Perspektywy liberalizmu w XXI wieku

Rozważania na temat liberalizmu i jego perspektyw należy zacząć od uporządkowanie pojęć, gdyż liberalizm przeszedł jako teoria i praktyka tak wielkie zmiany, że termin ten w swoim współczesnym zastosowaniu nabrał sprzecznych znaczeń.
Np. współczesny liberał Friedrich Hayek zauważa, że termin liberalizm w Stanach Zjednoczonych jest przyczyną „stałych nieporozumień” bowiem to co w Europie zwało się liberalizmem było tutaj powszechną tradycją, na której został zbudowany ustrój amerykański – obrońca zatem tradycji amerykańskiej był liberałem w sensie europejskim, w europie rzecz się ma dokładnie odwrotnie tj. obrońca tradycji nazywany jest konserwatystą i jako taki jest uznawany za przeciwnika liberalizmu.

Różnorodność znaczeń liberalizmu bierze się także z tego, że można pod termin liberał podłożyć każdego człowieka który ujawnia otwartą postawę wobec nowych idei i sytuacji oraz jest pełen życzliwości i wyrozumiałości dla postaw i poglądów innych osób. A także wtedy gdy zetkną się zwolennicy zachowania bez zmian starego porządku z rzecznikami przemian i likwidacji zastanych rygorów czy struktur – tych ostatnich nazwiemy liberałami bez względu na to czy dyskusja będzie dotyczyła piłki nożnej czy wyboru strategii w partii komunistycznej.
Innym problemem jest to, że nazwie liberalizm nie odpowiadają idee liberalne w praktyce, co często jest wynikiem świadomego manewru. Jednak klasyczny liberalizm można scharakteryzować jako ideologię dla której najważniejszą wartością jest człowiek i jego wolność i swoboda działania. Każda jednostka powinna mieć świadomość i możliwość działania na własny rachunek w każdej sferze swej egzystencji. dla klasycznych liberałów człowiek jest ważniejszy od społeczeństwa, państwa i władzy.
W celu uporządkowania nurtów liberalizmu obecnie istniejących oraz tych< które mogą mieć w przyszłości znaczenie można wyróżnić : liberalizm demokratyczny, socjalny i konserwatywny.

Idee myśli liberalno- demokratycznej można ująć w następujących punktach:
1)- prymat praw wolnej jednostki będącej jednocześnie równoprawnym obywatelem w państwie 2)władza państwowa wykorzystuje w majestacie prawa swe powiększone kompetencje, strzegąc interesu całej wspólnoty , której członkowie nadal mogą robić różny użytek z posiadanych praw natury. 3) Ustrój państwa i jego system polityczny mają demokratyczne. Praktycznym przejawem tego powinien być parlament oraz instytucje samorządu terytorialnego pochodzące z wolnych wyborów. 4) Społeczeństwo przestaje być tylko sumą jednostek i staje się także sumą grup o często przeciwstawnych interesach. 5) ważnym elementem demokratyzacji życia politycznego i społecznego jest upowszechnienie oświaty – bezpłatnej i laickiej w warunkach rozdziału między kościołem a państwem.

Natomiast zasady ideowe liberalizmu socjalnego są rozwinięciem i uzupełnieniem idei demoliberalnych, które zdaniem liberałów socjalnych nie wystarczają „same w sobie” dla urzeczystnienia wolności jednostki. Praworządne państwo o rozszerzonych kompetencjach ma aktywnie wpływać na bieg spraw gospodarczych i socjalnych zbiorowości. Na plan pierwszy w pojmowaniu wolności człowieka u liberałów socjalnych wysuwa się walka o realną równość szans i jakość życia człowieka żyjącego w społeczeństwie składających się z grup jednostek. W obrębie liberalizmu socjalnego można spostrzec propozycje realizacji reform systemu kapitalistycznego, których efektem ma być podniesie stopy życiowej społecznej.

Na tle zasad liberalizmu socjalnego łatwo zauważyć istotne różnice, idei liberalizmu konserwatywnego. Podstawą tej ideologii jest założenie nierówność jest niezbędnym warunkiem urzeczywistnienia wolności każdej jednostki oraz rozwoju społeczeństwa we wszystkich sferach życia. Według neoliberlistów państwo nie może kierować procesami gospodarczymi, jedynie dopuszczalne jest nadzorowanie ich nie zakłóconego biegu. Krytyka liberałów Konserwatywnych kieruje się także przeciwko funkcji socjalnej państwa ponieważ gwarancje socjalne rozleniwiają ludzi, blokują naturalne mechanizmy rozwojowe i zagrażają własności prywatnej. Tak więc państwo dla liberałów konserwatywnych ma być organizacją praworządną i sprawną w zakresie swych kompetencji ma być organizacją praworządną i sprawną w zakresie swych kompetencji, korzystanie z praw politycznych powinno być domeną elit, zaś korzystanie z praw politycznych przez masy powinno być maksymalnie utrudnione.
Wiek XX to okres głębokiego kryzysu i spektakularnego triumfu liberalizmu. W okresie międzywojennym liberalizmu postrzegany był najczęściej jako system, który nie jest w stanie rozwiązać żadnego problemu współczesności. Powstanie dwóch ideologii totalitarnych komunizmu i nazizmu jeszcze bardziej utwierdzało krytyków liberalizmu ,że okres świetności już minął.

Jednak po II wojnie światowej na skutek przegrania wojny przez nazistów ten rodzaj totalitaryzmu został skompromitowany i stracił swoją atrakcyjność pozostał drugi z totalitaryzmów komunizm, który jeszcze przez 50 lat rywalizował z liberalizmem, aż w roku 1989 nastąpiła dezintegracja systemu z powodu wielu czynników politycznych, gospodarczych, społecznych i innych.
Tak więc u progu nowego wieku ludzkość stanęła w obliczu podwójnego kryzysu- autorytaryzmu prawicowego i socjalistycznego centralnego planowania – jedyną ideologią o potencjalnej uniwersalnej ważności okazała się liberalna demokracja.

Według Francisa Fukuyma- tylko liberalizm a dokładnie liberalna demokracja będzie ideologią mającą znaczenie w XXI, uzasadnia to wskazując że liczba możliwych do przyjęcia rozwiązań politycznych i gospodarczych jest coraz mniejsza. Wśród licznych rządów, jakie pojawiły się w historii – od monarchii i arystokracji przez teokrację po dwudziestowieczne dyktatury faszystowskie i komunistyczne- do końca nowego stulecia przetrwała jedynie liberalna. Zwycięstwo odniosła nie tyle praktyka, ile sama idea liberalizmu. Fukuyama twierdzi, iż ogromna większość świata nie zna uniwersalnej ideologii, która dysponowałaby wystarczającą mocą, by rzucić wyzwanie liberalizmu. Uważa on również , że nie istnieje doskonalsza metoda legitymizacji od powoływania się na suwerenność ludu.

Przewaga liberalnej demokracji nad innymi ideologiami wynika także z tego, że kiedy wybieramy życie w liberalizmie, stawka jest coś więcej niż fakt, że uzyskujemy wolność do zarobkowania i zaspokojenie materialnych potrzeb. Fukuyama uważa, że ważniejszą i w ostateczności bardziej satysfakcjonującą rzeczą , którą zapewnia nam liberalizm jest uznanie naszej godności i wolności . Poza tym kluczem do sukcesu liberalizmu w przyszłości będzie niespotykane w innych ideologiach zdolność do twórczej ewolucji na każdym etapie swego rozwoju- liberalizm zawsze potrafi wyzwaniem epok, tworząc nowe, adekwatne do sytuacji idee i argumentacje.

Kolejnym argumentem za wzrostem znaczenia liberalizmu w XXI wieku jest jego zdolność oddziaływania na inne ideologie – tzn. idee liberalne często inspirowały lub przekształcały inne systemy ideologiczne na bardziej liberalną postać.
Jednocześnie Fukuyama nie wyklucza że niektóre z młodych demokracji liberalnych na świecie mogą popaść z powrotem w autorytaryzm , fakt ten nie wpłynie jednak na ogólnoświatową tendencję liberalizacji świata.

Fukuyama widzi pewne zagrożenia dla ideologii liberalnej w XXI wieku w postaci Islamu, który podobnie jak liberalizm jest systematyczną i spójną ideologią, zawierającą własny kodeks moralny oraz doktrynę sprawiedliwości społecznej i politycznej. Religia ta może pretendować do uniwersalności , gdyż odwołuje się do ludzi w ogóle, a nie do członków jakieś grupy etnicznej czy narodu. Za Islamem jako zagrożeniem dla ideologii liberalnej przemawia fakt, że Islam zdołał pokona demokrację liberalną na dużych połaciach świata muzułmańskiego. Z drugiej strony w sferze idei islam nie jest zdolny pokonać liberalnej demokracji nawet na terenach rdzennie islamskich , nawet świat islamski wydaje się bardziej otwarty na przyjęcie ideałów liberalnych niż zachód na przyjęcie islamu.

Upadek komunizmu i koniec zimnej wojny stworzył nową sytuacją. Po raz pierwszy w dziejach liberalizmu nie ma przeciwnika ani w postaci myśli politycznej ani sytemu społecznego czy gospodarczego, który podjąłby się stworzenia równie intelektualnie atrakcyjnej i politycznie popularnej alternatywy wobec większości jego zasad i instytucji. W tej sytuacji liberalizm stoi wobec problemów zmieniającego się świata. Dla liberalnej myśli politycznej to wyzwanie na miarę dotychczasowych osiągnięć.



Bibliografia:
-Zbigniew Drozdowicz „Z perspektywy końca pewnej epoki”
-Jean Marie Guehenno „Przyszłość Wolności”
-Francis Fukuyama „Koniec Historii”