Zagadnienia polityczne
WŁADZA POLITYCZNA
Władza jest trudna do zdefiniowania w politologii, choć należy obok polityki do pojęć pierwotnych.
Kategorie pierwotne: to te za pomocą których definiujemy inne pojęcia.
Władza jest pojęciem nieredukowalnym 0 nie można go sprowadzić do innej kategorii.
Powstały 2 koncepcje:
- skoro jest to trudne do zdefiniowania to lepiej nie definiować
- skoro władza jest istotną kategorią dla nauk społecznych, w szczególności dla politologii – należy podjąć wysiłek sformułowania definicji
= BEHAWIORYŚCI – jako pierwsi określili władzę jako szczególny typ zachowania, polegający na możliwości wymuszenia na innym podmiocie pożądanego przez nas zachowania i działania – władzę ma ten, kto potrafi zmusić inny podmiot do określonego zachowania. Obejmuje ona wszystkie typy zachowań jakie mają miejsce zarówno w świecie społecznym, jak i przyrodniczym. Zatem z relacją władczą mamy do czynienia pomiędzy: kotem a myszą, panem i niewolnikiem. Tak szeroka definicja władzy niesie szereg niebezpieczeństw. Sama intuicja wskazuje nam, że czym innym jest relacja w świecie przyrodniczym a relacja społecznym.
= II nurt chciał naprawić błędy behawiorystów
TEOLOGICZNY – celowościowy – wg nich z relacją władczą mamy do czynienia wtedy, kiedy jeden z podmiotów – podmiot nadrzędny nawet w sytuacji protestu lub oporu ze strony drugiego podmiotu realizuje swoje cele, plany, zamierzenia, władze ma ten, kto realizuje swoją wolę. Celowość działań powoduje, że władza została przypisana do świata społecznego. Istotną jest ograniczenie relacji władczej jedynie do świata społecznego, ponieważ jedynie w świecie społecznym mamy do czynienia z działaniami celowymi. Jedynie ludzie potrafią konstruować cele działań. Zwolennikiem był Max Weber, ale uważał, że definicja ta nie była doskonała.
Relacja władcza związana jest z koniecznością użycia przez instumentalistyczny podmiot nadrzędny instrumentów władczych:
a) instrument przemocowy w tym przemoc fizyczna, przymus psychiczny
b) wpływu – wynika z autorytetu
władca musi posługiwać się zarówno instrumentami przemocowymi jak i autorytetem. Zatem relacja pomiędzy np.: Papieżem a wiernymi nie jest relacją władczą, opiera się tylko na autorytecie, a autorytet ma tę wadę w porównaniu z instrumentami przemocowymi, że nie jest związany z sankcjami – jest to relacja wpływu. Jeśli natomiast występuje podmiot odwołujący się do środków przemocowych – to relacja mocy – nie jest to relacja władzy
= interpretacja związana z nurtem funkcjonalno – strukturalnym. Wg niego władzę ma ten podmiot, który posiada monopol na gromadzenie i dystrybucję dóbr powszechnie uważanych za cenne społecznie. Władzę ma ten kto decyduje o podziale dobra, które jest nam niezbędne do życia potrzebne. Posiada on monopol na podział tego dobra np.: energia elektryczna, telefonia stacjonarna itp.
KRZYSZTOF PAŁECKI skonstruował ogólną definicję władzy, która stanowi syntezę najistotniejszych walorów wszystkich nurtów
- władza jest relacją społeczną, zachodzi więc jedynie pomiędzy jednostkami, jednostką a grupą, grupami społecznymi
- władza jest jednostką asymetryczną, w relacji tej istnieje podmiot podrzędny i nadrzędny. Władza jest jedną z wielu typów relacji asymetrycznej, bowiem asymetryczna jest relacja wpływu i relacja mocy. Cechą charakterystyczną relacji władzy jest fakt, że asymetryczność nie jest całkowita , tzn. oba elementy relacji władczej zachowują pewien stopień podmiotowości. Dzięki posiadanej podmiotowości mają możliwość świadomego działania
- władza jest relacją obiektywną i uświadomioną. Obiektywną, że obserwator zewnętrzny jest w stanie bezbłędnie wskazać, który podmiot jest podmiotem nadrzędnym a który podporządkowanym. Uświadomiony -podmiot nadrzędny musi zdawać sobie sprawę z pozycji, jaką zajmuje i musi posiadać wolę wpływu na inne podmioty, musi chcieć rządzić
- władza musi być realizowana z pomocą 2 instrumentów władczych: przemocowych i autorytetu. Władza musi być powiązana z sankcją, stosowana wobec tych, którzy nie respektują poleceń władzy, sankcja musi być konkretna i realna, nie możemy straszyć czymś, czego nie możemy egzekwować.
- Władza musi być zakorzeniona w obowiązujących normach, musi być z nimi zgodna, wynikać z tych norm i być przez nie chroniona
WŁADZA POLITYCZNA jest szczególnym typem władzy w sensie ogólnym. Ta specyfika wynika z dwóch czynników
a) podmiotem nadrzędnym jest zawsze państwo
b) władza polityczna wymaga legitymizacji przez społeczeństwo
Polityk sprawujący władzę, może tę władzę traktować w dwojaki sposób
a) jako narzędzie osiągania wyznaczonych przez siebie celów – władza traktowana jest przez decydenta instrumentalnie (ambicja, prestiż, materialne dobra)
b) traktowanie władzy jako celu samego w sobie – władza nie jest narzędziem do osiągania zamierzeń, ale jest tym celem końcowym. Decydent pożąda władzy, aby czuć moc sprawczą
Sposoby interpretacji polityki nie odnoszą się tylko do decydentów politycznych:
1) polityka jako gra, zabawa, spektakl – podmiot traktuje władzę jako dobro samo w sobie, pożąda jej z przyczyn egoistycznych (trafił do polityki z innej sfery : aktor, sportowiec, muzyk – chce czegoś nowego)
2) polityka jako droga do osiągania osobistych korzyści: diety, możliwość osiągnięcia prestiżowej pracy
3) polityka jako misja społeczna – instrument do wypracowania celów altruistycznych – Bush, Hitler, Nelson Mandela, Gandi, Piłsudski
4) traktuje władzę jako dobro samo w sobie o traktuje ją w sposób altruistyczny – nikt nie podjął takiej władzy
OSOBLIWOŚĆ POLITYCZNA DECYDENTA – to termin pokrewny, nie możemy do utożsamiać s pojęciem osobowości psychologicznej. Osobowość polityczna wyznaczona jest funkcją dwóch elementów składowych
- osobowości psychologicznej
- relacje z otoczeniem zewnętrznym
LEGITYMIZACJA WŁADZY POLITYCZNEJ
Legitymizacja – to stan akceptacji społecznej polegającej na przyzwoleniu na sprawowanie władzy przez określony podmiot nadrzędny. Społeczeństwo udziela legitymizacji osobie sprawującej władzę. Poparcie społeczne wynikać może z: (termin sformułowany przez Webera – 3 źródła legitymizacji):
a) władza legalna – mamy do czynienia, gdy jej akceptacja wynika z przestrzegania przez władcę obowiązujących norm. Mogą to być zarówno normy prawne jak i obyczajowe, choć Weber kładzie nacisk na przestrzeganie norm prawnych. Stan legitymizacji trwa do momentu, kiedy władca naruszy obowiązujące reguły. Idealnym przykładem jest władza biurokratyczna. Wg Webera władza legalna szczególnie biurokratyczna posiada bardzo klarowny i precyzyjnie określony system zasad określających relacje pomiędzy panującym i poddanym. Poddany podlega władcy tylko w takim zakresie w jakim wyznaczone jest to poprzez przepisy. Tą relację Weber porównuje do relacji pomiędzy przełożonym i podwładnym. Władza ta posiada prawo do dobory aparatu pomocniczego, który w jego imieniu realizował będzie podjęte przez władzę decyzje. W tym typie władzy legalnej, aparat pomocniczy dobierany jest za pomocą kryteriów obiektywnych. Tak jak kwalifikacje merytoryczne i doświadczenie zawodowe.
b) Władza tradycyjna – źródłem prawomocności w tym typie jest przestrzeganie przez w władcę tradycji. Władca posiada przyzwolenie społeczne dopóki przestrzega norm obyczajowych, przede wszystkim tradycji. Te relacje Weber określa mianem pomiędzy panem i sługą. Aparatem pomocniczym jest służba dobierana przez panującego na podstawie innych kryteriów: stopień pokrewieństwa, osobistego poddania, lojalność
PODTYPY:
- władza patriarchalna
- władza stanowa
różnią się stopniem uzależnienia poddanego od pana. Pierwszy rodzaj władzy jest władzą heterokefaliczną np.: sułtanat (całkowite uzależnienie sługi)
władza stanowa opiera się na względnej autonomii poddanego, która to autonomia wynika z obowiązujących norm obyczajowych
b) władza charyzmatyczna – prawomożność wynika charyzmy (zdolność do przekonywania, określony zespół cech w które wyposażona jest jednostka charyzmatyczna)
Weber był zwolennikiem charyzmy, jako potencjału zaufania, związanego z wiarą społeczną, którym to potencjałem społeczeństwo obdarza jednostkę. Charyzma wypływa z zewnątrz, jest związana z wiarą wyznawaną przez społeczeństwo. Od jednostki wymaga się by swoim działaniem nie naruszyła wiary – potencjału zaufania. Źródłem władzy charyzmatycznej jest wiara społeczna, którą to wiara dotycząca ponadprzyrodzoną możliwością działania obdarzona jest jednostka:
- najbardziej trwała jest władza tradycyjna, ponieważ władza ta jest mało podatna na manipulacje. Niezwykle trudno zmienia się tradycje. Zmiana tradycji jest czasochłonna, a skutki są dodatkowo trudne do przewidzenia
- władza charyzmatyczna jest stosunkowo trwała, trwałość wynika z trwałości płaszczyzny emocjonalnej – zasada pierwszego wyboru – jeśli się zdecydujemy na osobę i obdarzymy ją zaufaniem, to trudno się potem wycofać. Mamy skłonność do powierzenia komuś potencjału zaufania. Na potwierdzenie tej teorii Weber nawiązuje do sukcesji charyzmy – osoba charyzmatyczna umiera, a charyzma pozostaje, ponieważ oznacza zaufanie społeczne. Tym zaufaniem trzeba obdarzyć kogoś innego – przekazać j z najbliższego otoczenia tej osoby
- najmniej trwała jest władza legalna. Nietrwałość wynika z łatwości manipulacji normami prawnymi jakie stanowią podstawę legitymizacji. Normy zmienia się szybko, można nimi manipulować precyzyjnie.
POZIOMY legitymizacji władzy wyróżnione przez Johna Beetham. 3 poziomy na których odbywa się legitymizacja władzy politycznej mówi, że poziom legitymizacji zależy os sumy poparcia społecznego jakie uda się władzy uzyskać na wszystkich 3 poziomach elementach składowych.
1) poziom reguł – władza jest legitymizowana, kiedy jest zdobyta i sprawowana zgodnie z obowiązującymi regułami i normami prawnymi
2) poziom przekonań – władza posiada poparcie, kiedy rządzący i rządzeni są zgodni co do sposobu interpretacji co najmniej dwóch kwestii: źródeł autorytetu władzy, kwestii interesu społecznego
3) poziom zachowań indywidualnych – władza jest legitymizowana, kiedy podmiot daje przez działanie aktywny wyraz swojemu poparciu. Dwa typy poparcia:
- mobilizacyjne – sposób sprawowania polityki przez ugrupowanie jest akceptowane
- wyborcze – występuje kiedy podmioty bierze udział w wolnych wyborach demokratycznych, ten typ dotyczy tylko typu demokratycznego