Edukacja medialna

10.1. Edukacja medialna w nauczaniu przedmiotowym

` Przedstawienie realizacji edukacji medialnej na płaszczyźnie nauczania przedmiotowego w kontekście realizacji podstawy programowej wymaga wyjaśnienia podstawowych terminów. Jak stwierdza G. Stunża jest to zadanie dość trudne, ponieważ terminologia polska wygląda nieco inaczej, niż ta stosowana na gruncie literatury anglojęzycznej. Przyczynia się to do powstania nieporozumień definicyjnych, ponieważ „media literacy”, jak poza granicami polski określa się kompetencje medialne na rodzimym gruncie jest stosowane jako synonim kompetencji medialnych. Jednak niejednokrotnie wspomniany termin jest tłumaczony ze względu na pojemność terminu. Niewłaściwe jest analizowanie dokumentów Ministerstwa Edukacji Narodowej ponieważ ścieżka edukacji medialnej została znacznie rozproszona w podstawie programowej kształcenia ogólnego. Właściwe natomiast wydaje się sięgnięcie do opracowań Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, jako podmiotu odpowiedzialnego za czynności w zakresie regulacji korzystania ze środków masowego przekazu. W odpowiedzi nr 13 wspomnianego organu edukacja medialna ujmowana jest jako: „proces kształtowania i upowszechniania umiejętności świadomego i krytycznego korzystania ze środków społecznego przekazu we wszystkich grupach społecznych oraz wiekowych. Proces edukacji medialnej to działania, które powinny trwać całe życie, ponieważ formy i technologie przekazu ulegają zmianom, a ponadto społeczeństwo także ulega ciągłym przeobrażeniom”. Dalej stwierdza się, że w procesie kreowania edukacji medialnej dochodzi do kształtowania kompetencji medialnych. Są one cechą charakterystyczną już ukształtowanego oraz świadomego odbiorcy. Tego rodzaju umiejętności pozwalają mu na wytworzenie mechanizmu selekcjonowania informacji, które do niego docierają. Nie tylko efektywnie korzysta z mediów, ale umie również krytycznie analizować treści reklamowe oraz handlowe, ale równocześnie twórczo wykorzystywać media w swojej codziennej aktywności. B. Siemieniecki z kolei uważa, że w sposób ogólny zasadniczym celem edukacji medialnej jest przygotowanie człowieka do odbierania informacji ze środków masowego przekazu jako formy narzędzi intelektualnych tak koniecznych we współczesnej dobie globalizacji i dynamicznych przemian cywilizacyjnych. Cel procesu, jakim jest przygotowanie jednostki do świadomego, a jednocześnie krytycznego odbioru różnego rodzaju środków masowego przekazu funkcjonujących w przestrzeni publicznej wymaga jednocześnie posiadania ogromnej wiedzy o mediach, jako szerokiego wachlarza narzędzi komunikacji społecznej, bądź przekazywanych treści. Autor równocześnie podkreśla, że nie można w zasadzie oddzielić procesu przekazywania informacji od zjawiska posługiwania się narzędziami. W samym procesie edukacji medialnej istnieje możliwość położenia nacisku na wybrany akcent, jakim jest obszar narzędzi lub kultury. Jak zauważa Siemieniecki we współczesnej szkole w procesie edukacji medialnej zbyt duża rola jest natomiast przypisywana jedynie samym nośnikom informacji, zaś aspekt kulturowy jest traktowany pobocznie. Takie działania nie tylko nie przynoszą realizacji celów stricte dydaktycznych, ale również negatywnie wpływają na wychowanie młodego człowieka. Siemieniecki dokonuje wyraźnego oddzielenia kompetencji, które są realizowane w trakcie edukacji medialnej. Podkreśla, że kompetencje, które powinien posiąść uczeń opierają się przede wszystkim na umiejętności krytycznego odbierania informacji, co jest komplementarne z rozwojem kompetencji intelektualnych. Autor w obszar edukacji medialnej obok kognitywistyczej teorii komunikacji medialnej, teoriami oraz praktycznym oddziaływaniem kultury masowej, w końcu metodyki kształcenia medialnego umieszcza równocześnie technologię informacyjną, której zasadniczym celem staje się narzędziowy aspekt pozyskiwania, przetwarzania oraz przekazywania informacji. Ocena w odniesieniu do treści kształcenia z obecnością elementów edukacji medialnej pozwoliła na wyciągnięcie przez niektórych autorów pewnych ciekawych tez. Stwierdzają bowiem, że w strukturze podstawy programowej kształcenia o charakterze ogólnym wkomponowany jest wielopłaszczyznowy proces rozwijania kompetencji medialnych. Kilka przedmiotów przyczynia się do szerokiego i efektywnego rozwijania założeń edukacji medialnej, co pozwala na kreowanie krytycznego podejścia do przyjmowanych informacji z mediów. Działania takie mają zastosowanie zarówno do komunikatów werbalnych, poprzez tekst drukowany, aż po audycje radiowe i telewizyjne i nowe media. Wychowankowie mają również możliwość zapoznania się z praktycznym aspektem obsługiwania technologii informacyjnych, które są wykorzystywane podczas pracy dydaktycznej w toku różnych przedmiotów. Nauczyciele dbają również o szeroki zakres samodzielnej pracy uczniów, rozwój ich zainteresowań tym aspektem aktywności człowieka. Uczniowie na wybranych zajęciach zdobywają również kompetencje w zakresie konstruowania złożonych komunikatów, które są oparte na ekspresji. Psychologia oraz pedagogika zdaniem W. Pielasińskiej znacznie przyczyniły się do precyzyjniejszego pojmowana terminu ekspresji. Jej zdaniem jest to wyraz własnej indywidualności, potwierdzającej jej tożsamość oraz indywidualność. Jest również modelem komunikowania się za sprawą wyjścia poza własne „ja” i nawiązania kontaktu ze światem zewnętrznym. Takie ujęcie pozwala na stwierdzenie, że ekspresja jest znakomitym narzędziem dla aktywizowania na zewnątrz zdolności komunikacyjnych. Na wyższych stopniach edukacja medialna wyrabia w uczniach możliwości wykorzystywania środków masowego przekazu do aktywnego uczestnictwa w kulturze. Pozwala to na angażowanie wychowanków do udziału początkowo w debacie klasowej, szkolnej, następnie zaś publicznej, możliwości prezentowania własnej osoby, poglądów, postaw, czy zainteresowań. Pojawia się jednak pewna istotna trudność, które powoduje wykluczenie zintegrowanego modelu kształcenia w zakresie edukacji medialnej z powodu braku jasnych celów edukowania w tym zakresie dla wszystkich etapów systemu edukacji. Autorów zastanawia pewna dwupłaszczyznowość edukacji medialnej w polskim systemie szkolnym. Po pierwsze jest ona, jak stwierdzono w zasadzie nieobecna w ustalanych celach, po drugie natomiast jest wyraźnie widoczna w kontekście działania dydaktycznego opierającego się na programowym, krytycznym odbiorze środków masowego przekazu oraz zasad kształcenia z zakresu technologii informacyjnych. Edukacja medialna nie jest co prawda ujmowana, jako odrębny przedmiot w realizowanej podstawie programowej, jednak wprowadzenie wielowymiarowego programu edukacji medialnej do podstawy programowej kształcenia ogólnego, pozwala na realizację celów edukacyjnych przy okazji innych przedmiotów. Nie opracowano w zasadzie jednolitej strategii wykorzystywania środków masowego przekazu na wszystkich szczeblach kształcenia, realizacji zajęć lekcyjnych. Zauważa się, że wprowadzanie mediów do podstawy programowej poszczególnych zajęć dydaktycznych oraz lekcji. Należy jednak podkreślić, że coraz większa liczba teoretyków oraz praktyków postuluje stworzenie integralnej strategii edukacji medialnej na wszystkich szczeblach kształcenia.
10.2. Kompetencje medialne jako umiejętności kluczowe
Pojęcie kompetencji wywodzi się z łacińskiego słowa „competentia”, które oznacza uprawnienie do podejmowania działań, odpowiedzialność, zgodność. W ujęciu słownikowym termin ten często odnoszony jest do pewnego katalogu uprawnień, czy pełnomocnictw, określenie zakresu władzy, bądź wprost podejmowania odpowiedzialności. Na gruncie literatury zagadnienia mianem kompetencji określa się również umiejętności, zdolności. Pierwszy ze wspomnianych terminów jest to praktyczny stopień znajomości czegoś, w czym dana jednostka jest biegła, co pozwala na efektywne wykonywanie pewnych działań, czynności. Odnosi się to również do nieustannej gotowości podejmowania świadomego działania, opartego na wysokim stopniu wiedzy, a także doskonałym opanowaniu zespołu czynności, które pozwalają na dostosowanie się do zmieniającego się otoczenia, warunków. Natomiast same kompetencje kluczowe są to niezmiernie istotne, ważne umiejętności bez posiadania, których w praktyce niemożliwe jest osiąganie określonych celów. Kompetencje są więc klasyfikowane jako umiejętności wyższego rzędu, które są możliwe do osiągnięcia przede wszystkim poprzez ich wyćwiczenie w praktyce, zdobywanie nowych doświadczeń, opierających się na przekonaniu, wręcz pewności, że w danej sytuacji należy podejmować działania w ściśle określony sposób adekwatny do wymogów chwili. Zatem inaczej rzecz ujmując mianem kompetencji należy określić pewien zbiór ściśle określonych umiejętności. Związane jest to również ściśle ze zjawiskiem końcowych efektów uczenia się oraz nauczania. Kompetencje należy również rozumieć jako zintegrowane cechy o pewnym charakterze, które stanowią przeciwieństwo posiadanych kwalifikacji, przypisywanych powszechnie do danej dyscypliny. Parlament Europejski natomiast definiuje kompetencje jako połączenie takich elementów jak: wiedza, umiejętność, postawa, które są adekwatne do danej sytuacji. Kompetencje pozwalają zatem na podejmowanie efektywnych działań, które opierają się na posiadanej wiedzy.