Auschwitz

Obóz Auschwitz stał się dla świata symbolem terroru, ludobójstwa i Holocaustu. Utworzony został przez Niemców na przedmieściach Oświęcimia, polskiego miasta, które zostało włączone przez nazistów do Trzeciej Rzeszy. Jego nazwa została zmieniona na Auschwitz i stała się również określeniem obozu Konzentrationslager Auschwitz. Obóz powstał w połowie 1940 roku, kilkanaście miesięcy przed przystąpieniem przez nazistów do "Endlsung der Judenfrage" (Ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej) - realizowanego systematycznie planu wymordowania Żydów zamieszkujących okupowane przez III Rzeszę tereny. Bezpośrednim powodem jego utworzenia była powiększająca się liczba aresztowanych masowo Polaków, przekraczająca możliwości "lokalowe" istniejących więzień. Początkowo miał to być kolejny z tworzonych przez nazistów już od początku lat trzydziestych obozów koncentracyjnych. Funkcję tę obóz spełniał zresztą przez cały okres swego istnienia, nawet gdy - od 1942 roku - stał się równocześnie największym obozem śmierci.

Rozbudowa obozu

Lokalizacja obozu - niemal w centrum okupowanej przez Niemców Europy - oraz dobre połączenia komunikacyjne spowodowały, iż naziści rozbudowali go na ogromną skalę i deportowali do niego ludzi z prawie całej Europy. W szczytowym okresie działania składał się z trzech części:

Pierwsza, najstarsza to tzw. obóz macierzysty, określany później także jako Auschwitz I (liczba uwięzionych wahała się w granicach 15 tys. dochodząc okresowo do ponad 20 tys.), który utworzony został na terenie i w budynkach przedwojennych polskich koszar;
Druga część to obóz Birkenau (w 1944 liczył ponad dziewięćdziesiąt tysięcy więźniów), największy w oświęcimskim kompleksie, zwany także Auschwitz II. Naziści zaczęli go budować jesienią 1941 roku na terenie odległej od Oświęcimia o 3 km wsi Brzezinka, z której wysiedlono polską ludność, a zabrane im domostwa rozebrano. W Birkenau wybudowali większość urządzeń masowej zagłady i zamordowali większość ofiar obozu;
W latach 1942-1944, głównie przy różnego rodzaju niemieckich zakładach przemysłowych a także gospodarstwach rolniczo-hodowlanych, powstało ponad 40 podobozów, wykorzystujących niewolniczą siłę roboczą jaką stanowili więźniowie. Największy z nich o nazwie Buna (Monowitz - 10 tys. więźniów), władze obozowe utworzyły w 1942 roku 6 km od obozu Auschwitz, na terenie przyfabrycznym zakładów syntetycznej gumy i benzyny Buna-Werke. Zostały one wybudowane w czasie wojny przez znany niemiecki koncern IG Farbenindustrie, któremu SS dostarczało więźniów do pracy. W listopadzie 1943 roku pod obóz Buna stał się siedzibą komendanta trzeciej części obozu - Auschwitz III, któremu podlegały niektóre inne podobozy oświęcimskie.
Wszystkie obozy i podobozy Niemcy odizolowali od świata zewnętrznego i otoczyli ogrodzeniem z drutu kolczastego, a jakikolwiek kontakt ze światem zewnętrznym był zabroniony. Teren administrowany przez komendanta i kontrolowany przez esesmanów z załogi KL Auschwitz przekraczał jednak obszar znajdujący się w obrębie drutów. Zajmował on bowiem dodatkowo powierzchnię około 40 kilometrów kwadratowych (tzw. Interessengebiet - strefa interesów), rozciągającą się wokół obozów Auschwitz I i Auschwitz II-Birkenau. Miejscową ludność, Polaków i Żydów mieszkających w sąsiedztwie tworzonego obozu wysiedlono w latach 1940-41. Około tysiąca ich domostw wyburzono. Inne budynki przeznaczono dla oficerów i podoficerów SS z załogi obozowej, którzy przebywali tu nierzadko z całymi rodzinami. Istniejące na tym terenie przedwojenne zakłady przemysłowe przejęli Niemcy, niektóre rozbudowali, inne usunęli tworząc w tym miejscu nowe, związane z produkcją wojenną Trzeciej Rzeszy. Na terenie przyobozowym władze obozowe zorganizowały zaplecze techniczne obozu, warsztaty, magazyny, biura a także koszary dla esesmanów.

Liczba i narodowość ofiar

KL AUSCHWITZ - OBÓZ KONCENTRACYJNY
Przez cały czas istnienia KL Auschwitz pełnił funkcję obozu koncentracyjnego, stając się z biegiem czasu największym nazistowskim kacetem. Do obozu koncentracyjnego - jako więźniów - niemieckie władze okupacyjne w pierwszym okresie istnienia obozu kierowały przede wszystkim Polaków, ludzi uznanych za szczególnie niebezpiecznych a więc członków elity narodu polskiego, jego politycznych, społecznych i duchowych przywódców, przedstawicieli inteligencji, kultury i nauki, a także uczestników ruchu oporu, oficerów, etc. Z czasem naziści zaczęli wysyłać do obozu również grupy więźniów z innych okupowanych krajów. Od 1942 roku włączano w jego stan i rejestrowano także tych Żydów, których - po selekcji - lekarze SS uznali za zdolnych do pracy. Spośród wszystkich osób deportowanych do Auschwitz zarejestrowano i umieszczono w obozie i jego podobozach około 400 tys. osób (200 tys. Żydów, ponad 140 tys. Polaków, ok. 20 tys. Cyganów z różnych krajów, ponad 10 tys. sowieckich jeńców wojennych i kilkanaście tysięcy więźniów innych narodowości). Ponad 50% zarejestrowanych więźniów zginęło wskutek głodu, pracy ponad siły, szalejącego terroru, w egzekucjach a także w wyniku wyniszczających warunków bytowania , chorób i epidemii, kar, tortur i zbrodniczych eksperymentów medycznych.
KL AUSCHWITZ - OŚRODEK ZAGŁADY
Od 1942 r. KL Auschwitz zaczął pełnić drugą funkcję - stał się ośrodkiem masowej zagłady europejskich Żydów. Naziści przeznaczyli na całkowitą zagładę wszystkich Żydów zamieszkujących Europę, niezależnie od ich wieku, płci, zawodów, obywatelstwa czy zapatrywań politycznych. Ginęli tylko dlatego że byli Żydami. Po selekcjach, przeprowadzanych wśród Żydów na rampach kolejowych, kierowano do komór gazowych nowo przywiezionych ludzi uznanych przez lekarzy SS za niezdolnych do pracy: osoby chore, starsze, kobiety w ciąży, dzieci. Najczęściej 70-75 % każdego transportu kierowano bezpośrednio na śmierć. Osób tych nie wprowadzano w ewidencję obozową, tzn. nie oznaczano ich numerami i nie
rejestrowano. Z tego też względu możliwe jest jedynie szacunkowe określenie globalnej liczby ofiar.
Historycy oceniają że w sumie skierowano do niego co najmniej 1,1 mln. Żydów przywożonych ze wszystkich krajów okupowanej Europy, ponad 140 tys. Polaków, głównie więźniów politycznych, ok. 20 tys. Cyganów z kilku krajów europejskich, ponad 10 tys. sowieckich jeńców wojennych oraz kilkanaście tysięcy więźniów innych narodowości. Większość deportowanych Żydów zginęła w komorach gazowych natychmiast po przywiezieniu.
LICZBA OFIAR
Ogólną liczbę ofiar Auschwitz w latach 1940-1945 szacuje się na 1,1 do 1,5 mln. ludzi. Większość, przede wszystkim masowe transporty Żydów przywożone tu od 1942 roku, zginęła w komorach gazowych.
Wyzwolenie obozu
Pod koniec 1944 roku, w obliczu zbliżającej się do Oświęcimia ofensywy Armii Czerwonej, władze obozowe przystąpiły do zacierania śladów swych zbrodni. Niszczono dokumenty, niektóre obiekty rozebrano, inne spalono lub wysadzono w powietrze. W połowie stycznia 1945 roku wydano rozkaz ostatecznej ewakuacji i likwidacji obozu.
Więźniów zdolnych do marszu ewakuowano pod koniec stycznia 1945 roku w głąb Trzeciej Rzeszy w momencie gdy żołnierze sowieccy znajdowali się zaledwie w odległości 60 km od obozu, wyzwalając Kraków. W dniach 17-21 stycznia 1945 roku wyprowadzono z KL Auschwitz i jego podobozów około 56 tysięcy więźniów i więźniarek w pieszych kolumnach ewakuacyjnych, konwojowanych przez silnie uzbrojonych esesmanów. Wielu z nich straciło życie podczas tej tragicznej ewakuacji nazywanej marszem śmierci. Tych nielicznych (kilka tysięcy), pozostawionych przez Niemców w obozie, oswobodzili żołnierze Armii Czerwonej w dniu 27 stycznia 1945 roku.
Krematorium i komora gazowa I - V
Krematorium I funkcjonowało od 15 sierpnia 1940 roku do lipca 1943 roku. Według ustaleń władz niemieckich po wybudowaniu 3 pieców można było w tym krematorium w ciągu doby spalić 340 zwłok.
Największe pomieszczenie w tym budynku przeznaczono na kostnicę. Jesienią 1941 roku zaadaptowana została na pierwszą prowizoryczną komorę gazową. Esesmani zabili w niej przy użyciu Cyklonu B tysiące nowo przywiezionych Żydów, a także kilka grup radzieckich jeńców wojennych.
W komorze gazowej ginęli także więźniowie wyselekcjonowani ze szpitala jako nie rokujący nadziei na szybki powrót do pracy. Rozstrzeliwano tu także Polaków skazanych na śmierć przez niemiecki sąd doraźny.
Po utworzeniu w Auschwitz II-Birkenau dwóch następnych prowizorycznych komór gazowych - bunkrów nr 1 i 2 (tzw. czerwonego i białego domku) władze obozowe przeniosły tam akcje masowego mordowania Żydów i stopniowo zaprzestały używania pierwszej komory gazowej.
Po ukończeniu w Auschwitz II-Birkenau budowy 4 krematoriów z komorami gazowymi, w lipcu 1943 roku zaprzestano spalania zwłok w krematorium I. Budynek wykorzystano najpierw na magazyn, a później przeznaczono na schron dla esesmanów. Piece, komin oraz niektóre ściany zostały rozebrane, a otwory w stropie przez które esesmani wrzucali cyklon B zamurowano.

Budynek krematorium II, w którym znajdowała się komora gazowa i piece do spalania zwłok. Zamordowano tutaj przy użyciu gazu i spalono kilkaset tysięcy żydów - mężczyzn. kobiet i dzieci. Spalano tu również ciała więźniów, Żydów i nie-Żydów. którzy zginęli w obozie koncentracyjnym. Według ustaleń władz niemieckich w krematorium tym można było spalić w ciągu doby 1440 zwłok. Według zeznań byłych więźniów liczba ta była wyższa.
Komora gazowa i krematorium II funkcjonowały od marca 1943 roku do listopada 1944 roku.
Pod koniec wojny w związku z akcją zacierania śladów swoich zbrodni. władze obozowe zarządziły w listopadzie 1944 roku rozbiórkę pieców i budynku krematorium. To czego nie zdążono usunąć zostało wysadzone w powietrze przez esesmanów 20 stycznia 1945 roku.

Budynek krematorium III, w którym znajdowała się komora gazowa i piece do spalania zwłok. Zamordowano tutaj, przy użyciu gazu i spalono kilkaset tysięcy Żydów - mężczyzn, kobiet i dzieci. Spalano tu również ciała więźniów, Żydów i nie-Żydów, którzy zginęli w obozie koncentracyjnym. Według ustaleń władz niemieckich w krematorium tym można było spalić w ciągu doby 1440 zwłok. Według zeznań byłych więźniów liczba ta była wyższa.
Komora gazowa i krematorium III funkcjonowały od czerwca I943 roku do listopada 1 944 roku. Pod koniec wojny , w związku z akcją zacierania śladów swoich zbrodni, władze obozowe w listopadzie 1944 roku zarządziły rozbiórkę pieców i budynku. To czego nie zdążono usunąć, zostało wysadzone w powietrze przez esesmanów 20 stycznia 1945 roku.

Budynek krematorium IV, w którym znajdowały się komory gazowe i piec do spalania zwłok. Zamordowano tutaj przy użyciu gazu i spalono tysiące Żydów - mężczyzn, kobiet i dzieci.Spalano tu również ciała więźniów, Żydów i nie-Żydów, którzy zginęli w obozie koncentracyjnym. Według ustaleń władz niemieckich w krematorium tym można było spalić w ciągu doby 768 zwłok. Według zeznań byłych więźniów liczba ta była wyższa.
Urządzenia masowej zagłady w tym budynku funkcjonowały z przerwami od marca 1943 roku do 7 października 1944 roku. Budynek ten spłonął w dniu buntu więźniów Żydów z Sonderkommando.

Budynek krematorium V, w którym znajdowały się komory gazowe i piec do spalania zwłok. Zamordowano tutaj przy użyciu gazu i spalono tysiące Żydów - mężczyzn, kobiet i dzieci. Spalano tu również ciała więźniów, Żydów i nie-Żydów, którzy ginęli w obozie koncentracyjnym. Według ustaleń władz niemieckich w krematorium tym można było spalić w ciągu doby 768 zwłok. Według zeznań byłych więźniów liczba ta była wyższa.Okresowo ciała zamordowanych spalano także w dołach spaleniskowych zlokalizowanych m.in. przy krematorium V oraz tzw. bunkrach.
Urządzenia masowej zagłady w tym budynku funkcjonowały z przerwami od kwietnia 1943 roku do stycznia 1945 roku. W związku z akcją zacierania śladów swych zbrodni 26 stycznia 1945 roku esesmani wysadzili budynek w powietrze.
Cyklon B
Cyjanowodór HCN, kwas cyjanowodorowy, kwas pruski, związek chemiczny, silnie trująca, lotna, bezbarwna ciecz o zapachu gorzkich migdałów. Cyjanowodór jest zaliczany do bojowych środków trujących i jego działanie polega na zahamowaniu oddychania komórkowego na skutek unieczynnienia enzymów oddechowych. Cyjanowodór przedostając się poprzez błony śluzowe i skórę, głównie poprzez płuca do krwi, blokuje proces uwalniania tlenu z czerwonych ciałek krwi, w wyniku czego następuje jak gdyby wewnętrzne "uduszenie". Towarzyszą temu objawy porażenia ośrodków oddechowych połączone z uczuciem lęku, zawrotami głowy i wymiotami.
Cyklon B stosowany był w Niemczech w okresie międzywojennym i w czasie II wojny światowej do dezynfekcji i dezynsekcji, m.in. statków oraz pomieszczeń i sprzętów. Również w obozie oświęcimskim do lata 1941 roku cyklon B używany był wyłącznie do celów dezynfekcyjnych. Od przełomu sierpnia i września 1941 roku cyklon stosowano w obozie najpierw eksperymentalnie a następnie rutynowo jako środek masowej zagłady. Była to ziemia okrzemkowa, w postaci grudek wielkości drobnej fasoli, przesiąknięta cyjanowodorem. Ze względu na łatwość ulatniania i związaną z tym możliwość przypadkowego zatrucia cyklon dostarczany był do obozu w szczelnych metalowych puszkach.
Stosowany w KL Auschwitz cyklon produkowała firma Degesch (Deutsche Gesellschaft fr Schdlingsbekmpfung GmbH) z siedzibą we Frankfurcie nad Menem, wchodząca w skład koncernu IG Farbenindustrie AG