Samorząd terytorialny Szwecji

Samorząd terytorialny Szwecji.


Królestwo Szwecji to kraj o powierzchni równej niemalże 450 000 km². Występuje tu dwuszczeblowy samorząd lokalny: istnieje 290 gmin (kommun) i 21 województw (landstig). Najmłodszą gminą jest Knivsta, która odłączyła się od gminy Uppsala w 2003 roku.

Kraj zamieszkiwany jest przez ponad 9 milionów mieszkańców. Największe województwo - Stockholm - liczy sobie 1 839 000 mieszkańców, zaś najmniejsze - Gotland - 57 000. Również gminy, jednostki rozległe, są bardzo zróżnicowane pod względem liczby mieszkańców: gminę Stockholm zamieszkuje ponad 700 000 osób, podczas gdy w gminie Bjurholm – mniej niż 3 000. Z przyczyn geograficznych (przede wszystkim chodzi o klimat) większość ludności żyje w południowej części kraju.

Szwedzki samorząd posiada długą tradycję – jego historia sięga czasów średniowiecznych. Do XIX wieku organami władzy lokalnej były rady parafialne (socken), do których obowiązków należało m.in. administrowanie strefą socjalną; rady zajmowały się zdrowiem publicznym i edukacją. Za panowania Karola XV, w roku 1862, rozdzielono samorząd lokalny od oragnów parafialnych: obowiązki socken przejęły miasta i gminy. Zastrzeżono wyraźnie samodzielność gmin i wprowadzono ponadgminny szczebel samorządu terytorialnego, który do dziś stanowią województwa. Władze tego szczebla zajęły się problematyką rolnictwa, prawa i porządku publicznego, opieki zdrowotnej i komunikacji. W XX wieku rozpoczął się proces tworzenia dużych gmin (chodziło o ograniczenie rosnącej potrzeby tworzenia wyższych szczebli samorządu, jaka jest naturalna im więcej istnieje małych gmin). W 1952 roku zlikwidowano ponad 2200 gmin: pozostawione miały sprawniej wykonywać powierzane im zadania publiczne.

Jak już wspomniałam, władza samorządowa ma dwa filary: województwa i gminy. Obydwa z zgromadzeniami pochodzącymi z wyboru i własnymi podatkami dochodowymi. Kwestie związane z ich działalnością; podstawowe prawa i obowiązki reguluje Ustawa o Samorządzie Terytorialnym, która weszła w życie w 1992 roku. W życie weszło także wiele aktów normatywnych, które zajmują się bardziej szczegółowymi problemami w dziedzinie działalności samorządowej. I tak, Ustawa o Samorządzie Terytorialnym podkreśla, iż władza na poziomie gmin i województw sprawowana jest w ustalonych granicach terytorialnych i jest niezależna. Samorządy, na mocy Ustawy, angażują się w regulację takich dziedzin życia jak: mieszkalnictwo, sieci dróg, transport, komunikacja, pozyskiwanie i dystrybucja energii, czy kultura. Ostatnio gminy przyjęły na siebie nowe obowiązki, ponieważ rośnie liczba przybywających do Szwecji uchodźców z całego świata. Osobno regulowana jest działalność samorządów w dziedzinach takich jak edukacja, opieka społeczna, czy ochrona zdrowia.

Głównym organem samorządowym na poziomie gminy jest Rada Gminy. W jej skład wchodzi, w zależności od wielkości gminy, od 31 do 101 radnych, którzy wybierani są co 4 lata w powszechnych wyborach bezpośrednich. Istnieje instytucja zastępcy radnego. Zastępca pełni obowiązki radnego, który czasowo nie jest zdolny do ich pełnienia. Podczas aktywnego pełnienia swej funkcji, zastępcy przysługują te sama prawa, co radnemu. Takich zastępców powołuje sama Rada, jednak w ilości nie większej niż połowa jej własnego składu. Rada jest przede wszystkim organem uchwałodawczym. Jest władna decydować we wszystkich istotnych dla gminy sprawach – finansowych, gospodarczych, organizacyjnych, prawnych (tworzenie prawa miejscowego). Tak więc, do jej kompetencji należą m.in.: uchwalanie budżetu, wydawanie opinii, wybieranie członków innych organów gminnych (np. Komitetu Wykonawczego), powoływanie różnego rodzaju komisji.

Na czele Rady stoi przewodniczący wybierany przez samą Radę. To on zwołuje sesje (już po ich przygotowaniu), przewodniczy im i kieruje pracami Rady. Jest również reprezentantem Rady na zewnątrz gminy, choć prawnie nie uznaje się go za przedstawiciela ustawowego.
Wyżej wspomniany Komitet Wykonawczy jest organem administracyjnym gminy. W komitecie musi działać minimum 5 członków, w praktyce wybieranych jest jednak od 11 do 17 działaczy. Muszą być oni mieszkańcami gminy i nie mogą pełnić żadnych funkcji politycznych. Do kompetencji Komitetu, oprócz prowadzenia bieżącej administracji, należy: przygotowywanie prac Rady Gminy, wykonywanie jej uchwał, przedstawianie projektu budżetu. Komitet bada wszelkie sprawy, które mają wpływ na rozwój samorządu i jego finanse.

Rada może (a w niektórych przypadkach musi) powoływać różne komisje i przekazywać im swoje niektóre zadania. Działalność poszczególnych komisji jest nadzorowana przez główną komisję, tzw. Rząd Gminny.
Istnieją różne typy komisji. Są komisje, które działają na mocy Ustawy z 1991 roku, oraz komisje, których strukturę i funkcje regulują konkretne uchwały administracyjne. Są wyspecjalizowane komisje resortowe: często ich przewodniczącymi są członkowie Rządu Gminnego.
Komisje posiadają własne kompetencje. W ich skład wchodzą mieszkańcy gminy, którzy nie pełnią żadnych funkcji politycznych. Każdej komisji podporządkowani są urzędnicy zawodowi, którzy technicznie pomagają w prowadzeniu działalności. Posiedzenia komisji są niejawne.

Województwa stanowią drugi szczebel samorządu terytorialnego w Szwecji. Na tym poziomie, obok administracji samorządowej działają też organy administracji rządowej. Wiąże się to z problemem dualizmu władzy i rodzi konieczność szczegółowego podziału kompetencji. Obecnie władze wojewódzkie zajmują się w 90% zagadnieniami związanymi z funkcjonowaniem systemu opieki zdrowotnej. Wszystkie szpitale w kraju podlegają władzom wojewódzkim (rzecz jasna poza kilkoma szpitalami prywatnymi) i są, z wyjątkiem jednego, przez nie kierowane. To samo dotyczy przychodni lekarskich.
Władze wojewódzkie zajmują się także turystyką, wspieraniem działalności kulturalnej i wspieraniem przedsiębiorczości (przez organizacje wyspecjalizowane).

Organem uchwałodawczym na szczeblu wojewódzkim jest Rada Wojewódzka, wykonawczym zaś Komisja Centralna. Organy samorządu wojewódzkiego zrzeszone są w Ogólnopaństwowej Federacji Rad Wojewódzkich. Federacja służy jako forum wypracowania wspólnego stanowiska w zakresie problemów politycznych i ekonomicznych.

Należy podkreślić, iż między tymi jednostkami samorządowymi nie ma określonych zasad pierwszeństwa. Chociaż i gminy, i województwa mają zdefiniowane inne zadania, to ich działalność nakłada się na siebie niemal we wszystkich sprawach.
Co więcej, mogą one niemalże zupełnie swobodnie interpretować wszystkie zalecenia płynące od władz centalnych, a wyznaczone cele osiągać w różny sposób. Istniejące reguły adaptuje się do nowych potrzeb i wzbogaca się o nowe rozwiązania, co sprawia że szwedzki system samorządowy dynamicznie się rozwija. Widać to najlepiej na przykładzie reform socjalnych wprowadzonych w 1990 roku. Reformy Adel i Psyk-adel, znacząco ograniczyły zaangażowanie władz centralnych w kwestiach ochrony zdrowia i sfery socjalnej. Trwa proces decentralizacji władzy publicznej, oparty o twierdzenie mówiące, iż potrzeby mniejszych społeczności najlepiej będzie w stanie zaspokajać władza lokalna. Wynikiem tego procesu jest przejęcie przez samorząd terytorialny niemal całkowitej odpowiedzialności za zabezpieczenie i finansowanie opieki zdrowotnej dla ludności. Władze rządowe wytyczają kierunki polityki socjalnej i koordynują działania władz lokalnych.

Głównym źródłem dochodów samorządowych gmin i województw są podatki lokalne. Ponieważ samorządy są odpowiedzialne za świadczenie większości usług publicznych, posiadają szeroką autonomię w ustalaniu stawek podatków lokalnych (przeciętnie podatek dochodowy kształtuje się na poziomie 30%).
60% wpływów do budżetu gminy stanowią właśnie podatki lokalne, w tym 20% to podatek dochodowy. Dzięki temu gminom zależy na tworzeniu nowych miejsc pracy dla swych mieszkańców. Działalność samorządów jest kontrolowana przez rząd centralny, który może zamrozić, jak to miało miejsce w latach 1991-1994, stawki lokalnych podatków dochodowych.
Samorządy dofinansowywane są tekże z budżetu państwa. Dotacje takie mogą mieć ściśle ustalony cel. Istnieje zasada mówiąca, że jeśli rząd nakłada na samorządy nowe zadania, to wraz z nimi muszą iść w parze odpowiednie fundusze na ich realizację.
Dzięki unijnym funduszom strukturalnym, samorządy mogą zajmować się sprawami związanymi z rozwojem regionalnym. Wykorzystują przy tym doświadczenia i pomysły samorządów innych państw.

Kontrolę i nadzór nad samorządami lokalnymi sprawują władze centralne, przede wszystkim poprzez specjalne agencje rządowe. Jedną z takich agencji jest komitet zajmujący się sektorem publicznym (The Committee on Public Sector Responsibilities), który zajął się m.in. kwestią zatrudnienia w sektorze. Ustawa o Samorządzie Terytorialnym nadaje obywatelom szerokie możliwości kontrolowania pracy samorządów i wpływania na procesy decyzyjne: legalność decyzji podejmowanych na szczeblu samorządowym może być kwestionowana w krajowym sądzie administracyjnym.

Najbliższe wybory samorządowe w Szwecji odbędą się 17 września (tego samego dnia mają też miejsce wybory parlamentarne).






Bibliografia:

Izdebski H., Samorząd terytorialny. Podstawy ustroju i działalności., Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2003
Niewiadomski Z. (red.), Samorząd terytorialny. Ustrój i gospodarka., Oficyna wydawnicza Branta, Bydgoszcz – Warszawa, 2001.
Kowalska I., Decentralizacja zarządzania funkcjami zdrowotnymi państwa, Instytut Zdrowia Publicznego, Collegium Medicum, Uniwersytet Jagielloński Kraków
Sobol A., Społeczne aspekty lokalnego rozwoju zrównoważonego – doświadczenia gmin polskich i szwedzkich, Akademia Ekonomiczna w Katowicach
Local Government in Sweden, Swedish Institute, March 2005, www.sweden.se/fact_sheets
The Swedish Local Government Act, http://www.sweden.gov.se/content/1/c6/02/95/35/ca584fee.pdf
Lasocka D., Samorządy w Unii Europejskiej, http://www.ukie.gov.pl