Gmina jako podstawowa jednostka podziału terytorialnego
W wyniku reformy wprowadzonej ustawą z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym oraz ustawą z dnia 22 marca 1990 r. o terenowych organach rządowej administracji ogólnej w Rzeczpospolitej Polskiej został ukształtowany dualistyczny model ustroju administracji publicznej w terenie. Wyodrębniono dwa piony administracji terenowej: rządowy (zbudowany na zasadzie centralizmu i oparty na zawodowym aparacie urzędniczym) oraz samorządowy (ukształtowany na zasadzie decentralizacji). Gmina, będąca jednocześnie jednostką samorządu terytorialnego, stała się jednostką zasadniczego podziału terytorialnego stopnia podstawowego, województwo natomiast – jednostką zasadniczego podziału terytorialnego dla wykonywania zadań administracji rządowej i nie uzyskało statusu samorządowego.
Zgodnie z postulatem decentralizacji, samorząd terytorialny, jako podstawowa i najpełniejsza forma decentralizacji administracji, powoływany jest do wykonywania zadań publicznych w sposób samodzielny. W związku z tym należy wydzielić z administracji niezależną od rządu, sferę lokalną i regionalną, podporządkować ją samorządowi terytorialnemu i przyznać jej prymat kompetencyjny. Przy rozłożeniu zadań między szczeblem centralnym i niższymi, nie następuje hierarchiczne podporządkowanie organów, ani w zakresie osobowym, ani rzeczowym. Jednocześnie organy szczebli niższych korzystają z ustanowionej prawem samodzielności i niezależności, podlegając jedynie nadzorowi sprawowanemu według kryterium legalności. Z kolei postulat decentralizacji nakazuje w obrębie ograniczonej sfery podlegającej administracji rządowej wyposażyć w możliwie szerokie uprawnienia lokalne i regionalne agendy rządowe.
Samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone przez Konstytucję RP lub ustawy dla organów innych władz publicznych. Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina, przysługuje jej domniemanie kompetencji wobec tworzonego powiatu i województwa. Gmina wykonuje wszystkie zadania samorządu terytorialnego nie zastrzeżone dla innych jednostek samorządu terytorialnego. Konstytucja RP z dnia 6 kwietnia 1997 r. przyznaje jednostkom samorządu terytorialnego osobowość prawną. Jednostka taka jest odrębnym podmiotem prawa zarówno w sferze prawa cywilnego (prawa własności i innych praw majątkowych) jak i w sferze prawa publicznego. Samodzielność jednostek samorządu terytorialnego podlega ochronie sądowej, realizowanej, w zależności od naruszenia granic samodzielności, zarówno przez sądy powszechne, jak i sądy administracyjne. Wśród zadań publicznych wyróżnia się zadania własne i zlecone. Jako zadania własne jednostka samorządu terytorialnego wykonuje zadania publiczne służące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej. Kompetencje przekazane samorządowi terytorialnemu powinny być rozdzielone między trzy szczeble samorządu: gminę, powiat, województwo, zgodnie z zasadą pomocniczości, co oznacza przekazanie kompetencji i zadań tej społeczności lokalnej lub regionalnej, która jest w stanie udźwignąć rozwiązanie problemu. Jednostki samorządu terytorialnego wykonują swoje zadania za pośrednictwem organów stanowiących są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym. Działalność samorządu terytorialnego jest poddana nadzorowi z punktu widzenia legalności. Organami nadzoru nad działalnością jednostek są: Prezes Rady Ministrów i wojewodowie, w zakresie spraw finansowych – regionalne izby obrachunkowe. Konstytucja RP przyznaje jednostkom samorządu terytorialnego (nie zaś ich organom) prawo zrzeszania się.
Przyjęte w regulacjach ustawowych z 1998 r. rozwiązania nie naruszają statusu gminy, jako jednostki podstawowej samorządu terytorialnego. Nowy ustrój samorządowy nie jest hierarchiczny. Struktury samorządowe mają się uzupełniać, a nie nakładać. Ani samorząd powiatowy, ani wojewódzki nie będą sprawować nadzoru nad samorządem gminnym.
RESZTA W ZAŁĄCZONYM PLIKU PDF