Obowiązywanie Kodeksu Postępowania karnego w miejscu i czasie.
KPK może być stosowane tam, gdzie rozciąga się suwerenność państwa polskiego. Stosuje się więc KPK na terytorium Polski, który jest rozumiany nie tylko jako obszar wytyczony granicami, ale też jako strefę powietrzną do granicy lotów kosmicznych. Terytorium to także statek powietrzny lub morski a także platforma wiertnicza znajdująca się poza obszarem polskich wód terytorialnych.
Tak więc do KPK ma zastosowanie zasada terytorialności – czyny popełnione na polskim terytorium podlegają jurysdykcji sądu polskiego.
Stosowanie obcego państwa karnego na terytorium polskim generalnie jest niemożliwe, tak samo jak i działanie polskich organów na terenie państwa obcego, jednak istnieją pewne wyjątki od tej reguły np.:
Art. 588.
§ 1. Sądy i prokuratorzy udzielają pomocy prawnej na wniosek sądów i prokuratorów państw obcych.
§ 4. Do czynności procesowych, dokonywanych na wniosek sądu lub prokuratora państwa obcego, stosuje się ustawy polskie. Należy jednak uczynić zadość życzeniu tych organów, aby przy dokonaniu czynności zastosowano szczególny tryb postępowania lub szczególną formę, jeżeli nie jest to sprzeczne z zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej.
Obowiązywanie w czasie
Jeśli sięgnie się do ustawy „Przepisy wprowadzajace kodeks postępowania karnego” to generalnie przewiduje ona priorytet nowego prawa. A więc jeślli postępowanie karne toczy się od parunastu lat do dziś to w sytuacji, gdy podczas tego procesu wejdzie w życie nowe KPK, to stosuje się nowe przepisy.
Jeśli nowe przepisy regulują pewne kwestie inaczej niż przepisy stare, to wówczas przyjmuje się, że czynności dokonywane przed wejściem nowego kodeksu są ważne, jeśli dokonano je z zachowanie starych przepisów. Jeśli jednak organ procesowy uzna, iż czynności te są wadliwe, wówczas należy je powtórzyć jednak pod rządami nowych przepisów.
Ze względu na ekonomię procesową w niektórych sytuacjach należy stoosować przepisy dotychcczasowe a nie nowe np. jeśli na skutek wejscia nowego KPK dochodzi do zmiany właściwości sądu, to zgodnie z art. 7 ustawy wprowadzającej KPK orzeka sąd właściwy w sprawie wg starych przepisów, jeśli akt oskarżenia został do niego wniesiony przed wejściem w życie nowego KPK. Ale jeśli sprawę przekaże się do ponownego rozpoznania to wówczas sprawę to rozpoznaje sąd właściwy.
Przedmiot procesu karnego
Przedmiotem procesu karnego jest kwestia odpowiedzilaności karnej oskarżonego za zarzucany mu czyn, choć niektórzy w literaturze stosują pojęcie „odpowiedzialność prawna”, gdyż w procesie karnym oprócz odpowiedzialności karnej można rozpatrywać odpowiedzialność cywilną.
Pojęcie przedmiotu procesu jest ważne dla procesu, gdyż wyróżnia się:
• Proces pojedyńczy - proces, w którym występuje tylko jeden sprawca i zarzuca się mu popełnienie tylko jednego przestępstwa.
• Proces złożony
o Pod względem podmiotowym – kilku osobom zarzuca się popełnienie tego samego czynu
o Pod względem przedmiotowym – jednej osobie zarzuca się popełnienie kilku czynów
o Pod względem mieszanym – kilku osobom zarzuca się popełnienie kilku czynów
W przypadku procesu złożonego pewnym zmianom ulega właściwość sądu, o której będzie jeszcze mowa.
Pozostałe ważne kwestie związane z przedmiotem postępowania to jego niepodzielność i niezmienność.
Niepodzielność przedmiotu – oznacza ona, iż nie można przedmiotu procesu dzielić na kilka fragmentów. Jeśli np. oskarżony ukradł z szatni 3 futra, wówczas nie prowadzi się 3 odrębnych postępowań w sprawie czynu kradzieży 1 futra, tylko prowadzi się jedno postępowanie w sprawie jednego czynu jakim jest kradzież 3 futer. Z tej reguły wynika konsekwencja, iż jeśli ktoś został oskarżony o fragment czynu np. kradzież dodatkowego futra, to wówczas nie można wszcząć przeciwko niemu nowego procesu ani procesu uzupełniającego.
Niezmienność przedmiotu procesu – nie można zmienić przedmiotu procesu. Np. w sytuacji, gdy ktoś został oskarżony o kradzież a na rozprawie wyszło na jaw, iż oskarżony dopuścił się nie kradzieży, lecz morderstwa, to wówczas nie można zmienić odpowiedzialności za kradzież na odpowiedzialność za zabójstwo. W takiej sytuacji należy podczas procesu oskarżonego uniewinnić od zarzutu kradzieży, jednak ze względu na zasadę ekonomii procesowej nie można oskarżonego skazać za zabójstwo. Prokurator musi w takiej sytuacji wnieść nowy akt oskarżenia o zabójstwo i dopiero wtedy w nowym procesie można oskarżonego skazać za zabójstwo.
Zasady procesu karnego
Problematyka zasad procesu karnego jest trudna z uwagi na niejednolity stan prawny, który przewiduje wyjątki od tych zasad.
Zasady procesowe są ujmowane w ujęciu abstrakcyjnym i konkretnym.
Zasada w ujęciu abstrakcyjnym – to ogólne wskazanie możliwego sposobu rozwiązania określonego zagadnienia prawnego. W tym ujęciu jest to tylko ogólne wskazanie, idea nie zakotwiczona w prawie. Zasady abstrakcyjnej nie można naruszyć w ujęciu prawnym, gdyż nie można naruszyć czegoś co nie jest prawem pozytywnym.
Zasada w ujęciu konkretnym – jest to zasada abstrakcyjna ujęta w prawie pozytywnym. Trzeba jednak pamietać, iż zasada konkretna nigdy nie będzie zrealizowana w sposób absolutny, wyczerpujący czyli nie będzie pokrywać się z zasadą w ujęciu abstrakcyjnym.
Jak odpowiadać na egzaminie z zasad!!!!
Jeśli profesor pyta się o jakąś zasadę to pyta się, czy istnieje ona w ujęciu abstrkacyjnym i czy też w ujęciu konkrentym. Jeśli istnieje w ujęciu konkretnym to należy wymienić przepisy przewidujace istnienie tej zasady a także przepisów regulujących tą zasadę także z uwzględnieniem wyjątków np. zasada skargowości jest zasadą abstrakcyjną tzn. jej ideą jesat możliwosć wniesienia oskarżenia przez pewną osobę, a w ujęciu konkretnym jest uregulowana w odpowiednich przepisach.
Systematyka zasad procesowych
Istnieją rozbieżności w systematyki zasad. Każdy podręcznik przewiduje odrębną systmeatykenp. W jednym podręczniku jest 7y zasad a w drugim już 12 czy 21. Profesor Nowikowski dokonuje systematyki pod względem dynakimi procesu:
Zasady dotyczące wszczęcia i kontynuacji postępowania:
• Zasada legalizmu
• Zasada działania z urzędu (ofcijalności)
• Zasada skargowości
Zasady określajace sytuację procesową uczestników postępowania:
• Zasada bezstronności (obiektywizmu)
• Zasada równości stron
• Zasada domniemania niewinności
• Prawo oskarżonego do obrony
Zasady dotyczące prawa dowodowego:
• Zasada prawdy materialnej
• Zasada swobodnej oceny dowodów
• Zasada bezpośredności
Zasady dotyczące techniki prowadzenia procesu:
• Zasada kontradyktoryjności
• Zasada publiczności
• Zasada informacji
• Zasada koncentracji ciągłości rozprawy
• Zasada kontroli instancyjnej
• Zasada rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie
Kryteria wyodrębniania poszczególnych zasad są trudne do określenia, gdyż brak jest jednoznacznego kryterium. Samo stwierdzenie, iż zasada procesowa ma dotyczyć tylko ustalonych kwestii jest niewystarczająca.
Zasady powinny mieć charakter dyrektywealny – powinny wyznaczać dyrejtywy postępowania
Trudno zaliczyć do zasad procesowych idee ogólnoprawne np. zasada prworządnosci, gdyż takie idee nie oddają charakterystycznych cech procesu karnego.
Zasady dotyczące wszczęcia i kontynuacji postępowania karnego
Zasada ścigania z urzędu (oficjalności)
W myśl tej zasady w ujęciu abstrakcyjnym przestępstwa powinny być ścigane w interesie publicznym niezależnie od woli pokrzywdzonego. Przeciwieństwem tej zasady jest idea ściagania przez pokrzywdzonego.
W ujęciu konkretnym zasada ta jest określona w art. 9 KPK:
Art. 9. [Działanie z urzędu]
§ 1. Organy procesowe prowadzą postępowanie i dokonują czynności z urzędu, chyba że ustawa uzależnia je od wniosku określonej osoby, instytucji lub organu albo od zezwolenia władzy.
Oprócz przestępstw ściganych z urzedu są przestępstwa ścigane na wniosek i z oskarżenia prywatnego. Te ostatnie stanowią rodzaj antagonizmu, gdyż podejście, gdyż przestępstwo jest ścigane przez pokrzywdzonego. Niekiedy jednak przestępstwo ścigane z woli pokrzywdzonego ma pewien sens.
Przestępstwa dzieli się ostatecznie ze względu na tryb na ściagania na:
• Przestępstwa publicznoskargowe
o Ścigane z urzędu – ścigane niezależnie od woli pokrzywdoznego
o Ścigane na wniosek
• Przestępstwa prywatnoskargowe
Przestępstwa ścigane na wniosek i prywatnskargowe są ograniczeniami zasady ściagania z urzędu.
Przestępstwa ścigane na wniosek polegają na tym, iż ściga się je dopiero po złożeniu wniosku. Dopiero po wniesieniu wniosku przestępstwa następnie są ścigane z urzędu.