ) , po przegranej bitwie pod Salerno , powstrzymali sprzymierzonych na linii zimowej pod Monte Casino.
Na O c e a n i e A t l a n t y c k i m w pierwszej połowie roku nastąpił przełom w bitwie o opanowanie tego obszaru ; w marcu Niemcy zatopili 92 statki ( 540 tyś .BRT ) , w czerwcu tylko 8 ( 30 tyś. BRT ) ; jednocześnie w marcu stracili 15 okrętów podwodnych , w maju – 41 ; sprzymierzeni udoskonalili środki obrony konwojów , produkcja nowych statków znacznie przewyższała straty . W p o w i e t r z u wzrosła siła amerykańskiego lotnictwa strategicznego
( stacjonującego w Wielkiej Brytanii ) ; wspólnie z siłami brytyjskimi rozwinęło ono kombinowaną ofensywę powietrzną na Niemcy – Brytyjczycy atakowali nocą , Amerykanie w ciągu dnia .
R u c h o p o r u i k o n s p i r a c j a wzmocniły się organizacyjnie , tworząc w podziemiu zawiązki wojska , nasiliły sabotaż i dywersję, a na okupowanych terenach ZSRR i Jugosławii ruch partyzancki; IV 1943 wybuchło powstanie w getcie warszawskim.
Na O c e a n i e S p o k j n y m Amerykanie opanowali Wyspy Salomona, zajęli Wyspy Gilberta i wspólnie z Australijczykami opanowali wschodnią część Nowej Gwinei; obsadzili wyspy: Attu i Kiska w archipelagu Aleutów
Na D a l e k i m W s c h o d z i e w Birmie, na pograniczu z Indiami i Chinami, trwały lokalne starcia; w Chinach nasilił się konflikt między Kuomintangiem KP Chin: Japończycy podejmowali lokalna ataki, m.in. bez powodzenia na Changsha.
Państwa sprzymierzone w 1943 nawiązały ścisłe współdziałanie, w Teheranie odbyła się konferencja tzw. wielkiej trójki ( Wielkiej Churchill, F.D. Roosevelt, Stalin; teherańska konferencja ), która ustaliła plan działań militarnych 1944
( w tym otwarcie tzw. drugiego frontu ), przyjęła ogólny zarys ładu powojennego, podział wpływów wielkich mocarstw
( Polska podporządkowana ZSRR ). Po stronie przeciwnej Oś rozpadła się; dowództwo niemieckie po klęskach na froncie wschodnim przyjęło koncepcję obrony przeciwko Armii Czerwonej i koncentracji sił do podbicia desantu
sprzymierzonych na Zachodzie.
Działania 1944 W Europie nastąpiło koncentryczne uderzenie wojsk sprzymierzonych na obszary opanowane przez Niemców, połączone z masowym wystąpieniem ruchu oporu i konspiracji . Na Dalekim Wschodzie , na Oceanie Spokojnym działania zaczepne prowadzili sprzymierzeni w Chinach – Japonia ;1944 to szczytowy okres produkcji zbrojeniowej , szybkiego postępu naukowo-technicznego , początek kształtowania ładu powojennego opartego na nierówności
Na F r o n c i e W s c h o d n i m na początku roku wojska sowieckie rozbiły skrajne skrzydła armii niemieckiej , na północ odrzuciły przeciwnika spod Leningradu , na południe dotarły do Karpat i wyzwoliły Krym ;w czerwcu-lipcu Armia Czerwona rozgromiła centrum wojsk niemieckich na Białorusi i na południe od rzeki Prypeć na przełomie lipca i sierpnia wyszła nad środkową Wisłę ; w stolicy polski wybuchło powstanie ( powstanie Warszawskie 1944 ) . W sierpniu wojska sowieckie rozbiły w Mołdawii siły niemiecko- rumuńskie i po przejęciu Rumunii ( 23 VIII ) na stronę sprzymierzonych rozpoczęły przez Siedmiogród natarcie na Wielką Nizinę Węgierską ( później po sforsowaniu środkowego Dunaju okrążyły Budapeszt ) ; także w sierpniu rozpoczęło się powstanie słowackie .
Na P ó ł w y s p i e B a ł k a ń s k i m we Wrześniu wojska sowieckie nie napotykając na opór wkroczyły do Bułgarii ; po przewrocie wojska i przejściu Bułgarii na stronę sprzymierzonych wraz z armią bułgarską uderzyły na Macedonię i Serbię ; 20 X wojska sowieckie i Jugosłowiańskie opanowały Belgrad ; wojska niemieckie wycofały się z Grecji , Albanii i Czarnogóry . W Grecji wylądowały oddziały brytyjskie , rozpoczęła się walka z partyzantką komunistyczną . Pod koniec roku front przebiegał między rzeką Drawa i M. Adriatyckim ; na jego zapleczu toczyły się walki domowe .
W E u r o p i e P ó ł n o c n e j 10 VI wojska sowieckie przeszły do natarcia na Przesmyku Karelskim , przełamały fińską 26 VI zajęły Wyborg ; 19 IX podpisano sowieckie-fińskie zawieszenie broni Finlandia wystąpiła przeciwko III Rzeszy ; w Laponii rozpoczęły się walki fińsko-niemieckie, na wybrzeżach Morza Barentsa uderzyły wojska sowieckie; pod koniec wycofali się do północnej Norwegii .
We Włoszech sprzymierzeni od stycznia bez powodzenia podejmowali ataki pod Monte Casino, połączone z desantem pod Anzio ; 11 V wojska sprzymierzonych ( w tym drugi Korpus Polski ) przełamały obronę niemiecką , 4 VI weszły do Rzymu i w pościgu dotarły do Ap