Choroby układu krążenia – choroby cywilizacyjne

Na powierzchni ścian tętnic powstają blaszki miażdżycowe zbudowane z cholesterolu i odkładającego się w nim wapnia.
Zmiana powierzchni naczynia powoduje uaktywnienie osoczowych czynników krzepnięcia, powstawanie przyściennych zakrzepów, zwężenie światła naczynia, upośledzenie przepływu krwi i w rezultacie niedokrwienie narządów zaopatrywanych przez to naczynie.
Etiologia miażdżycy nie jest do końca poznana, natomiast wiadomo już, jakie czynniki odgrywają decydującą rolę w jej powstawaniu. Do najważniejszych należą:
1) dieta – bogata w nasycone kwasy tłuszczowe, z dużą zawartością lipoprotein typu LDL,
2) palenie tytoniu,
3)nadciśnienie tętnicze, ze względu na uszkadzające działanie na tętnice i niekorzystny wpływ na stan ogólny organizmu. Równocześnie procesy miażdżycowe powodują nadciśnienie tętnicze (choroba nadciśnieniowa),
4) siedzący tryb życia – aktywne uprawianie sportu powoduje dobre ukrwienie organizmu i przywraca odpowiednie proporcje wszystkich frakcji lipoprotein we krwi,
5) choroby uwarunkowane genetycznie, tj. hiperlipidemie,
6) inne choroby, np. cukrzyca.

Miażdżyca rozwija się we wszystkich tętnicach organizmu, lecz niektóre jej lokalizacje są szczególnie niebezpieczne dla stanu zdrowia organizmu. Należą do nich:
1) naczynia wieńcowe – ze względu na groźbę zawału mięśnia sercowego i chorobę niedokrwienną serca,
2) tętnice kręgowe i szyjne zaopatrujące mózg – przyczyna udarów mózgowych i otępienia,
3) naczynia kończyn dolnych – zajęte szczególnie często w cukrzycy, przyczyna tzw. stopy cukrzycowej, czyli jej zgorzeli.

Ogólnie rzecz biorąc miażdżyca jest obecnie główną przyczyną śmierci w krajach wysoko rozwiniętych.

Choroba nadciśnieniowa, stan podwyższonego ciśnienia tętniczego powyżej 20,0/12,0 kPa (140/90 mm Hg), zarówno skurczowego, jak i rozkurczowego, z niekorzystnymi tego skutkami w samym układzie krążenia oraz w innych narządach ustroju, przede wszystkim w nerkach i mózgu, bez żadnych uchwytnych przyczyn.
W etiologii choroby nadciśnieniowej bierze się pod uwagę wpływy neuropsychogenne, które angażując ośrodkowy i autonomiczny układ nerwowy, pośrednio powodują wydzielanie przez nich adrenaliny i noradrenaliny podwyższających ciśnienie tętnicze.

W przebiegu choroby wyróżnia się okresy:
- I - wstępny, czyli przednadciśnieniowy, w którym podwyższenie ciśnienia zjawia się tylko przygodnie, a chorzy skarżą się na niepokój, kołatanie serca, zawroty głowy, potliwość, okresową bezsenność.
- II - ciśnienie jest na ogół podwyższone, ale może jeszcze wracać do stanu prawidłowego po dłuższym wypoczynku, a choremu dokuczają bóle i zawroty głowy, obniżenie sprawności psychicznej i fizycznej, pieczenie i bóle za mostkiem - jako wyraz upośledzenia krążenia wieńcowego (naczynia wieńcowe), zadyszka przy wysiłkach.
- III - ciśnienia ustalonego w granicach 22,7/13,3-33,3/16,0 kPa (170/100-250/120 mm Hg) lub wyżej, z wyraźnymi zmianami narządowymi w zakresie serca, naczyń wieńcowych i mózgowych oraz oczu. Nierzadko dochodzi wówczas do powikłań: niewydolności lewej komory serca (niewydolność krążenia), obrzęku płuc, zawału serca, krwotoku mózgowego.
- IV - zejściowy, cechujący się zmianami w narządach wewnętrznych, zwłaszcza w sercu (zawały), w mózgu (wylewy, ogniska rozmiękania z niedowładami lub porażeniami), w nerkach (postępująca niewydolność nerek), w zakresie oczu (duże zmiany zwyrodnieniowe siatkówki z postępującym upośledzeniem wzroku, choroba naczyń siatkówki).
Choroba nadciśnieniowa trwa od 10 do 20 lat. 70% chorych umiera z powodu niewydolności krążenia (zawał mięśnia sercowego), 20% z powodu powikłań mózgowych (udar mózgu).



Choroby zakaźne

AIDS, angielskie Acquired Immune Deficiency Syndrome, zespół nabytego niedoboru odporności, choroba wywołana przez zakażenie wirusem HIV (skrót od angielskiego Human Immunodeficiency Virus), które następuje głównie trzema drogami: drogą płciową (homo- i heteroseksualną), przez krew, wskutek wstrzyknięcia dokonanego strzykawką zanieczyszczoną krwią chorego (np. w narkomanii) lub podczas transfuzji krwi bądź preparatów krwiopochodnych uzyskanych od chorego dawcy, oraz drogą łożyskową z chorej matki na płód. Inne możliwości zakażenia (np. pracowników służby zdrowia od chorych) są niewielkie. Medycyna nie zna dotychczas przypadków zakażenia przez kontakty domowe (wspólne sztućce, wspólna łazienka itp.) ani przez przypadkowe kontakty w miejscach publicznych. Badania epidemiologiczne i eksperymentalne nie dają podstaw do stwierdzenia, by zakażenie wirusem HIV mogło się szerzyć przez komary, pluskwy czy kleszcze.
AIDS wykryto na początku lat 80. XX w (wirus HIV został wyizolowany w 1983) w USA, na Haiti i w Afryce Równikowej, obecnie epidemia tej choroby obejmuje różne kraje na wszystkich kontynentach. ONZ oceniało w czerwcu 2000, że do tego czasu na AIDS zmarło już 19 mln ludzi, a 34 mln są seropozytywne. Jednocześnie w czerwcu 2000 na świecie było już 14 państw w których 10% populacji było zarażonych, w 7 z nich było to 20% populacji (wszystkie te kraje leżą w Afryce). Krajem gdzie AIDS rozprzestrzeniła się najbardziej jest Botswana, gdzie 36% populacji jest seropozytywne (VI 2000). Objawy chorobowe zespołu, będące następstwem spadku liczby pomocniczych limfocytów T, mających podstawowe znaczenie dla ludzkiej odporności, niszczonych przez mnożące się w nich wirusy, rozwijają się po różnym (zwykle kilkuletnim) okresie utajenia.
Wczesnymi objawami mogą być: powiększenie węzłów limfatycznych, gorączka, brak łaknienia i spadek wagi ciała, uporczywe biegunki, uczucie osłabienia, poty. W pełnym zespole AIDS występują najrozmaitszego typu infekcje bakteryjne, wirusowe, grzybicze (grzybica), pasożytnicze, o szczególnie dużym nasileniu, w tym także zakażenia wywołane przez czynniki infekcyjne nieszkodliwe dla człowieka mającego w pełni wydolny układ immunologiczny (tzw. zakażenia oportunistyczne). Drugą grupę schorzeń stanowią procesy nowotworowe (głównie mięsak Kaposiego i złośliwe chłoniaki). Choroba (nie leczona) prowadzi do wyniszczenia organizmu i do śmierci w okresie do 3 lat.
Zakażenie wirusem HIV potwierdza się testami serologicznymi (m.in. testem ELISA). Czynnikami ograniczającymi możliwość zakażenia są: 1) współżycie seksualne ze stałym, zdrowym partnerem, 2) używanie prezerwatyw, 3) badanie krwi i preparatów krwiopochodnych oraz testowanie serologiczne dawców przeszczepów, 4) w przypadku urodzenia przez matkę HIV+ dziecka HIV- zakaz karmienia go piersią. Ponadto istotne dla sytuacji epidemiologicznej jest zwalczanie narkomanii oraz szerzenie w społeczeństwie wiedzy o sposobach zakażenia i drogach rozszerzania się tej choroby. Nie została dotąd opracowana skuteczna metoda leczenia.
Trwają ciągle badania nad skutecznymi lekami przeciw wirusowi oraz nad wynalezieniem szczepionki. Obecnie postępowaniem hamującym replikację (mnożenie) wirusa, a zatem spowalniającym postęp choroby, jest skojarzone leczenie kilkoma lekami o różnym mechanizmie działania. W przypadku wystąpienia objawów klinicznych AIDS stosuje się leczenie właściwe dla danej infekcji lub nowotworu.

Grypa, ostra choroba zakaźna wywołana przez różne odmiany wirusa grypy. Przenoszenie zarazka odbywa się drogą kropelkową, w czasie kaszlu, kichania, rozmowy itp. Występuje najczęściej pod postacią fali zachorowań (epidemii), pojawiających się w tych samych regionach co 2-3 lata, oraz jako pandemia ogarniająca cały świat w odstępie co kilka czy kilkanaście lat.
Początek choroby jest nagły. Katar nosa, nieżytowe zapalenie gardła, tchawicy i oskrzeli, bóle głowy, bóle mięśniowo-stawowe, gorączka do 39C. Samopoczucie jest bardzo złe. Ostry okres choroby trwa wraz z gorączką ok. 5 dni. Często występują powikłania, np.: zapalenie zatok obocznych nosa, zapalenie odoskrzelowe płuc, mięśnia serca, a nawet mózgu.
W razie powikłań przebieg choroby znacznie się przedłuża, nawet do wielu tygodni. Leczenie swoiste nie jest znane, objawowe - stosuje się polopirynę, paracetamol, środki przeciwkaszlowe. Przy powikłaniach z dodatkowym zakażeniem bakteryjnym - antybiotyki. Zapobiegawczo stosuje się szczepienia.


Choroby nowotworowe

Nowotwór, nieprawidłowy i nadmierny rozrost tkanki ustroju, nieskoordynowany z pozostałymi tkankami, trwający mimo ustąpienia czynnika, który go wywołał i nie reagujący na naturalne mechanizmy regulacyjne organizmu.
W procesie nowotworowym przeważa proces podziałów nad obumieraniem komórek z zahamowaniem ich zróżnicowania.
Czasami występują przerzuty nowotworów na inne narządy polegające na pojawieniu się wtórnych ognisk nowotworowych, pochodzących z rozsiewających się komórek ogniska pierwotnego.
Nowotwory dzieli się na łagodne i złośliwe. Nowotwory łagodne w przeciwieństwie do złośliwych rosną wolniej, nie naciekają okolicznych tkanek (naczyń krwionośnych i limfatycznych) i nie przerzutują drogą krwi lub chłonki do węzłów limfatycznych i narządów odległych, a po usunięciu chirurgicznym z reguły nie odrastają. Mogą być jednak niebezpieczne, tzn. miejscowo złośliwe, gdy rosną w okolicach trudno dostępnych chirurgicznie lub osiągają znaczne rozmiary (np. nabłoniak podstawnokomórkowy).
W zależności od pochodzenia tkankowego nowotwory złośliwe dzielimy na: raki i mięsaki. Raki to nowotwory wywodzące się z tkanki nabłonkowej, natomiast mięsaki wywodzą się z tkanek pochodzenia mezenchymalnego lub neuroektodermalnego.
W etiologii nowotworów bierze się pod uwagę wypływ czynników karcinogennych, do których należą m.in. mutageny, zakażenia wirusowe, mających uaktywniać onkogeny.


Zagrożenia zdrowia psychicznego

Depresja, obniżenie nastroju. Może być wywołana konkretną ciężką sytuacją życiową. Może jednak być też objawem choroby. Może mieć różne nasilenie, od depresji nerwicowej, w której występuje przygnębienie, niezadowolenie z siebie i otoczenia, brak zainteresowań, aż do depresji psychotycznej, w której występują urojenia, zahamowanie psychoruchowe, tendencja, a nawet udane próby samobójcze.

Chory depresyjny jest milczący i małomówny, spowolniały psychoruchowo, ujemnie ocenia swoją przeszłość, teraźniejszość, nie widzi żadnych perspektyw na przyszłość. Jest przekonany, że spotykają go same nieszczęścia, że on i rodzina są skazani na biedę. Czasem występują tendencje do samooskarżania się. Może dojść do samobójstwa rozszerzonego, kiedy chory zabija siebie i najbliższe osoby, aby ochronić je przed grożącymi im niebezpieczeństwami.
Depresja najczęściej występuje w przebiegu fazy depresyjnej w chorobie afektywnej dwubiegunowej i w depresji fazowej (endogennej), przy organicznym uszkodzeniu mózgu, w okresie inwolucji i okresie starczym. Może być również objawem alkoholizm, nerwicy lub stanu reaktywnego.

Nerwice, pojęcie zbiorcze dla różnego rodzaju zaburzeń psychogennych o obrazie czynnościowym. Nie stwierdza się zazwyczaj zmian somatycznych, poza objawami wegetatywnymi. Nerwice wywoływane są konfliktami wewnętrznymi, często nieświadomymi, wrodzonymi czynnikami osobowości, a przede wszystkim urazem psychicznym o różnej głębokości i nasileniu. Rzadko są to urazy jednorazowe, częściej chodzi o sytuację długotrwałą i kilka wzajemnie wpływających na siebie czynników. Konflikty emocjonalne, niepowodzenia uczuciowe, frustracje zawodowe, rodzinne mogą w sprzyjających warunkach wywołać reakcję nerwicową, która w wypadku dalszego działania czynników stresowych może wykazać tendencję do utrwalenia.
Nie bez znaczenia w dynamice rozwoju nerwic są patologiczne układy rodzinne, szkolne, zawodowe. Reakcje nerwicowe wywołane np. egzaminem, gwałtownym niespodziewanym zdarzeniem, trudną sytuacją psychiczną ustępują zwykle szybko i nie wymagają leczenia. Niekiedy jednak rozwija się nerwica, której pewne postacie są przewlekłe i trudne do leczenia.
Dotyczy to nerwicy natręctw, nerwicy depresyjnej, nerwicy lękowej. Rozpowszechnienie nerwicy w populacji ocenia się na 20-30%, w tym tylko nieliczne wymagają leczenia psychiatrycznego. Głównymi objawami nerwicy są lęk, egocentryzm, objawy wegetatywne oraz objaw błędnego koła. Oznacza to, że objawy somatyczne i psychiczne wpływają wzajemnie na siebie powodując pogłębienie się dolegliwości.
Nerwica prowadzi często do zaburzeń kontaktów, trudności adaptacyjnych, zdarza się, że utrudnia - a nawet uniemożliwia - naukę i pracę. Lęk jest objawem podstawowym, ale zwykle występują również napięcia psychiczne: uczucie stałego znużenia, poczucie mniejszej wartości, nadmierna pobudliwość nerwowa, obniżenie nastroju, szybkie wyczerpywanie się, nadwrażliwość na bodźce zewnętrzne. Często pojawiają się zaburzenia snu, subiektywne poczucie osłabienia pamięci, liczne objawy wegetatywne w postaci bólów i zawrotów głowy, dolegliwości układu krążenia, pokarmowego itp. Czasem występują trudności seksualne. W nerwicy histerycznej (histeria) znamienne są konwersje.
Istnieje wiele podziałów nerwicy. Najczęściej przyjmuje się występowanie nerwicy: 1) neurastenicznej (neurastenia), 2) histerycznej, 3) psychastenicznej (psychastenia), 4) depresyjnej, 5) lękowej, 6) nerwicy natręctw, 7) hipochondrycznej.
Najlepsze wyniki dają oddziaływania psychoterapeutyczne począwszy od psychoterapii podtrzymującej do różnego rodzaju psychoterapii grupowej. Leczenie szpitalne jest niezbędne tylko w nielicznych przypadkach najcięższych postaci nerwicy natręctw, depresyjnej czy lękowej. Zwykle wystarczy leczenie ambulatoryjne lub na oddziale dziennym. Zazwyczaj rokowanie jest pomyślne, wiele nerwic ustępuje bez leczenia lub po krótkim leczeniu, wobec jednak częstości występowania nerwic ich leczenie staje się problemem społecznym.