Transformacja ustrojowa ZSRR

Na skutek rozpadu ZSRR szczególnego znaczenia nabrała republika federacyjna rosji. Objęła ona obszar 17 075 400 km2, zamieszkany w 82,6% przez rosjan. Federacja składała się z 21 republik, 10 okręgów autonomicznych, 6 regionów i 49 obwodów. Około 25 mln rosjan znalazło się poza granicami Federacji. Transformacja ustrojowa 1990-1991 spowodowała powstanie wielu partii politycznych – od anarchistów po konserwatystów. Szczególne wpływy uzyskały partie liberalne i demokratyczne. Przede wszystkim jednak Rosja pogrążyła się głęboko w kryzysie ekonomicznym. Stare struktury ekonomiczne rozpadły się, nowe dopiero się tworzyły. Zupełny chaos panował w rolnictwie, proces prywatyzacji był hamowany przez brak kapitału i ludzi przygotowanych do samodzielnej gospodarki. Stopniowo rozpadały się kołchozy, przekształcając się w gospodarstwa indywidualne. Wielki kryzys przeżywał przemysł obronny, do 1990 roku całkowicie niezależny od rynku (wysoko dotowany). Podobnie było z górnictwem węglowym i rud metali. Do 1990r. w 21 okręgach przemysłowych czynnych było 258 kopalń, które zatrudniały 650 tys. wysoko kwalifikowanych i dobrze płatnych ludzi. Wydobywano 300 mln ton węgla rocznie. Pracowało 68 kopalń odkrywkowych. Około 55% energii elektrycznej uzyskiwano z węgla. W tym czasie na całym świecie przemysł węglowy stawał się nierentowny i stopniowo go likwidowano. Rząd Rosji nie miał pieniędzy ani na likwidację kopalń, ani na wypłacanie pracującym ich poborów. Likwidacja jednej kopalni kosztowała 80-120 mld rubli. Mimo to w latach 1993-1996 zlikwidowano 50 kopalń i zwolniono 260 tys. ludzi. Wydobycie węgla spadło do 260 mln ton rocznie. Kryzys dotknął też inne gałęzie przemysłu i produkcji, stopniowo pogrążając całą gospodarkę. Do 1986 roku wielką rolę w finansach rosyjskich odgrywały dochody z przemysłu alkoholowego (stanowiły nawet 1/3 budżetu państwa). Państwo miało monopol na alkohol. Gorbaczow krytykował ten stan rzeczy i wprowadził ograniczenia spożycia alkoholu. Spowodowało to wzrost nielegalnej produkcji alkoholu i nielegalnego handlu. Rozwijał się czarny rynek, powstawały gangi i organizacje przestępcze, mafia. Kwitła korupcja. Gwałtownie rosła inflacja. Trudna sytuacja ekonomiczna spowodowała kryzys demograficzny. Nastąpił spadek liczby urodzeń, wzrost śmiertelności niemowląt i nadumieralność mężczyzn.

Wszystko to spowodowało obniżenie prestiżu Rosji na arenie międzynarodowej, który utrzymywał się tylko ze względu na to, że Rosja utrzymywała status supermocarstwa atomowego i miejsce stałego członka Rady Bezpieczeństwa ONZ. Także pozycja militarna Rosji obniżyła się likwidowano przemysł zbrojeniowy i ograniczano badania kosmosu. Kryzys w źle opłacanej i wyposażonej armii spowodował, że Rosja utraciła pozycję drugiego po USA supermocarstwa.