Orientacja socjologiczna

Orientacja socjologiczna skupia uwagę badaczy na teorii społeczeństwa wychowującego, w którym proces wychowania jest zdeterminowany przede wszystkim oddziaływaniem na jednostkę podstawowych mikro- , makro- i makrostruktur społecznych, środowisk wychowawczych czy sił społecznych. Przedstawicielami tego modelu są : Florian Znaniecki (1882-1958)1 , Zygmunt Mysłakowski (1890 ? 1971) , i Romana Miller (1906 ? 1983).
Dla Floriana Znanieckiego jedyną naukową teoria wychowania jest socjologia wychowania. ?Teoria wychowania jest częścią socjologii, jak teoria elektryczności jest częścią fizyki. Nie może być innej teorii wychowania, prócz socjologicznej?2.
Przedmiotem badań tak rozumianej teorii jest gromadzenie i systematyzowanie pewnego zasobu obserwacji oraz uogólnień dotyczących przedmiotu i warunków prowadzenia działalności wychowawczej. Wychowanie dokonuje się w czynach społecznych, a więc jego teoria powinna być stawianiem problemów poznawczych, wykrywaniem procesów powtarzalnych i wyznaczeniem praw ogólnych, niezależnych od konkretnych okoliczności miejsca i czasu. Uogólnienia poznawcze są organizowane wyłącznie w celu ich logicznej systematyzacji. Wiedza o wychowaniu jest zatem wiedzą względną, będącą wynikiem naszego poznania, które odbywa się w określonym czasie i określonych warunkach społeczno-historycznych.
Zadaniem teorii wychowania jest z jednej strony badanie społecznych warunków wychowania, czyli zbadanie tych grup społecznych, do których wychowanie przysposabia osobnika, środków, jakimi posługują się one w dobieraniu i przygotowaniu nowych członków, oraz potrzeb i dążeń zbiorowych, które warunkują stawiane nowym członkom wymagania. Z drugiej strony zadaniem teorii wychowania jest zogniskowanie badań na wychowywanym osobniku, czyli zdiagnozowanie, ?Jak odbywa się samo wychowanie w danych warunkach, w jakich kierunkach i za pomocą jakich metod środowisko społeczne stara się urobić osobowość wychowywanej jednostki, odpowiednio do swoich potrzeb i do środków, jakimi rozporządza. Jakie kategorie pojęciowe stanowią dla F. Znanieckiego podstawę konstytutywną teorii wychowania? Są to : wychowanie, środowisko wychowawcze i stosunek wychowawczy. Przez wychowanie rozumie działalność społeczną która polega na pewnych czynnościach, spełnianych przez pewnych ludzi z zamiarem wywołania, zahamowania lub zmodyfikowania, zaraz lub w dalszej przyszłości, pewnych czynności innych ludzi. Wychowanie jest zjawiskiem społecznym przenikającym przez wszystkie struktury i procesy społeczne. Może być przy tym:
? Bezrefleksyjne, dotyczące osób o niskim poziomie kulturowym, powielających jedynie wzory osobowe, których nosicielami są dorośli
? Tradycjonalistyczne, polegające na odwoływaniu się starszego pokolenia do tradycji, w sytuacji gdy zachowanie młodego pokolenia odbiega od pożądanych zachowań
? Utylitarystyczne, sprowadzające się do przystosowania młodego pokolenia do wymagań współczesności 3

Drugi z wyróżnionych w podejściu socjologicznym naukowców to Zygmunt Mysłakowski który lokuje teorie wychowania w pedagogice, wskazując zarazem, iż jako jej część jest nauką par excellence społeczną. Pojęcia ?ogólna teoria wychowania? używa zamiennie z ?pedagogiką ogólna?. Zadaniem tak rozumianej teorii wychowania jest wyodrębnienie, analizowanie i opisywanie form wychowania syntetycznie, w ich podstawowej strukturze, pzn. Niezależnie od przypadkowości miejsca i czasu. Teoretyk wychowania powinien dążyć do wyjaśnienia czynników sprawczych, przyczynowych oraz roli, ewentualnie funkcji, jaką pełni wychowanie w całokształcie życia społecznego. Do niego też należy przeprowadzenie podziału tych faktów na znaczące i nie znaczące, powtarzalne i nie powtarzalne, istotne i nie istotne pierwszoplanowe i drugoplanowe.
Do pojęć podstawowych tej subdyscypliny pedagogicznej Z. Mysłakowski zalicza: wychowanie, samowychowanie i środowisko wychowanka. Wychowanie w znaczeniu szerokim definiuje jako ? te wszystkie procesy i czynności, którym podlega osobnik, przychodzący na świat, ze strony otoczenia, tj. osobników dorosłych biologicznie należących do tego samego gatunku ; procesy i czynności , dzięki którym osobnik, początkowo niezabezpieczony i niedojrzały, staje się stopniowo zdolnym do samodzielnego istnienia we właściwej mu sferze życiowej4
Podejście Z. Mysłakowskiego do istoty wychowania ma charakter nie tylko socjologiczny, ale i wieloczynnikowy. Wymienia bowiem w swoich rozprawach następujące determinanty tego procesu:
? Czynniki dziedziczne i wrodzone :
? Środowisko materialne:
? Chów (opieka nad potomstwem) : wyżywienie, ochrona przed niebezpieczeństwami, przed mechanicznymi urazami, przed zimnem, wilgocią itd.:
? Kształtowanie się osoby jako ciąg reakcji samorzutnych na czynniki otoczenia społecznego:
? Wychowanie epizodyczne:
? Wychowanie planowe:
? Samokształcenie i samowychowanie:
? Czynniki wyznaczające treść wychowania konkretnym środowisku, jak np. organizacje polityczne, państwo, Kościół, wspólnoty narodowe, rodzina, struktura gospodarcza kraju, stosunek produkcji rolniczej do przemysłowej, dochód społeczny ludzkości, stopień kapitalizacji, rozmieszczenie bogactwa w różnych warstwach społecznych:
? Czynniki zewnętrznopolityczne, np. stopień zagrożenia państwa ze strony państw sąsiednich
Autor zwraca tym samym uwagę na konieczność szerokiego postrzegania tego procesu, który może przyjąć postać: wychowania niekontrolowanego, świadomego: wychowania kontrolowanego, świadomego, lecz nie konstruowanego racjonalnie: wychowania konstruowanego racjonalnie, lecz nie profesjonalnego i nieinstytucjonalnego: wychowania jako działań zawodowych oraz wychowania jako ośrodka systemu czynności zawodowych i instytucji socjalnych5

Tak rozumiane wychowanie ma do spełnienia funkcję adaptacyjną, dzięki której odbywa się proces wtajemniczania młodego pokolenia w sposoby odczytywania znaczeń, wrastanie w świat tradycji kulturalnej, oraz funkcję rekonstrukcyjną, polegającą na przygotowaniu jednostki do czynnej postawy wobec otaczającego ją świata, przyzwyczajenie jej myśli, ze swoim wysiłkiem powinna nie tylko przyswajać sobie pewne dobra, ale także przekraczać istniejący stan rzeczy dzięki twórczym wysiłkom. 6
Jednostka nie jest jednak bierna w społeczeństwie ani też nie powinna być skazana przez jej wychowawców na taką postawę. Każdy z nas może przecież autonomicznie wpływać na własny rozwój. Samowychowanie jest właśnie takim procesem, w trakcie którego dochodzi do przekształcania własnej osobowości w kierunku idealnego ?Ja? na podstawie własnego planu, na wskutek występowania stanu niezadowolenia z siebie i zaburzenia poczucia własnej wartości. Proces ten przebiega w środowisku wychowawczym, na które składa się wszystko to, co w pewien określony sposób wyznacza istocie ludzkiej formę jej egzystencji w stosunkach ze światem, czyli jej biosfera i socjosfera. Nastręczają one jednostce szereg możliwości rozwojowych, sytuacji, poprzez które kształci się ona, zajmuje określoną pozycję życiową, tworzy swoja historię. Podobnie jak F. Znaniecki, sens życia widział w świecie kultury, która podlega procesom nieustannego odnawiania się i odrastania dzięki m.i.n procesom wychowawczym i samowychowawczym.
Już nieco inne spojrzenie na teorię wychowania możemy odczytać w pracach Romany Miller, która także sytuuje je w nurcie socjologicznym. Jest ona dla niej bowiem refleksją pedagogiczną więzi łączących rozwój społeczny z rozwojem jednostki w ramach procesów : socjalizacji ? wychowania ? psychoterapii. Zdaniem tak rozumianej teorii wychowania jest przede wszystkim :
? Docieranie do ogólnych prawidłowości cechujących proces wychowania, to tj. do jego zagadnień, ciągłości, dynamiczności i długotrwałości
? Badanie procesu wychowania i jego wyników w powiązaniu z innymi ciągami zmian, rozpoznawania zależności między nimi
? Umożliwienie zrozumienia czynników ograniczających proces wychowania, jak i stanowiących o jego sile
? Ustalanie granic wpływu pojedynczych wychowawców, całej instytucji i środowiska na wychowanków
Wychowanie nie jest procesem autonomicznym ale procesem uwikłanym w społeczne warunki życia jednostki, w bieg historii, kultury, który służy zarówno rozwojowi jednostki, jak i rozwojowi społecznemu. Funkcją wychowania jest zapewnienie ciągłości rozwoju społecznego rozumianego jako włączenie wychowanków do kontynuowania i wzbogacania dorobku kulturowego społeczeństwa oraz przygotowania dla gospodarki narodowej i do pełnego uczestnictwa w życiu społecznym odpowiednio wykształconych osób. R. Miller pojmuje wychowanie jako ?świat w sobie?, czyli jako ?świat interakcji i współpracy wychowawców i wychowanków, której podstawę stanowi wzajemne zaufanie i zrozumienie, zapewniające właściwe komunikowanie się w trakcie realizacji zadań wychowawczych7
Do czynników determinujących proces wychowania R Miller zalicza:
? Socjalizację
? Twórczego, refleksyjnego, samodzielnego i dociekliwego wychowawcę
? Osobliwość jako strukturę regulującą stosunek wychowanka do otoczenia
? Jego aktywność własną i otwarcie się na współpracę z wychowawcą
Reasumując socjologicznie zorientowane teorie wychowania wzajemnie się uzupełniają, dostarczając obiektywnej wiedzy o zjawisku wychowania w jego społecznym wymiarze. Dzięki nim można prowadzić szeroko zakrojone badania empiryczne opisujące warunki, w jakich zachodzi proces wychowania, czynniki jakie wpływają na jego przebieg, oraz wyprowadzać wnioski o jego prawidłowościach, by lepiej przewidywać jego skuteczność oraz znaczenie w życiu społeczeństw, w tworzeniu świata kultury. Powyższy typ refleksji ji. Pedagogicznej pomaga w określeniu ideałów wychowawczych, wyznaczaniu nowych celów i zadań, które w toku wychowania łączą fakty społeczne i kulturowe z doświadczeniami osobistymi wychowanków


Bibliografia

1. Florian Znaniecki ?Socjologia wychowania? - Warszawa 2001
2. Zbigniew Kwieciński, Bogusław Śliwerski ?Pedagogika? podręcznik akademicki,
Wydawnictwo-Naukowe PWN Warszawa 2006
3. Z. Mysłakowski, ?Wychowanie człowieka w zmiennej społeczności? Warszawa
4. Z. Mysłakowski ?Pedagogika ogólna? Warszawa
5. Z. Mysłakowski ?Funkcja socjalna wychowania i jej stosunek do tzw.
?celów wychowawczych?Kraków
6. R. Miller ?Socjalizacja? Kraków