Obozy hitlerowskie

Obozy hitlerowskie, miejsca więzienia i odosobnienia, przymusowej i niewolniczej pracy oraz masowej zagłady ludzi, organizowane przez władze hitlerowskie na terenie oraz krajów przez nią okupowanych.
Ze względu na ogromną liczbę obozów i ich różnorodność powstał cały system obejmujący obozy koncentracyjne, ośrodki zagłady, obozy pracy przymusowej, obozy przesiedleńcze i przejściowe, obozy jenieckie i więzienia policyjne. System obozów miał na celu eksterminację ludności, szerzenie terroru i zapewnienie darmowej siły roboczej dla pracującej na rzecz wojska gospodarki III Rzeszy.
Podstawę systemu stanowiły obozy koncentracyjne, tworzone na terytorium Rzeszy już od 1933, początkowo przeznaczone dla niemieckich antyfaszystów. Po przyłączeniu i aneksji w obozach koncentracyjnych przebywali także obywatele tych państw.
Pierwszymi obozami koncentracyjnymi tworzonymi od 1933 na terenie Rzeszy były obozy w:, Papenburgu, Sachsenburgu, Lichtenburgu, Esterwegen, Drrgoy, Kemnath i Sonnenburgu. Później wybudowano następne, m.in. w: (1936), (1937), , Flossenbrgu (1938) i obóz kobiecy w (1939). W latach 1933-1939 przez obozy koncentracyjne przeszło ok. 170 tys. więźniów.
Od 1940 system obozów rozwijano na ziemiach krajów okupowanych, szczególnie na ziemiach polskich. Powstały nowe obozy, m.in.: (1939), (wszystkie 1940), (1941).
Obozy koncentracyjne z założenia służyły do masowego, stopniowego uśmiercania jeńców, w Brzezince i Majdanku dokonywano także natychmiastowej zagłady Żydów i jeńców radzieckich. Obozy koncentracyjne posiadały swoje filie (podobozy przeznaczone do przetrzymywania więźniów pracujących w zakładach przemysłowych, np. obóz w Oświęcimiu posiadał 40 podobozów, obóz w Majdanku 6).
Obozy koncentracyjne dla dzieci i młodzieży
Zbliżone charakterem do obozów koncentracyjnych były obozy dla dzieci i młodzieży, funkcjonujące m.in. w Łodzi i Potulicach. Więziono w nich dzieci polskie, czechosłowackie, radzieckie, jugosłowiańskie, francuskie i in. Tworzono także specjalne obozy germanizacyjne dla dzieci przeznaczonych, na podstawie specjalnych badań rasowych, do germanizacji i przekazywanych rodzinom III Rzeszy.
Ostateczne rozwiązanie kwestii żydowskiej
Po podjęciu decyzji o tzw. "ostatecznym rozwiązaniu kwestii żydowskiej", w styczniu 1942 na ziemiach polskich zaczęto tworzyć ośrodki zagłady. Na miesiąc przed podjęciem decyzji w kwestii żydowskiej uruchomiono ośrodek zagłady w Chełmnie nad Nerem, przeznaczony do likwidacji Żydów z Łodzi i Wielkopolski. Ośrodek ten miał zapewne spełniać rolę pilotażową i sprawdzić techniczne możliwości masowego zabijania Żydów. Na wiosnę i latem 1942 powstały dalsze tego typu ośrodki w i Treblince, przeznaczone do uśmiercania Żydów z (GG).
W istniejących już obozach przystąpiono do budowy komór gazowych, pierwsza powstała w obozie oświęcimskim w 1941. W każdym z obozów zagłady uśmiercano w ciągu doby od kilkuset do kilku tys. ludzi. Do wiosny 1943 z 2,3 mln Żydów polskich przy życiu pozostało zaledwie 300 tys., czasowo oszczędzonych jako fachowa siła robocza. W obozach niemal całkowicie unicestwiono społeczność Cyganów.
Po likwidacji Żydów polskich rozpoczęto uśmiercanie Żydów innych państw okupowanych. Przewożono ich transportami kolejowymi do ośrodków zagłady zlokalizowanych głównie na ziemiach polskich. Poza Polską obozy takie powstały w: Holandii, Belgii, Norwegii, Danii, Czechosłowacji i na okupowanych terytoriach ZSRR.
Obozy koncentracyjne podlegały Głównemu Urzędowi Bezpieczeństwa Rzeszy, Głównemu Urzędowi Gospodarki i Administracji oraz Inspektoratowi Obozów Koncentracyjnych.
Obozy przesiedleńcze
Już od września 1939 Niemcy tworzyli na obszarach polskich włączonych do Rzeszy obozy przesiedleńcze i przejściowe dla ludności przeznaczonej do wysiedlenia, oczekującej na wywóz do GG lub na roboty w głąb Rzeszy.
Obozy przesiedleńcze powstały w: Poznaniu, Potulicach, Łodzi, Działdowie, Inowrocławiu. W końcu listopada 1942 Niemcy, dokonując przesiedleń na Zamojszczyźnie, utworzyli obozy w Zamościu i Zwierzyńcu. Typowym obozem przesiedleńczym był także obóz w Pruszkowie, przeznaczony dla ludności Warszawy wysiedlonej po upadku. Do obozów przejściowych należałytworzone w większych miastach polskich, przeznaczone dla ludności żydowskiej. Tragiczne warunki życiowe panujące w gettach powodowały wysoką śmiertelność, mieszkańców rozstrzeliwano w okolicznych lasach bądź wywożono do obozów zagłady.
Obozy pracy
Specyficzną rolę w hitlerowskim systemie spełniały obozy pracy przymusowej. Nosiły one różne nazwy: karne obozy pracy, obozy pracy przymusowej, karne obozy służby budowlanej, obozy budowy urządzeń wojskowych, obozy dla robotników z Europy Wschodniej, obozy pracy dla Żydów. Lokalizowane w pobliżu dużych ośrodków przemysłowych bądź budów, stanowiły zaplecze darmowej siły roboczej.
Warunki życia w tych obozach niewiele odbiegały od panujących w obozach koncentracyjnych. Podlegały miejscowym dowódcom SS i policji, policji kryminalnej (Kripo), tajnej policji politycznej (),bądź administracji cywilnej. Największe obozy pracy przymusowej istniały na ziemiach polskich w: Łodzi, Poniatowej, Wronkach, Mysłowicach, Rawiczu, Skarżysku-Kamiennej, Częstochowie, Wieliczce, Krakowie, Lubiczu i Sulejowie. Liczba cudzoziemców wykonujących pracę przymusową na rzecz III Rzeszy dochodziła do 10 mln osób.
Do licznych więzień Gestapo trafiali polscy działacze narodowi z okresu przedwojennego, uczestnicy powstań wielkopolskich i śląskich, członkowie organizacji podziemnych, a także osoby aresztowane w czasie ulicznych łapanek. Wśród więzień najgorszą sławę miały: w Warszawie, w Krakowie, Rotunda w Zamościu, Zamek w Lublinie, w Poznaniu, więzienie przy ul. Łąckiego we Lwowie, w Radogoszczy - dzielnicy Łodzi, w Żabikowie koło Poznania. Nie jest możliwe ścisłe określenie liczby Polaków, ofiar więzień-katowni Gestapo, losy wielu osób pozostały nieznane.
Obozy jenieckie
Obozy jenieckie podlegały. Wiele z nich, wbrew międzynarodowemu prawu, przekształcono w ośrodki zagłady, np. obozy jeńców radzieckich w Szebnie, Dęblinie, Łambinowicach, Żaganiu, Rawie Ruskiej. W obozach tych jeńców głodzono, pozbawiano opieki lekarskiej, mordowano rozstrzeliwując lub uśmiercano w komorach gazowych. W obozach koncentracyjnych w Oświęcimiu, Sachsenhausen i Buchenwaldzie utworzono specjalne oddziały dla jeńców radzieckich, w których panowały znacznie gorsze warunki niż w reszcie obozu.
Na terenie Niemiec i w krajach podbitych hitlerowcy utworzyli 12 tys. obozów i więzień, przez które przeszło 18 mln osób (z 30 krajów świata), z których 11 mln zginęło. Na ziemiach polskich istniało ponad 2 tys. obozów, przez które przeszło ok. 5 mln więźniów, z których zginęło ok. 3,5 mln.