Obrona konieczna

Polski kodeks karny gwarantuje prawnie każdemu człowiekowi prawo do obrony siebie samego , swoich bliskich , osób trzecich oraz własnego mienia . Takie działanie jest nie tylko w pełni legalne, lecz także społecznie korzystne i pożądane. Obwarowania prawne określające granice obrony koniecznej oraz okoliczności umożliwiające prawo do skorzystania z tego kontratybu (okoliczności włączających karalność czynu ) zostały zamknięte w art.25 Kodeksu Karnego w rozdziale III :

Art.25.1.Nie popełnia przestępstwa , kto w obronie koniecznej odpiera bezpośredni , bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem .
2.Wrazie przekroczenia granic obrony koniecznej , w szczególności gdy sprawca zastosował sposób obrony niewspółmierny do niebezpieczeństwa zamachu , sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary , a nawet odstąpić od jej wymierzenia .
3.Sąd odstępuje od wymierzenia kary , jeżeli przekroczenie granic obrony koniecznej było wynikiem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okoliczności zamachu .

Rozszerzeniem tych uprawnień jest art.243 Kodeksu postępowania Karnego określający warunki zezwalające każdemu człowiekowi na ujęcie sprawcy przestępstwa :

Art.243.1.Każdy ma prawo ująć osobę na gorącym uczynku przestępstwa lub w pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa , jeżeli zachodzi obawa ukrycia się tej osoby lub nie można ustalić jej tożsamości.
2.Osobę ujętą należy niezwłocznie oddać w ręce Policji.

Oznacza to ni mniej ni więcej iż każdy człowiek zaatakowany na ulicy , we własnym domu , w pracy , i każdym innym miejscu , innych okolicznościach ma prawo odeprzeć:

BEZPOŚREDNI czyli wymierzony w jakiekolwiek dobro prawem chronione ―
np. życie lub zdrowie człowieka , mienie itp. zamach z zastrzeżeniem iż zawsze życie i zdrowie przestępcy jest w świetle prawa większą wartością niż jakiekolwiek mienie dla tegoż odpierając zamach ― np. próbę kradzieży samochodu ― nie możemy zastrzelić przestępcy lecz jedynie użyć siły niezbędnej aby tę kradzież uniemożliwić . Nie oznacza to iż w przypadku rabunku musimy ograniczyć się do np. wyszarpania złodzieja zza kierownicy naszego pojazdu i dalej jesteśmy bezbronni . Jeśli sprawca przestępstwa w odpowiedzi na naszą reakcje zaatakuje nas ( co jest niezmiernie prawdopodobne ) w świetle prawa nie odpieramy już zamachu na mienie ( co ogranicza znacznie prawnie nasze możliwości działania a raczej zaostrza ewentualną odpowiedzialność prawną ) lecz występujemy w obronie naszego życia lub zdrowia .
Bezpośredni oznacza także iż musi on zagrażac nam ( lub dowolnym innym osobom ― polski Kodeks Karny zezwala na występowanie w cudzej obronie ) bezpośrednio ― w tej właśnie chwili w tym właśnie miejscu . Warunki te są spełnione gdy np. w kierunku naszej twarzy szybuje pięść napastnika lub przeciwnik dobył broni i stara się jej użyć .

BEZPRAWNY ― zamach na dobro prawem chronione musi być bezprawny . Nie występuje w ramach obrony koniecznej ten kto siłą stara się uniemożliwić policjantowi zatrzymanie ( oczywiście jeśli policjant ma do tego prawo ― zwykle tak lecz dopuszczalna jest obrona konieczna przed funkcjonariuszem który np. usiłuje dokonać morderstwa i mundur w takim wypadku niema żadnego znaczenia).Nie jest także odparciem bezprawnego zamachu występowanie przeciwko komornikowi który rekwiruje na poczet długów na mocy swych uprawnień przyznanych przez sąd np. samochód lub telewizor .

RZECZYWISTY ― nie działa w obronie koniecznej kto odbiera wyimaginowany zamach np. pod wpływem środków ograniczających postrzeganie lub złej orientacji w zaburzeniu ( np. potraktowanie działania dopuszczalnego przez prawo jako naruszenie prawa itp.).

OBRONA musi być WSPÓŁMIERNA ― co oznacza iż nie możemy użyć większej siły ani silniejszego środka ze środków przez nas dysponowanych niż wystarczający do odparcia zamachu wyrządzając napastnikowi możliwie najmniejszą szkodę . Oznacza to iż nie wolno postrzelić 14 latka który ukradł książkę ― w takim przypadku społecznie pożądaną reakcją będzie zatrzymanie nastolatka przy użyciu siły fizycznej i to w stopniu wyrządzającym mu możliwie najmniejszą krzywdę ( np. przytrzymanie za rękę , kurtkę itp. ) . W innej sytuacji gdy napastnikiem jest młody , silny , postawny mężczyzna a ofiarą filigranowa kobieta dysponująca bronią palną postrzelenie napastnika jest w pełni zasadne ―
pod warunkiem iż okoliczności usprawiedliwiają takie działanie np. działanie oponenta zmierza do pozbawienia życia , lub powstania uszczerbku na zdrowiu . Problematycznym staje się pozbawienie życia w obronie przed gwałtem ― gdyż dobro naruszone (życie człowieka ) jest w seksualnej lecz nie zmienia to faktu iż miała tu miejsce zgodna z prawem obrona konieczna .
Kolejnym problemem jest użycie odpowiednich środków technicznych . Przepisy nie narzucają konkretnych środków do odparcia konkretnego typu aktu ― lecz nakazują użycie środków i sposobów niezbędnych do odparcia zamachu . Nie ma przepisu nakazującego używania takich samych środków jakimi dysponuje napastnik ― jeśli osoba bita pięścią do obrony użyje noża nie popełnia przestępstwa . Podobnie gdy agresor ma przewagę siłową nad ofiarą użycie tak skrajnie silniejszego środka jakim jest postawiony w kontrze do siły fizycznej pistolet jest zasadne . Oczywiście jeśli użyjemy go w odpowiedni sposób ― jeśli do odparcia zamachu wystarczy postrzał w rękę lub nogę przekroczymy granice obrony koniecznej strzelając ( ze skutkiem śmiertelnym ) w głowę przeciwnika .

Godnym uwagi jest także to iż przepisy polskiego prawa nie nakazują korzystania z innych możliwości wyjścia bezpiecznie z sytuacji bezpośredniego i bezprawnego zamachu ― to znaczy iż nie musimy korzystać z możliwości ucieczki czy też prosić o pomoc innych osób ( nawet jeśli mamy taka możliwość która pozwoliłaby rozwiązać sytuację ) . Celem prawodawcy było niedopuszczenie do sytuacji w której prawo musiałoby chylić czoła przed bezprawiem , co dla spokojnego obywatela oznacza iż bez żadnych obaw odnośnie odpowiedzialności karnej może użyć siły w sytuacji bezpośredniego zagrożenia , konfrontacji z napastnikiem .

PRZEKROCZENIE GRANIC OBRONY KONIECZNEJ
Przekroczenie granic obrony koniecznej obejmuje dwie kategorie:
EKSCES INTENSYWNY ― gdy użyte środki przewyższają niezbędne do odparcia zamachu .
EKSCES EKSTENSYWNY ― gdy obrona konieczna zostanie zastosowana niewspółmiernie do czasu zamachu np. przed lub po fakcie zamachu .
Lecz art.25 par.3 mówi: ” Sad odstępuje od wymierzenia kary , jeżeli przekroczenie granic obrony koniecznej było wynikiem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okoliczności zamachu ” co w większości przypadkach uwalnia od poniesienia kary .