Samorząd terytorialny kilku państw Europy.

Samorząd terytorialny klilku państw Europy.


Samorząd terytorialny Szwecji.

Królestwo Szwecji to kraj o powierzchni równej niemalże 450 000 km². Występuje tu dwuszczeblowy samorząd lokalny: istnieje 290 gmin (kommun) i 21 województw (landstig). Najmłodszą gminą jest Knivsta, która odłączyła się od gminy Uppsala w 2003 roku.
Kraj zamieszkiwany jest przez ponad 9 milionów mieszkańców. Największe województwo - Stockholm - liczy sobie 1 839 000 mieszkańców, zaś najmniejsze - Gotland - 57 000. Również gminy, jednostki rozległe, są bardzo zróżnicowane pod względem liczby mieszkańców: gminę Stockholm zamieszkuje ponad 700 000 osób, podczas gdy w gminie Bjurholm – mniej niż 3 000. Z przyczyn geograficznych (przede wszystkim chodzi o klimat) większość ludności żyje w południowej części kraju.
Szwedzki samorząd posiada długą tradycję – jego historia sięga czasów średniowiecznych. Do XIX wieku organami władzy lokalnej były rady parafialne (socken), do których obowiązków należało m.in. administrowanie strefą socjalną; rady zajmowały się zdrowiem publicznym i edukacją. Za panowania Karola XV, w roku 1862, rozdzielono samorząd lokalny od oragnów parafialnych: obowiązki socken przejęły miasta i gminy. Zastrzeżono wyraźnie samodzielność gmin i wprowadzono ponadgminny szczebel samorządu terytorialnego, który do dziś stanowią województwa. Władze tego szczebla zajęły się problematyką rolnictwa, prawa i porządku publicznego, opieki zdrowotnej i komunikacji. W XX wieku rozpoczął się proces tworzenia dużych gmin (chodziło o ograniczenie rosnącej potrzeby tworzenia wyższych szczebli samorządu, jaka jest naturalna im więcej istnieje małych gmin). W 1952 roku zlikwidowano ponad 2200 gmin: pozostawione miały sprawniej wykonywać powierzane im zadania publiczne.
Jak już wspomniałam, władza samorządowa ma dwa filary: województwa i gminy. Obydwa z zgromadzeniami pochodzącymi z wyboru i własnymi podatkami dochodowymi. Kwestie związane z ich działalnością; podstawowe prawa i obowiązki reguluje Ustawa o Samorządzie Terytorialnym, która weszła w życie w 1992 roku. W życie weszło także wiele aktów normatywnych, które zajmują się bardziej szczegółowymi problemami w dziedzinie działalności samorządowej. I tak, Ustawa o Samorządzie Terytorialnym podkreśla, iż władza na poziomie gmin i województw sprawowana jest w ustalonych granicach terytorialnych i jest niezależna. Samorządy, na mocy Ustawy, angażują się w regulację takich dziedzin życia jak: mieszkalnictwo, sieci dróg, transport, komunikacja, pozyskiwanie i dystrybucja energii, czy kultura. Ostatnio gminy przyjęły na siebie nowe obowiązki, ponieważ rośnie liczba przybywających do Szwecji uchodźców z całego świata. Osobno regulowana jest działalność samorządów w dziedzinach takich jak edukacja, opieka społeczna, czy ochrona zdrowia.
Głównym organem samorządowym na poziomie gminy jest Rada Gminy. W jej skład wchodzi, w zależności od wielkości gminy, od 31 do 101 radnych, którzy wybierani są co 4 lata w powszechnych wyborach bezpośrednich. Istnieje instytucja zastępcy radnego. Zastępca pełni obowiązki radnego, który czasowo nie jest zdolny do ich pełnienia. Podczas aktywnego pełnienia swej funkcji, zastępcy przysługują te sama prawa, co radnemu. Takich zastępców powołuje sama Rada, jednak w ilości nie większej niż połowa jej własnego składu. Rada jest przede wszystkim organem uchwałodawczym. Jest władna decydować we wszystkich istotnych dla gminy sprawach – finansowych, gospodarczych, organizacyjnych, prawnych (tworzenie prawa miejscowego). Tak więc, do jej kompetencji należą m.in.: uchwalanie budżetu, wydawanie opinii, wybieranie członków innych organów gminnych (np. Komitetu Wykonawczego), powoływanie różnego rodzaju komisji.
Na czele Rady stoi przewodniczący wybierany przez samą Radę. To on zwołuje sesje (już po ich przygotowaniu), przewodniczy im i kieruje pracami Rady. Jest również reprezentantem Rady na zewnątrz gminy, choć prawnie nie uznaje się go za przedstawiciela ustawowego.
Wyżej wspomniany Komitet Wykonawczy jest organem administracyjnym gminy. W komitecie musi działać minimum 5 członków, w praktyce wybieranych jest jednak od 11 do 17 działaczy. Muszą być oni mieszkańcami gminy i nie mogą pełnić żadnych funkcji politycznych. Do kompetencji Komitetu, oprócz prowadzenia bieżącej administracji, należy: przygotowywanie prac Rady Gminy, wykonywanie jej uchwał, przedstawianie projektu budżetu. Komitet bada wszelkie sprawy, które mają wpływ na rozwój samorządu i jego finanse.
Rada może (a w niektórych przypadkach musi) powoływać różne komisje i przekazywać im swoje niektóre zadania. Działalność poszczególnych komisji jest nadzorowana przez główną komisję, tzw. Rząd Gminny.Istnieją różne typy komisji. Są komisje, które działają na mocy Ustawy z 1991 roku, orazkomisje, których strukturę i funkcje regulują konkretne uchwały administracyjne. Są wyspecjalizowane komisje resortowe: często ich przewodniczącymi są członkowie Rządu Gminnego.
Komisje posiadają własne kompetencje. W ich skład wchodzą mieszkańcy gminy, którzy nie pełnią żadnych funkcji politycznych. Każdej komisji podporządkowani są urzędnicy zawodowi, którzy technicznie pomagają w prowadzeniu działalności. Posiedzenia komisji są niejawne.Województwa stanowią drugi szczebel samorządu terytorialnego w Szwecji. Na tym poziomie, obok administracji samorządowej działają też organy administracji rządowej. Wiąże się to z problemem dualizmu władzy i rodzi konieczność szczegółowego podziału kompetencji. Obecnie władze wojewódzkie zajmują się w 90% zagadnieniami związanymi z funkcjonowaniem systemu opieki zdrowotnej. Wszystkie szpitale w kraju podlegają władzom wojewódzkim (rzecz jasna poza kilkoma szpitalami prywatnymi) i są, z wyjątkiem jednego, przez nie kierowane. To samo dotyczy przychodni lekarskich.
Władze wojewódzkie zajmują się także turystyką, wspieraniem działalności kulturalnej i wspieraniem przedsiębiorczości (przez organizacje wyspecjalizowane).
Organem uchwałodawczym na szczeblu wojewódzkim jest Rada Wojewódzka, wykonawczym zaś Komisja Centralna. Organy samorządu wojewódzkiego zrzeszone są w Ogólnopaństwowej Federacji Rad Wojewódzkich. Federacja służy jako forum wypracowania wspólnego stanowiska w zakresie problemów politycznych i ekonomicznych.
Należy podkreślić, iż między tymi jednostkami samorządowymi nie ma określonych zasad pierwszeństwa. Chociaż i gminy, i województwa mają zdefiniowane inne zadania, to ich działalność nakłada się na siebie niemal we wszystkich sprawach.
Co więcej, mogą one niemalże zupełnie swobodnie interpretować wszystkie zalecenia płynące od władz centalnych, a wyznaczone cele osiągać w różny sposób. Istniejące reguły adaptuje się do nowych potrzeb i wzbogaca się o nowe rozwiązania, co sprawia że szwedzki system samorządowy dynamicznie się rozwija. Widać to najlepiej na przykładzie reform socjalnych wprowadzonych w 1990 roku. Reformy Adel i Psyk-adel, znacząco ograniczyły zaangażowanie władz centralnych w kwestiach ochrony zdrowia i sfery socjalnej. Trwa proces decentralizacji władzy publicznej, oparty o twierdzenie mówiące, iż potrzeby mniejszych społeczności najlepiej będzie w stanie zaspokajać władza lokalna. Wynikiem tego procesu jest przejęcie przez samorząd terytorialny niemal całkowitej odpowiedzialności za zabezpieczenie i finansowanie opieki zdrowotnej dla ludności. Władze rządowe wytyczają kierunki polityki socjalnej i koordynują działania władz lokalnych.
Głównym źródłem dochodów samorządowych gmin i województw są podatki lokalne. Ponieważ samorządy są odpowiedzialne za świadczenie większości usług publicznych, posiadają szeroką autonomię w ustalaniu stawek podatków lokalnych (przeciętnie podatek dochodowy kształtuje się na poziomie 30%).
60% wpływów do budżetu gminy stanowią właśnie podatki lokalne, w tym 20% to podatek dochodowy. Dzięki temu gminom zależy na tworzeniu nowych miejsc pracy dla swych mieszkańców. Działalność samorządów jest kontrolowana przez rząd centralny, który może zamrozić, jak to miało miejsce w latach 1991-1994, stawki lokalnych podatków dochodowych.
Samorządy dofinansowywane są tekże z budżetu państwa. Dotacje takie mogą mieć ściśle ustalony cel. Istnieje zasada mówiąca, że jeśli rząd nakłada na samorządy nowe zadania, to wraz z nimi muszą iść w parze odpowiednie fundusze na ich realizację.
Dzięki unijnym funduszom strukturalnym, samorządy mogą zajmować się sprawami związanymi z rozwojem regionalnym. Wykorzystują przy tym doświadczenia i pomysły samorządów innych państw.
Kontrolę i nadzór nad samorządami lokalnymi sprawują władze centralne, przede wszystkim poprzez specjalne agencje rządowe. Jedną z takich agencji jest komitet zajmujący się sektorem publicznym (The Committee on Public Sector Responsibilities), który zajął się m.in. kwestią zatrudnienia w sektorze. Ustawa o Samorządzie Terytorialnym nadaje obywatelom szerokie możliwości kontrolowania pracy samorządów i wpływania na procesy decyzyjne: legalność decyzji podejmowanych na szczeblu samorządowym może być kwestionowana w krajowym sądzie administracyjnym.
Najbliższe wybory samorządowe w Szwecji odbędą się 17 września (tego samego dnia mają też miejsce wybory parlamentarne).

NIEMCY


Struktura państwa niemieckiego składa się z czterech szczebli: federacji, krajów federalnych, powiatów i miast wyłączonych z powiatów, miejscowych jednostek administracyjnych (gminy i mniejsze związki gmin). Jednostki te tworzą przestrzenny schemat administracji; są zorganizowane jako korporacje terytorialne, posiadają osobowość prawną i mają bezpośrednio wybieralne organy.
Istotną cechą dotyczącą ustroju gmin w Niemczech jest wielkość i różnorodność źródeł prawa ustrojowego. Regulacja prawna ustroju gmin odbywa się zwykle w ten sposób, że konstytucja krajowa ogólnie reguluje problematykę samorządu terytorialnego, a następnie wydawane są ustawy o ustroju gmin i ustroju powiatu. Z pewnymi drobnymi wyjątkami, polegającymi na powoływaniu związków terytorialnych na szczeblach ponadpowiatowych ("związków okręgowych"), można przyjąć, iż dominuje dwustopniowa struktura samorządu terytorialnego, składająca się z gminy i powiatu.
Organem uchwałodawczym powoływanym w każdej gminie jest rada oraz burmistrz (dyrektor gminy
lub magistrat) jako organ wykonawczy i zarządzający. Burmistrzowi podporządkowani być mogą urzędnicy przyboczni, kierujący wydziałami na zasadzie decernatu. Rada wybiera przewodniczącego oraz powołuje swoje wydziały, które odpowiadają swym charakterem polskim komisjom rady. Są one tylko wtedy samodzielnymi organami, kiedy mają prawo decydowania
Zazwyczaj przekazuje się im określone zadania tylko w dużych gminach. Wybiera się monokratyczny organ - zwierzchnika gminy, który kieruje administracją gminy. Urzędnicy zawodowi spełniają rolę wykonawczą, ale też kierują określonymi sprawami. Tzw. główni urzędnicy (burmistrz, dyrektor gminy), jako organy wybieralne, są raczej urzędnikami spełniającymi określoną rolę polityczną.
Najważniejszym organem powiatu jest we wszystkich landach rada powiatowa. Stanowi ona polityczne przedstawicielstwo powiatu i jego mieszkańców, jest ona wybierana w wyborach bezpośrednich. Rada nie jest parlamentem w sensie konstytucyjnym. Radni nie posiadają immunitetu, lecz jedynie korzystają z ochrony prawnokarnej swoich wypowiedzi publicznych, z
wyjątkiem zniewag. Dotyczy ich również zasada wolnego mandatu, to znaczy, iż nie są oni związani ani wytycznymi swojej partii politycznej, ani też rady gminnej, w której mieszkają. W praktyce występuje jednak zasada dyscypliny frakcyjnej. Kadencja rady powiatowej w większości landów wynosi pięć lat. Przewodniczącym rady jest w południowych i południowo - zachodnich landach starosta, w landach północnych i zachodnich rady wybierają przewodniczącego z grona radnych.
Rada powiatowa jest organem stanowiącym we wszystkich istotnych sprawach powiatu. Do wyłącznej właściwości rady należą przed wszystkim: uchwalanie budżetu, obsada stanowisk, stanowienie prawa miejscowego, decydowanie o tworzeniu, przekształceniach i likwidacji przedsiębiorstw komunalnych, udzielanie pożyczek i poręczeń.
Typowym dla prawie wszystkich krajów związkowych drugim organem jest komisja powiatowa. Posiada ona w poszczególnych krajach różne funkcje. Można wyodrębnić trzy podstawowe grupy funkcji:
jako mniejszego od rady organu kolegialnego, gremium uchwałodawczego,
jako komisja główna rady powiatu, której zadaniem jest przygotowanie uchwał rady oraz koordynacja pracy komisji fachowych
jako kolegialnego organu administracyjnego powiatu, składającego się z członków zawodowych i pozaetatowych (honorowych)
Szefem administracji powiatowej jest starosta, a tylko w Nordhein - Westfalen i Niedersachsen - dyrektor powiatu. Starosta odpowiada za działalność administracji powiatowej. Przygotowuje i wykonuje uchwały organów kolegialnych. Ponadto wykonuje zadania zlecone z zakresu administracji rządowej.
Miasta liczące ponad 100 000 mieszkańców są z mocy prawa wyłączone z powiatów i stanowią samodzielny powiat. Jedynie w Bawarii i częściowo w Rheinland - Pfala (na ziemiach należących dawniej do Bawarii) na mocy zwyczaju, liczne mniejsze miasta, często liczące mniej niż 50 000 mieszkańców, są wyłączone z powiatów. Z drugiej zaś strony istnieją również, głównie w północnych i południowo - zachodnich krajach związkowych, miasta włączone do powiatów a liczące ponad 100 000 mieszkańców.

FRANCJA

We Francji gminy, departamenty i regiony są zarządzane samodzielnie przez wybrane rady. Dla wszystkich gmin występuje jednolity model organizacyjny.
Rada gminy wybierana jest przez mieszkańców gminy na sześć lat. Liczba radnych gminnych waha się od 9 aż do 69. Wyjątki dotyczą wielkich miast - Lyon posiada 73 radnych, Marsylia 101 radnych, natomiast Paryż, który jest równocześnie miastem i departamentem, posiada Radę Paryża, złożoną ze 163 radnych. Miasta te zostały podzielone ponadto na dzielnice, które posiadają również własne rady. Rady mają obowiązek odbywania posiedzeń plenarnych co najmniej raz na kwartał. Kompetencje rady gminnej ustalone zostały przy pomocy klauzuli generalnej, przewidującej, iż do rady gminnej należą wszystkie sprawy mające charakter lokalny, z wyjątkiem spraw ustawowo wyłączonych na rzecz administracji rządowej lub wspólnot lokalnych wyższych szczebli (departamentów i regionów).
Organem wykonawczym rady jest mer, wybierany przez radę z jej składu na pierwszym po wyborach posiedzeniu. Do wyboru mera wymagana jest absolutna większość głosów, która musi zostać osiągnięta w jednej z dwóch tur głosowania. W razie braku takiej większości, w trzeciej turze można dokonać wyboru mera zwykłą większością głosów. Kadencja mera wynosi 6 lat, tak jak kadencja rady. W praktyce kandydaturę na stanowisk mera zgłasza partia lub ugrupowanie, które wygrało wybory samorządowe. Po dokonaniu wyboru mera rada nie ma możliwości odwołania go przed upływem kadencji. Prawo przewiduje jedynie dopuszczalność zawieszenia lub odwołania mera w przypadku popełnienia przez niego poważnego błędu przy realizacji jego zadań i funkcji. Wraz z merem wybierani są jego zastępcy. Funkcja mera jest honorowa, często przy tym łączona z mandatem członka parlamentu.
Aparatem pomocniczym mera jest urząd. W jego skład wchodzą pracownicy w liczbie od kilku w małych gminach wiejskich do kilkuset w dużych gminach miejskich. W skład urzędu wchodzą również tzw. urzędnicy pomocniczy. Za każdym razem konkretnego upoważnienia do działania wraz z określeniem zakresu kompetencji udziela urzędnikom pomocniczym mer.
Drugi szczebel samorządowy stanowią departamenty (95 oraz 4 krajów zamorskich). Równolegle z nimi urzęduje organ państwowy - prefekt. Departamenty są korporacjami terytorialnymi. Organem uchwałodawczym jest rada główna. Na każdy okręg wyborczy przypada jeden radny. Kadencja wynosi 6 lat. Jednakże po upływie kolejnych trzech lat wybierana jest połowa składu rady. Urzędnicy departamentów są w większości pracownikami państwowymi. Ich zwierzchnikiem jest przewodniczący rady głównej.

W drodze tradycji przyjęło się, iż do zadań departamentów należą budowa i utrzymanie dróg departamentowych oraz dużych dróg międzygminnych, utrzymanie miejscowej kolei, ochrona socjalna młodzieży oraz osób starych. Ponadto ustawy kompetencyjne przydzieliły departamentom liczne, dotychczas państwowe, zadania, np.: budownictwo, gospodarka mieszkaniowa, transport i komunikacja, szkolnictwo wyższe zawodowe oraz średnie, sprawy socjalne.
Organem administracji państwowej na poziomie departamentu jest komisarz republiki. Jest reprezentantem rządu, powoływanym przez prezydenta republiki. Posiada on funkcje nadzorcze nad samorządem terytorialnym. Ponadto jest on organem wykonawczym, wykonującym zadania, które nie zostały przekazane samorządowi. Komisarz ma prawo uczestniczenia w sesjach rady głównej z prawem głosu. Przewodniczący rady składa mu roczne sprawozdanie z głównych kierunków działań, a on z kolei składa sprawozdanie ze swej działalności radzie. Swe zadania komisarz republiki wykonuje przy pomocy sekretarza generalnego, szefa organów administracji specjalnej, urzędników przybocznych oraz ogromnego sztabu urzędników.
Pomiędzy gminami a departamentami znajdują się okręgi administracyjne nie posiadające osobowości prawnej - tzw. arrodisements, w liczbie 325. Ich wielkość można porównać do powiatów w Niemczech. Organem administracji jest "przyboczny komisarz Republiki" - powoływany przez Prezydenta Republiki. Pełni on funkcje przedstawiciela rządu. W zamierzeniu arrondisement miało pełnić funkcje związku gmin, lecz w praktyce obok niego powstały związki gmin.

HISZPANIA

Tradycje samorządowe w Hiszpanii sięgają początków XIX wieku, jednak o samorządzie w znaczeniu współczesnym mówić można dopiero od 1978 r., kiedy to weszła w życie nowa Konstytucja hiszpańska. Podstawę prawną współczesnego samorządu terytorialnego w Hiszpanii stanowi ustawa o podstawach administracji lokalnej z 1985 r. Na jej podstawie zbudowano jednolitą strukturę organów gminnych w całym kraju. Organami tymi są: rada gminy, burmistrz oraz występujący w roli zastępców burmistrza zawodowi urzędnicy przyboczni. Jedynie w gminach najmniejszych, liczących mniej niż 100 mieszkańców, administrację lokalną wykonuje tzw. otwarta rada.
Rada gminy wybierana jest przez mieszkańców gminy w wyborach tajnych, bezpośrednich i powszechnych na 4-letnią kadencję. Rada ma obowiązek ukonstytuowania się w ciągu dwudziestu dni po wyborach. Do kompetencji rady należy administrowanie oraz rozstrzyganie w istotnych sprawach gminy.
W gminach liczących powyżej 5000 mieszkańców powoływana jest obowiązkowo tzw. komisja zarządzająca. W gminach mniejszych komisja ta powoływana być może fakultatywnie, jeśli możliwość taką przewiduje statut gminy lub zadecyduje o tym rada w drodze uchwały. Komisja składa się z burmistrza i z określonej liczby wybranych przez niego radnych (liczba ta nie powinna przekroczyć 1/3 składu rady). Prawo powoływania i odwoływania członków tej komisji przysługuje wyłącznie burmistrzowi na zasadzie uznaniowej. Rada gminy nie ma w tym zakresie żadnych uprawnień. Komisja taka została przewidziana jako organ pomocniczy burmistrza. Nie posiada on własnych kompetencji, a tylko wykonuje zadania przekazane jej przez burmistrza lub rade gminy.
Burmistrz jest wybierany przez radę gminy na cztery lata. Do wyboru burmistrza wymagane jest uzyskanie absolutnej większości głosów. Jednakże w przypadku braku takiej większości, burmistrzem zostaje kandydat z listy, który otrzymał najwięcej głosów. W przypadku równości głosów o wyborze rozstrzyga głosowanie. W gminach małych, liczących 100-250 mieszkańców, o wybór na stanowisko burmistrza ubiegać się mogą wszyscy członkowie rady. Burmistrz przewodniczy radzie gminy oraz reprezentuje ją na zewnątrz. Szczególnym uprawnieniem burmistrza jest powoływanie swoich zastępców i przydzielanie im na zasadzie delegacji części swoich kompetencji. Liczba i zakres kompetencji zastępców zależy w zasadzie wyłącznie od woli burmistrza. Obok organów obowiązkowych (rady gminnej, burmistrza, zastępców burmistrza i komisji zarządzającej) gminy mogą powoływać organy pomocnicze i dowolnie kształtować ich organizację. Takimi organami mogą być: komisje doradcze, "upełnomocniony członek rady gminy", rady dzielnicowe, rady terenowe i reprezentanci burmistrza.
Hiszpańskie prawo samorządowe zezwala radom gminnym na tworzenie, oprócz wymienionych i omówionych wyżej organów, również innych organów w celu usprawnienia i zdekoncentrowania administracji lokalnej.