Prawo - Ściągi

Prawo- to zespół norm ustanowionych lub usankcjonowanych przez kompetentne organy władzy publicznej i zazwyczaj zagwarantowanych przymusem państwowym. Polski system prawa to system prawa stanowionego. Nasza konstytucja posługuje się pojęciem organy władzy publicznej”. Są to zarówno organy państwowe jak i organy samorządu terytorialnego. Tym się różnią miedzy innymi normy prawne od innych norm postępowania, że normy prawne zazwyczaj zagwarantowane są przymusem państwowym. Moralność- to zespól norm na podstawie, których oceniamy jakieś zachowanie za dobre lub złe. Często normy prawne porównuje się do norm moralnych. Z punktu widzenia moralności norma prawna może być: *moralnie pozytywna, *moralnie negatywna, *moralnie obojętna, *moralnie ambiwalentna. Norma postępowania- jest to wypowiedź kierowana do określonych adresatów, która nakazuje lub zakazuje zachować się w pewien sposób. Norma prawna ma budowę dwuczłonową. Składa się z hipotezy i dyspozycji. Hipoteza- to część normy, która informuje, w jakich okolicznościach, czyli gdzie i kiedy ów nakaz lub zakaz się aktualizuje. Dyspozycja- to część normy, która wskazuje jak należy się zachować. Podmiot, który ustanawia normę prawna nazywany jest prawodawcą. Sankcja –to jakaś dolegliwość, która może spotkać adresata normy prawnej, jeśli naruszy tę normę. Sankcja jest wskazana w dyspozycji tzw. normy sankcjonującej. Norma sankcjonująca- to norma, która nakazuje wymierzyć sankcję za nieprzestrzeganie normy sankcjonowanej. Norma sankcjonująca, norma sankcjonowana. Zazwyczaj jest tak, że jednej normie prawnej towarzyszy jakaś inna norma zwana normą sankcjonującą. Sankcja nie zawsze przyjmuje postać kary, zawsze jednak jest pewną dolegliwością dla osób, które postąpiły wbrew normie prawnej. Ogół norm prawnych oraz innych zasad prawnych, które w danym państwie obowiązują nazywamy systemem prawnym tego państwa. Klasyfikacja prawa. Podział prawa na gałęzie. Powszechnie wyróżnia się następujące gałęzie prawa: prawo cywilne, p. karne, p. administracyjne, p. konstytucyjne, p. finansowe, p. pracy. Wyróżniamy także podział na prawo materialne i formalne. Prawo materialne- reguluje stosunki miedzy podmiotami przyznając tym podmiotom określone prawa i obowiązki. Z kolei prawo formalne pełni służebną rolę wobec prawa materialnego tzn. bez prawa materialnego prawo formalne nie ma sensu. Prawo formalne reguluje ustrój organów ochrony prawnej, a także normuje sposoby dochodzenia uprawnień, jakie przyznaje prawo materialne. Stosunek prawny-to stosunek społeczny, który jest regulowany przepisami prawa. O stosunku społecznym mówimy wtedy, gdy jedna osoba oddziaływuje na drugą osobę w określony sposób. W każdym stosunku prawnym wyróżniamy 3 elementy: strony stosunku(podmioty), treść tego stosunku, czyli prawa i obowiązki stron, przedmiot tego stosunku. Zasadniczo wyróżniamy dwa modele stosunków prawnych: stosunki cywilno-prawne, stosunki podległości kompetencyjnej. Stosunki cywilno-prawne charakteryzują się tym, że jego strony są względem siebie równorzędne. Stosunki podległości kompetencyjnej są przeciwieństwem stosunków cywilno- prawnych, gdyż jedna ze stron może tutaj nakazać coś drugiej stronie.
Treść stosunków cywilno-prawnych. Prawo podmiotowe- jest to pojęcie zbiorcze obejmujące ogół uprawnień przysługujących danej osobie jako stronie stosunku prawnego. Uprawnienie- to możność domagania się by inna osoba zachowała się wobec nas w określony sposób. Stronami stosunków cywilno-prawnych mogą być osoby fizyczne(ludzie) oraz rożne jednostki organizacyjne w tym przede wszystkim osoby prawne.
Powstanie, zmiana i ustanie stosunków prawnych. Stosunki prawne zachodzą w wyniku wystąpienia tzw. zdarzeń prawnych. Zdarzenia prawne to takie fakty, które powodują powstanie, zmianę lub ustanie stosunków prawnych. Innymi słowy zdarzenia prawne wywołują skutki prawne. Zdarzenia prawne dzielimy na: działania(czyny- dozwolone, niedozwolone; akty prawne- czynności prawne, orzeczenia sądowe i akty administracyjne) i sensu stricte (zdarzenia prawne w sensie ścisłym to takie fakty, które nie są działaniami ludzi i nie są zależne od człowieka np. klęska żywiołowa). Czynności prawne występują przede wszystkim na gruncie prawa cywilnego. Wszystkie akty prawne tym się charakteryzują, że zostały dokonane właśnie po to by powstał, uległ zmianie lub ustał stosunek prawny. Akt prawny składa się z oświadczenia woli wywołania stosunków prawnych. Przykładem czynności prawnej jest umowa; orzeczenia sądowego będącego aktem prawnym- wyrok rozwodowy. Nie każde orzeczenie sądowe jest aktem prawnym.
Doskonalenie prawa. Wyróżniamy 3 etapy w procesie doskonalenia prawa: unifikacja, inkorporacja, kodyfikacja. Unifikacja- polega na ujednoliceniu prawa na jakimś terytorium(głównie państwa). Inkorporacja- jest to zebranie w jeden zbiór rozproszonych przepisów prawnych dotyczących pewnej dziedziny życia społecznego. Może występować inkorporacja prywatna lub publiczna. Kodyfikacja- jest najbardziej zaawansowanym etapem doskonalenia prawa. K. Polega na tym, że wydawany jest jeden akt prawny rangi ustawy, który z założenia powinien regulować kompleksowo jakąś wybraną dziedzinę życia społecznego. Zakłada się, ze ta ustawa zwana kodeksem nie zawiera żadnych wewnętrznych sprzeczności. Z momentem jej wejścia w życie trącą moc wszystkie dotychczas obowiązujące rozproszone przepisy dotyczące tej dziedziny.
Hierarchia źródeł prawa. Źródłami prawa- w znaczeniu formalnym są akty zawierające normy prawne. W myśl obecnie obowiązującej konstytucji wyróżniamy źródła prawa powszechnie obowiązującego oraz prawa wewnętrznego. Konstytucja zawiera wyczerpujący katalog źródeł prawa powszechnie obowiązującego. Są to: konstytucja, umowy międzynarodowe, ustawy (zwykłe), akty prawa miejscowego. Natomiast katalog prawa wewnętrznego jest otwarty. Konstytucja przykładowo wymienia uchwały rady ministrów. Konstytucja- jest najwyższym źródłem prawa w Polsce. Nadrzędność konstytucji przejawia się w jej szczególnej mocy oraz szczególnie trudnym trybie jej zmiany. Szczególna moc konstytucji polega na tym, że wszystkie inne źródła prawa muszą być z nią zgodne, a gdy nie są zgodne to nie obowiązują. O zgodności ustaw oraz umów międzynarodowych z konstytucją orzeka Trybunał Konstytucyjny, natomiast o zgodności aktów niższego rzędu może orzec każdy sąd. Umowy międzynarodowe- obowiązują, jeżeli zostały ratyfikowane przez prezydenta i następnie należycie ogłoszone. Niektóre umowy międzynarodowe mogą być ratyfikowane przez prezydenta, gdy sejm wyrazi na to zgodę w formie ustawy. Chodzi tutaj o najważniejsze umowy międzynarodowe np. dotyczące sojuszy wojskowych. Te ostatnie umowy mają wyższą moc od ustaw zwykłych. Rozporządzenia- są aktami wykonawczymi do ustaw. Są one wydawane przez Radę Ministrów, poszczególnych jej członków, a niekiedy przez szefów tzw. urzędów centralnych. Najniżej w hierarchii źródeł prawa powszechnie obowiązującego znajdują się tzw. akty prawa miejscowego. Wydawane są one przez terenowe organy administracji rządowej jak i organy administracji samorządowej. Akty prawa miejscowego dzielą się na: akty porządkowe oraz akty wykonawcze do ustaw. Upoważnienie do wykonania aktów wykonawczych wynika wprost z danej ustawy, natomiast akty porządkowe wydawane są na podstawie ogólnej kompetencji ustawowej. Promulgacja aktów prawnych (opublikowanie). Konstytucja stanowi, że każdy akt normatywny może obowiązywać najwcześniej w momencie należytego jego opublikowania. Źródła prawa powszechnie obowiązującego publikowane są w dzienniku ustaw za wyjątkiem aktów prawa miejscowego. Akty prawa miejscowego publikowane są w dzienniku urzędowym danego województwa oraz w sposób zwyczajowo przyjęty w danej miejscowości. Samorządowe akty prawa miejscowego są dostępne do powszechnego wglądu także w urzędzie odpowiedniej gminy, powiatu, województwa samorządowego. Vacatio legis- jest to okres między momentem opublikowania aktu normatywnego a momentem jego wejścia w życie. Ogólną zasadą polskiego prawa jest, że od momentu opublikowania aktu normatywnego do momentu jego wejścia w życie powinno upłynąć, co najmniej 14 dni. Czasami jednak ustawy skracają Vacatio legis, gdyż życie wymusza szybsze stosowanie prawa. Zasadą jest, że prawo nie może działać wstecz. Czyli nie można stosować przepisów prawnych do zdarzeń, które wystąpiły przed opublikowaniem tych przepisów. Zakaz działania prawa wstecz nie obowiązuje jednak, jeżeli zadziałanie prawa wstecz w konkretnym przypadku jest korzystne dla obywateli np. prawo karne. Przepis prawa-jest to najmniejsza jednostka redakcyjna tekstu prawnego występującą w postaci zdania twierdzącego w sensie gramatycznym np. artykuły, paragrafy, ustępy, punkty, podpunkty. Z tych przepisów należy odkodować normy prawne, gdyż normy prawne są zakodowane w przepisach.
Wykładnia prawa. To inaczej interpretacja prawa lub interpretacja przepisów prawnych. Jest to zespól czynności zmierzających do odszukania właściwej treści norm prawnych zakodowanych w przepisach. Wyróżniamy wykładnię: autentyczną, legalną, praktyczną, doktrynalną. Wykładnia autentyczna-to taka, której dokonuje organ, który ustanowił przepisy. Jest to wykładnia obowiązująca wszystkie inne podmioty. Wykładnia legalna-też ma charakter obowiązujący. Dokonuje jej organ, który został specjalnie upoważniony w konstytucji lub ustawach do dokonania wykładni przepisów. Obecnie w Polsce żaden organ nie ma upoważnienia. Wykładnia praktyczna- to wykładnia dokonywana przez organy stosujące prawo np. sądy. Nie ma ona charakteru obowiązującego. Nawet uchwały sadu najwyższego nie są wiążące dla innych sądów. Wykładnia doktrynalna-zwana jest inaczej naukową gdyż dokonują jej prawnicy zajmujący się naukową analizą prawa. Ona również nie ma charakteru wiążącego. Ze względu na zastosowaną metodę wykładni wyróżniamy wykładnie: słowną, systematyczną, celowościową, historyczną. Ta kolejność nie jest przypadkowa. Należy zawsze rozpocząć wykładnię od zastosowania metody słownej, tzn. od badania znaczenia poszczególnych słow. użytych w przepisie. Wykładnia systematyczna-polega na uwzględnieniu miejsca usytuowania interpretowanego przepisu w danym akcie normatywnym. Wykładnia celowościowa- polega na wyszukiwaniu norm zawartych w przepisach z uwzględnieniem celu, dla którego interpretowany przepis został ustanowiony. Wykładnia historyczna- polega na uwzględnianiu przy interpretacji przepisów całego kontekstu historycznego, w którym te przepisy powstały. Ta metoda wykładni jest najbardziej zawodna. Dlatego też stosuje się ją jako ostateczność, gdy nie udało się zinterpretować przepisów. Wyróżniamy jeszcze wykładnie: stwierdzającą, rozszerzającą i zwężającą. Punktem odniesienia jest tutaj zawsze wynik wykładni słownej.
Stosowanie prawa- jest to posługiwanie się przepisami prawa jak instrumentami w celu podejmowania rozstrzygnięć. Pojecie to odnosi się tylko do działania organów władzy publicznej. Obywatele prawa przestrzegają bądź nie. Nigdy natomiast nie możemy powiedzieć, że obywatele stosują prawo. Rozstrzygnięcie zapadłe w procesie stosowania prawa może mieć charakter deklaratoryjny lub konstytutywny. Rozstrzygnięcie deklaratoryjne stwierdza jedynie istnienie lub nieistnienie jakiegoś stosunku prawnego. Rozstrzygnięcie konstytutywne tworzy nową sytuację prawną np. wyrok rozwodowy. Etapy stosowania prawa: *ustalenie stanu faktycznego, *wyszukanie normy prawnej, która ma zastosowanie do tego stanu faktycznego, *wnioskowanie prawnicze, czyli rozstrzygnięcie. Wyróżniamy stosowanie prawa sądowe i urzędnicze, w zależności, kto prawo stosuje.
Usuwanie kolizji norm prawnych. O kolizji norm prawnych mówimy wtedy, gdy jedna norma nakazuje coś, co druga norma zakazuje. Kolizje mogą wystąpić w czasie i przestrzeni. Podstawowa zasadą mającą tu zastosowanie głosi, że prawo nie działa wstecz. Prawo może jednak działać wstecz, gdy jest korzystne dla adresata np. prawo karne, które nakazuje stosować ustawę względniejszą dla sprawy. Zasadą jest, że ustawa późniejszy uchyla ustawę wcześniejszą, ustawa późniejsza ogólna nie uchyla ustawy wcześniejszej szczególnej. Ustawa szczególna ma, bowiem pierwszeństwo przed ustawą ogólną. Zazwyczaj w ustawie(w jej przepisach końcowych) wyraźnie wymienione są ustawy wcześniejsze, które tracą moc w wyniku wejścia w życie nowych przepisów. Kolizje norm prawnych w przestrzeni. Mogą one wystąpić w obrębie jednego państwa jak i między prawami różnych państw. Usuwaniu tych kolizji służą tzw. normy kolizyjne. Polskie normy kolizyjne znajdują się w ustawie o nazwie prawo prywatne międzynarodowe”.
Luki w prawie i ich usuwanie. Luka w prawie- to taka sytuacja, gdy jakiś stosunek społeczny nie jest uregulowany prawnie natomiast powinien być uregulowany ze względów społecznych. Sąd czy inny organ stosujący prawo nie może odmówić rozstrzygnięcia powołując się na istnienie luki prawnej. Musi on usunąć tę lukę za pomocą rozumowania prawniczego. Luki w prawie usuwamy za pomocą rozumowania analogicznego(za pomocą analogii prawniczej). Wyróżniamy analogię ustawy i prawa. Analogia ustawy-polega na stosowaniu do stosunku społecznego nieuregulowanego przepisów regulujących sytuację społeczną podobną. Analogia prawa- jest przypadkiem bardziej złożonym i o wiele rzadziej występującym. Występuje wtedy, gdy jakiś stosunek społeczny nie jest uregulowany przepisami, nie ma także innego stosunku społecznego podobnego do niego, który byłby uregulowany. W takim przypadku organ stosujący prawo musi niejako stworzyć normę prawną, która ureguluje ten stosunek społeczny. Organ ten tworzy normę biorąc pod uwagę podstawowe zasady polskiego systemu prawnego. Analogii nie można stosować do każdego przypadku. Nie można jej zastosować wszędzie tam, gdzie w wyniku jej zastosowania nałożona została by na obywatela jakaś dolegliwość prawna, np. podatek, cło. Nie można, więc jej stosować w prawie karnym, podatkowym, celnym.
Wymiar sprawiedliwości, (RP) to rozstrzyganie sporów prawnych zachodzących między podmiotami. Wymiar sprawiedliwości w RP sprawują niezawisłe sądy. Działalność sądów nie ogranicza się jednak tylko i wyłącznie do rozstrzygania sporów prawnych. Sądy cywilne prowadzą jeszcze tzw. postępowania nieprocesowe, w których nie musi wystąpić spór np. postępowanie w sprawie ubezwłasnowolnienia. Wyróżniamy sądy powszechne i szczególne. Do sądów powszechnych zaliczamy sądy: *rejonowe, *okręgowe, *apelacyjne. Do sądów szczególnych zaliczamy: *Trybunał Konstytucyjny, *Trybunał Stanu, *Naczelny Sąd Administracyjny, *sądy wojskowe. Szczególną funkcję pełni Sąd Najwyższy. Nie mieści się on w podziale na sądy powszechne i szczególne. Jest to naczelny organ wymiaru sprawiedliwości sprawujący nadzór judykacyjny(orzeczniczy, merytoryczny) nad orzecznictwem innych sądów za wyjątkiem Trybunału Konstytucyjnego. Główne zasady wymiaru sprawiedliwości. *Niezawisłości sędziowskiej- oznacza ona, że w zakresie działalności orzeczniczej sędziowie są wolni od wszelkich wpływów, czyli są niezależni. Służy temu nieodwołalność sędziów, ich stosunkowo wysokie uposażenie i inne przywileje socjalne coraz immunitet, czyli niemożność zatrzymania i aresztowania sędziego w zakresie działalności orzeczniczej. Sędziowie mianowani są przez prezydenta na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Podlegają oni tylko konstytucji i ustawom. *Zasada trójinstancyjności. Głosi ona, że od orzeczenia zapadłego w pierwszej instancji przysługuje środek odwoławczy do sądu drugiej instancji zwany apelacją a od orzeczenia sądu drugiej instancji przysługuje,(choć nie zawsze) kasacja do Sądu Najwyższego.
Sąd Najwyższy- jest to naczelny organ wymiaru sprawiedliwości. Sprawuje nadzór judykacyjny nad innymi sądami poprzez rozpatrywanie kasacji, odpowiedzi na pytania prawne, rewizji nadzwyczajnej od wyroków NSA. Składa się z trzech izb: *cywilnej; *karnej; *administracyjnej, pracy i ubezpieczeń społecznych; wojskowej. Na czele SN stoi prezes. Sędziowie SN powoływani są przez prezydenta na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Sądy rejonowe rozpatrują sprawy cywilne, karne, pracy w pierwszej instancji. Sądy rejonowe ustanawiane są dla jednej lub kilku gmin. Sądy okręgowe są sądami drugiej instancji w stosunku do orzeczeń wydanych w sądach rejonowych. Niekiedy zaś w przypadku wskazanych przez prawo poważnych spraw są sądami pierwszej instancji np. sprawy o zbrodnie. Sądy apelacyjne nigdy nie rozpatrują sprawy w pierwszej instancji. Rozpatrują one apelacje od orzeczeń podjętych w pierwszej instancji przez sądy okręgowe.
Skład sądu. W sprawach karnych w pierwszej instancji z reguły orzeka jeden sędzia zawodowy razem z dwoma ławnikami. W drugiej instancji orzekają trzej sędziowie zawodowi. W sprawach cywilnych pierwszej instancji orzeka jeden sędzia zawodowy. Jedynie w sprawach rodzinnych oraz pracy i ubezpieczeń społecznych orzeka jeden sędzia z dwoma ławnikami. W drugiej instancji orzekają trzej sędziowie zawodowi. Ławników wybierają rady gmin na okres jej kadencji, czyli na 4 lata. Ławnicy jak to w poprzednim ustroju mówiono są ,,ludowymi gwarantami wymiaru sprawiedliwości”.
Naczelny Sąd Administracyjny. Jest to sąd szczególny z siedzibą w Warszawie i siedmioma ośrodkami zamiejscowymi w Polsce. Jest on powołany do kontroli legalności aktów administracyjnych głównie decyzji administracyjnych. Od orzeczenia tego sądu zasadniczo nie ma już odwołania, przysługuje tylko rewizja nadzwyczajna do Sądu Najwyższego. Konstytucja nakazuje, by do października została wydana ustawa wprowadzająca cały system sądownictwa administracyjnego. Mają wtedy powstać sądy administracyjne pierwszej i drugiej instancji.
Sądy wojskowe-są to sądy szczególne powołane do rozpatrywania tylko spraw karnych. Oskarżonymi przed tym sądem mogą być tylko żołnierze oraz osoby posądzone o zdradę lub szpiegostwo. Wyróżniamy: *sądy garnizonowe(sądy pierwszej instancji), *okręgowe(drugiej instancji)
Trybunał Konstytucyjny. Jest to sąd szczególny powołany do badania zgodności z Konstytucją innych aktów prawnych. Sędziów Trybunału powołuje na 9 lat sejm. Trybunał wszczyna sprawę na skutek skierowanego pytania prawnego o zgodność aktu prawnego z Konstytucją. Z pytaniem może wystąpić: *każdy sąd, *każdy obywatel w ramach tzw. skargi konstytucyjnej, *jednostka samorządu terytorialnego, *rzecznik praw obywatelskich, *prezydent, *prokurator generalny. Orzeczenia Trybunału mają moc ostateczną i co do zasady zaczynają obowiązywać od momentu opublikowania ich w dziennikach ustaw. Od tego momentu przestaje obowiązywać akt prawny, którego sprzeczność z konstytucją Trybunał stwierdził.
Trybunał Stanu. To sąd szczególny powołany do orzekania o odpowiedzialności konstytucyjnej osób piastujących najwyższe stanowiska w państwie np. prezydent, premier. Trybunał ten może również wymierzyć karę, jeżeli w czynach wskazanych osób dopatrzy się znamion przestępstwa. Jedynie połowa członków Trybunału Stanu musi posiadać wykształcenie prawnicze. Na czele tego Trybunału stoi pierwszy prezes Sądu Najwyższego. Wstępny wniosek o pociągnięcie danej osoby do odpowiedzialności konstytucyjnej może złożyć sejmowa komisja, grupa 50 posłów lub Trybunał Konstytucyjny. Wniosek ten rozpatrywany jest następnie przez sejmową Komisję Odpowiedzialności Konstytucyjnej, która rozpatruje czy nadać temu wnioskowi dalszy bieg czy też nie.
Prokuratura. Na czele prokuratury stoi prokurator generalny, który jest zarazem ministrem sprawiedliwości. Prokuratura jest powołana przede wszystkim do ścigania i oskarżania sprawców przestępstw. W wykonywaniu tych obowiązków korzysta z innych organów głównie policji. Prokuratura cechuje się zorganizowaniem na zasadzie hierarchiczności, co oznacza, że prokuratorzy niższego szczebla są podporządkowani prokuratorom szczebla wyższego.
Notariat. Tworzą wszyscy notariusze Rzeczypospolitej Polskiej. Notariusze powoływani są do sporządzania aktów notarialnych, kontrolują legalność dokonywanych czynności prawnych i są także osobami zaufania publicznego, co przejawia się np. w potwierdzaniu zgodności z oryginałem różnych dokumentów. Notariat został sprywatyzowany. Polega to na tym, że nie ma już państwowych biur notarialnych a tylko prywatne prowadzone przez poszczególnych notariuszy. Notariusze tworzą samorząd zawodowy podobnie jak adwokaci i radcy prawni.
Zasada trójpodziału władz. Nowoczesne państwa demokratyczne kształtują swój ustrój wg tej zasady. Zasada ta głosi, iż można i należy podzielić władzę publiczną na: *ustawodawczą, *wykonawczą, *sądowniczą. Dzięki temu podziałowi nie dojdzie do niebezpiecznej kumulacji władzy w jednym ręku, a ponadto te podzielone władze wzajemnie hamują swoje dążenia absolutystyczne. Za twórcę tej teorii uważa się francuskiego myśliciela z przełomu XVII-XVIIIw.- Monteskiusza. Polska konstytucja w art.10 wyraża tę zasadę stanowiąc, że władzę ustawodawczą w RP sprawuje sejm i senat, władzę wykonawczą- prezydent i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą- niezawisłe sądy i trybunały. Aczkolwiek zasada ta stanowi inspirację nowoczesnych państw demokratycznych, to jednak w praktyce poszczególnych państw występują różne warianty tej zasady np. w USA i Rosji panuje model prezydencki, we Francji czy na Ukrainie- prezydencko- parlamentarny, w Niemczech, Polsce, Wielkiej Brytanii, we Włoszech- parlamentarno- gabinetowy.
Sejm. Jest tzw. ,izbą niższą parlamentu”. Składa się z 460 posłów i wybierany jest na czteroletnią kadencję. Sejm obraduje na posiedzeniach. Uchwalenie ustawy wymaga z reguły zwykłej większości głosów. Zwykła większość głosów polega na tym, że głosów za jest więcej niż głosów przeciw. Głosy wstrzymujące się nie są brane pod uwagę. Bezwzględna większość głosów polega na tym, że głosów za jest więcej niż głosów przeciw i wstrzymujących się. Kwalifikowana większość głosów polega na tym, że prawo wymaga jeszcze więcej głosów za niż bezwzględna większość np. ⅔ (tyle sejm potrzebuje głosów, aby skrócić swoją kadencję). Posłowie i senatorowie wyposażeni zostali przez prawo w tzw. nietykalność oraz immunitet parlamentarny. Nietykalność oznacza, że poseł i senator nie może zostać zatrzymany ani aresztowany chyba, że został złapany na gorącym uczynku, a jego zatrzymanie lub aresztowanie jest konieczne dla prawidłowego toku postępowania. Nawet wtedy jednak należy go zwolnić, gdy zażąda tego marszałek sejmu lub senatu.
Nietykalność poselska a immunitet. Nietykalność poselska- nie można zatrzymać lub aresztować posła bez zgody sejmu. Rzecznik praw obywatelskich stoi na straży praw i wolności określonych w konstytucji i innych przepisach prawa. Powołanie rzecznika przez sejm za zgodą senatu. Kadencja rzecznika trwa 5lat, odwołanie rzecznika w toku kadencji jest możliwe wówczas, jeżeli sprzeniewierzył się on swojemu ślubowaniu. Rzecznik jest niezawisły, nie może być aresztowany, zatrzymany, nie może być wszczęte i prowadzone postępowanie karne przeciwko niemu. Ingeruje on wówczas, gdy zachodzi podejrzenie, że organ, organizacja lub instytucja naruszyło prawo tzw. zasady współżycia społecznego i sprawiedliwość społeczną. Rzecznik może działać na wniosek lub z własnej inicjatywy. Jeżeli uzna, że istnieje uzasadnione podejrzenie naruszenia prawa to wszczyna tzw. postępowanie wyjaśniające. Może prowadzić to postępowanie osobiście, może wystąpić do sejmu o zlecenie kontroli NIK-owi, może żądać, aby prokurator wszczął postępowanie przygotowawcze. Czynności rzecznika związane z toczącym się postępowaniem: *żądanie wszczęcia postępowania cywilnego lub wstąpienie do już toczącego się postępowania na prawach przysługujących prokuratorowi, *żądanie skierowane do prokuratora wszczęcia postępowania karnego, *żądanie wszczęcia postępowania administracyjnego i udział w takim postępowaniu na prawach strony oraz zaskarżenie decyzji administracyjnych, *z zakresie wykroczeń kierowanie wniosków o ukaranie, *wniesienie kasacji, *skierowanie tzw. wystąpienia do organu naruszającego prawo wraz z wnioskami i opiniami, *rzecznik nie ma inicjatywy ustawodawczej może występować do ministrów, rady ministrów o podjęcie takiej inicjatywy, *rzecznik może występować do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgodności z konstytucja ustaw i innych przepisów prawnych.
Senat. Druga izba parlamentu złożona ze 100senatorów powoływanych w wyborach bezpośrednich i powszechnych. Senat obraduje na posiedzeniach. Kadencja senatu odpowiada kadencji sejmu. Rola senatu w stanowieniu prawa. Senat może zgłosić tzw. sprzeciw do ustawy uchwalonej przez sejm. Sprzeciw może być generalny(wniosek o odrzucenie ustawy) lub częściowy. Sprzeciw wyrażony jest przez senat w formie uchwały. Ustawa po przegłosowaniu sprzeciwu przez senat wraca do sejmu. Obalenie sprzeciwu wymaga większości ⅔ głosów.
Prezydent. Prezydentem może być osoba, która ukończyła 35lat, posiada polskie obywatelstwo, jest nieskazitelnego charakteru i korzysta z pełni praw wyborczych. Powołanie prezydenta następuje w wyborach czteroprzymiotnikowych: *równych, *bezpośrednich, *powszechnych, *tajnych. Kadencja trwa 5lat(max.2kadencje). Kompetencje prezydenta:w stosunkach wewnętrznych: *zwierzchnik sił zbrojnych, zarządza mobilizację i użycie sił zbrojnych, powołuje szefa sztabu generalnego.W stosunkach zewnętrznych: *powoływanie i odwoływanie przedstawicieli dyplomatycznych, przyjmowanie listów uwierzytelniających przedstawicieli państw obcych, ratyfikacja umów międzynarodowych. Inne uprawnienia prezydenta: *inicjatywa ustawodawcza, *nadawanie obywatelstwa, *wydawanie aktów prawnych kontrasygnowanych przez premiera, *skracanie kadencji sejmu i senatu oraz zażądanie nowych wyborów, *zażądanie referendum, *powoływanie premiera. Odpowiedzialność prezydenta. Za naruszenie konstytucji i innych ustaw prezydent ponosi odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu.
Rada ministrów. Jest to organ władzy wykonawczej posiadający tzw. kompetencję ogólną tzn. może podejmować decyzje we wszystkich sprawach niezastrzeżonych przez ustawy do kompetencji innych organów. Skład rady ministrów: premier i ministrowie, przewodniczący niektórych komitetów. Powołanie rządu. I etap(14dni)- powołanie prezesa Rady Ministrów przez prezydenta, powołanie składu rządu ustalonego przez premiera przez prezydenta, expose i głosowanie w sprawie wotum zaufania w sejmie. II etap(14dni)- jeżeli rząd nie uzyska wotum zaufania to następuje II etap powołania rządu, tj. wyłonienie rządu i premiera przez sejm i powołanie go przez prezydenta. III etap. Jeżeli sejm nie wyłoni rządu to następuje III etap tj. powołanie rządu i premiera przez prezydenta oraz głosowanie nad wotum zaufania w sejmie. Dla przegłosowania wotum wystarcza jednakże zwykła większość głosów.
Premier- kieruje pracami rządu, sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym, jest zwierzchnikiem urzędników z administracji rządowej. Kompetencje Rady Ministrów: *wykonywanie ustaw, *wydawanie rozporządzeń, *kontrola organów administracji państwowej, *zawieranie umów międzynarodowych. Ministrowie- dzielą się na ministrów resortowych tzn. kierujących resortami i ministrów bez teki. Konstruktywne wotum nieufności-jest uchwalane przez sejm na wniosek 46posłów, w którym to wniosku wskazano osobę nowego premiera. Uchwalenie wotum przez sejm skutkuje dymisją dotychczasowego premiera i powołaniem przez prezydenta nowego premiera. Uchwała o wotum wymaga większości 231głosów. Dymisja rządu: *na pierwszym posiedzeniu sejmu po wyborach, *w razie braku wotum zaufania, *w razie uchwalenia wotum nieufności, *z razie rezygnacji premiera.
Administracja- jest to pojęcie wieloznacznie, używane jest ono na oznaczenie pewnej dziedziny działalności państwa. Chodzi tu o taką działalność, która nie polega na wydawaniu ustaw ani na wymiarze sprawiedliwości. Administracja polega na działalności organizatorskiej i zarządzającej. Niejednokrotnie używamy słowo administracja w innym znaczeniu tj. ogół organów i funkcjonariuszy prowadzących w imieniu państwa i innych władz publicznych działalność organizatorską i zarządzającą.
Prawo administracyjne- to przepisy regulujące strukturę i kompetencje organów administracji publicznej oraz regulujące stosunki prawne powstałe w toku działalności tych organów. Chodzi tu głównie o stosunki prawne między organami administracyjnymi a obywatelami. Są to tzw. stosunki podległości kompetencyjnej. Oznacza to, że organ administracyjny występuje tu z pozycji władczej wobec obywatela, czyli może mu nakazać jakieś zachowanie. Wyróżniamy prawo: materialne i formalne.
Organ administracji publicznej. To osoba lub grupa osób, która uzyskała prawne upoważnienie do podejmowania decyzji w imieniu i na rachunek państwa lub innego podmiotu prawa publicznego. Wyróżniamy organy: *jednoosobowe i kolegialne, *o kompetencji ogólnej i szczególnej, *centralne i terenowe. Organ centralny- to taki, który zakresem swej właściwości obejmuje całe terytorium kraju(np. minister). Organ terenowy- to taki, który zakresem swej właściwości obejmuje jedynie pewien wycinek terytorium kraju(np. wojewoda, starosta, burmistrz). Na szczeblu centralnym(Warszawa) występuje tylko administracja rządowa(państwowa). Wyróżniamy 3szczeble podziału terytorialnego kraju: *gmina, *powiat, *województwo. Mamy w Polsce ok.2500gmin, ok.300powiatów i 16województw. Na szczeblu województwa występuje tzw. dualizm administracyjny, gdyż mamy tam zarówno administrację rządową jak i samorządową. Administracja rządowa w województwie dzieli się na administracje ogólną(wojewoda) i specjalną. Administrację samorządową w województwie stanowią sejmik wojewódzki i zarząd województwa na czele z marszałkiem. Na szczeblu gminy i powiatu występuje tylko administracja samorządowa. Organy samorządu terytorialnego należą do organów administracji publicznej. Nie są jednak zaliczane do organów państwa. Działają jednak na podstawie i w granicach ustaw, czyli za zgodą państwa. Do ich dyspozycji pozostają te same formy prawne działania, którymi posługuje się administracja państwowa. Organy samorządowe charakteryzują się tym, że 0są wybierane przez mieszkańców danej społeczności lokalnej. Mieszkańcy gminy wybierają radę gminy. Organem wykonawczym gminy jest rada gminy na czele z wójtem a w gminach miejskich na czele z burmistrzem. Jeżeli miasto liczy ponad 100tyś mieszkańców to na czele zarządu stoi prezydent. Gmina jest osobą prawną. Jest to korporacja lokalna(zrzeszenie), gdyż zrzesza na mocy prawa wszystkie osoby mieszkające na jej terytorium. Wyróżniamy gminy miejskie i wiejskie. Nie ma takiego skrawka RP, który by nie należał do jakiejś gminy. Powiaty obejmują terytorium, co najmniej kilku gmin. Mieszkańcy powiatu wybierają radę powiatową, a ta rada wybiera zarząd jako organ wykonawczy na czele ze starostą. Zgodnie z zasadą subsydiarności(pomocniczości) sprawy danego społeczeństwa lokalnego powinni załatwiać sami jej członkowie. Natomiast organy wyższego szczebla powinny wkraczać wtedy, gdy ta społeczność nie jest w stanie sama uporać się ze swoimi problemami. Dlatego też istnieje prawne domniemanie kompetencji organów gminy. Organy samorządu terytorialnego są zdecentralizowane. To znaczże organy samorządowe niższego szczebla nie są hierarchicznie podporządkowane organom samorządowym wyższego szczebla ani administracji rządowej. Jednostki samorządu terytorialnego są, więc samodzielne, nie są jednak suwerenne ani autonomiczne. Podlegają one nadzorowi państwa. Nadzór ten ogranicza się jednak tylko do kryterium legalności(zgodności z prawem) ich działania. Administracja rządowa jest natomiast scentralizowana, co oznacza, że organy szczebla niższego są podporządkowane organom szczebla wyższego. Urząd- to zespół osób, które mają za zadanie pomagać organowi administracyjnemu w wykonaniu jego obowiązków np. wójt gminy ma urząd gminy.
Prawne formy działania administracji. Wyróżniamy: *stanowienie przepisów prawa, *wydawanie aktów administracyjnych. Akt administracyjny- jest najbardziej typową formą działania administracji. Klasycznym przykładem jest decyzja administracyjna(jednostronne, władcze wyrażenie woli organu administracyjnego skierowane do indywidualnie oznaczonego adresata załatwiające konkretną sprawę). Decyzje mogą występować pod różnymi nazwami np. koncesje, zezwolenia, pozwolenia, zgody, nakazy, zakazy. Kolejna forma prawna działania administracji to zawieranie porozumień administracyjnych. Formą działania administracji jest także zawieranie umów cywilno-prawnych. Forma ta nabiera coraz większego znaczenia. Kolejną formą działania administracji jest tzw. działalność społeczno-organizatorska, np. nawoływanie do czynu społecznego. Ostatnią formą działania administracji są tzw. czynności materialno- techniczne. Są to wszystkie działania administracji, które nie mieszczą się w wyżej wymienionych.
Wydawanie aktów administracyjnych. Akty administracyjne wydawane są po przeprowadzeniu regulowanej prawem procedury. Procedura ta została uregulowana przede wszystkim w kodeksie postępowania administracyjnego. Akt administracyjny żeby był ważny musi być wydany na podstawie ustawy i w jej granicach, musi być wydany przez kompetentny(właściwy) organ administracji publicznej. Decyzja może zapaść dopiero po przeprowadzeniu stosownej procedury, czyli postępowania administracyjnego. Istnieje domniemanie, że decyzja administracyjna jest ważna. Obalić to domniemanie można dopiero w stosownym postępowaniu odwoławczym. Żaden obywatel nie ma, więc prawa sam uznać, że decyzja jest nieważna i go nie obowiązuje.
Postępowanie administracyjne- jest to tok czynności organu administracyjnego i stron zmierzający do wydania aktu administracyjnego. Rozróżniamy postępowanie administracyjne ogólne(stanowi podstawowy rodzaj postępowania administracyjnego i uregulowane jest w kodeksie postępowania administracyjnego). Do tego postępowania należą sprawy, które nie są zastrzeżone do postępowań szczególnych. Zasady postępowania administracyjnego. Zasada prawdy obiektywnej- organ administracyjny prowadzący postępowanie jest zobowiązany do ustalenia możliwie precyzyjnego stanu faktycznego, zasada udziału stron w postępowaniu- istotą tej zasady jest to, ze w postępowaniu administracyjnym muszą uczestniczyć oprócz organu administracyjnego wszystkie strony, których dotyczy postępowanie albo, które żądają czynności organu administracyjnego ze względu na swój interes prawny lub obowiązek, zasada kontroli społecznej, zasada uwzględniania z urzędu interesu społecznego i słusznego interesu stron. Pomocnicze zasady postępowania administracyjnego: zasada dwuinstancyjności- każda sprawa administracyjna musi być rozpatrywana przez minimum dwie instancje administracyjne, zasada kontroli sądowej- oznacza, że każdy ma prawo zaskarżenia decyzji administracyjnej do sądu powszechnego, zasada swobodnej oceny dowodów- oznacza, że organ administracyjny wydający decyzję może w sposób swobodny i niezależny oceniać dowody przedstawione przez strony w trakcie postępowania, zasada trwałości decyzji administracyjnych- oznacza, że decyzja obowiązuje do czasu, kiedy nie zostanie uchylona. Przebieg postępowania administracyjnego: Postępowanie może być wszczęte albo z urzędu albo na wniosek. Stwierdzenie przez organ swojej właściwości miejscowej i rzeczowej. Zawiadamiania wszystkich stron postępowania, którego interesu lub obowiązku dotyczy postępowanie albo, kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek. Organ administracji jest zobowiązany do umożliwienia stronom postępowania przeglądania akt i robienia notatek i odpisów. Organ administracji jest zobowiązany do ustalenia stanu faktycznego. Zasada szybkości postępowania. Organ administracyjny może w określonych przypadkach zarządzić przeprowadzenie rozprawy administracyjnej. Każde postępowanie powinno zakończyć się wydaniem decyzji administracyjnej. Decyzja administracyjna- jest to akt administracyjny rozstrzygający sprawę. Decyzja powinna mieć formę pisemną. Istotne elementy decyzji: *oznaczenie organu wydającego decyzję, *data wydania decyzji, *oznaczenie stron, których dotyczy decyzja, *podstawa prawna wydania decyzji, *osnowa, czyli rozstrzygnięcie decyzji, *pouczenie o możliwości odwołania, *podpis wydającego decyzję, *uzasadnienie. W postępowaniu administracyjnym mogą być wydawane postanowienia. Postanowienie różni się tym od decyzji, że postanowienie nie kończy postępowania i nie rozstrzyga o istocie sprawy. Postanowienie rozstrzyga sprawy cząstkowe. Środki odwoławcze. Wniesienie odwołania z zasady wstrzymuje wykonanie decyzji. Rodzaje środków odwoławczych: odwołanie, zażalenie, wniosek o wznowienie postępowania. Istotne elementy odwołania: Odwołanie wnosi się w terminie 14dni od daty ogłoszenia lub doręczenia decyzji. Odwołanie wnosi się za pośrednictwem organu wydającego decyzję. Organ nadrzędny rozpatrując odwołanie może zmienić zaskarżoną decyzję w całości lub części, może decyzję utrzymać w mocy. Zażalenie wnosi się na postanowienie w terminie 7dni od daty doręczenia lub ogłoszenia postanowienia. Wniosek o wznowienie postępowania. Postępowanie może być wznowione z urzędu lub na wniosek. Celem wniosku o wznowienie postępowania jest ponowne podjęcie lub rozpoczęcie postępowania, które wcześniej zostało zakończone ostateczną decyzją. Postępowanie może być wznowione wówczas, gdy: *decyzja została wydana w wyniku przestępstwa, *dowody przedstawione w postępowaniu były fałszywe, *wyjdą na jaw nowe okoliczności. Sądowa kontrola decyzji administracyjnych: *każdy niezadowolony z decyzji może złożyć skargę do NSA. NSA bada decyzję pod względem legalności. *Skargę składa się w terminie 30dni od dnia doręczenia lub ogłoszenia decyzji. NSA uchyla decyzje w całości lub części, może stwierdzić jej nieważność, może lub musi wstrzymać wykonalność decyzji. Złożenie środków odwoławczych do Sądu Najwyższego. Postępowanie przymusowe(egzekucyjne) ma na celu zmuszenie określonych osób do wykonania decyzji administracyjnych.
Prawo karne- to jedna z gałęzi polskiego prawa. Podstawowym aktem prawnym z tej dziedziny jest pochodzący z1997roku,,Kodeks Karny”. Składa się on z części ogólnej zawierającej wszystkie podstawowe zasady prawa karnego i z części szczególnej dotyczącej konkretnych przestępstw. Obowiązuje zasada, że za popełnione przestępstwo odpowiada się na podstawie przepisów obowiązujących w momencie popełnienia przestępstwa. Sędzia ma jednak obowiązek zastosować ustawę wydaną później, jeżeli jest korzystniejsza dla sprawcy. Polskie prawo karne stosuje się do przestępstw popełnionych na terytorium Polski oraz na polskim statku wodnym lub powietrznym. Nie ma znaczenia obywatelstwo sprawcy. Obywatel Polski odpowiada na podstawie polskiego prawa karnego także wtedy, gdy popełnił przestępstwo za granicą choćby nawet odbył już tam karę. Na poczet wymierzonej kary w Polsce zalicza się jednak karę już odbytą za granicą. Warunkiem karania w Polsce za czyn popełniony za granicą jest jednak to, by czyn ten także w kraju, w którym został popełniony stanowił przestępstwo. Bez względu jednak na przepisy obowiązujące w kraju gdzie czyn został popełniony oraz bez względu na obywatelstwo sprawcy sprawca odpowiada na podstawie prawa karnego polskiego, jeżeli przestępstwo to godzi: * przeciwko bezpieczeństwu państwa polskiego, *przeciwko polskim urzędom lub funkcjonariuszom publicznym, *przeciwko istotnym interesom gospodarczym Polski, *gdy czyn polega na fałszywych zeznaniach złożonych wobec urzędu polskiego, *gdy czyn ścigany jest na mocy umów międzynarodowych(np. handel narkotykami). Co to jest przestępstwo? Jest to zawiniony czyn człowieka społecznie niebezpieczny i zabroniony pod groźbą kary. Definicja ta łączy w sobie cechy definicji formalnej i materialnej przestępstwa. Materialna cecha polega na tym, że przestępstwo to czyn społecznie niebezpieczny. Jeżeli nie wykazuje tej cechy to nie jest przestępstwem. Z kolei element formalny polega na tym, że przestępstwo to czyn bezprawny, czyli naruszający przepisy. W przestępstwie wyróżniamy 4elementy: podmiot przestępstwa, przedmiot przestępstwa, czyli dobro, w które ten czyn godzi, strona przedmiotowa przestępstwa, czyli sposób popełnienia czynu, strona podmiotowa przestępstwa, czyli okoliczności związane z psychiką sprawcy głównie chodzi tu o winę. Rodzaje przestępstw. Zbrodnie- to przestępstwa zagrożone karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 3lata. Występki- to przestępstwa zagrożone karą pozbawienia wolności przekraczającą 1miesiąc, karą ograniczenia wolności lub grzywną w wysokości 30stawek dziennych. Ze względu na skutek przestępstwa dzielimy na materialne i formalne. Materialne- to takie, na które składa się działanie sprawcy oraz skutek tego działania. Przestępstwa te stanowią większość, np. zabójstwo. Z kolei w przestępstwie formalnym skutek zachowania sprawcy nie ma znaczenia np. przestępstwo nie udzielenia pomocy. Ze względu na rodzaj winy sprawcy wyróżniamy przestępstwa nieumyślne i umyślne. Umyślnych jest znacznie więcej. Wyróżniamy też przestępstwa z działania i zaniechania. Wyróżniamy też przestępstwa zasadnicze kwalifikowane i uprzywilejowane. Przestępstwo kwalifikowane to takie, którego stopień społecznego niebezpieczeństwa jest wyższy od zasadniczej postaci tego przestępstwa. Z kolei przestępstwo uprzywilejowane to coś odwrotnego niż kwalifikowane, czyli przestępstwo, którego stopień społecznego niebezpieczeństwa jest niższy np. eutanazja w stosunku do zabójstwa. Ze względu na sposób ścigania przestępstw wyróżniamy przestępstwa ścigane z urzędu oraz przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego. Wśród przestępstw ściganych z urzędu wyróżniamy jeszcze przestępstwa ścigane na wniosek pokrzywdzonego np. gwałt. Wyróżniamy też podział na przestępstwa pospolite i polityczne.
Związek przyczynowy. Warunkiem pociągnięcia sprawcy do odpowiedzialności karnej jest wykazanie związku przyczynowego między działaniem sprawcy a skutkiem przestępczym.
Formy popełnienia przestępstwa. Wyróżniamy następujące formy: *sprawstwo, *przygotowanie, *podżeganie, *pomocnictwo, *usiłowanie. Przygotowanie z reguły nie jest karalne. Są jednak wyjątki np. przygotowanie do fałszowania pieniędzy. Jedną z odmian sprawstwa jest tzw. sprawstwo kierownicze, kiedy jakaś osoba nie dokonuje czynu, ale kieruje działaniem bezpośrednich sprawców. Podżeganie polega na nakłanianiu innej osoby do popełnienia przestępstwa. Podżegacz podlega tej samej wysokości, co sprawca. Jest jednak wolny od odpowiedzialności, jeżeli dobrowolnie zapobiegł dokonaniu przestępstwa. Pomocnictwo polega na ułatwieniu sprawcy popełnienia przestępstwa np. dostarczenie narzędzi niezbędnych do przestępstwa. Również pomocnik odpowiada w tej samej wysokości, co sprawca. Usiłowanie polega na tym, że sprawca dokonał wszystkich czynności koniecznych do popełnienia przestępstwa skutek przestępczy jednak nie nastąpił. Wyróżniamy usiłowanie udolne i nieudolne. Udolne polega na tym, że skutek przestępczy był możliwy do osiągnięcia przez sprawcę, coś mu jednak przeszkodziło np. został spłoszony. Usiłowanie nieudolne polega na tym, że działania sprawcy nie są w stanie wywołać skutku przestępczego, o czym on nie wie. Za usiłowanie udolne przestępca odpowiada, chociaż sąd może nadzwyczajnie złagodzić karę a nawet odstąpić od jej wymierzenia.
Wina. Jest koniecznym elementem przestępstwa. Jest to określony psychicznie stosunek sprawcy do popełnionego czynu. Prawo karne wyróżnia winę umyślną i nieumyślną. Wina umyślna przyjmuje postać zamiaru bezpośredniego lub ewentualnego. Zamiar bezpośredni zachodzi wtedy, gdy sprawca chce popełnić czyn zabroniony. Zamiar ewentualny zachodzi wtedy, gdy sprawca przewiduje możliwość popełnienia przestępstwa i godzi się na to. Wina nieumyślna przyjmuje postać lekkomyślności lub niedbalstwa. Lekkomyślność zachodzi wówczas, gdy sprawca przewiduje możliwość popełnienia przestępstwa, lecz bezpodstawnie przypuszcza, że zdoła go uniknąć. Niedbalstwo zachodzi wówczas, gdy sprawca nie przewiduje możliwości popełnienia przestępstwa, choć powinien i nie może przewidzieć.
Okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną. Odpowiedzialność karna może zostać wyłączona z powodu zajścia okoliczności, które wyłączają winę lub wyłączają bezprawność czynu. Okolicznościami wyłączającymi winę są: niepoczytalność sprawcy, błąd. Może istnieć błąd, co do faktów lub, co do prawa. Do okoliczności wyłączających bezprawność czynu zaliczamy: obronę konieczną(odpieranie bezprawnego zamachu na nasze dobro lub na dobro innej osoby. Działanie w granicach obrony koniecznej nie jest bezprawne. W przypadku przekroczenia granic obrony koniecznej sąd może nadzwyczajnie złagodzić karę a nawet odstąpić od jej wymierzenia.), Stan wyższej konieczności(Polega na poświęceniu jednego dobra dla ratowania innego dobra. Dobro poświęcane nie może przedstawiać wartości oczywiście wyższej od dobra ratowanego. Nie ma prawa powołać się na stan wyższej konieczności osoba, która poświęca dobro, nad którym z mocy prawa miała obowiązek czuwać.), Rozkaz przełożonego(Osoba, która jedynie wypełnia rozkaz przełożonego nie działa bezprawnie chyba, że wykonując rozkaz umyślnie popełniła przestępstwo.), Zgodę pokrzywdzonego(zasadą jest, że zgoda pokrzywdzonego wyłącza bezprawność czynu np. bokser, który wyrządzi krzywdę swojemu przeciwnikowi na ringu nie działa bezprawnie gdyż jego przeciwnik wyraził zgodę na walkę. Zgoda pokrzywdzonego nie zawsze jednak wyłącza odpowiedzialność karną. Człowiek nie może, bowiem rozporządzać takimi dobrami jak swoje życie i zdrowie. Dlatego też, jeśli ktoś zabije inną osobę nawet na jej prośbę poniesie odpowiedzialność karną. W zdecydowanej większości państw eutanazja jest, bowiem karalna. Działanie w granicach uprawnień lub obowiązku prawnego(osoba, która wypełnia znamiona czynu przestępczego działając w granicach uprawnień lub obowiązku prawnego nie działa bezprawnie np. kat zabijający skazańca. Tzw. ryzyko nowatorstwa(nie jest uważany za bezprawny czyn, który wyrządza jakiejś osobie szkodę a czyn ten stanowi eksperyment- doświadczenie naukowe lub techniczne).

Zbieg przestępstw. Polega na tym, że sprawca popełnia kilka przestępstw przed wydaniem pierwszego wyroku w sprawie któregokolwiek z tych przestępstw. W takim przypadku sprawca sądzony jest na jednej rozprawie za wszystkie te przestępstwa. Wyróżniamy zbieg jednorodny i różnorodny. O zbiegu jednorodnym mówimy wtedy, gdy sprawca popełnił kilka przestępstw tego samego rodzaju np. kradzież, włamanie, rozbój, przywłaszczenie. Zbieg różnorodny polega na tym, że sprawca popełnił kilka przestępstw różnego rodzaju np. kradzież i zabójstwo. Polskie prawo karne nakazuje by w przypadku zbiegu przestępstw sąd wymierzył tzw. karę łączną. Nie może być ona niższa od najwyższej z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa ani wyższa od sumy tych kar. Nie łączy się kar różnego rodzaju np. kary grzywny i kary pozbawienia wolności.
Zbieg przepisów ustawy. Polega na tym, że czyn popełniony wyczerpuje jednocześnie znamiona kilku przestępstw. Zgodnie z zasadą, że jeden czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo mamy tu doczynienia ze zbiegiem przestępstwa. Zasadą jest, że w przypadku zbiegu przepisów ustawy sąd wymierza karę na podstawie tego przepisu, który przewiduje najsurowszą karę.
Przestępstwa ciągłe. Przestępstwo ciągłe bardzo przypomina tzw. zbieg przestępstw i polega na tym, że sprawca popełnia w podobny sposób w krótkich odstępach czasu dwa lub więcej przestępstw zanim zapadł pierwszy wyrok. Te przestępstwa traktowane są jak jeden czyn i wymierza się za nie jedną karę. Kara ta jest jednak nadzwyczajnie zaostrzona. Sąd może, bowiem wymierzyć karę o połowę wyższą od górnej ustawowej granicy kary za to przestępstwo.
Kary i środki karne. Kara jest to środek przymusu państwowego stosowany przez sądy wobec sprawców przestępstwa i polegający na sprowadzeniu pewnej dolegliwości. Cele kary: kara ma stanowić odwet za popełnienie przestępstwa, kara ma zapobiegać popełnieniu dalszych przestępstw. Mówimy w tym drugim przypadku o prewencyjnej funkcji kary. Wyróżniamy prewencję szczególną, co polega na tym, że kara ma zapobiec dokonaniu przez sprawcę dalszych przestępstw oraz prewencję ogólną, która ma zapobiec popełnieniu tych przestępstw przez innych członków społeczeństwa.
Rodzaje kar: pozbawienia wolności( wymierza się ją od 1m-ca do 5lat. Kodeks karny za odrębną karę uważa karę 25lat pozbawienia wolności i karę dożywotniego pozbawienia wolności). Ograniczen olnościia w (nie polega na umieszczeniu sprawcy w zakładzie karnym, zostaje on na wolności. Zostaje on jednak pozbawiony pewnych praw i obarczony wskazanymi w wyroku obowiązkami np. nie może bez zgody sądu zmieniać stałego miejsca pobytu, jest zobowiązany wykonywać nieodpłatnie wskazaną przez sąd pracę na cele społeczne. W wyroku sądowym można także orzec potrącenie części jego wynagrodzenia od10-25%. Sąd może także oddać skazanego pod nadzór kuratora lub innej osoby godnej zaufania. Może także zobowiązać skazanego do innych zachowań np. przeproszenia pokrzywdzonego). Karę grzywny(jest ona karą pieniężną, wymierza się ją w stawkach dziennych określając liczbę stawek i wysokość jednej stawki. Grzywnę wymierza się w wysokości nie mniejszej niż 10stawek i nie większej niż360stawek chyba, że przepis szczególny stanowi inaczej. Ustalając wysokość stawki sąd bierze pod uwagę dochody i majątek sprawcy, jego możliwości zarobkowe i warunki rodzinne. Sąd może wymierzyć grzywnę także obok kary pozbawienia wolności, jeżeli sprawca dopuścił się przestępstwa w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub, gdy taką korzyść osiągnął). Obok kar występują jeszcze tzw. środki karne (w niektórych przypadkach): *pozbawienie praw publicznych,(czyli utrata biernego i czynnego prawa wyborczego, zakaz zajmowania stanowisk publicznych, utrata orderów i odznaczeń), *zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej. *Zakaz prowadzenia pojazdów, *przepadek przedmiotów, które służyły do popełnienia przestępstwa, *obowiązek naprawienia szkody, *nawiązka (czyli pewne świadczenie pieniężne), *podanie wyroku do publicznej wiadomości.
Zasady wymiaru kar i środków karnych. Sąd wymierza kary wg swego uznania, ale w granicach określonych ustawą. Sąd musi wziąć pod uwagę przy wymiarze kary: stopień winy sprawcy, społeczną szkodliwość czynu,  prewencję szczególną, prewencję ogólną. W niektórych przypadkach sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, czyli może wymierzyć karę poniżej dolnej ustawowej granicy zagrożenia. Tak jest np. w przypadku eutanazji. W niektórych przypadkach sąd może nadzwyczajnie zaostrzyć karę, czyli orzec powyżej górnej ustawowej granicy zagrożenia np. w przypadku recydywistów. Niekiedy sąd odstępuje od wymierzenia lub wykonania kary i poddaje sprawcę próbie. Poddanie sprawcy próbie następuje w przypadku warunkowego: *umorzenia postępowania karnego, *zawieszenia wykonania kary, *przedterminowego zwolnienia. Sąd może warunkowo umorzyć postępowanie karne, gdy: wina sprawcy i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne, okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości, sprawca nie był dotąd karany za przestępstwo umyślne, sprawca rokuje nadzieje poprawy na przyszłość, za przestępstwo grozi kara do 3lat pozbawienia wolności a sprawca pogodził się z pokrzywdzonym wtedy do 5lat pozbawienia wolności. Sąd może warunkowo zawiesić wykonanie kary pozbawienia wolności nie przekraczającej 2lata. Zawieszenie następuje na okres próby od 2-5lat. Sąd może ponadto nakazać skazanemu w okresie próby wypełnić szereg obowiązków takich jak: *zapłata odszkodowania, *zerwanie z alkoholem, *podjęcie pracy zarobkowej i inne. Sąd zasądza wykonanie kary, jeżeli w okresie próbnym skazany popełni podobne przestępstwo umyślne, za które zostanie skazany na karę pozbawienia wolności. Sąd może zarządzić wykonanie kary, jeżeli skazany w okresie próby rażąco narusza porządek prawny. Sąd może zastosować warunkowe przedterminowe zwolnienie skazanego z zakładu karnego. Warunkiem jest jednak by skazany odbył już połowę kary, ale nie mniej niż 6m-cy. Recydywista musi mieć odbyte ⅔ kary a wielokrotny recydywista ¾. Skazanego na 25lat pozbawienia wolności można zwolnić warunkowo po 15latach, a skazanego na dożywocie po 25latach. Pozostały okres do odbycia reszty kary stanowi czas próby. Nie może on być jednak krótszy niż 2lata i dłuższy niż 5lat. Okres próby skazanego na dożywocie wynosi 10lat.
Powrót do przestępstwa, czyli recydywa. Ma ona miejsce wówczas, gdy sprawca skazany za przestępstwo umyślne odbył karę pozbawienia wolności wynoszącą, co najmniej 6m-cy, po czym w okresie 5lat popełnił ponownie podobne przestępstwo umyślne. Recydywistą jest również ten, kto poprzednio był skazany za jakiekolwiek przestępstwo umyślne w związku, z czym odbył, co najmniej roczna karę pozbawienia wolności i w ciągu 5lat po odbyciu tej kary popełnił przestępstwo umyślne przeciwko życiu lub zdrowiu, dopuścił się gwałtu, kradzieży z włamaniem lub popełnił inne przestępstwo przeciwko mieniu z użyciem przemocy lub grożąc użyciem przemocy. Amnestia to generalny akt łaski polegający na całkowitym lub częściowym darowaniu kary. Abolicja też jest generalnym aktem łaski, ale dotyczącym przestępców jeszcze nie osądzonych. Abolicja dotyczy, więc wcześniejszego etapu procedury karnej.
Prawo łaski. To indywidualny akt łaski państwa wobec przestępcy. Zastosowanie prawa łaski polega na darowaniu kary lub zmniejszeniu lub zamiany na łagodniejszą. Prawo łaski przysługuje prezydentowi.
Przedawnienie. Jest to instytucja związana z upływem czasu. Wyróżniamy przedawnienie: ścigania przestępstwa, wyrokowania, wykonania kary. Przedawnienie ścigania jest skutkiem tego, że postępowania karnego nie wszczęto np. z powodu niewykrycia sprawcy. Nie można ścigać sprawcy, gdy od czasu popełnienia przestępstwa upłynęło w przypadku: *zabójstwa-30lat, *innych zbrodni-20lat, *występku zagrożonego karą przekraczającą 3lata pozbawienia wolności-10lat, *przestępstwa zagrożonego karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 3lat-5lat. Przedawnienie wyrokowania biegnie wówczas, gdy postępowanie karne już się odbyło, nie doszło jednak do wydania wyroku np. w skutek ucieczki sprawcy. Wtedy przestępstwo przedawnia się w terminach jak wyżej+5lat jeszcze dodatkowo. Przedawnienie wykonania kary biegnie wówczas, gdy zapadł już prawomocny wyrok skazujący, ale kara nie została wykonana np. na wskutek ucieczki skazanego. Okres przedawnienia biegnie wtedy od uprawomocnienia się wyroku i wynosi: 30lat w razie skazania na 5 lub więcej kat pozbawienia wolności, 15lat w razie skazania na karę pozbawienia wolności do lat5, 10lat w razie skazania na inną karę. Przedawnienie nie biegnie, jeżeli wszczęcie postępowania karnego z mocy prawa nie jest dopuszczalne np. przeciwko posłowi w czasie sprawowania mandatu. Niektóre przestępstwa nigdy nie ulegają przedawnieniu. Chodzi tu o przestępstwa przeciwko pokojowi i ludzkości, przestępstwa wojenne, umyślne ciężkie przestępstwa np. zabójstwo popełnione przez funkcjonariusza publicznego np. policjanta, prokuratora.
Zatarcie skazania. Polega na urzędowym puszczeniu skazania w niepamięć. Prawo niejako nakazuje wszystkim zapomnieć, że dana osoba popełniła kiedyś przestępstwo. Z akt osobowych człowieka a zwłaszcza z rejestru skazanych usuwana jest wtedy informacja o skazaniu. W świetle prawa skazanie uważa się wtedy za niebyłe. W razie skazania na karę pozbawienia wolności zatarcie następuje automatycznie po 10latach od wykonania kary. W przypadku kary nie przekraczającej 3lat sąd na wniosek skazanego może zrządzić zatarcie skazania już po 5latach. Jeżeli w okresie poprzedzającym zatarcie skazania sprawca popełnił nowe przestępstwo i został za nie skazany na karę pozbawienia wolności wtedy zatarcie może nastąpić dopiero wówczas, gdy ulega zatarciu ostatnie skazanie.
PRAWO CYWILNE. Jest to jedna z gałęzi polskiego prawa. Przepisy prawa cywilnego zawarte są przede wszystkim w ustawie z1964roku zwanej ,,Kodeksem Cywilnym”. Poza tym jednak przepisy prawa cywilnego zawarte są w wielu innych aktach prawnych rangi ustawy jak i w aktach podstawowych. Niebagatelne znaczenie mają również przepisy konstytucji RP zwłaszcza te, które dotyczą: *ochrony własności, *ochrony dziedziczenia, *odpowiedzialności odszkodowawczej władz publicznych. Podział prawa cywilnego: część ogólna, która obejmuje wszystkie ogólne zasady prawa cywilnego, prawo rzeczowe, czyli przepisy, które regulują uprawnienia osób do rzeczy, prawo zobowiązań, prawo spadkowe, prawo rodzinne i opiekuńcze. Pierwsze cztery części zostały uregulowane głównie w ,,Kodeksie Cywilnym”. Jedynie prawo rodzinne i opiekuńcze zostało uregulowane w innej ustawie zwanej ,,Kodeks rodzinny i opiekuńczy”. Prawo cywilne tym się charakteryzuje, że reguluje stosunki między równorzędnymi podmiotami. Te stosunki najczęściej mają charakter mają charakter majątkowy. Niekiedy stosunki cywilno- prawne nie mają charakteru majątkowego gdyż ich przedmiotem są tzw. dobra osobiste takie jak np. życie, zdrowie, nietykalność cielesna, tzw. mir domowy, wizerunek człowieka, imię nazwisko człowieka, pseudonim, godność, honor człowieka. Charakterystyczne dla prawa cywilnego jest to, że wiele jego przepisów to przepisy względnie obowiązujące, czyli takie, które znajdują zastosowanie wtedy, gdy strony nie umówiły się inaczej np. jeden z przepisów stanowi, że umowę najmu można wypowiedzieć na 3m-ce przed końcem roku chyba, że strony postanowią inaczej.
Domniemania prawne w prawie cywilnym. To przepis, który wprowadza pewne ułatwienia dowodowe. Na mocy tego przepisu, bowiem uznaje się za istniejące pewne fakty bez konieczności ich udowodnienia np. domniemywa się, że ojcem dziecka jest mąż matki, domniemywa się, że ojcem dziecka jest mężczyzna, który współżył z kobietą w tzw. okresie koncepcyjnym tzn. między 300 a 180dniem przed urodzeniem dziecka. Domniemywa się dobrą wiarę strony innymi słowy prawo cywilne nakazuje zakładać, że strona jest uczciwa. Trzeba, więc udowodnić złą wiarę. Są to zwroty nieostre świadomie użyte przez prawodawcę w treści przepisów by uelastycznić proces stosowania prawa. Do najważniejszych klauzul należą: 1)zasady współżycia społecznego, 2)zasady społeczno- gospodarczego przeznaczenia prawa. W różnych przepisach prawa cywilnego wspomniane zasady występują.
Powstanie stosunków cywilno- prawnych. Stosunki cywilno- prawne powstają w wyniku zajścia tzw. zdarzeń prawnych. Zdarzenie prawne to taki fakt, który powoduje skutki prawne, czyli powstanie, wygaśnięcie lub zmianę stosunku prawnego. Na gruncie prawa cywilnego wśród zdarzeń prawnych szczególną rolę odgrywają czynności prawne oraz delikty, czyli czyny niedozwolone. Podstawowym składnikiem czynności prawnej jest oświadczenie woli wywołania skutków prawnych. Przykładem czynności prawnej jest umowa. Umowa zostaje zawarta w momencie, gdy zostaną złożone przynajmniej dwa zgodne oświadczenia woli. Wyróżniamy czynności prawne: jednostronne(np. przyrzeczenie publiczne lub sporządzenie testamentu) oraz wielostronne(np. umowa). Delikty to tzw. czyny niedozwolone, które również powodują powstanie, wygaśnięcie lub zmianę stosunków cywilno- prawnych np. wypadek samochodowy.
Strony stosunków cywilno- prawnych. W prawie cywilnym wyróżniamy dwie grupy podmiotów: *osoby fizyczne, *osoby prawne. Osoby fizyczne. Osoba fizyczna to człowiek, art.8,,Kodeksu Cywilnego” stanowi: dziecko od chwili urodzenia nabywa zdolność prawną. Nasciturus, czyli dziecko poczęte jeszcze nie urodzone, również nasciturus w polskim prawie jest chroniony. Może on na przykład dziedziczyć po swoich spadkodawcach, którzy zmarli przed jego urodzeniem, a także może uzyskać odszkodowanie z tytułu zdarzenia, które nastąpiło przed jego urodzeniem. Zdolność prawna to możliwość bycia podmiotem praw i obowiązków. Człowiek zawsze jest podmiotem nigdy przedmiotem. Co do zasady człowiek traci zdolność prawną z chwilą swojej śmierci. Istnieje instytucja uznania za zmarłego. Uznanie za zmarłego następuje na mocy orzeczenia sądowego. Zasadniczo można człowieka uznać za zmarłego po upływie 10lat od końca roku kalendarzowego, w którym przez ostatni nikt nie widział go żywego. Jeżeli w chwili uznania go za zmarłego osoba zaginiona miałaby 70lat wówczas wystarczy 5lat. Nikt nie może być jednak uznany za zmarłego przed ukończeniem 23roku życia. Niekiedy prawo wprowadza znacznie krótsze okresy uznania za zmarłego np., gdy ktoś zaginął podczas wyprawy w Himalaje. Sąd w orzeczeniu stwierdza zgon, gdy istnieje całkowita pewność, że człowiek nie żyje, nie odnaleziono jednak jego ciała. Orzeczenie o stwierdzeniu zgonu jest podstawą do sporządzenia przez Urząd Stanu Cywilnego aktu zgonu.
Zdolność do czynności prawnych. Jest to możność nabywania praw lub zaciągania zobowiązań swoim własnym działaniem. Człowiek nabywa pełną zdolność do czynności prawnych z chwilą osiągnięcia pełnoletności, czyli 18lat. Kobieta, która przed 18rokiem życia (co najmniej16lat) zawiera związek małżeński nabywa z tą chwilą pełną zdolność do czynności prawnych. Nie pozbawia jej tej zdolności rozwiązanie małżeństwa przed 18rokiem życia. Z chwilą ukończenia 13roku życia człowiek nabywa ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Może dysponować przedmiotami oddanymi przez jego opiekunów ustawowych(głównie rodzice) do swobodnego użytku. Taka osoba może swobodnie dysponować swoim zarobkiem. Osoba taka może zawrzeć umowę zawieraną zazwyczaj w drobnych sprawach życia codziennego. Osoba taka może zawrzeć każdą inną umowę, ale za zgodą swojego opiekuna ustawowego. Zgoda ta może być wyrażona przed lub po zawarciu umowy. W tym drugim przypadku zgoda nazywa się potwierdzeniem. Osoba taka może również dokonywać jednostronnej czynności prawnej(np. przyrzeczenie publiczne). W tym wypadku zgoda musi być wyrażona przed dokonaniem tej czynności. Osoba do13roku życia- osoba taka może jedynie zawierać umowy zazwyczaj zawierane w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego pod warunkiem, że umowa ta nie pociąga za sobą rażącego pokrzywdzenia tej osoby.
Ubezwłasnowolnieni