Prawo.

Na początku ostrzegam: WOS nie jest moim rozszerzonym przedmiotem, dlatego to co tu umieszczę, może się przydać osobom realizującym program podstawowy ;)

Normy społeczne ? wyznacznik postępowania i ludzkich zachowań, pod ich wpływem kształtują się stosunki międzyludzkie o istotnym znaczeniu dla życia społecznego. Służą kontrolowaniu zachowań społecznych. W ich skład wchodzą normy prawne, moralne, obyczajowe, wewnętrzne organizacji politycznych. Złamanie ? krytyka społeczna. Trwałe, kształtują się przez długi czas, obowiązują dłużej.

Prawo w ujęciu przedmiotowym ? to zbiór ogólnych, uporządkowanych norm zachowania uznawanych przez społeczeństwo, zagrożony różnymi sankcjami w razie ich naruszenia. To także zbiór uprawnień przyznawanych jednostce przez obowiązujące akty normatywne, służących zabezpieczeniu jej interesów.

Norma prawna ? to reguła postępowania, która bezpośrednio nakazuje lub zakazuje określonym adresatom, aby w danej sytuacji zachowywali się w określony sposób. Pochodzą od władzy państwowej. Złamanie ? sankcja karna. Mogą być zmieniane w szybki sposób przez ustawodawcę.

Przepis prawny ? zapis normy prawnej (ustawy, rozporządzenia)

Norma prawna określa:
- Adresata (nie są adresowane imiennie a powszechnie, bez względu na przekonania)
- Okoliczność
- Wzór zachowania

Funkcje prawa :
- Funkcja regulacji życia społecznego
- Funkcja wychowawcza
- Funkcja dystrybucyjna (podział dóbr społecznych)
- Funkcja represyjna (kary za przestępstwa)
- Funkcja kulturotwórcza (integruje ludność, społeczna znajomość prawa podnosi poziom kultury społecznej i politycznej.

Prawo naturalne : rozumiane jako zbiór norm, które obowiązują całe społeczeństwo i władzę państwową bez względu na to, czy są one przez tę władzę ustanowione i uznawane. Wywodzi się z natury człowieka, niezależna od woli władzy, trwalsze od prawa pozytywnego (norma społeczna i prawna), prawo państwowe niezgodne z prawem naturalnym powoduje liczne konflikty, prawo naturalne miało decydujący wpływ na kształtowanie się praw człowieka. (np. zbrodniarzy hitlerowskich sądzono na podstawie prawa naturalnego a nie stanowionego)

Prawo dobre : prawo stabilne, które nie działa wstecz, jest przejrzyste, zapewnia człowiekowi poszanowanie i ochronę jego praw oraz bezpieczeństwo, jest ważnym elementem państwa prawa.

Gałęzie i dziedziny prawa:

- PRAWO WEWNĘTRZNE (zespół norm postępowania jednostek w obrębie państwa)
o Prawo konstytucyjne ? reguluje zasady ustroju politycznego (suwerenność narodu, podział władzy, przedstawicielstwa, dwuizbowość parlamentu, pluralizm polityczny) dotyczy również spraw społecznych, np. samorządu terytorialnego; określa strukturę i zakres kompetencji organów państwa oraz sposób ich powoływania, przysługujące prawa i wolności, obowiązki jednostki.
o Prawo administracyjne ? reguluje realizację procesów administracyjnych w państwie oraz działalność i organizację instytucji (administracja państwowa) powołujących te procesy, normuje także tryb postępowania przed organami administracji rządowej i samorządowej.
o Prawo cywilne ? reguluje stosunki majątkowe między równorzędnymi podmiotami prawa oraz stosunki między obywatelami. (użytkowanie i ochrona własności, zawarcie umowy, zobowiązania majątkowe, ochrona dóbr osobistych ? dane osobowe, ochrona własności intelektualnej) wyróżniamy prawo rzeczowe (zasady hipoteki, zastawu); prawo o zobowiązaniach (umowy); prawo spadkowe, prawo autorskie, wynalazcze.
o Prawo rodzinne i opiekuńcze ? normuje stosunki majątkowe i niemajątkowe w ramach rodziny (zawarcie związku małżeńskiego, pojęcie władzy rodzicielskiej ? prawa i obowiązki, alimenty, adopcja, opieka nad niepełnoletnimi)
o Prawo karne ? zakazy i nakazy pewnych zachowań oraz reguluje stosowane przez państwo środki przymusu w razie ich naruszenia. Wyróżniamy prawo karne materialne, rodzaj przestępstwa i grożące kary; prawo karne procesowe, reguluje uprawnienia, obowiązki stron procesowych; prawo karne wykonawcze, określa zasady wykonywania kar orzeczonych w postępowaniu karnym (np. zasady warunkowego zwolnienia).
o Prawo finansowe ? normuje funkcjonowanie finansów publicznych; prawo to reguluje zasady i tryb gromadzenia oraz wydatkowania środków pieniężnych przez państwo i inne organizacje publicznoprawne (prawo budżetowe, bankowe, finansowania przedsiębiorstw i innych organizacji gospodarczych oraz prawo ubezpieczeniowe)
o Prawo pracy ? reguluje stosunki społeczne związane z pracą podejmowaną dobrowolnie w celach zarobkowych oraz świadczoną na rzecz pracodawcy. (umowa o pracę, rozwiązanie umowy o pracę, wypowiedzenie umowy, odwołanie). Prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy.
o Prawo międzynarodowe prywatne ? normy wskazujące jaki system prawny ma być stosowany w danej sprawie (własny czy obcy) ? ekstradycja przestępców, roszczenia alimentacyjne za granicą.

- PRAWO MIĘDZYNARODOWE
o Prawo międzynarodowe publiczne ? reguluje stosunki między państwami a innymi podmiotami, oraz ustala ogólne zasady i formy podstępowania państw we wzajemnych stosunkach. (np. prawo dyplomatyczne i konsularne oraz problemy dotyczące obywatelstwa), międzynarodowa ochrona praw człowieka
o Prawo europejskie ? porządek prawny obowiązujący w państwach członkowskich Unii Europejskiej

- ODRĘBNE RODZAJE PRAWA
o Prawo kościelne - dotyczy włączania członków do wspólnoty Kościoła lub innej grupy wyznaniowej ? w wypadku kościoła katolickiego mamy do czynienia z prawem kanonicznym ? ustrój Kościoła, życie wewnętrzne, zadania związane z nauczaniem, sakramentami, akty kultu kościelnego, np. święta, chrzest, dóbr materialnych tej instytucji oraz sankcji kościelnych.
o Prawo zwyczajowe ? prawo niepisane, mniej formalne, przekazywane w formie ustnej, chociaż czasami ma moc prawa skodyfikowanego. Wynik tradycji społecznej, zwyczajów, mogą stanowić uzupełnienie aktów prawnych (np. niepisane prawo rzetelności kupieckiej).

AKTY PRAWNE ? są hierarchicznie uporządkowane, każdy z nich zajmuje określoną pozycję w zależności od tego, który organ był ustawodawcą
Każdy akt niższego rzędu musi być zgodny z aktem wyższym.

Konstytucja ustawa zasadnicza, uchwalana jest przez Zgromadzenie Narodowe. Określa kształt ustroju politycznego i społecznego, system ekonomiczny państwa, strukturę, kompetencje i sposoby powoływania organów władzy państwowej oraz prawa i obowiązki obywateli.

Ustawa uchwalana jest przez parlament w określonym trybie; niektóre ustawy które posiadają trzon podstawowych przepisów danej gałęzi prawa nazywamy kodeksami, np. kodeks karny, kodeks cywilny, itp. Szczególnym typem są ustawy uchwalane w wyniku referendum, czyli głosowania wszystkich do tego uprawnionych.

Akty prawne o mocy równej ustawie wydawane są przez inny organ państwowy, np. przez prezydenta, przez Radę Państwa (np. z 13 grudnia 1981 r. wprowadzający stan wojenny). Obecnie może być wydane przez prezydenta RP na wniosek Rady Ministrów tylko podczas wojny i wyłącznie w ściśle określonych prawem granicach.

Ratyfikowane umowy międzynarodowe (ratyfikacja ? zatwierdzenie umowy międzynarodowej, przez upoważniony do tego organ państwowy). Ratyfikowane mogą być za zgodą w ustawie, np. konkordat, pakt, układ, traktat, deklaracja; jak również bez konieczności uzyskiwania zgody na ratyfikację, np. umowa gospodarzca. Umowy ratyfikowane na podstawie ustawy muszą być przestrzegane zgodnie z zasadą prawa międzynarodowego: pacta sunt servada (umów należy dotrzymywać). Umowa ratyfikowana ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli treści tej umowy nie można pogodzić z istniejącymi ustawami.

Akty wykonawcze wydawane są na podstawie ustaw w celu realizowania ustaw. Akty mogą regulować tylko ten zakres prawny do których upoważnia je ustawa. Uścislają one reść ustawy. Wydawane są przez prezydenta, Radę Ministrów, prezesa Rady Ministrów, ministrów kierujących poszczególnymi resortami administracji rządowej i przewodniczący poszczególnych komitetów.

Akty wewnętrzne mają ograniczony zasięg, ich adresatami są jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu akt prawny.

Prawo miejscowe organy przedstawicielskie samorządu terytorialnego mają uprawnienia do prawotwórstwa miejscowego o ograniczonym zasięgu terytorialnym. Przepisy porządkowe, np. ograniczenie sfer parkowania, opłaty targowe.

PUBLIKACJA AKTÓW PRAWNYCH

Ogłoszenie aktu prawnego to urzędowe i oficjalne podanie do wiadomości publicznej treści ustanowionego aktu. Treści konstytucji, ustaw i aktów pranych o mocy ustawy, umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia są publikowane w ?Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.

W ?Monitorze Polskim? publikuje Si uchwały sejmu, senatu, niekó?re uchwały Rady Ministrów, niektóre zarządzenia ministrów.

Ministowie dysponują także dziennikami resortowymi (ministerialnymi).

Wojewodowie posiadają dziennikach urzędowych województwa. ? obwieszczenia .

Akt wprowadzany jest w życie tuż po ogłoszeniu albo po upływie terminu wyznaczonego w tym akcie (vacatio legis).

III. WNIOSKOWANIA PRAWNICZE -
polegają na uznaniu za obowiązujące takich norm, które są konsekwencjami norm wyinterpretowanych
z obowiązujących przepisów prawnych.
Dla określenia wnioskowań prawniczych używa się zwrotu:
?norma X musi być zaliczona do systemu prawnego, ponieważ stanowi konsekwencję (wynika z) uznanej uprzednio za obowiązującą normy Y?.

Podstawowe kanony wynikania norm:
1. argumenta a fortiori:
- argumentum a maiori ad minus
- argumentum a minori ad maius
2. argumentum a contrario
3. wnioskowanie z celu na środki
4. wnioskowanie z analogii

Wnioskowanie a fortiori
1. a maiori ad minus (z większego na mniejsze)
Jeżeli ktoś jest uprawniony lub zobowiązany do czynienia czegoś większego, to tym bardziej jest uprawniony lub zobowiązany do czynienia czegoś mniejszego
Np.
- jeżeli organ państwowy ma kompetencję prawotwórczą do stanowienia aktu normatywnego, to tym bardziej ma kompetencję do dokonywania jego interpretacji.
- jeżeli jest się zobowiązanym do tolerowania wejścia na teren własnej posesji przez sąsiada, w celu zebrania owoców spadłych lub zwisających z jego drzewa, to tym bardziej obowiązek ten dotyczy sytuacji, gdy sąsiad sięga po owoce ze swego gruntu (art. 148 K.C).

2. a minori ad maius (z mniejszego na większe)
Jeżeli zabronione jest to, co mniejsze, to tym bardziej nie wolno czynić czegoś, co sięga jeszcze dalej.
Np. jeżeli zakazane jest wejście do lasu, to tym bardziej nie można tam rozpalać ogniska.

Wnioskowanie a contrario (wnioskowanie z przeciwieństwa)
Składa się z przesłanki (jeśli pewien stan rzeczy spełnia przesłanki prawne X, to pociąga za sobą konsekwencje prawne Y) i konkluzji (jeśli jakiś stan rzeczy nie spełnia tych przesłanek, to nie pociąga za sobą wyżej wymienionych konsekwencji prawnych).
Np. Kodeks rodzinny i opiekuńczy: Art. 114. 1. Przysposobić można osobę małoletnią, tylko dla jej dobra.
Wnioskując a contrario należy przyjąć, że nie można przysposobić dziecka, jeżeli celem przysposobienia miałoby być wyłącznie dobro osoby przysposabiającej (tej, która adoptuje) np. potrzebna jest jej pomoc w gospodarstwie rolnym.
Dopuszczalność wnioskowania z przeciwieństwa jest niekiedy wskazana przez prawodawcę poprzez użycie w tekście prawnym takich słów, jak: ?tylko?,?jedynie?, ?wyłącznie?.