Metodologia badań społecznych - ćwiczenia

Zagadnienie badawcze:
Uwarunkowania nadużywania alkoholu przez młodzież gimnazjalną.

Problemy badawcze:
1. Jaki wpływ środowisko rodzinne wywiera na sięganie po alkohol przez gimnazjalistów?
2. Jak grupa rówieśnicza wpływa na spożywanie alkoholu przez młodzież gimnazjalną?
3. Jak problemy okresu adolescencji wpływają na sięganie po alkohol?
4. Jak dostępność alkoholu wpływa na jego spożywanie przez młodzież?

Zmienna zależna (podmiot badań):
? nadużywanie alkoholu

Zmienna niezależna (uwarunkowania):
? środowisko rodzinne,
? okres adolescencji,
? grupa rówieśnicza
? dostępność alkoholu.

Hipotezy:
1. Zainteresowanie rodziców chroni dzieci przed nadużywaniem przez nich alkoholu.

OBSERWACJA

Obserwacja ? celowa, planowa, selektywna, dokładna, obiektywna.

Rodzaje obserwacji:
1) bierna ? obserwator spostrzega, ale nie uczestniczy
2) uczestnicząca ? uczestniczy
3) pełna ? prowadzimy ją, aby podjąć założenia lub hipotezy
4) cząstkowa
5) jawna
6) ukryta

Błędy w obserwacji:
? niewłaściwe sprecyzowanie celu;
? brak obiektywizmu;
? osobowość badacza;
? naruszenie obiektywizmu;
? wiedza.

Formy obserwacji:
1) bierna:
a. próbek fotograficznych,
b. zdarzeń i próbek czasowych.
2) uczestnicząca:
a. dorywcza;
b. dzienniczków obserwacyjnych;
c. skategoryzowana.

Plan charakterystyki obserwacyjnej:
? powinny być zawarte dane personalne;
? wygląd zewnętrzny (ubiór, higiena);
? ogólnie rozwój umysłowy (określamy w oparciu o zachowania uczniów);
? aktualne środowisko domowe;
? sytuacja szkolna;
? zachowanie dzieci w różnych sytuacjach;
? relacje dzieci (osób obserwowanych) z rówieśnikami;
? zasadnicze cechy dziecka;.

Obserwacja swobodna jest mniej usystematyzowana i strukturalizowana niż obserwacja poznawcza do celów naukowych, lecz może stanowić cenne źródło informacji o poznawanej rzeczywistości. Przydatna jest przy redagowaniu hipotez, problemów; może w sposób istotny wzbogacić materiał gromadzony w oparciu o wystandaryzowane techniki badań. Jest atrybutem pracy nauczyciela. Jej przedmiotem możemy uczynić cechy fizyczne jednostki.

OPERACJONALIZACJA ZMIENNYCH

Operacjonalizacja ? polega na definiowaniu pojęć przez odnoszenie ich do konkretnych operacji przy pomocy, których zdobywamy wiedzę o rzeczach. Zmiennym nadajemy taki charakter, który umożliwia poddanie ich weryfikacji i ustalenie kryteriów empirycznej stosowalności dla zmiennych.

Arkusz obserwacyjny powinien zawierać:
? rodzaj obserwacji (np. uczestnicząca ukryta);
? treść obserwacji;
? miejsce i czas obserwacji;
? prowadzący obserwację.

Przykład:
Przejawy relacji lękowych na lekcjach u dzieci w okresie wczesnoszkolnym.

Kategoria 1 2 3 4 5
płacz
krzyk
jąkanie
objawy somatyczne ? bóle brzucha
nie zabieranie głosu
moczenie się
tiki nerwowe

1. bardzo rzadko; 2. rzadko; 3. czasami; 4. często; 5. bardzo często.

Pod każdą kategorią umieszcza się wykaz imienny dzieci.

SOCJOMETRIA

J. Moreno (1934) zapoczątkował sposób badania, polegający na wskazywaniu, nominowaniu osób według podanego kryterium.
Techniki socjometryczne polegają na dokonywaniu przez badane osoby wyborów spośród określonej grupy ze względu na podane przez badacza kryterium, przy czym lista osób może być ograniczona bądź też nie.

Techniki socjometryczne umożliwiają:
? diagnozowanie społecznego przystosowania jednostek;
? identyfikowanie osób pełniących określone role w grupie;
? klasyfikowanie członków grupy w różnych kategoriach;
? badanie struktury wewnętrznej grupy;
? gromadzenie dodatkowych danych o indywidualnych predyspozycjach osób;
? porównywanie osób, grup, podgrup.

Hoffman podkreśla, że formułując kryterium wyborów socjometrycznych należy być świadomym tego, do czego są potrzebne i jak zostaną wykorzystane informacje.

Marek Pilkiewicz zwraca uwagę, że o użyteczności badania socjometrycznego decyduje właściwy wybór kryteriów. Jego zdaniem kryterium jest określoną, specyficzną sytuacją społeczną założoną przez eksperymentatora bądź rzeczywistą, stanowiącą podstawę dokonania wyboru osoby lub osób danej grupy społecznej zgodnie z wymogami zawartymi w instrukcji.

Rodzaje kryteriów według Pilkiewicza:
a) ogólne ? dot. szerszej dziedziny aktywności np. chęci bawienia się razem,
b) specyficzne ? szczegółowo określana interakcja np. chęć uczenia się razem historii.

a) silne ? ujawniają podstawowe i stałe związki między osobnicze, są jednocześnie ogólnymi kryteriami,
b) słabe ? daje powierzchowny i nietrwały obraz tych stosunków ze względu na słabe zainteresowanie i małe doświadczenie w zakresie tego kryterium, mają małą wartość diagnostyczną.

a) realne ? przedstawiają sytuacje mające odniesienie do rzeczywistości;
b) nierealne ? sytuacje hipotetyczne.

a) indywidualne ? pozwalają wyodrębnić z grupy osoby do wykonywania czynności odbywających się w oderwaniu od grupy; o wyborze osób decydują ich cechy osobowościowe;
b) społeczne ? dot. sytuacji ściśle związanych z życiem grupy; zaleca się stosowanie obydwu kategorii.

a) jednostronne ? uniemożliwiają wybór wzajemny, badają przydatność do ról społecznych np. przywództwo;
b) dwustronne ? wybór wzajemny jest możliwy, badają stosunki międzyosobowe;

a) pozytywne ? na ich podstawie uzyskujemy rozkład sympatii w grupie;
b) negatywne ? pozwalają uchwycić rozkład antypatii w grupie.

Według Gronlunda kryteria powinny:
? wskazywać bliski wszystkim rodzaj aktywności,
? być oparte na czynnościach, sytuacjach dobrze wszystkim znanym,
? minimalizować przypadkowe przyczyny (czynniki) wyboru np. nastrój,
? być oparte na trwałych stosunkach międzyosobniczych,
? być jasne i jednoznaczne,
? stosunkowo łatwo umożliwiać przeprowadzenie wyboru.

Zalety technik socjometrycznych:
o możliwe jest ich wykorzystanie w zróżnicowanych grupach np. z uwagi na wiek, płeć, wykształcenie, doświadczenie zawodowe lub życiowe;
o krótki czas badania;
o przedmiotem badań mogą być różnorodne problemy;
o możliwość przeprowadzenia badań indywidualnie jak i zbiorowo;
o łatwość udzielania odpowiedzi;
o uzyskanie dużej liczby informacji.

Wady technik socjometrycznych:
? brak motywacji wyboru badanych osób;
? pożądane jest stosowanie więcej niż jednej techniki;
? zalecane jest 100 % frekwencja;
? pytania mogą dotyczyć wyborów pozytywnych bądź negatywnych (należy minimalizować negatywny wydźwięk pytania, lepiej stosować pytania pozytywne).

Techniki socjometryczne umożliwiają:
? diagnozowanie społecznego przystosowania jednostek;
? hierarchizowanie członków grupy w różnych kategoriach;
? wskazywanie osób potrzebujących pomocy, osób pełniących określone role w grupie;
? badanie struktury wewnątrzgrupowej;
? wskazywanie osób najbardziej atrakcyjnych z uwagi na różne kryteria;
? identyfikowanie osób izolowanych, odrzucanych w różnych wymiarach;
? porównywanie różnych grup, podgrup na przestrzeni czasu bądź w kontekście podejmowanych oddziaływań dydaktyczno ? wychowawczych;
? funkcjonowanie społeczne osób o różnym statucie socjometrycznym;
? w oparciu o zgromadzony materiał empiryczny określamy typy reakcji socjometrycznych.

ETAPY BADANIA SOCJOMETRYCZNEGO:
1) wskazanie celu badań przy czym ten cel ukazany jest również w przyjętych przez badacza kryteriach;
2) opracowanie pytań badawczych, które umożliwiają odpowiedź na podjęty cel;
3) przeprowadzenie badań
4) sporządzenie matrycy socjometrycznej ? naniesienie wyników i ich analiza (kto kogo wybrał, liczba wyborów, kto jest najbardziej popularny);
5) sporządzenie socjogramów graficznych ? graficzne ukazanie wyników badań i ich analiza;
6) obliczanie wskaźników badań i ich analiza ? możemy obliczyć w oparciu o uzyskane wyniki wskaźnik swoistości grupy, zwartości, integracji i ekspansywności.

Przeprowadzenie badań:
podajemy osobom badanym ogólny cel badań;
zwracamy uwagę na to, że badanie rozpoczynamy od osoby, która najbardziej odpowiada kryteriom zawartym w pytaniu;
mówimy o planowanej liczbie wyborów bądź też podkreślamy, że może być ona dowolna;
zwracamy uwagę, że dziewczęta mogą wybierać chłopców i na odwrót;
informujemy, że pod uwagę mogą być brane osoby nieobecne;
nie używamy nazw: badanie, test;
zapewniamy o dyskrecji.

Uzyskane w badaniach wyniki nanosimy na tablicę socjometryczną, zwaną macierzą socjometryczną, która zbudowana jest z tylu wierszy i kolumn, ile wynosi liczba badanych osób. Na górze wypisujemy osoby badane, na dole osoby badające w tej samej kolejności.
osoby wy-
bierane
osoby wy-
bierające Ala Ola Jan
Ala x
Ola x
Jan x

Uzyskane wyniki możemy także opracować graficznie za pomocą socjogramu Northway?a, który składa się ze spiralnych kół, kręgów, których jest tyle, ile wynosi największa liczba wyborów plus jeden.

Rodzaje technik:
1. techniki klasyczne ? polegają na podaniu wszystkim członkom grupy starannie przemyślanych i specjalnie sformułowanych pytań; w odpowiedzi osoby badane wymieniają nazwiska członków grupy, którzy ich zdaniem spełniają wymagania sugerowane w pytaniu.
2. techniki nieklasyczne ? pozwalają na dokonanie wyborów negatywnych i pozytywnych.
a) technika ?zgadnij kto? ? bada rzeczywiste wzajemne powiązania pomiędzy członkami grupy; dostarcza informacji, jak członkowie grupy spostrzegają te powiązania, a więc bada odbicie struktury grupy w świadomości jej członków. Służy wyselekcjonowaniu osób spełniających określone role lub charakteryzujących się pewnymi cechami osobowości. Polega na wypisaniu przez poszczególnych uczniów danej klasy (grupy), nazwisk tych osób, których zachowanie odpowiada przedstawionej charakterystyce. Pytanie zawiera charakterystykę pewnych zachowań bądź cech osobowości lub też innych wymiarów. Nie można podawać grupie wyników socjometrycznych, ponieważ może to skutkować rozbiciem grupy.
b) technika ?plebiscyty życzliwości i niechęci? ? została opublikowana w 1935r. przez Arnecer?a, jednak jej autorem był Korczak. Polega ona na wspólnej ocenie trzech (3) osób z grupy, podczas jednego posiedzenia (karteczki w następujących kategoriach: bardzo lubię ? ?, lubię ? ?, obojętny ?0?, nie lubię ?-?, bardzo nie lubię ?- -??. Umożliwia ona wgląd w całokształt stosunków panujących w grupie; jest miernikiem społecznego wyrobienia grupy. W oparciu o tą technikę można obliczyć wskaźnik ocen dla całej klasy (grupy). Polega na podporządkowaniu ocenom wartości liczbowych, zsumowaniu i podzieleniu przez wszystkie otrzymane oceny. Najwyższy wskaźnik wynosi ?5?, najniższy ?1?.
c) technika ?szeregowania rangowego? ? polega na wyliczaniu ocenianych osób kolejno według ściśle określonego kryterium oceny. Instrukcja jest standardowa i mówi ?proszę wymienić wszystkich członków waszej grupy poczynając od tych ????? (np. na których pomoc zawsze można liczyć). Poszczególne wybory można też oznaczyć cyfrą. Umożliwia ona wyodrębnienie osób z uwagi na różne kategorie.

Test ? obiektywny, standaryzowany sprawdzian, którego wynik wyrażany jest w postaci danych ilościowych. Metoda testowania umożliwia zbieranie danych opisujących osoby badane oraz aspekty ich działania na wymiarach reprezentujących zmienne nieobserwowalne, szacowane za pomocą testu.
Pojęcie testu po raz pierwszy zostało wprowadzone przez Cattella pod koniec XIX wieku.

Cechy testu:
1. dokładność ? polega na tym, że test podobnie jak każdy inny instrument pomiaru pozwala w każdym następnym badaniu uzyskać identyczny wynik, przy czym dokładność testu nie określa się według dosłownej identyczności lecz poprzez wyliczenie korelacji między wynikami dwóch kolejnych prób. Współczynnik korelacji pomiędzy wynikami dwóch kolejnych prób powinien wynosić 0,75.
2. czułość ? polega na tym, że wykazuje on najmniejsze różnice wyników uzyskiwanych przez badane osoby, co umożliwia szeregowanie osób według wyniku (nie ma pozycji równoważnych egzekwo). Dobór zadań w teście jest według wzrastającego stopnia trudności, od prostych i łatwych do złożonych i trudnych. Dla zapewnienia tej cechy testu należy uwzględnić właściwości treściowe prób i właściwości badanych osób.
3. adresat ? określenie wieku, bądź poziomu nauczania osób, które mogą być danym testem z powodzeniem badane, przy czym należy podkreślić, że wszystkie normy ważne są tylko w odniesieniu do ściśle określonego środowiska ograniczonego w czasie i przestrzeni.
4. skala ocen ? test tak musi być skonstruowany, aby odpowiedź dana przez badanego mogła być oceniana za pomocą plusa lub minusa bądź prostym stwierdzeniem tak lub nie. Każdy test musi być zaopatrzony w odpowiedni próg klasyfikacyjny, czyli informację ile punktów można dawać za wszystkie możliwe warianty odpowiedzi na określone pytania.
5. walidacja ? mówi nam o tym, co bada, co mierzy dany test; adekwatność testu do przedmiotu badań; musi być zgodny z celem badań.
6. materiał do zastosowania ? jest determinowany celem podjętych badań.
7. instrukcja ? każdemu badaniu testowemu musi towarzyszyć instrukcja wyjaśniająca sposób stosowania testu. Rodzaje instrukcji:
a) instrukcja dla osób badających ? obejmuje następujące informacje:
? pełny, dokładnie sformułowany tekst jaki należy odczytać testowanym przed przystąpieniem do badań, do rozwiązywania zadań; powtarzana dosłowność instrukcji jest warunkiem niezbędnym uzyskania porównywalnych wyników; jakiekolwiek odkształcenie może wpłynąć na wynik testu.
? dokładne określenie czasu w jakim test ma być wykonany; test powinien być oddany przez wszystkich w identycznym czasie.
? opis warunków materialnych i technicznych, które muszą być zapewnione rozwiązującym badanie testowe.
b) instrukcja dla badanych ? zawiera następujące informacje:
? bliższe omówienie celu badań, po to by uzyskać u badanych pozytywne postawy intelektualne , uczuciowe.
? omówienie sposobu rozwiązywania danego testu z przytoczeniem przykładu jednego prawidłowego działania.
? uzmysłowienie badanym czasu przeznaczonego na rozwiązanie całości testu.
? wyjaśnienie znaków umownych, którymi będziemy oznaczać początek, zakończenie pracy.
? materiał do zastosowania w badaniu testowym musi być dla wszystkich jednakowy (dla wszystkich grup) zarówno pod względem tresci jak i formy.

Podział testów według Ferre:
a) psychologiczne, do których autor zalicza testy inteligencji, osobowości, zdolności;
b) pedagogiczne ? są to testy: umiejętności szkolnych, wiadomości podstawowych.

Podział testów według Rubacha:
1. testowanie sytuacyjne
a) bezpośrednie
b) pośrednie
2. testowanie papier ołówek
a) testowanie psychologiczne
? testy inteligencji i procesów poznawczych
? testy neuropsychologiczne
? testy osobowości
b) testowanie szkolne
? testy do pomiaru zmiennych teorii i praktyki edukacyjnej
? testy osiągnięć szkolnych

Test jest to specjalna próba identyczna dla wszystkich badanych, wprowadzona intencjonalnie w ściśle określonych (kontrolowanych) warunkach, umożliwiająca dokładny i obiektywny pomiar badanej cechy procesu psychologicznego bądź jego zewnętrznych rezultatów.

Testy osiągnięć szkolnych są narzędziami służącymi do pomiaru wiedzy i umiejętności uczniów dostosowanymi do określonych treści nauczania.
Testy mierzące wiedzę powinny odnosić się do jej odtwarzania oraz zrozumienia, a mierzące umiejętności do rozwiązywania znanych i nowych problemów, dokonywania analizy krytycznej oraz syntezy wiedzy.
Testy sprawności są zbudowane z zadań o niezróżnicowanym, niskim stopniu trudności z limitem czasu niewystarczającym na wykonanie czynności prowadzących do rozwiązania.
Testy różnicujące zawierają zadania, których nie są w stanie rozwiązać wszyscy uczniowie, a ich celem jest prelekcja.
Testy sprawdzające zawierają zadania, które mogą rozwiązać wszyscy uczniowie, a ich celem jest sprawdzenie wiedzy uczniów i jej zgodności z wymaganiami programowymi.

Rodzaje testów osiągnięć:
? testy jednokrotnego wyboru,
? testy wielokrotnego wyboru,
? testy wielokrotnego szeregowania,
? testy alternatywne.

W oparciu o testy pedagogiczne możemy określić dwa poziomy funkcjonowania uczniów w zakresie przyswajania wiedzy:
1. dla zbadania stopnia przyswajania wiadomości informacyjnych wykorzystujemy test wiadomości statycznych. Test ten zawiera dosłowne sformułowania zadań, najczęściej z podręcznika czy wcześniej przekazywanych przez nauczyciela;
2. dla zbadania stopnia wiadomości dynamicznych operatywnych wykorzystujemy test wiadomości dynamicznych. Test ten zawiera sformułowania zupełnie nowe, nieznane badanym uczniom.

Testy umiejętności podstawowych, szczególnie te wystandaryzowane, pozwalają badającemu, na poziomie wiedzy przyswajanych przez niego wiadomości na podstawie uzyskanych wyników, orzekać o poziomie wiedzy osoby testowanej. Procedura standaryzacji testów obejmuje: ocenę rzetelności, ocenę trafności, ocenę stopnia trudności i normalizację. Testy osiągnięć normalizuje się przez odnoszenie wyników do kryterium rozkładu, czyli do wyników populacji.

W oparciu o testy pedagogiczne określamy:
? wiek pedagogiczny ? jest to stopień postępów szkolnych wyrażony w latach, przy którym normą jest średnia wyników uzyskiwanych przez dostatecznie dużą liczbę osób tego samego wieku i tej samej płci;
? iloraz pedagogiczny ? oblicza się analogicznie do ilorazu inteligencji:
IP = wiek pedagogiczny Iloraz inteligencji= wiek psychologiczny
wiek życia wiek życia

? iloraz wydajności ? jest to liczbowe wyrażenie stopnia wykorzystania możliwości intelektualnych w nauce szkolnej:
IW = iloraz pedagogiczny
iloraz inteligencji

Testy projekcyjne

Metoda projekcyjna ? pojęcie to wprowadził po raz pierwszy Frank w roku 1939 na zebraniu Towarzystwa Psychologicznego w Nowym Jorku.

Metoda projekcyjna według Franka to zespół celowo skonstruowanych bodźców, których zastosowanie ma na celu uzyskanie wglądu w osobistą opinię badanego, który powinien zareagować odpowiedzią zgodną z jego pojmowaniem znaczeń i to w sposób tylko jemu właściwy, tak żeby zachowanie się jego było demonstracją własnej osobowości.

Rataport mówi, że wszelkie obserwowalne zachowania człowieka są ujawnieniem i wyrazem jego osobowości.

W badaniu metodą projekcyjną nikogo bezpośrednio o nic nie pytamy, lecz stwarzamy sytuację i oczekujemy, że osoba badana ujawni swe cechy, które nas interesują.

Podział testów projekcyjnych według Porota:
1. techniki wizualne = obrazkowe ? testy obrazkowe w formie zdjęć fotograficznych lub schematycznych rysunków przedstawiających różne sytuacje dzieci i dorosłych
a) testy apercepcji tematycznej (TAT) Murraya ? jest on wszechstronnie stosowany jako narzędzie oceny motywacji osiągnięć; pozwala ujawnić jaką rolę odgrywają w kształtowaniu motywacji dziecka rodzice. Składa się z 30 obrazków życia dzieci i ludzi dorosłych, które są wieloznaczne, zamglone (zamazane) celem pełniejszej interpretacji. Służy do badania wszystkich osób. W zależności od własnych przeżyć badani stosują różną interpretację.
b) test plam atramentowych H. Rorschacha (RO) ? wywołuje rzutowanie przez badaną osobę treści swojej psychiki. Badanie polega na tym, że podaje się badanym plamy atramentowe i pyta, co by to mogło być.
2. testy werbalne ? testy operujące bodźcami słownymi takimi jak opowiadanie, bajki, rozpoczęte a nie dokończone zdania. Pozwalają zorientować się w sferze pragnień, aspiracji badanych osób oraz uchwycić relacje interpersonalne tych osób.
3. techniki graficzne = rysunkowe ? tworzą ją testy wymagające od badanego przedstawienia za pomocą ołówka, kredki, mazaka jego przeżyć, doświadczeń, pragnień w postaci rysunku, wykresu. Jest to w stosunku do innych technik łatwa forma projekcji własnej osoby (test Gałkowskiej, test rysunku rodziny Cormana).
4. techniki zabawowe ? dostarczają reakcji spontanicznych, niekontrolowanych, które ujawniane są podczas różnych zabaw tematycznych.
a) test stosunków rodzinnych Anthony Bene ? 20 wybranych sylwetek z rodziny, w tym Pan Nikt ; 86 karteczek przyporządkowuje się poszczególnym osobom.
b) test Grochocińskich ? 12 lalek pełniących rolę w rodzinie.

Techniki projekcyjne wymagają dużego doświadczenia związanego z ich stosowaniem, analizowaniem. Przesłanki wyboru tej technik:
? dostosowane do wieku, umiejętności, sposobu myślenia i słownictwa osób badanych,
? przebieg i wyniki badania zależą od warunków w jakich się on odbywa,
? dobry klimat,
? badany nie powinien być powiadomiony o badaniu, żeby była to sytuacja nie jedno znaczna, nie mająca wyraźnej struktury, którą osoba badana szeroko według swoich możliwości może analizować, interpretować i rozwiązywać,
? należy wziąć pod uwagę sytuacje społeczną osoby badanej, którą należy traktować jako cześć składową badania,
? wartość psychologiczno badawcza tej techniki w dużym stopniu zależy od dostosowania jej do indywidualności danej osoby.

Uzyskane wyniki należy interpretować według zobiektyzowanych schematów interpretacyjnych. Wyniki badania projekcyjnego wymagają uzupełnienia innymi technikami z tej samej grupy bądź innej.