Podstawowe pojęcia w obrębie dydaktyki

Pedagogika- to nauka o umiejętności porozumiewania się między nauczycielem a wychowankiem, uczniem.
Pedagogika bada zjawiska wychowawcze, w kontekście procesów społecznych i przy uwzględnieniu jednostkowych procesów psychicznych.
PEDAGOGIKA- nauka o wychowaniu- transmisja kulturowa
SZKOŁA TRADYCYJNA –
FORMALIZM:
a/ budowa lekcji,
b/ programy nauczania:
-program damy z góry, ocena cyfrowa,
- kształcenie silnych moralnie charakterów,
- podstawowa forma wychowania to posłuszeństwo,
-nauczanie wychowujące
Silna rola nauczyciela – centrum uwagi.
Jan Fryderyk Herbart W Oldenburgu. Stworzył pedagogikę naukową, ponieważ pierwszy oderwał pedagogikę od psychologii. Usystematyzował ją i oparł na dwóch naukach pomocniczych . Etyka zdaniem Herberta wyznacza i uzasadnia cele wychowania. Psychologia zaś środki wiodące ku temu celowi.
Herbartowski system wychowania:
Powiązany był zarówno z etyką jak i psychologią, a wszystkie swoje spostrzeżenia pedagog opierał na refleksji nad swoimi wcześniejszymi, różnorodnymi dydaktycznymi doświadczeniami.
Herbart wyróżnił cztery etapy, które zmierzają do osiągnięcia cnoty, czyli siły moralnej charakteru czyli:
* Znajomość sądów moralnych
* Pojawienie się „etycznego ciepła” emocji
* Podejmowanie moralnych decyzji
* Sposoby postępowania, czyli osiągnięcia dyscypliny moralnej
Nauczanie należy oprzeć na czterech stadiach, które nazywał:
* Jasność
* Kojarzenie
* System
* Metoda
Według Herbarta najważniejszym celem nauczania jest kształtowanie u ludzi silnych moralnych charakterów. Podkreślał, że wychowania nie należy, a nawet nie można oddzielić od nauczania, że wola i charakter rozwijają się równocześnie z rozumem. Dokonał analizy procesu przyswajania wiedzy przez ucznia i wyróżnił stopnie, które miały wyznaczać tok nauczania wszystkich przedmiotów na wszystkich szczeblach nauki szkolnej.
System klasowo-lekcyjny: Został wprowadzony w epoce pozytywizmu. Miał on na celu ustalić przekazywanie wiedzy. Narzuca nauczanie określonych zadań, każdy musi pracować w określonym czasie, brak miejsca na indywidualizm.
System herbartowski zakończył proces usystematyzowania pedagogiki, nie rozwiązywał podstawowych problemów edukacyjnych, ale pozwolił na ich ujawnienie i naukowe eksportacje. System oparty na karach, nagrodach, może budzić bunt i opór.

NOWE WYCHOWANIE
Ruch NW zaistniał na przełomie XIX i XX wieku we Francji oraz Szwajcarii i przetrwał do lat 40. XX wieku. Tematyką, którą rozpracowywał było wychowanie i edukacja dziecięcia.
W Polsce szkołę nowego wychowania stworzył Henryk Rowid nazywając ją "szkołą twórczą". Działalność prowadziła na zasadzie eksperymentu. Szkoły eksperymentalne krytykowały tradycyjny intelektualizm i rygoryzm na rzecz swobody i spontaniczności dziecięcej.
KSZTAŁCENIE EMANCYPACYJNE – Było źródłem racjonalności emancypacyjnej w centrum uwagi było dziecko , kładziono nacisk na rozwój. Idea konstruktywizmu – wiedzy o szkole. Tworzenie wiedzy, uczenie się przez badanie, samodzielne poszukiwania, dochodzenie do wniosków.
Nauczyciel jest równorzędny z uczniem, pobudza go do aktywności, a uczeń pobudza nauczyciela. Pojawił się III podmiot – RODZICE – oni też pomagają. Podstawową kategorią jest rozwój, przygotowanie dziecka do zmiany.
INDYWIDUALIZM – uzdolnienia i wrażliwość są traktowane indywidualnie, osobniczo.
INDYWIDUALIZACJA W KSZTAŁCENIU – 5 warunków:
- odejście od systemu klasowo-lekcyjnego /wszyscy uczą się tego samego w tym samym tempie/
- zdiagnozowanie stanu wiedzy i możliwości intelektualnych uczniów/ np. obserwacja dziecka/
- indywidualne programy i ścieżki kształcenia
- zapewnienie możliwości pracy w indywidualnym tempie i w indywidualny sposób
- praca w indywidualnym tempie.
RÓŻNICOWANIE:
Wszyscy uczniowie pracują nad jednym tematem, który różnicuje się pod względem stopnia trudności zadania i wykonują je w różny sposób pod względem możliwości - różne formy pracy. Musi być ocenione różnicowanie – ocena opisowa.
OCENA OPISOWA – opisanie sukcesów i niepowodzeń uczniów za pomocą słowa. Opisane zostają umiejętności i to co uczeń miał zrobić.
Główne postulaty:
Nawoływano do zmiany systemu nauczania. Główne postulaty mówiły o:
- przemianach w sposobie przekazywania wiedzy i sprawowania opieki nad dziećmi w oparciu o wiadomości z zakresu psychologii,
- dzieci powinny zyskać wolność, w XIX wieku traktowano je jak własność rodziców, pozbawiono je praw i możliwości zabrania głosu. Według Nowego Wychowania dziecko stać się miało człowiekiem, jednostką społeczną a nie rzeczą,
- konieczność zindywidualizowania nauczania, należy oddzielnie rozpatrywać sprawy każdego dziecka, ponieważ każdy jest inny i potrzebuje odmiennego podejścia,
- w dzieciach należy zacząć rozwijać uczucia, zainteresowania i ich talenty,
- indywidualne, osobiste doświadczenie ważniejsze dla dziecka od poznania poprzez słowa innych.
Założenia kierunku nowego wychowania.
Propagatorzy NW czerpali z ideologii naturalizmu. Według tej koncepcji dziecko podlega spontanicznemu rozwojowi zgodnie z siłami natury, nawiązywano do rozwoju dziecka zgodnie z zasadami naturalizmu.
Zasady aktywizmu:
- wychowanie jest rodzajem socjalizacji, uspołeczniania jednostki,
- przyswajanie wiedzy nie powinno być mechaniczne i bezrefleksyjne, lecz odbywane na zasadzie samodzielnych poszukiwań,
- indywidualne, własne doświadczenie pozwalało włączyć wiedzę do kręgu własnych przeżyć i uczynić ją częścią wewnętrznego ja.
Współczesna pedagogika kultury podkreśla znaczenie wspólnego doświadczenia. Przyznje duże znaczenie przeczuciu i poznaniu intuicyjnemu, pokładał nadzieję w siła twórczych jednostki, jej wyobraźni i twórczym myśleniu. Krytykował poznanie świata poprzez naukę, zarzucając jej schematyczność. Świat zrozumieć można za pomocą sztuki, wykorzystując ją w praktyce i ceniąc ekspresję. Kładł nacisk na indywidualność każdego człowieka, uwznioślając personalizm. Postulował założenia psychologii eksperymentalnej o indywidualnych talentach, badaniach psychoneurologicznych rozwoju praw dzieci.
Ekspresja wzmaga i pobudza dziecięcą wyobraźnię, indywidualność i rozwija uczucia. Pomaga poznać świat i doświadczyć jego uroków, intensyfikuje doznania estetyczne. Prowadzi do rozwoju relacji między dziećmi, unikając zakazów i skupiając się na korzystnych, przyjemnych emocjach.
GŁÓWNE ZASADY NOWEGO WYCHOWANIA:
* Wychowanie powinno być dostosowane do naturalnego rozwoju dziecka
* Dziecko powinno uczyć się wtedy, gdy poczuje potrzebę zdobywania wiedzy
* Nauczyciel ma stwarzać warunki do rozwoju potrzeb poznawczych i moralnych dzieci
* Nauczanie powinno być zindywidualizowane
* Szkoły mają pobudzać aktywność dziecka
* Ocena prac indywidualnych i zbiorowych, oraz testy pomiaru uzdolnień, zamiast egzaminów
* Udział uczniów w planowaniu programu
* Nie przywiązywanie znaczenia do nagród i kar zewnętrznych a poleganie na wewnętrznej motywacji dziecka
* Położenie nacisku na kooperację i pracę zespołową
* Pobudzanie twórczej ekspresji i odpowiednie zaplecze szkolne: zabawki, książki, przybory do rysowania itp.
Pajdocentryzm zakładał, że:
* Każde dziecko jest indywidualnością
* Rozwój jest sekwencyjny
* Dziecko na każdym etapie jest jednostką autonomiczną (odrębność)
* Utożsamiał procesy wychowania jednostki z tokiem jej naturalnego spontanicznego rozwoju
SZKOŁA W SUMMERHILL
Szkoła "Summerhil" powstała w 1921 roku i istnieje do dnia dzisiejszego. W początkach działalności nazywano ją szkołą eksperymentalną. Jej założyciel Sam.. Neill przez 10 lat pracował jako nauczyciel. Lata pracy w szkole przekonały go, że największą reformą, jakiej wymagają szkoły, jest usunięcie przepaści dzielącej młodszych i starszych, uczniów i nauczycieli. Stwierdził, że dyktatorski autorytet, stosowany przez nauczycieli, wywołuje w dziecku poczucie niższości, które ciągnie się za nim przez całe życie. Przy tworzeniu szkoły Neill`owi przyświecały najważniejsze cele:
-dopasować szkołę do potrzeb dziecka a nie dziecko do szkoły,
-wykorzystać okres dzieciństwa i dojrzewania do rozwinięcia w uczniu silnej, dojrzałej emocjonalnie osobowości.
Szkoła miała dawać dzieciom wolność bycia sobą. W tym celu zrezygnowano z wszelkiej, wprowadzanej przez dorosłych dyscypliny, wszelkiego pouczania, udzielania rad. Podstawą takich założeń była całkowita wiara w dziecko jako istotę dobrą a nie złą. Summerhill jako szkoła z całorocznym internatem, stosując metodę nazwaną wychowaniem bezstresowym, powstała w Anglii w 1921 roku. Założyciel był zdania, że dziecko powinno być wychowywane w pełnej swobodzie. Tak prowadzone dziecko, samo powinno podejmować decyzje, które odgrywają ważną rolę w samowychowaniu.
Sposób kierowania rozwojem dzieci w szkole Summerhill opierał się na teorii dotyczącej, iż człowiek jest dobry z natury i sam potrafi pokierować swoim rozwojem wykorzystując swoją własną osobowość.
Cele:
* „...aby leczyć z nieszczęścia i wychowywać w szczęściu; a nie dawać wykształcenie”
* swobodny rozwój emocjonalny i twórczy (wtórny intelektualnej)
* uczynić wolnym, uwolnić z symbolizmu (zależność)

środki wychowania:
* samorządność (wolność nie może być nieograniczona. Ogranicza ja wolność drugiego człowieka)
* relacje partnerskie
* dobrowolność- brak przymusu
* uczenie się w toku odkrywania, zabawy i eksperymentowania – metoda aktywizowania
* „Szkoła powinna być dopasowana do uczniów, uczniów nie oni do niej.”
* „Jeśli dzieci chcą leniuchować, to widocznie to jest dla nich najlepsze w danym momencie.”

KONCEPCJA JENAJSKA – KORCZAK
1. człowiek nieszczęśliwy nie może być nauczycielem,
2. 2. nauczyciel powinien widzieć świat oczami dziecka
1. Podział uczniów na trzy poziomy:
a/ najmłodszy – elementarny,
b/ średni – 6-9 lat,
c/ zaawansowany – 9-12 lat.
2. mowa
a/ rozmowa w kręgu,
b/ referat,
c/ sprawozdanie w kręgu,
d/ dyskusja
3. Rozmowy w kręgu z nauczycielem, nauka swobodnego wypowiadania się.
4. Zabawa: dydaktyczna, swobodna, na przerwie, teatr.
5. Praca w grupie – indywidualna, twórcza, według poziomu
6. Ceremonie: krąg, dzień urodzin, koniec tygodnia, pierwszy dzień szkoły.
W tej szkole jest życie, wzajemna nauka. Pozwolenie na okazywanie swojej osobowości. Uczenie się razem i wzajemnie, mobilizacja. Dzieci same dekorują szkole – dążenie do interakcji między dziećmi. Nauka odpowiedzialności za siebie i rówieśników. Praca w szkolnym ogródku pomaga odkrywać siebie i przyrodę.
Dzielenie się kłopotami, problemami – udzielanie rad. Rozmowy w kręgu także z udziałem rodziców. To szkoła „blisko życia”, dzieci uczą się gotować, sprzątać, są zajęcia twórcze.

KONCEPCJA PLANU DALTOŃSKIEGO –
- praca samodzielna,
- ŚWIADOMOŚĆ: wolność, współpraca i odpowiedzialność,
- nauczanie kontraktowe,
- sesja 20 min. na plan dnia,
- zajęcia popołudniowe,
- brak systemu klasowo-lekcyjnego,
- uczeń samo organizuje czas pracy,
- w klasie pracuje nauczyciel + student,
- gdy jest problem, wpisuje się na listę do nauczyciela, a ten pomaga go rozwiązać,
- elementy pracy wspólnej,
- przyswajanie, przechowywanie i odtwarzanie wiadomości,
- podręcznik jako jedno ze źródeł wiedzy,
- książka uczniowska – zagadnienia opracowane przez ucznia,
- uwzględnianie indywidualizmu dziecka
W czym przejawia się indywidualizm dziecka?
W jego indywidualnych cechach, umiejętnościach i postawach.
Indywidualizm ucznia?
W zaangażowaniu dziecka, stwarzaniu dziecku indywidualnego programu, możliwości pracy w indywidualnym tempie.
Kiedy mówimy o różnicowaniu?
Kiedy każdy pracuje nad tym samym zadaniem w indywidualny dla siebie sposób.

SZKOŁA MARII MONTESORI
- zwrócenie uwagi na wrażliwe fazy /momenty w życiu dziecka, nauki/,
- polaryzacja ucznia – rozwijanie zainteresowań,
- brak oceny cyfrowej,
- pomoc dzieciom w samodzielne nauce – uczenie uczenia się
- dzieci decydują czym się chcą zajmować,
- uczenie jest efektywne, gdy dziecko wie co chce robić,
- realizacja minimum programowego,
- karta pracy obowiązująca na 6 tyg./ rodzice też mają, by mieć nadzór/
- tempo, czas i formę pracy uczeń organizuje sam,
- nauczyciel pokazuje braki i opisuje je,
- autoedukacja zapewnia samorozwój dziecka,
- swoboda wyboru tematu pracy,
- każdy uczeń ma indywidualną opiekę nauczyciela,
-
Struktura systemu pojęć pedagogicznych.
Dydaktyka – nauka o kształceniu i samokształceniu, ich celach, treści oraz metodach , środkach i organizacji.
Edukacja – to ogół procesów, których celem jest rozwijanie wszystkich zdolności życiowych człowieka. To pojęcie szersze od wychowania.
Wychowanie to świadome i celowe działanie pedagogiczne zamierzające do osiągnięcia względnie stałych skutków w osobowości wychowanka.
Jest stanem psychicznym człowieka. Im bardziej poznajemy człowieka tym częściej zmienne są metody wychowania.
Kształcenie – kojarzone najczęściej z instytucją szkoły, przekazywanie wiedzy. (uczenie + nauczanie= uczenie się). Kształtując człowieka stwarzamy sytuacje do nauczania i uczenia się. Procesy te (nauczanie i uczenie się) łączą się ze sobą.
Kształcenie umożliwia poznanie świata, przygotowanie do zmieniania świata, kształtowanie indywidualności.
Kształcenie i wychowanie –pomiędzy nimi zachodzą wzajemne procesy. Kształcenie odnosi się głównie do stery intelektualnej; kształcenie to zdobywanie wiedzy, natomiast wychowanie odnosi się głównie do sfery emocjonalnej.
Istnieją poglądy łączące kształcenie i wychowanie zgodne z przekonaniem, że człowiek jest jednością . Kształcenie i wychowanie w praktyce zazębiają się ze sobą. Nie może być tak, że istnieją osobno.
Nauczanie – jest procesem kierowania uczeniem się uczniów w toku planowanej pracy nauczyciela z uczniami.
Uczenie się – jest procesem nabywania względnie trwałych zmian w szeroko rozumianym zachowaniu (wiadomości, umiejętności, nawyki, postawy) w toku bezpośredniego i pośredniego poznania rzeczywistości (doświadczenia i ćwiczenia)
Samokształcenie- inspiratorem i zaraz wykonawcą jest zwykle jednostka zamierzająca pogłębić swoją wiedzę, bądź to w drodze indywidualnych studiów, bądź też przy współpracy z innymi osobami, które stawiają sobie analogiczne cele. Także w przypadku samokształcenia wynikiem jest wykształcenie, które może mieć charakter ogólny lub specjalistyczny, zawodowy. O końcowych efektach samokształcenia decydują zdolności, pracowitość oraz dostatecznie silne i zarazem pozytywne, motywy uczenia się. Samokształcenie to nabywanie wykształcenia w toku działalności własnej, której cele, treść, warunki i środki ustala sam podmiot. Jest procesem samorzutnym, spontanicznym i dynamicznym. Samokształcenie to zdobywanie kształcenia ogólnego, to kształtowanie własnej osobowości według jakiegoś ideału

Cechy i cele wychowania. Dziedziny wychowania.
Cele wychowania- postulowany stan osiągany w wyniku oddziaływania wychowawczego tzw standardy
1.kreatywne-wywołać ukształtować-zainteresować
2.optymalizujące-zwiększyć wzmóc-wrażliwość
3.minimalizujące-osłabić ograniczyć-agresja
4.korekcyjne-przeksztalcić zmienić-postawa
Dziedziny wychowania:
- umysłowe
- estetyczne
- moralne
- fizyczne
Są to obszary naszego źycia w których potrzebujemy wsparcia. Wychowanie powinno wyrabiac w nas pewną estetyczność, wrażliwość.
Sfera umysłowa to rozwój emocjonalny, intelektualny i motywacyjny.
Cechy wychowania:
*celowość (cel społeczny, cel indywidualny)
*intencjonalność
*bezpośredniość /pośredniość oddziaływań(ukryte, nie wynika intencja wychowania)
*dynamizm(dzieje się długo i podlega nieustannym zmianom)
*permanentność (trwałość, długotrwałe)
*efekt odroczony(odsunięty w czasie)




SYSTEM DYDAKTYCZNY – zespół powiązanych elementów dotyczących organizacji procesów kształcenia. Elementem naczelnym są cele kształcenia, od których zależą treści. Od tych zalezy zasada, a dalej metoda. Wszystkie te elementy są od siebie zalezne.
ELEMENTY SYSTEMU KSZTAŁCENIA: cele-treści-zasady-metoda-środki- nauczyciel, uczeń
Te elementy dzielimy na dwie grupy:
a/ cele i treści: odpowiadają na pytanie: czego uczyć?
b/ zasady, metody i środki: jak uczyć?
Zasady wynikają z rozwoju nauki, i innych praw. Zasady dydaktyczne są efektem osiągnięć naukowych np. w dziedzinie psychologii.
a/ zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania /aktywność rodzi się z motywacji/.
SKŁADNIKI SYSTEMU KSZTAŁCENIA –
NAUCZYCIELE - ich kompetencje, metody pracy i zaangażowanie ,
UCZNIOWIE – ich potrzeby, motywacje i metody pracy,
TREŚCI KSZTAŁCENIA – jej dobór i układ oraz sposoby osiągania sprawdzanych wynikow,
ŚRODOWISKO KSZTAŁCENIA – środki kształcenia i jego społeczno-materialne warunki.
TRANSMISJA KULTUROWA – bezpośredni przekaz treści kulturowych – szkoła tradycyjna – HERBART.
SOCJOCENTRYZM – edukacja ma za zadanie realizować rozwój społeczny, beneficjentem jest społeczeństwo jako całość.
OBIEKTYWIZM PEDAGOGICZNY – kształcenie poprzez założenie stosowania tych samych środków, metod w odniesieniu do wszystkich uczniów, prowadzi do osiągnięcia odgórnie ustalonych celów.
Progresywizm - sposób postrzegania rzeczywistości jako zmiennej w sposób konsekwentny i nieodwracalny lub wiara w postęp, wyrażająca się w przekonaniu o zmierzaniu świata do jakiegoś określonego celu.
Nowożytnymi, filozoficznymi przejawami progresywizmu były koncepcje historiozoficzne Hegla i Marksa ze względu na obecność w nich kategorii konieczności dziejowej.
Progresywizm ma związek z racjonalistyczną koncepcją rozwoju społeczeństwa czyli przekonaniem, że postęp można osiągnąć w życiu społecznym za pomocą środków politycznych i edukacji. XX wieczna historia Szwecji może być przykładem zastosowania koncepcji progresywistycznych do planowania i przeprowadzania reform socjalnych. [2]